8 yıl önce Türkiye Kalkinma Yardimlari Raporu 2009
Transkript
8 yıl önce Türkiye Kalkinma Yardimlari Raporu 2009
2009 KALKINMA YARDIMLARI RAPORU Hazırlayan: Raporlama ve Koordinasyon Birimi Mayıs 2010 1 SUNUŞ İçinde bulunduğumuz yıllarda Türkiye gerek küresel çapta, gerekse bölgesel ölçekte belirleyici bir aktör olma konumunu hızla pekiştirmektedir. Günümüzün başlıca uluslararası meselelerinin çözümüne yönelik yapıcı roller üstlenen Türkiye’nin dış politika alanında gerçekleştirdiği bu önemli atılım, kalkınma işbirliği alanında sürdürülen çalışmalarla desteklenmektedir. 2009 yılı, resmi kurum ve kuruluşlarımızın, sivil toplum kuruluşlarımızın ve özel sektörümüzün, küresel çapta yaşanan ve ülkemiz ekonomisini de etkileyen mali krizin doğurduğu her türlü olumsuzluğa rağmen, ülkeler arası ilişkilerin ayrılmaz bir parçası olan kalkınma işbirliği çalışmaları içerisinde son derece etkin roller üstlenmeye kararlılıkla devam ettiği bir yıl olmuştur. Kamu kurum ve kuruluşlarımızda gerçekleştirilen resmi kalkınma yardımları, 707,17 milyon ABD doları ile, 2008 yılında aşılan 700 milyon ABD doları eşiğinin üzerinde seyretmeye devam etmiştir. Bu rakam, 2008 yılı fiyatları ile 793,11 milyon ABD dolarına tekabül etmekte ve ekonomik krize rağmen % 1,63’lük bir artışı ifade etmektedir. Türk sivil toplumunun kalkınma işbirliği çalışmalarına ayırdığı kaynak geçtiğimiz yıla oranla % 69,03’lük bir artışla 109 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Türk özel sektörünün kalkınmakta olan ülkelerde gerçekleştirdiği doğrudan yatırımlar ise 714,49 milyon ABD doları ile geçtiğimiz yıllardaki seviyesini ekonomik kriz ortamının yarattığı olumsuzluklara rağmen muhafaza etmiştir. 2009 yılında ulaşılan bu rakamlar da dâhil edildiğinde, 2005 – 2009 yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde resmi ve sivil unsurlarımızın kalkınma işbirliğine ayırdığı kaynağın 7 milyar ABD dolarının üzerine çıktığı görülmektedir. Bu tablo, ülkemizin uluslararası camia içerisindeki saygın konumu gereği kalkınma işbirliğine vermiş olduğu ehemmiyetin en güzel göstergesidir. Bu vesile ile başta yardımların gerçekleştirilmesi ve sağlıklı bir biçimde raporlanması ile kurumlar arası eşgüdümün sağlanması adına büyük emek sarf eden TİKA olmak üzere Türk devletinin yardım elini dünyanın dört bir yanına uzatan kamu kurum ve kuruluşlarımızı, yardımsever halkımızın gücünü arkasına alarak en zorlu coğrafyalarda karşılık beklemeksizin ter döken sivil toplum gönüllülerimizi ve kalkınmakta olan ülkelerde gerçekleştirdikleri yatırımlarla sayısız istihdam olanağı yaratan özel sektörümüzü yürekten kutluyor ve başarılarının devamını diliyorum. Faruk ÇELİK Devlet Bakanı 2 ÖNSÖZ Çevre, sağlık ve ekonomi gibi alanlarda ortaya çıkan küresel çaplı tehditlerin dünya üzerinde yaşayan herkesi ülke sınırı gözetmeksizin etkileyebildiği günümüz koşullarında insanlığın bekasının ve halkların insanca yaşamayı mümkün kılacak refah düzeyine erişebilmesinin yolu uluslararası işbirliğine kucak açmaktan geçmektedir. Söz konusu işbirliğinin nitelik ve nicelik bakımından en üst seviyeye çıkartılması, Binyıl Kalkınma Hedeflerine ulaşmak adına konan sürenin dolmasına beş yıl kala, uluslararası toplumun ana gündem maddesini teşkil etmektedir. Güçlü politik iradesi ve sağlam ekonomisiyle uluslararası toplum içerisinde önemli bir konuma sahip olan ülkemiz, bu çerçevede üzerine düşeni büyük bir sorumluluk bilinciyle yerine getirmektedir. Türkiye’nin kalkınmakta olan ülkelere katkısı, bilhassa sahip olunan kurumsal kapasitelerin ve uzun yıllara yayılan deneyimin ortak ülkelerle paylaşıldığı teknik işbirliği çalışmaları üzerine yoğunlaşmaktadır. Söz konusu katkı, nispeten düşük maliyetle, önemli bilgi ve beceri aktarımlarının gerçekleştirilebildiği kullanışlı bir yardım modalitesi olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle teknik işbirliği, 158,84 milyon ABD doları ile, 2009 yılında en çok kamu kaynağı harcanan yardım kategorilerinden birisi olmuştur. Diğer yandan ülkemiz kaynakları, bilhassa yaşanan insani krizler neticesinde altyapısı büyük ölçüde zarar görmüş olan Afganistan, Filistin ve Gürcistan gibi ülkeler başta olmak üzere, pek çok ülkede eğitim, sağlık gibi yaşamsal önemi haiz sektörlerdeki altyapı eksikliklerinin giderilmesine katkı sağlamak için kullanılmaktadır. 