JET MOTORLARINDA BALANS ÝÞLEMÝ
Transkript
JET MOTORLARINDA BALANS ÝÞLEMÝ
Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi BÖLÜM 25 JET MOTORLARINDA BALANS İŞLEMİ ve JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ UYGULAMALARI Svl.Müh. C.Fatih DAĞDAĞAN 1nci HİBM K.lığı Jet Revizyon Müdürlüğü Şubat 2004, ESKİŞEHİR ÖZET Üretiminde belirlenen geometrik ekseni etrafında dönen bir cismin kütle dağılımının geliştirilerek veya düzeltilerek cisim üzerindeki santrifüjal (merkezkaç) kuvvetlerinin müsaade edilen toleransları aşmaması için yapılan işleme balanslama denir. Dönen bir veya birkaç şafta sahip olan jet motorlarında bu işlem büyük önem taşır. Bu yüzden bu motorlara ait rotorların ve dönen diğer parçaların montaj öncesi kabul edilebilir balanssızlık limitlerine sokulması gerekir. Bu dokümanda balans prosesinin temel prensipleri, uygulama adımları, kullanılan teçhizat, gerekli emniyet tedbirleri, prosesin uygunluğunun kontrolü hakkında bilgi verilecektir. 25 - 1 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 1 PROSESİN ADI Jet Motorlarında Dönen Parçaların Balanslanması 2 PROSESİN AMACI Jet Motorlarına ait rotorların ve dönen diğer parçaların montaj öncesi kabul edilebilir balanssızlık limitlerine sokularak işleyişleri esnasında oluşacak istenmeyen yüklerin minimize edilmesi. 3 PROSESİN GENEL / DETAYLI TANITIMI Üretiminde belirlenen geometrik ekseni etrafında dönen bir cismin kütle dağılımının geliştirilerek veya düzeltilerek cisim üzerindeki santrifüjal kuvvetlerin müsaade edilen toleransları aşmaması için yapılan işleme balanslama denir. Balanssız bir rotor, kendi ve desteklendiği yapı üzerinde titreşim ve stres yaratır. İşte bu yüzden aşağıdaki durumlardan bir veya birkaçını sağlamak için balanslama gerekir: 4 Ürün kalitesini yükseltmek 4 Titreşimi minimuma indirmek 4 Gürültüyü azaltmak 4 Yapısal stresleri (gerilimleri) azaltmak 4 Yatak ömrünü uzatmak 4 Güç kaybını minimuma indirmek 4 Operatörün zarar görmesini engellemek Bir asambledeki tek bir bileşenin balanssızlığı tüm asamblenin titreşimine yol açabilir. Bu titreşim sonucu da yatak,burç,şaft,dişli,vb. üniteler aşınır ve servis ömürleri azalır. Dönen bu üniteleri destekleyen/yataklayan yapısal parçalar üzerindeki alternatif gerilimler yine bu yapısal parçaların hasarlanmasına sebep olur. Enerjinin bu yapısal parçalar tarafından emilimi sonucu performans azalır. Bu titreşimin makinenin durduğu yere ve oradan da aynı ortamda çalışan diğer makine ve teçhizata iletilmesi ile onların da zarar görmesine yol açar. Balans makineleri balanssızlığı tespit etmek,yerini belirlemek ve ölçmek amacı ile kullanılır. Makine ile belirlenen bu parametreler rotorun kütle dağılımını değiştirerek 25 - 2 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi istenilen limitlere getirilir. Yani genel olarak balans makineleri balansı değil balanssızlığı ölçerler. Santrifüj (merkezkaç) kuvvetleri dönen bir cismin tüm kütlesine etki ederek cismi oluşturan her partikülün dönme ekseninden radyal olarak dışa doğru çeker. Eğer cismin kütlesi dönme ekseni etrafında düzgün olarak dağılmış ise parça BALANSLI’dır ve