2009 yılında bu tarz çalışmalara 238,62 milyon tutarında kaynak ayrılmıştır. Doğal ya da insani afetlerin akabinde gerçekleştirilen acil yardımlar, ülkemizin dünya barışının korunması adına üstlendiği aktif tutum neticesinde ortaya çıkan barışı yapılandırma çalışmaları ve kalkınmakta olan ülkelerden gelen sığınmacıların ağırlanması kapsamında yürütülen çalışmalar, ülkemizce gerçekleştirilen diğer önemli resmi kalkınma yardımı kalemleri olarak ön plana çıkmaktadır. 2009 yılı, kamu kurum ve kuruluşlarımız ile sivil toplumumuzun güç birliği ederek başta Ortadoğu, Afrika ve Balkanlar olmak üzere pek çok coğrafyaya başarıyla yardım götürdüğü bir yıl olmuştur. TİKA bünyesinde yıl içerisinde faaliyete geçen STK İşbirliği Koordinatörlüğü’nün ile ivmelenen bu ortaklığın önümüzdeki dönemlerde artarak sürmesi öngörülmektedir. Kalkınma yardımları alanında faaliyet gösteren diğer ikili ve çok taraflı donörler ile sürdürülen yakın işbirliği, geride bıraktığımız yıl içinde kapsamı ve derinliği artarak devam etmiştir. Ülkemiz, OECD üyesi geleneksel donörler ile iletişimini ve işbirliğini en üst düzeyde sürdürmenin yanı sıra kalkınma yardımlarını son dönemde ciddi bir biçimde arttıran İslam Konferansı Örgütü üyesi donör ülkelerin bu alandaki çalışmalarını uyumlaştırma ve görünür kılma çabalarının da başını çekmiştir. Yıl boyunca gerçekleştirdikleri çalışmalarla, bu alanda her biri birbirinden değerli katkılar veren ve raporlama çalışmalarına destek olan tüm kamu kurum ve kuruluşlarımız ile sivil toplum örgütlerimize teşekkürlerimi sunuyor, önümüzdeki dönemki çalışmalarında kolaylıklar diliyorum. Musa KULAKLIKAYA Başkan 3 İÇİNDEKİLER I. OECD ÜYESİ ÜLKELERİN KALKINMA YARDIMLARI II. TÜRKİYE’NİN 2009 YILI KALKINMA YARDIMLARI II. A. Türkiye’nin 2009 Yılı Toplam Kalkınma Yardımları II. B. 2009 Yılı Kalkınma Yardımlarının Kategorilere Göre Dağılımı ve Yıllar Bazında Mukayese II.B.1. Teknik İşbirliği ve Proje Program Yardımları II.B.2. Acil ve İnsani Yardımlar II.B.3. Barışı Yapılandırma Çabaları II.B.4. Sığınmacılar II.B.5. Yönetim Giderleri II.B.6. Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Katkılar II.B.7. Diğer Resmi Akımlar (OOF) II.B.8. Doğrudan Yatırımlar II.B.9. STK’ların Kalkınma Yardımları II.C. RKY’nin Bölgesel ve Ülkesel Dağılımı II.C.1. İki Taraflı RKY’nin Bölgesel Dağılımı II.C.2. En Çok Yardım Alan Ülkeler II.C.3. Türkiye’nin Kalkınma Yardımlarından En Çok Yararlanan Ülkeler II.D. Teknik İşbirliği ve PPY’nin Sektörel Dağılımı II.D.1. Sosyal Altyapı ve Hizmetler II.D.2. Ekonomik Altyapı ve Hizmetler II.D.3. Üretim Sektörlerinin Geliştirilmesi II.E. Kalkınma Yardımları Kapsamında Kurum ve Kuruluşların Çalışmaları II.E.1. TİKA II.E.2. Milli Eğitim Bakanlığı II.E.3. İçişleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü) II.E.4. Dışişleri Bakanlığı II.E.5. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu II.E.6. Diyanet İşleri Başkanlığı II.E.7. Türkiye Kızılay Derneği II.E.8. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi II.E.9. Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi III. TÜRKİYE’NİN RESMİ KALKINMA YARDIMLARININ MİLENYUM KALKINMA HEDEFLERİNE KATKISI 4 I. OECD ÜYESİ ÜLKELERİN KALKINMA YARDIMLARI VE DURUMU 2009 Yılında RKY (RKY) 2009 yılında OECD Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC) üyelerinin toplam net RKY’si bir önceki yıla göre % 0,7 yükselerek 119,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam DAC üyelerinin toplam gayri safi milli hâsılalarının % 0.31’ine karşılık gelmektedir. Irak ve Nijerya için oluşturulan istisnai Paris Kulübü paketlerinden dolayı 2005 ve 2006 yılında yükselmiş olan borç affı miktarı ciddi oranda düşmüştür. Borç affı hariç tutulursa RKY % 6,8 oranında yükselmiştir. Borç affı ve insani yardım konuları dışarıda tutulduğunda, donörler kalkınma proje ve programlarını büyütmeye devam ederek, iki taraflı yardımlarını % 8,5 oranında yükseltmiştir. Bu yükselişin % 20,6’sı söz konusu ülkelere verilen kredileri ifade etmektedir. Ancak hibe miktarı da borç affı hariç % 4,6 oranında yükselmiştir. 2009 yılında Afrika’ya yapılan iki taraflı net RKY 27 milyar dolardır. Bu rakam 2008 yılına göre % 3’lük bir artışa tekabül etmektedir. Bu yardımın 24 milyar doları 2008 yılına göre % 5,1’lik bir artışla Afrika Sahra Altı ülkelerine yapılmıştır. Donör Performansı 2009 yılında en çok yardım yapan donörler; ABD, Fransa, Almanya, İngiltere ve Japonya’dır. Danimarka, Lüksemburg, Hollanda, Norveç ve İsveç, BM’nin gayri safi milli gelirin % 0,7’si olarak belirlediği RKY hedefini aşmıştır. Net RKY’nin artışında yüzdesel olarak en yüksek paya Norveç, Fransa, İngiltere, Kore (1 Ocak 2010 tarihinde DAC üyesi olmuştur), Finlandiya, Belçika ve İsviçre sahiptir. Aynı zamanda Danimarka, İsveç ve ABD önemli artışlar kaydetmiştir. 2009 yılında ABD, 2008 yılına göre % 5,4’lik bir artışla RKY akımlarına 28,7 milyar dolarlık bir katkıyla en büyük donör ülke olmuştur. RKY’nin gayri safi milli gelire oranı 2008 yılında % 0.19’dan 2009 yılında % 0.20’ye yükselmiştir. ABD’nin toplam RKY akımları, her bir bölgede (özellikle Sahra Altı Afrika’da 7,5 milyar dolarla % 10,5 oranında) artmıştır. ABD’nin en az gelişmiş ülkeler grubuna yaptığı RKY % 13,6 artarak 8,1 milyar dolara ulaşmıştır. 5 Japonya’nın RKY’si 9,5 milyar dolar ile gayri safi milli gelirinin %0.18’ini oluşturarak %10,7’lik bir düşüş yaşamıştır. 2008 yılıyla karşılaştırıldığında düşüşün ana sebebi özellikle Irak için gerçekleştirilen borç affıdır. Ancak uluslararası finansal kurumlara yapılan katkılar 2009 yılında artmıştır. DAC’ın aynı zamanda Avrupa Birliği üyesi olan 15 üyesinin toplam RKY’si 67,1 milyar dolar ile -ki bu gayri safi milli gelirlerinin % 0.44’ ünü oluşturmaktadır- % 0,2’lik bir düşüş yaşamıştır. DAC-Avrupa Birliği Resmi Kalkınma Yardımı, toplam DAC Resmi Kalkınma Yardımının % 56’sını oluşturmaktadır. RKY hem DAC hem Avrupa Birliği üyesi olan 7 ülkede yükselmiştir. Belçika’nın RKY artışı % 11,5 olmuştur. Danimarka’nın RKY’sindeki artış % 4,2 oranında olmuştur. Finlandiya’nın ikili yardımlarının artmasıyla RKY’sinde % 13,1’lik artış olmuştur. Fransa’nın RKY’si uluslararası örgütlere katkıların ve iki taraflı borçların yükselmesinden dolayı % 16,9’luk bir artış yaşanmıştır. Lüksemburg’un RKY’si % 1,9 oranında artmıştır. İsveç tarafından verilen RKY, % 7,4 artmış ve söz konusu ülkenin RKY/GNI oranı % 1 seviyesinin üzerinde olmaya devam etmiştir. İngiltere’de ikili yardımların artışı RKY’sine yansımış, RKY % 14,6 oranında artmıştır. DAC-Avrupa Birliği üye ülkeleri arasından RKY’sinde düşüş olan ülkeler: Avusturya RKY’si gerçekleştirilen borç affının 2008 yılına oranla düşmesi nedeniyle % 31,2 oranında azalmıştır. Almanya RKY’si ikili yardımlardaki artışa rağmen borç aflarındaki azalışın, bu artışı geçmesi sebebiyle % 12’lik azalış yaşamıştır. Yunanistan RKY bütçesi mali baskılardan dolayı gerileme yaşamış ve RKY % 12 oranında azalmıştır. İrlanda RKY’si bütçe baskısından dolayı % 18,9 azalmıştır. 6 İtalya RKY’si borç affının ve genel olarak yardımların azalması sebebiyle % 31,1 oranında azalmıştır. Hollanda RKY’sinde % 4,5’lik azalış olmuştur. Portekiz RKY’sinde % 15,7’lik azalış olmuştur. İspanya harcama yapacağı yardım miktarına 2009 yılı sonunda onay vermiştir. Bu RKY harcamalarının 2010 yılında hayata geçecek olmasından ötürü 2009 yılı içerisinde RKY’sinde % 1,2 oranında bir düşüş yaşanmış olmasına rağmen RKY artış trendini korumuştur. Avrupa Birliği kurumları tarafından yapılan yardım, hibe programlarındaki artıştan dolayı, 15 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, % 4,4 oranında artmıştır. Diğer DAC üyesi ülkelerdeki RKY artış ya da azalışları aşağıdaki gibidir: Avustralya RKY’si 2008 yılında yüksek seyreden borç affının 2009 yılında devam etmemesinden ötürü % 1,4 oranında azalmıştır. Kanada RKY’si 2008 yılında Uluslararası Kalkınma Birliğine yaptığı yüksek miktardaki katkının ardından borç affındaki azalıştan ötürü % 9,5 oranında düşmüştür. Kore verdiği iki taraflı kredilerdeki artıştan ötürü RKY’sini %13,5 oranında artırmıştır. Yeni Zelanda’nın RKY’sinde % 3,2’lik azalış olmuştur. Norveç RKY’si iki taraflı yardımlardaki yükselişten ötürü % 17,3 oranında artmıştır. İsviçre Togo için gerçekleştirdiği borç affı ve sığınmacı maliyetlerinin de resmi kalkınma yardımına dâhil edilmesiyle % 11,5’lik bir artış kaydetmiştir. Gayri safi RKY (kredi geri ödemesi çıkarılmaksızın) 2009 yılında 132,7 milyar dolar olarak hesaplanmıştır. En büyük donörler sırasıyla: 29,5 milyar dolar ile Amerika Birleşik Devletleri, 16,5 milyar dolar ile Japonya, 15,3 milyar dolar ile Fransa, 13,3 milyar dolar ile Almanya ve 11,7 milyar dolar ile İngiltere’dir. 7 DAC üyesi olmayan ülkelerin RKY’sındaki 2009 yılına ait değişim Çek Cumhuriyeti RKY’sinde % 4,7’lik bir düşüş olmuştur. Macaristan RKY’sinde iki taraflı programlarındaki artıştan dolayı %21,7’lik bir yükseliş yakalamıştır. İzlanda RKY’sinde bütçe baskısından dolayı %11,7’lik bir düşüş yaşamıştır. Polonya RKY’sinde % 13,2’lik bir artış olmuştur. Slovak Cumhuriyeti RKY’si iki taraflı yardımlarının