titreşimsiz olarak döner.Ancak rotorun bir tarafında fazla bir kütle var ise bu ağır tarafa etki eden merkezkaç kuvveti, hafif tarafa etki edeni aşarak rotoru ağır tarafa doğru çeker (Şekil 1). Şekil 1 Balanssızlık Santrifüj (Merkezkaç) Kuvveti Yaratır Eşit olmayan kütle dağılımına sahip dönen bir cisim dönme esnasında rotorun ağır tarafının neden olduğu fazla merkezkaç kuvveti ile titreşecektir. Durağan halde fazla kütle, bir merkezkaç kuvveti oluşturmayacak ve dolayısı ile titreşim olmayacaktır. Bu yüzden balanssızlık dönüş hızından bağımsız olarak parçanın dönmesine ya da durmasına bakılmaksızın sabittir. Ancak merkezkaç kuvveti hız artışının karesi ile orantılı olarak artar. Dönme başladığı anda rotorun titreşimine neden olan merkezkaç kuvveti de oluşur. Hız arttıkça merkezkaç kuvveti ve dolayısı ile titreşim de artar. 3.1 Balanssızlığın Sebepleri Şekil 1’deki örnekte verilen balanssızlık “ağır nokta” balanssızlığıdır. Balanssızlık aynı zamanda kütle eksikliğinden de olabilir (matkap deliği, gözenekli nokta,vb.) ve bu da “hafif nokta” balanssızlığıdır. Her iki durum da şu sebeplerden ortaya çıkabilir; 25 - 3 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 4 İmalat toleransları (döküm,makinalama,montaj,vb.) 4 Malzeme içindeki değişiklikler (boşluk,yoğunluk,vb.) 4 Dizaynın simetrik olmaması 4 Kullanım etkileri ile oluşan simetri bozuklukları 3.2 3.2.1 Balanssızlığı Düzeltme Yöntemleri Kütle Ekleme Lehim, çift bileşenli epoksi, pul, önceden imal edilmiş ağırlık vb. ekleyerek balanssızlığı giderme. 3.2.2 Kütle Çıkarma Delme, taşlama, tornalama vb. yöntemlerle malzeme kaldırarak balanssızlığı giderme. 3.2.3 Kütle Merkezleme Çevre, merkez ya da diğer referans yüzeylerin makinalanarak bu yüzeylerce belirlenen dönme ekseni ile ana atalet eksenini mümkün olduğunca yaklaştırma işlemi. 3.3 Balanssızlığın Birimleri Balanssızlık kütle ile onun şaft ekseninden olan uzaklığının (yarıçap) çarpımı ile ifade edilir. Örneğin; 100 g.in birimi rotorun bir tarafında 10 inç uzaklıkta 10 gram ya da 5 inç uzaklıkta 20 gram fazla kütlenin bulunduğunu ifade eder. Verilen bir yarıçaptaki fazla kütle hızdan bağımsız olarak aynı balanssızlığı ifade ettiğine göre servis hızına gerek kalmaksızın herhangi bir hızda düzeltilmesi yeterli gibi görünmektedir. Bu durum katı (rijid) rotorlar için geçerlidir. Ancak tüm rotorlar katı kabul edilemeyeceğinden, yani yüksek hızlarda bazı bileşenleri eğilip, pozisyon değiştirebileceğinden bu rotorların servis hızlarında balanslanmaları gerekmektedir. Tıpkı makinalama işlemlerindeki tolerans gibi düzeltmeye rağmen rotorlarda da bir miktar balanssızlık kalacaktır, buna artık balanssızlık (residual unbalance) denir. Genellikle servis hızı ne kadar yüksek ise artık balanssızlık da o kadar az olmalıdır. 