azalışından dolayı %18,9 oranında düşmüştür. Türkiye RKY’si % 1,6 oranında bir artış kaydetmiştir. Kaynak: OECD Grafik 1 DAC Üyesi ülkelerin 2009 Yılı RKY (Milyon $) 119,57 140,00 120,00 100,00 80,00 2,31 1,29 1,15 1,00 0,82 0,61 0,51 0,40 0,31 İsviçre Finlandiya Avusturya İrlanda Kore Yunanistan Portekiz Lüksemburg Yeni Zelanda ABD 0,00 8 TOPLAM DAC 2,60 3,31 İtalya Belçika 4,01 Kanada 2,76 4,09 Norveç Avustralya 4,55 İsveç 2,81 6,43 Hollanda Danimarka 6,57 İspanya 11,51 Birleşik Krallık 9,48 11,98 Almanya Japonya 12,43 20,00 Fransa 40,00 28,67 60,00 9 0,29 0,29 Avustralya Yeni Zelanda 0,18 0,16 Japonya İtalya TOPLAM DAC 0,1 0,19 Yunanistan Kore 0,2 ABD 0,31 0,23 0,3 Kanada Portekiz 0,3 Avusturya Almanya 0,46 0,46 Fransa İspanya 0,47 0,52 Birleşik Krallık İsviçre 0,54 İrlanda 0 0,54 0,2 Finlandiya 0,35 0,4 0,55 0,6 Belçika Hollanda 0,82 0,88 1 Danimarka Lüksemburg Norveç 1,01 1,06 1,12 1,2 İsveç Grafik-2 RKY/GSMH Oranına Göre DAC Üyesi Ülkeler (2009) 0,8 II. TÜRKİYE’NİN 2009 YILI KALKINMA YARDIMLARI II. A. Türkiye’nin 2009 Yılı Toplam Kalkınma Yardımları Türkiye’nin 2009 yılı toplam kalkınma yardımları (TKY) tutarı cari fiyatlarla net 1.519,65 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. TKY’nin kategorilere dağılımı grafikte görüldüğü gibidir. Grafik–3 Türkiye’nin 2009 Yılı TKY (Milyon $) (cari fiyatlarla) 2.000,00 TÜRKİYE'NİN 2009 YILI TOPLAM YARDIMLARI (MİLYON ABD DOLARI) 1.519,65 1.500,00 1.000,00 707,17 714,49 500,00 109 -11,01 0,00 TOPLAM RKY DRY DYT STKY -500,00 Öte yandan, aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, 2008 ile 2009 yılları arasında gerçekleşen kur değişimleri ve enflasyon dikkate alındığında, Türkiye’nin 2009 yılı toplam kalkınma yardımlarının ekonomik krize rağmen 2008 yılı rakamlarına göre % 8,09’luk bir artış göstermiştir. Tablo 1: TÜRKİYE'NİN KALKINMA YARDIMLARININ KARŞILAŞTIRMASI (2008, 2009 YILLARI) TÜRKİYE'NİN KALKINMA YARDIMLARININ KARŞILAŞTIRMASI (2008, 2009 YILLARI) 2009 (cari fiyatlarla) (milyon dolar) 2008 (cari fiyatlarla) (milyon dolar) 2009 (2008 fiyatlarıyla) (milyon dolar) değişim (%) Toplam Kalkınma Yardımları 1519,65 1576,75 1704,32 8,09 1. Resmi Akımlar 696,16 777,81 780,76 0,38 1.1. Resmi Kalkınma Yardımları 707,17 780,36 793,11 1,63 1.2. Diğer Resmi Akımlar -11,01 -2,55 -12,35 384,23 2. Özel Akımlar 823,49 798,94 923,56 15,60 2.1. Özel Sektör Akımları 714,49 726,62 801,32 10,28 2.2. STK Akımları 109 72,32 122,25 69,03 Kalkınma yardımlarının en önemli bileşeni olan RKY cari fiyatlarla 707,17 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam 2008 yılı fiyatlarıyla 793,11 milyon dolara tekabül etmektedir. Dolayısıyla, Türkiye tarafından verilen RKY’nin 2009 yılında, bir önceki yıla göre % 1,63 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Bağış unsuru olmaması nedeniyle RKY olarak değerlendirilmeyen ancak diğer resmi akımlar kapsamında finans desteği olarak sağlanan kredi ve kredi ertelemelerinin toplamı cari fiyatlarla -11,01 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Toplam kalkınma yardımlarına negatif 10 etki eden kredi ve kredi ertelemeleri önceki yıllarda açılan kredilerin geri dönüşlerinden; diğer bir ifadeyle, alıcı ülkelerin faiz ve kredi geri ödemelerinden dolayı negatif çıkmaktadır. Sudan gibi ülkelere yeni kredilerin açılması negatif etki eden rakamların her geçen sene daha az negatif etki etmesini beraberinde getirmektedir. TKY’nin % 47’lik kısmını oluşturan Doğrudan Yatırımlar, Türk özel sektörü tarafından kalkınmakta olan ülkelere gerçekleştirilen yatırımlar ile ilgili sermaye ihracını ifade etmektedir. Yurtdışındaki doğrudan yatırımlara ilişkin rakamlar T.C. Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı’ndan temin edilmekte olup, önceki yıllarda Türk özel sektörünün yardım alan ülkelerde elde ettiği gelirlerle gerçekleştirdiği yeni yatırımlarına ilişkin bilgiler halen Türkiye tarafından toplanmamaktadır. Türk özel sektörünün yaptığı doğrudan yatırım tutarı (DYT) önceki yıllar ile paralellik göstermekte olup, 2009 yılında cari fiyatlarla 714,49 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu rakamda ekonomik krize rağmen bir önceki yıla göre % 10,28 oranında artış yaşanması, özel sektörümüzün kalkınmakta olan ülkelere yönelik artan ilgisinin önemli bir göstergesidir. Türk Sivil Toplum Kuruluşları (STK) her geçen yıl yardımlarını artırmaktadır. STK’lar kendi kaynakları ile cari fiyatlarla net 109 milyon dolarlık yardım gerçekleştirmiştir. Bu rakama STK’larca kullanılan kamu kaynaklarını ilave edildiğinde Türk STK’larının 2009 yılındaki toplam yardımları 157,06 milyon dolardır. 2009 yılında Türkiye’nin TKY (resmi ve özel akımlar) rakamlarının detayları Tablo-2’de gösterilmektedir. Tablo-2 : Türkiye’nin 2009 Yılı Toplam Kalkınma Yardımları TÜRKİYE’NİN TOPLAM KALKINMA YARDIMLARI (RESMİ VE ÖZEL AKIMLAR) RAPOR YILI : 2009 KATEGORİ RESMİ VE ÖZEL TOPLAM AKIMLAR 1. RESMİ KALKINMA YARDIMLARI 1.1. İKİ TARAFLI RESMİ KALKINMA YARDIMLARI PROJE - PROGRAM YARDIMI TEKNİK İŞBİRLİĞİ SIĞINMACILAR ACİL YARDIMLAR ULUSAL STK'LARA VERİLEN DESTEK ULUSLARARASI STK'LARA VERİLEN DESTEK GIDAYI GELİŞTİRME YARDIMI KALKINMA YARDIMLARININ TANITIMI ÇALIŞMALARI YÖNETİM GİDERLERİ BARIŞI YAPILANDIRMA OPERASYONLARINA KATILIM 1.2. ÇOK TARAFLI RESMİ KALKINMA YARDIMLARI 2. DİĞER RESMİ AKIMLAR 3. DOĞRUDAN YATIRIMLAR 4. STK KALKINMA YARDIMLARI 11 TUTAR (MİLYON USD) 1.519,65 707,17 665,31 238,62 158,84 64,07 49,75 48,06 0 1,22 1,11 51,68 51,96 41,86 -11,01 714,49 109 II.B. 2009 YILI RESMİ KALKINMA YARDIMLARININ KATEGORİLERE GÖRE DAĞILIMI ve YILLAR BAZINDA MUKAYESE 2009 yılında, 707,17 milyon dolar olarak gerçekleşen RKY’nin tamamı bağış niteliğinde olup, bu miktarın 665,31 milyon doları ülkelere yapılan iki taraflı yardımları, 41,86 milyon doları ise uluslararası kuruluşlar aracılığıyla yapılan çok taraflı yardımları göstermektedir. Aşağıdaki grafikte görüldüğü üzere, Türkiye’nin RKY’si 2002-2004 dönemi değerlendirme dışı bırakılacak olursa, son beş senede 600-800 milyon dolar arasında seyretmektedir. Grafik-5 Resmi Kalkınma Yardımları 2002-2009 (Milyon Dolar) (cari fiyatlarla) 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 780 712 601 707 602 339 85 76 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2009 yılında İki Taraflı RKY’nin dağılımında Proje Program Yardımları (PPY) ve Teknik İşbirliği Yardımları (TİY) ağırlıktadır. Grafik-6 2009 YILI RKY Kategorilere Dağılımı (Milyon $) (cari fiyatlarla) 800 700 2009 YILI RESMİ KALKINMA YARDIMLARININ KATEGORİLERE DAĞILIMI (MİLYON ABD DOLARI) 707,17 665,31 600 500 400 238,62 300 48,06 49,75 41,86 Ç O K T A R F L .Y R D . 64,07 12 S IĞ IN M A C IL A R 1,11 B A R IŞ I Y A P L .Ç L Ş . G ID A Y I G E L İŞ T İR M E Y Ö N E T İM G İD E R L . P R O G R A M /P R J .Y R D T E K N İK İŞ B İR L İĞ İ İK İ T A R F L .Y R D . R E S M İ K A L K .Y R D . 0 51,96 1,22 A C İL Y A R D IM L A R 51,68 100 R K Y T A N IT IM Ç L Ş . 200 S T K 'L A R A D E S T E K 158,84 Tablo-3: RKY rakamları ve değişim oranları (2008-2009) 2009 (cari fiyatlarla) (milyon dolar) RKY rakamları ve değişim oranları (2008-2009) 2008 (cari fiyatlarla) (milyon dolar) 2009 (2008 fiyatlarıyla) (milyon dolar) değişim (%) 1.1. Resmi Kalkınma Yardımları 707,17 780,36 793,11 1,63 1.1.1. İki Taraflı Resmi Kalkınma Yardımları 665,31 735,74 746,16 1,42 1.1.1.1. Proje-Program Yardımı 238,62 249,08 267,62 7,44 1.1.1.2. Teknik İşbirliği 158,84 177,72 178,14 0,24 1.1.1.2. Sığınmacılar 64,07 109,25 71,86 -34,23 1.1.1.3. Acil Yardımlar 49,75 31,08 55,80 79,52 1.1.1.4. Ulusal STK'lara Destek 48,06 53,11 53,90 1,49 1.1.1.5. UA STK'lara Destek 0 0 0,00 0,00 1.1.1.6. Kalkınma Amaçlı Gıda Yardımları 1,22 0,77 1,37 77,70 1.1.1.7. Kalkınma Yardımları Tanıtımı 1,11 1,45 1,24 -14,15 1.1.1.8. Yönetim Giderleri 51,68 61,73 57,96 -6,11 1.1.1.9. Barışı Yapılandırma Çalışmaları 51,96 51,55 58,27 13,04 1.1.2. Çok Taraflı Resmi Kalkınma Yardımları 41,86 44,62 46,95 5,22 II B.1. PROJE / PROGRAM (PPY) ve TEKNİK İŞBİRLİĞİ (TİY) YARDIMLARI Kalkınmakta olan ülkelerin bilgi birikimini, teknik kapasitesini ve üretime ilişkin yeteneklerini artırmaya yönelik faaliyetleri kapsayan TİY ve ülkenin fiziki sermayesini arttırmaya yönelik faaliyetleri ve sektörel yardımları kapsayan PPY, ülkemizin gerçekleştirdiği kalkınma yardımları içerisinde önemli yer tutmaktadır. Söz konusu kategorilerde gerçekleştirilen işbirliği çalışmalarının Türkiye’nin kalkınma yardımları içerisinde bu denli yer tutması, ortak ülkelerin bu alanda ülkemiz tarafından sunulan imkânlara yoğun bir talep göstermesinden ileri gelmektedir. Bu talebin yüksek oluşunun başlıca nedeni, ülkemizin, sahip olduğu kapasite ve on yıllara yayılan deneyiminden ötürü, işbirliği halinde bulunan ülkelerin pek çoğunun serbest piyasa ekonomisine geçiş ve yapısal dönüşüm süreçleri açısından iyi bir model teşkil etmesidir. Türkiye’nin verdiği hizmetlerin yakın ve kolay ulaşılabilir olması ise, ülkemizin bu alandaki mukayeseli