3.4 Balanssızlığın Çeşitleri ISO 1925 standardı ile verilen Balans Terminolojisine göre balanssızlığın dört değişik tipi vardır. Bunlar: 25 - 4 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 3.4.1 Statik Balanssızlık (Şekil 2) Ana atalet ekseni şaft eksenine göre paralel olarak yer değiştirdiğinde oluşur. Bu tip balanssızlık genellikle türbin diskleri gibi ince disk şekilli parçalarda bulunur. Kütle merkezini kesen, şaft eksenine dik bir düzlemde kütle eksenini zıt yönüne konulan bir ağırlık ile düzeltilebilir. Şekil 2 Statik Balanssızlık Statik balanssızlık eğer yeterince büyükse yerçekimi-tipi balanslama cihazları ile tespit edilebilir. Şekil 3 keskin kenarlar üzerinde duran balanssız bir konsantrik rotoru göstermektedir. Eğer keskin kenarlar eş seviyede ise rotor ağır nokta alta gelene kadar dönecektir. Şekil 4 aynı durumu bu defa eksantrik bir rotor ile göstermektedir. Şekil 5 ise kütle merkezinden eş uzaklıktaki iki adet balanssızlığı vermektedir ve bu iki balanssızlık kütlesi de kütle merkezinde tek bir ağırlık olarak ifade edilebileceğinden bu statik balanssızlık olarak kabul edilebilir. Şekil 3 Statik Olarak Balanssız Bir Konsantrik Disk 25 - 5 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi Şekil 4 Eksantrik, Dolayısı ile Statik Olarak Balanssız Bir Disk Şekil 5 Eş Kütleli, Eş Statik Balanssız İki Disk Asamblede Statik Balanssızlık Yaratır Ancak bu yer çekimi-tipi balanssızlık cihazları ancak daha sonra dinamik olarak balanslanacak bir asamblede kullanılacak,düşük devirlerde dönen, disk şekilli parçalar için yeterlidir. Diğer tüm durumlar için santrifüj(merkezkaç) etkili balans makinalarında yapılmalıdır. 3.4.2 Moment Balanssızlığı (Şekil 6) Moment balanssızlığı ana atalet ekseninin şaft eksenini kütle merkezinde kestiği durumlarda oluşur. Bu durum birbirlerine göre 180 derecelik konumda ve bir rotorun ters iki ucuna yerleşik iki eşit balanssızlık bulunduğunda oluşur. Rotor bu durumda keskin kenarlar üzerinde dönmeyeceğinden moment balanssızlığını belirlemek için dinamik bir 25 - 6 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi method kullanılmalıdır. Parça hızlı olarak döndürüldüğünde, iki uç zıt yönlerde titreşeceğinden rotorda eş olmayan bir kütle dağılımı belirtisi gözlenecektir. Şekil 6 Moment Balanssızlığı Moment balanssızlığı kimi zaman gram.inç.inç veya gram.inç2 şeklinde ifade edilir.Bu birimde ikinci “inç” balanssızlığın iki düzlemi arasındaki mesafeyi ifade eder. Şekil 5’deki disklerden biri 180 derece çevrildiğinde Şekil 7’de verilen tipik moment balanssızlığı ortaya çıkar. Şekil 7 Şekil 5 Deki Disklerden Birinin 180 Derece Çevrilmesi ile Ortaya Çıkan Moment Balanssızlığı Bu tip balanssızlık tek bir düzlemde,tek bir ağırlık ile düzeltilemez. Birbirine 180 derece zıt, şaft eksenine dik çapraz iki ağırlık gerekir. Başka bir değişle moment balanssızlığı bunu giderecek bir başka momente ihtiyaç duyar. Örneğin; Şekil 8’deki durumda rotorun ana gövdesinde zıt açısal pozisyonda yerleşecek iki kütle ile düzeltme 25 - 7 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi yapılabilir. Düzeltici momentin eksenel pozisyonu balanssızlık momenti ile aynı olduğu sürece önemli değildir. Şekil 8 Dışarıdaki Bileşenin Moment Balanssızlığı Tüm Asamblenin Ana Atalet Ekseninin Kaymasına Neden Oluyor 3.4.3 Quasi-statik Balanssızlık (Şekil 9) Quasi-statik balanssızlık ana atalet ekseninin şaft eksenini kütle merkezi dışında bir yerde kesmesi ile oluşan balanssızlıktır. Moment balanssızlığını