üstünlüğünün bir diğer nedeni olarak değerlendirilmektedir. Diğer yandan, TİY faaliyetleri tek bir ülkeye yönelebildiği gibi, pek çok ülkeden öğrenci ya da uzmanların kısa, orta ve uzun süreli eğitimlere tabi tutulması yoluyla bölgesel nitelik kazanabilmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar, esas olarak, ilgili uzmanlık ve bilgi birikimine sahip kurum ve kuruluşlarımızca yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığımızca kalkınmakta olan ülkelerden gelen doktorlara sunulan staj imkânları, Milli Eğitim Bakanlığımızca yurtdışındaki okullara yapılan öğretmen görevlendirmeleri, Dışişleri Bakanlığımızca her yıl kalkınmakta olan ülkelerden gelen genç diplomatlara yönelik olarak düzenlenen kısa süreli eğitim programları bu tip çalışmalara iyi birer örnek olarak değerlendirilmektedir. TİKA, kamu kurum ve kuruluşlarımızın TİY alanında gerçekleştirmekte olduğu çalışmalar açısından önemli bir role sahiptir. Yürütülen TİY çoğu, TİKA’nın arzla talebin eşleşmesini sağlamak adına gerçekleştirdiği aracılık ve verdiği lojistik destek sayesinde hayata geçirilmektedir. Öte yandan, TİKA, bilhassa Program Koordinasyon Ofisi bulunan ülkelerde, ilgili ülkelerin beşeri ve kurumsal kapasitesini arttırmaya yönelik projeleri doğrudan hazırlayarak yürütebilmektedir. 13 Kalkınma yardımları alanında diğer DAC üyesi ülkelerin birçoğunun aksine, yardımlarını tüm Türk kamu kurum ve kuruluşlarının işbirliği ile yapan ve dolayısıyla istatistikî bilgileri de yine söz konusu kuruluşlarla birlikte üreten ülkemizin, gerçekleştirdiği yardımları farklı bakış açıları ile değerlendirmesi özellikle teknik işbirliği ve proje/program yardımlarının birbirine geçişine neden olmaktadır. İki kategorinin birlikte değerlendirildiği grafikten de görüleceği üzere, Türkiye’nin proje/program yardımları her geçen sene artış eğilimi gösterirken, Türkiye’nin yardım götürdüğü ülkelerdeki insan kaynaklarının ve kapasitenin her geçen yıl daha da gelişmesine rağmen, TİY rakamları düşüş göstermeksizin her yıl 150–200 milyon dolar aralığında gerçekleşmektedir. Grafik-8 2005-2009 Dönemi TİY ve PPP (Milyon $) (cari fiyatlarla) 2006 2007 2008 2009 204,09 122,29 158,84 109,92 150 189,6 200 138,01 162,59 174,83 250 238,62 2005 300 249,08 2005-2009 DÖNEMİ TEKNİK İŞBİRLİĞİ VE PROJE PROGRAM YARDIMLARININ MUKAYESESİ (MİLYON ABD DOLARI) 100 50 0 TEKNİK İŞBİRLİĞİ PROJE PROGRAM YARDIMI 2009 yılında Proje program yardımları 238,62 milyon dolar, TİY ise 158,84 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Toplamda 397,46 milyon dolarlık söz konusu yardımı diğer kategorilerden ayıran özellik ise sektörlere göre ayrıştırılabilmeleridir. Grafik-9 2005–2009 PPY ve TİY’ nın Sektörel Karşılaştırması (Milyon $) (cari fiyatlarla) PPY VE TEK.İŞB. SEKTÖRLERE DAĞILIMI (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 450 397,46 400 328,92 350 300 250 200 150 100 37,85 50 15,24 15,45 ÜRETİM S.GLŞ. ÇOKLU Ç.S.GLŞ. 0 TEKNİK İŞB. + PPY SOSYAL A.Y.GLŞ. EKONOMİK A.Y.GLŞ. PPY ve TİY yardımlarında 328,92 milyon dolarla Sosyal Altyapıların Geliştirilmesi ilk sırayı almakta olup özellikle eğitim alt sektöründe gerçekleştirilen yardımlar ön plana çıkmaktadır. 14 Grafik-10 Sosyal Altyapılar Alt Sektör Dağılımları (Milyon $) (cari fiyatlarla) SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI (ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 350 328,92 300 250 194,77 200 150 100 42,98 41,54 50 42,59 7,03 0,01 0 TOPLAM EĞİTİM SAĞLIK DİĞER İDARİ/SİVİL SU VE SOS. A. Y. ALT. Y. SANİTAS. NÜF. ÜREM. SAĞL. Uluslararası alanda rekabet edebilecek bilgi toplumunun oluşmasına imkân sağlayan ve 1992 yılından itibaren Türk cumhuriyetleri ve topluluklarına mensup ülkelerden gelen öğrencilere öğrenim olanağı tanıyan Büyük Öğrenci Projesi, Türkiye’nin eğitim sektöründe hayata geçirdiği proje/programlara güzel bir örnektir. Bugüne kadar 8.335 öğrencinin mezun olduğu proje kapsamında, 6.089 öğrencinin halen Türkiye'deki üniversitelerde öğrenimlerine devam etmesi, Türkiye’nin nitelikli insan yetiştirilmesine verdiği önemi göstermektedir. Diğer yandan, Kosova’da Anton Çetto Teknik Lisesi tadilat ve donanımı, Ukrayna Belogorsk ve Gezlev Okulu tadilatları, Kırım Özerk Cumhuriyeti Zuya’ya 2 okul inşası Kazakistan İlköğretim Okulu inşası, Afganistan’ın çeşitli ilçelerinde çok sayıda ilkokul ve lise inşaları ve donanımları, Filistin’de Kalkilya, Tulkarem Rasim Kemal okulu ve Cenin Osmanlı Kışlası Al Hansa okulu inşaları gibi birçok okulun tam donanımlı okul şartlarını sağlayana kadar bir çok ülkede yapılan hizmetler PPY’nin diğer bir bölümünü oluşturmaktadır. İnsanların daha kaliteli sağlık hizmetlerine erişimine yardımcı olmak ve sağlık standartlarının yükselmesine katkıda bulunmak amacıyla sağlık sektöründe de önemli PPY ve TİY’leri hayata geçiren Türkiye, Bosna Hersek’te Konjic Hastanesi’nin tadilatı, Sudan Darfur Sahra Hastanesi projesi, Afganistan Şah Kalandar BHC Kliniği inşası, Vardak’ta iki adet BHC kliniği inşası, Özbekistan’da Kemik İliği Nakli Merkezi kurulması gibi çeşitli sağlık kuruluşlarını inşa etmekte ve/veya donanımını sağlamaktadır. Diğer yandan cerrahi operasyonlar ve cihaz ve aşı hibeleri düzenli olarak yapılan yardımlar arasında bulunmaktadır. 15 Grafik-11 Ekonomik Altyapılar Alt Sektör Dağılımları (Milyon $) (cari fiyatlarla) EKONOMİK ALT YAPILAR PROJELERİ DAĞILIMI (ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 40 37,85 35 30 26,29 25 20 15 10 5,3 5,22 5 0,08 0,96 ENERJİ BANK. FİNANS 0 TOPLAM İŞ VE DİĞER BİLİŞİM ULAŞ DEPOL. Ekonomik alt yapı ve hizmetler sektöründe toplam 37,85 milyon dolar harcanmıştır. Ekonomik altyapılar ve hizmetlerin iyileştirilmesine yönelik çalışmaların alt sektörlerinde gerçekleştirilen önemli projeler arasında ulaştırma ve depolama alt sektöründe, Afganistan Vardak'ta 3 adet Soğuk Hava Deposu inşası, iş ve diğer sektörler alt sektöründe, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) üyesi ülkeler arasında ticareti geliştirmek ve üyelerin ekonomik büyümesine katkı yapmayı amaçlayan ECOBANK’ın desteklenmesi, Bankacılık alanında merkez bankası uzmanlarına eğitim verilmesi gibi PPY ve TİY projeleri olarak verilebilmektedir. Grafik-12 Üretim Sektörleri Alt Sektör Dağılımları (Milyon $) (cari fiyatlarla) ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI (ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 18 16 15,24 14 11,45 12 10 8 6 3,08 4 0,71 2 0 TOPLAM SANAYİ/MAD./İNŞ. TARIM/ORM./HAYV. TİCARET/TURİZM 2009 yılında üretim sektörüne 15,24 milyon dolarlık kaynak aktarılmıştır. Üretim sektörlerinin geliştirilmesi projeleri kapsamında tarım, ormancılık ve hayvancılık %75’lik bir payla ilk sırayı almaktadır. Tarım, ormancılık ve hayvancılık alanında 2009 yılında gerçekleştirilen projeler arasında tarım master planı hazırlanması, Afrika tarımsal kalkınma programı, seracılığın geliştirilmesi, orman zararlıları ile mücadele ve meyve-sebze yetiştiriciliği gibi çok geniş bir yelpazede projeler yürütülmüştür. 16 II.B.2. ACİL VE İNSANİ YARDIMLAR Tüm dünyayı etkisi altına alan ve insanlığı her yönden etkileyecek olan küresel iklim değişikliği etkisini gün geçtikçe artırmaktadır. Dünyanın birçok yerinde yaşanan doğal felaketler, insan yaşamını tehdit etmektedir. Erişilebilir su kaynaklarındaki daralma, buzullardaki erime, pandemik boyutlu salgınlar derken tüm dünya hazin sona doğru yaklaşmaktadır. Depremler, kasırgalar ve seller artık olağan yaşamın bir parçası halinde algılanmaktadır. Önümüzdeki yüzyılı, çölleşmenin etkilerini, içilebilir nitelikte kaliteli suya erişimdeki sorunları ve meteorolojik felaketleri sonuçlarıyla göreceğimiz bir yüzyıl olarak değerlendirmek mümkün görünmektedir. Atmosferde sera etkisi yaratan gazların kontrol altına alınması veya etkisinin azaltılarak, küresel iklim değişikliklerinin ve doğal dengenin korunmasını amaçlayan Kyoto Protokolü’ne, Türkiye (06.02.2009) ile birlikte bugüne kadar 39'u sanayileşmiş 141 ülke onay vermiştir. 2009 yılı doğal afetler açısından oldukça hareketli geçmiştir. Endonezya’nın Java Yarımadası’nda ve Sumatra Adası’nda meydana gelen depremler, şiddetli yağışlar nedeniyle zor günler geçiren Jakarta ve toplamda 96 km2 ’lik bir alanda 116 köyün tamamının sular altında kaldığı Etiyopya, küresel iklim değişikliği sebebiyle tarım üretiminde % 50’ye varan daralmayla Suriye, sıcak çatışmaların hiç eksilmediği Filistin, Irak, Sri Lanka ve Pakistan Türkiye’nin 2009 yılında acil yardım yaptığı ülkeler olmuştur. Çoğunluğu Türk Kızılayı vasıtasıyla gerçekleştirilen acil yardımlar kapsamında; Bosna – Hersek, Pakistan, Sri Lanka, Filistin, Irak ve Endonezya’ya yaklaşık üç bin ton ilaç ve tıbbi malzeme ile gıda malzemesi gönderilmiştir. Bu ülkelere ilaveten Kosova, Makedonya ve Suriye’ye çeşitli miktarlarda giyim, gıda, tohum ve barınma ihtiyaçlarına yönelik insani yardımda bulunulmuştur. Haziran 2009 tarihi itibariyle Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ‘Pandemik İnfluenza (H1N1)’ salgını için alarm verilmiştir. Salgın sebebiyle dünyada en az 15.921 kişi hayatını kaybetmiştir. Hem koruyucu sağlık uygulaması niteliğinde hem de bu salgın sebebiyle 61.000 doz H1N1 aşısı, 10.550 Oseltamivir etken maddeli Tamiflu ile Süspansiyonu Kosova, Makedonya, Ukrayna ve Afganistan’a gönderilmiştir. İsrail tarafından Filistin’e yönelik olarak 4 Kasım 2008 tarihinde başlayan ağır ambargo, mevcut istikrarsızlık, güç mücadeleleri ile birleşerek büyük bir krizin başlangıcı olmuştur. 