yaratan eşlerden biri ile statik balanssızlığı yaratan ağırlığın çakışması işe oluşan statik ve moment balanssızlıkları kombinasyonudur. Şekil 9 Quasi-Statik Balanssızlık 25 - 8 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi Şekil 10 Moment ve Statik Balanssızlıkların Toplamı, Moment Kütlelerinden Biri Statik Kütle ile Aynı Açısal Konuma Sahip Olmak Şartı ile Quasi-Statik Balanssızlık Yaratır Şekil 9’daki tek bir balanssızlık kütlesi Şekil 10’daki 3 kütle ile aynı quasi-statik balanssızlığı verir. Şekil 11 Kaplingdeki Balanssızlık Tüm Rotor Asamblesinde Quasi-Statik Balanssızlık Yaratır 3.4.4 Dinamik Balanssızlık (Şekil 12) Ana atalet ekseni şaft eksenine paralel değilse ve kesmiyor ise dinamik balanssızlık oluşur. En çok rastlanan balanssızlık türüdür ve aynen moment balanssızlığında olduğu gibi şaft eksenine dik en az iki düzlemde yapılan düzeltme ile giderilebilir. 25 - 9 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi Şekil 12 Dinamik Balanssızlık Şekil 13 Moment Balanssızlığı ve Bu Moment Kütlelerinden Farklı Bir Açısal Pozisyondaki Statik Balanssızlığın Bileşimi Dinamik Balanssızlık Oluşturur 3.5 Balans Makinaları Balans makinalarının amacı seçilen bir, iki ya da daha fazla düzlemde balanssızlığın miktarını ve açısal konumunu tespit etmektir. Tek düzlem balanslamada bu statik olarak yapılabilirken, iki ya da çok düzlemli balanslamada bu işlem ancak rotor dönerken yapılabilir. Sonuçta tüm makinalar, genellikle yataklardan alınan balanssızlık değerlerini düzeltme düzlemlerine dağıtma işlemini yapabilmelidir. 3.5.1 Balans Makinelerinin Kategorileri Çalışma durumlarına göre makineler üç kategoriye ayrılabilir; 25 - 10 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 3.5.1.1 Yerçekimi balans makineleri (Şekil 14) Dönme serbestliği olan bir kütlenin her zaman kütle merkezinin en düşük olduğu pozisyonu almak istemesi mantığı ile çalışır. Dönmeyen balans makineleri olarak da adlandıran bu makineler sadece statik balanssızlığı ortaya çıkarmaya ve/veya göstermeye yararlar. Örnek olarak, keskin kenarlar, döner ayaklar ve dik sarkaç tipleri verilebilir. Şekil 14 Yerçekimi Balans Makinaları 3.5.1.2 Santrifüj (Merkezkaç) Balans Makineleri Bu makineler hareketlerin genlik ve fazlarını (ya da balanssızlık sonucu ortaya her dönüşte bir kez ortaya çıkan santrifüj kuvvetlerin sebep olduğu tepki kuvvetlerini) hisseden,ölçen ve gösteren balans makineleridir. Rotor makine tarafından desteklenerek yatay ya da dikey eksenlerde,bir tahrik motoru ile döndürülür. Bu makineler (diğer adı ile dönen balans makineleri) statik balanssızlığı (tek düzlem makine) ya da statik ve moment balanssızlığını (çift düzlem makine) ölçebilirler. Sadece çift düzlemli ve dönen bir makine moment ve/veya dinamik balanssızlığı tespit edebilir. Yumuşak yataklı ve sert yataklı olmak üzere iki çeşidi vardır. Ayrıca bu makinalar şu şekilde sınıflandırılmıştır; 4 Sınıf 1: (Deneme-yanılma balans makineleri) Yumuşak yataklı makineler ve eski saha balans teçhizatları bu sınıfa girer. 4 Sınıf 2: (Balanslı bir prototip ihtiyacı olan, kalibre edilebilir balans makineleri) Bir prototip varsa düzlemleri ayırabilen ve kalibre edebilen yumuşak yataklı makinalar bu sınıfa girer. 25 - 11 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 4 Sınıf 3: (Balanslı bir prototip ihtiyacı olmayan, kalibre edilebilir balans makineleri) Entegre elektronik balanssızlık kompensatörü olan yumuşak yataklı makinalar bu sınıfa girer. 4 Sınıf 4: (Kalıcı(sürekli) kalibreli balans makineleri) Sert yataklı makineler bu sınıfa girer. Bu makinalarda Şekil 15 deki değerler makineye girildiğinde cihaz seçilen düzlemlerdeki düzeltme kütlelerinin miktar ve açısal konumlarını verir. Şekil 15 Sürekli Kalibreli Sert Yataklı Balans Makineleri 3.5.1.3 Saha Balans Teçhizatı Bu grup sadece hissedici ve ölçüm cihazlarını içerir ve rotor kendi güç kaynağı ve kendi yatakları üzerinde dönerken balansı için gerekli değerleri elde etmeye yarar. Bir hesaplama cihazı(genelde bir mikro prosesör) vibrasyon değerlerini (en az üç çalıştırma sonucu,deneme ağırlıkları ile elde edilen) gerekli büyüklük ve açıdaki düzeltme kütlelerine çevirir. 25 - 12 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 3.5.2 Balans Makinelerinde Yataklama Balans makinalarında rotorlar yatak noktalarından çift masura, V-masuralı yataklar, naylon V-bloklar vb. şekillerde desteklenir. İkiden fazla yataklı rotorlar şu şartlarla iki yatak noktasından desteklenerek balanslanabilir; 4 Balans makinesinde desteklenen iki yatak bölgesi tarafından oluşturulan eksene göre tüm yatak bölgeleri konsantrik olmalıdır. 4 Sadece iki yatakla desteklendiğinde rotor balans hızında katı (rijit) olmalıdır. 4 Rotor, sadece iki yatakla desteklendiğinde, tüm radyal düzlemlerde eşit katılığa sahip olmalıdır. 3.5.3 Rotorun Tahrik Edilmesi Rotor, eğer kendi yatak bölgelerine sahipse, yatay bir balans makinesinde şu şekiller ile tahrik edilebilir; 4 Rotorun bir ucundan üniversal-bağlantı ya da esnek kapling ile, 4 Rotor çapının üzerinden bir kayışla ya da rotora temas eden bir makara ile, 4 Hava jeti ile, 4 Rotorun çalışma koşullarında döndürüldüğü sistem ile. Verilen bir tahrik sistemi belirli bir rotor akselerasyon yeterliliğine sahiptir. Bu Wk n ifadesi ile belirtilir. Burada; 2 2 W Ağırlığı, k Cirasyon yarı çapını (radius of gyration), Wk2 Rotorun spesifik polar eylemsizlik momentini, n Rotorun hızını ifade eder. Bu değer ( Wk2 n2 ), makine spesifikasyonunda belirtilmiştir ve bunu kullanarak polar eylemsizlik momenti bilinen bir rotorun o makinede çıkabileceği maksimum devir veya belirlenen devire çıkabilecek rotorların maksimum polar eylemsizlik momenti belirlenebilir. Yine balans makinelerinde yumuşak yataklılar için desteklerin zarar görmesini engellemek, sert yataklılarda ise desteklerin doğal frekansına yakın bir frekansta çalışıp yanlış belirtiler vermesini engellemek için üretici tarafından belirlenen bir ağırlık- hız limiti vardır. Bu Wn2 ifadesi ile belirtilir. Burada; 25 - 13 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi W Ağırlığı, n Rotorun hızını ifade eder. Ağırlığı ve balans hızı belli bir rotorun bu değeri (Wn2 ), hesaplanarak o makinede balansının yapılıp yapılamayacağına karar verilebilir. 3.6 Balans Toleransları Her dönen parça için ekonomik ve yeterli olacak bir balanssızlık limiti vardır. Balanssızlığı gereken bu limitin altına indirmek gereksiz işçilik ve maliyete yol açacaktır. Bu amaçla ISO 1940, Katı(rijit) Rotorlar için Balans Kalite Gereksinimleri yayınlanmıştır. Bu standarda göre rotorlar kalite derecelerine göre sınıflandırılmış ve bu sınıflara göre grafikler oluşturulmuştur. Bu grafikler yardımı ile tablodaki kabullere ve gruplara uyan bir rotorun sahip olması gereken maksimum müsaade edilen balanssızlık tespit edilebilir. Şekil 16 Asamble edilmiş gaz türbini rotorlarının grubu olan G 6.3 grafiğini vermektedir. 25 - 14 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi Şekil 16 ISO 1940 G 6.3 Tolerans Grafiği 25 - 15 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 4 JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDE BALANS İŞLEMİ 4.1 Uygulama Alanı Jet Revizyon Müdürlüğü Balans Atölyesinde mevcut imkanlarla envanterdeki jet motorları ve aksesuarlara ait rotorların ve rotoru oluşturan elemanların dinamik ve statik balans işlemleri yapılmaktadır. 4.2 Uygulama Esnasındaki Ortam Koşulları Uygulama için mevcut atölye ortamı dışında özel bir koşula gerek yoktur. Ancak mevcut diğer tezgah ve dış etkenlerden kaynaklanan titreşimlerden etkilenilmemesi için balans tezgahlarının temellerinde titreşim sönümleyici tedbirler alınmalıdır. 4.3 Uygulama İçin Gerekli Tezgah / Ekipmanlar Uygulama için balansı yapılacak parçanın boyutuna,ağırlığına ve istenilen hassasiyete uygun tezgahın seçilmesi gerekmektedir. Parçanın balans makinasına bağlanması ve tahrik sistemine göre gereken bağlantı parçaları kullanılmalıdır. 4.4 Proses Öncesi Yapılması Gerekenler Proses öncesi sırası ile; 4 Parça üzerine, gerekli ise, tezgaha bağlanması ve tahriki için gereken parçaların monte edilmesi, 4 Tezgahın balans yapılacak parçaya uygun ayarlara getirilmesi; 4.5 • Parça ölçülerinin ve balans düzlemlerinin tezgaha tanıtılması, • Ağırlık ilave veya ağırlık çıkarma ayarının yapılması, • Balans yapılacak devir ayarının yapılması, • Balans biriminin seçilmesi, • Parça üzerinde fotoselin devir/açı işaretlemenin/bantlamanın yapılması. okuyabilmesi için gerekli Emniyet Tedbirleri 4 Parçanın hasarlanmadan, yumuşak bir şekilde tezgah yataklarının üzerine oturtulmasını sağlayacak,uygun kaldırma takımının kullanılması. 4 Parçanın dönmesi esnasında oluşacak problemlerde veya üzerinde sıkı olmayan parçaların dönerken fırlamasını ve operatöre zarar vermesini önleyecek bir koruyucu kabin içinde dönmesi. 25 - 16 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi 4 Parçanın dönmesi sırasında bağlantılarının özenle yapılması. diğer eksenlere hareketini engelleyecek 4 Parça üzerinden taşlama yöntemi ile malzeme kaldırılacak ise bu talaşın yataklara ve parçanın diğer bölgelerine kaçmasını engelleyecek tedbirlerin alınması. 4.6 Prosesin Uygulama Adımları Proses uygulamasından önce tezgahın kalibreli olduğundan emin olunması gerekmektedir. Bundan sonra uygulama adımlarına geçilebilir. 4 Tezgah ayarlarının yapılması, 4 Parçanın tezgah yataklarına yerleştirilmesi, 4 Tahrik sisteminin ayarlanması, 4 Parça üzerinde fotoselin devir/açı okuyabilmesi işaretlemenin/bantlamanın yapılması, sıfır açısının belirlenmesi, için gerekli 4 Fotosel ayarının yapılması, 4 Bir deneme çevrimi ile fotoselin doğru devir/açı okuduğunun tespiti, 4 Koruyucu kapakların kapatılması, 4 Balans devrinde oluşan balanssızlıkların tespiti, 4 Balanssızlığın giderilmesi; • Balans ağırlığı ekleyerek, • Malzeme üzerinde delik delme veya taşlama yaparak, • Parça üzerinde dizili elemanların açısal konumlarının değiştirilmesi veya daha ağır/daha hafif olanları ile değiştirilmesi, 4 Yapılan işlemin, balanssızlığı giderip gidermediğinin tespiti için yine balans devrinde oluşan son balanssızlığın tespiti, 4 Balanssızlık istenilen limitlere gelene kadar bu işlemin tekrarlanması, 4 Parçanın tezgahtan kaldırılarak, dikkatlice taşıma tezgahına oturtulması ve montaja/kullanıma kadar olan taşıma ve kaldırmanın hassasiyetle yapılması. 4.7 Prosesin Uygunluğunun Kontrolü Prosesin uygunluğunun kontrolü için işlem sonrasında istenilen bir düzleme,bilinen bir açıya, değeri bilinen bir ağırlık koyulup, tezgah balans devrine getirilir ve 25 - 17 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi göstergelerden bu konum ve ağırlık kontrol edilir. Ekranda da aynı değerler görülüyor ise prosesin uygun olduğu anlaşılır. 4.8 Proses Bitiminden Sonra Yapılması Gerekenler Proses sonrası parça tezgahtan kaldırılarak, dikkatlice taşıma tezgahına oturtulmalı ve montaja/kullanıma kadar olan taşıma ve kaldırma hassasiyetle yapılmalıdır. 4.9 Kullanılan Tezgahların Özellikleri ve Kapasiteler Tablo 1 Tezgah Özellikleri TEZGAH MARKA-MODELİ KONUMU YATAK ÖZELLİĞİ Schenck HL4UB Yatay Sert Schenck RL5U Yatay Yumuşak Schenck HL5U Yatay Yumuşak Schenck RL30B Yatay Yumuşak Schenck ZE4 Dikey Yumuşak Schenck VE4LS Dikey Sert Hofmann HD-11.1 Yatay Sert Schenck H2BU Yatay Sert Tablo 2 Tezgah Özellikleri AĞIRLIK ARALIĞI (kg) MAKSİMUM ÇAP (mm) Schenck HL4UB 1,5-500 1600 2160 10 Schenck RL5U 5-1000 1600 2330 20 Schenck HL5U 4,5-1000 1600 1980 30 Schenck RL30B 5-200 850 1980 6 Schenck ZE4 1,5-150 1450 - 10 Schenck VE4LS 5-150 1500 - 10 Hofmann HD-11.1 0,03-7 150 460 0,6 Schenck H2BU Max.30 300 640 1,3 TEZGAH YATAK MERKEZ ARALIĞI(mm) TAHRİK GÜCÜ (HP) 25 - 18 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi Şekil 16 Schenck HL4UB Sert Yataklı Yatay Balans Tezgahı Şekil 17 Schenck VE4LS Sert Yataklı Dikey Balans Tezgahı 25 - 19 Jet Revizyon Müdürlüğü Jet Motorlarında Balans İşlemi REFERANSLAR [1] Schenck RL 1002e Kataloğu, Havacılık ve Gas Türbini Endüstrileri için Balans Çözümleri [2] Carl Schenck Maschinenfabrik GmbH, Workshop Data Sheet 145, Darmstadt, Almanya [3] Schenck Trebel (1989), Fundamentals of Balancing (3 rd edition), USA [4] Tezgah El Kitapları [5] International Organization for Standardization, ISO 1940-1, "Balance Quality Requirements of Rigid Rotors- Part 1: Specification and verification of balance tolerances" [6] International Organization for Standardization, ISO 1925, "Balancing Vocabulary" [7] International Organization for Standardization, ISO 2953, "Balancing MachinesDescription and Evaluation" 25 - 20