27 Aralık 2008’de çatışmalara dönüşen gerginlikler sonucu zor durumda kalan Filistin halkı için ülkeye 30 kişilik bir acil yardım ekibi 90 gün süreyle görevlendirilmiş, 285 ton tıbbi malzeme temin edilmiş ve 20.000 aileye gıda malzemeleri ulaştırılmıştır. 17 II.B.3. BARIŞI YAPILANDIRMA Günümüzde, terörizm ve kitle imha silahlarının yayılması gibi risk ve tehditlerin artması, barışı yapılandırma ve koruma sorumluluklarının tüm gelişmiş ülkeler tarafından yerine getirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda Türkiye, Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada barış” direktifinin bir gereği olarak, BM’nin aldığı kararlar ve yaptığı destek çağrılarına gerekli duyarlılığı göstererek daha fazla artan oranla askeri eğitim işbirliği, barış için ortaklık programı, çok uluslu barış gücü teşkili faaliyetlerine önem vermekte ve barışı destekleme harekatına daha fazla katkı sağlamaktadır. Bu kapsamda geçmiş dönemde Somali’de (UNOSOM), Bosna Hersek (UNPROFOR) ve (IFOR/SFOR) Arnavutluk’taki ALBA Harekatı gibi bir çok harekata katılan Türkiye halihazırda Bosna-Hersek, Kosova, Afganistan, Darfur/Sudan ve Lübnan’da icra edilen barışı destekleme harekatlarına aktif olarak iştirak etmektedir. Bosna/Hersek’te AB liderliğinde 02 Aralık 2004 tarihinden beri icra edilen ALTHEA Harekâtına Türk Silahlı Kuvvetleri, toplam 255 personelden oluşan personel ile katkı sağlamaya devam etmektedir. Saraybosna’da konuşlu olan Türk Birliği askeri ve güvenlik faaliyetleri yanı sıra bölge halkının ekonomik kültürel ve sosyal gelişimine yönelik sosyal altyapı projelerini de gerçekleştirmektedir. Kosova’da krizinin politik yollardan çözümlenememesi ve Şubat 1999'da silahlı çatışmaya dönmesi üzerine NATO, 24 Mart 1999'da hava harekâtını başlatmıştır. Türkiye de bu harekâta katkıda bulunmuştur. Harekâtın başlaması ile birlikte Makedonya ve Arnavutluk'a büyük bir mülteci akını başlamış ve bir insanlık dramı yaşanmıştır. İnsani Yardım Kuvveti (AFOR), Türkiye sivil halkın günlük ihtiyaçlarının karşılanmasında büyük destek vermiş, diğer taraftan bölgede 3.200, Türkiye'de ise 18.000 mülteci barındırılmıştır. Prizren’de konuşlu Kosova Türk Tabur Görev Kuvveti ise, Türkiye, Almanya, Avusturya ve İsviçre tarafından oluşturulan Çok Uluslu Güney Görev Kuvveti’nde görevine devam etmektedir. Afganistan’da Türkiye, Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti (UGYK)’nin kurucu ve lider ülkesi olarak görev yapmaktadır. Türkiye’nin katkısı tabur seviyesinde olup personel katkısı başlangıçta 1.450 kişiye kadar çıkmakla birlikte hâlihazırda 780 kişidir. Ayrıca Afgan Ordusunun eğitimini sağlayan UGYK yapısındaki Harekât Yönlendirme ve İrtibat Timlerine 18 (HYİT) 15 kişiyle uzman personel desteği sağlamaktadır. ülkeden yaklaşık 36.000 personel iştirak etmektedir. UGYK harekâtına halen 37 Afganistan’a yeniden yapılanma ve ekonomik kalkınma konularında yardım sağlamak amacıyla 2006 yılında, sivil ve askeri personelin birlikte görev yapmakta olduğu Vardak İl İmar Ekibi oluşturulmuştur. Söz konusu birim tarafından, idari yönetim ve yargı sisteminin geliştirilmesi, Afgan Polisinin eğitimi, imkân ve kabiliyetlerinin artırılması, altyapı, bayındırlık ve sosyal destek alanlarında halkın yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve desteklenmesine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Darfur/Sudan’da, Afrika Birliği, bölgede artan şiddeti durdurmak amacıyla Darfur’daki Barışı Koruma Misyonunu büyütmüştür. NATO, Darfur’a; Nijerya, Gambiya, Ruanda ve Senegal’den gelen barışı koruma amaçlı yedi tabur (49 sivil polis dahil yaklaşık 4.000 personel) için ulaştırma desteği sağlamıştır. Türkiye, NATO tarafından sağlanan lojistik desteğin bir bölümü olarak Afrika Birliği’ne Darfur/Sudan’daki operasyonu için bir C-130 uçağı görevlendirmiştir. Lübnan’da, BM Güvenlik Konseyi (BMGK)’nin 2006 yılında aldığı karar gereği barışın tesisi ve idamesi maksadıyla uluslararası bir güvenlik gücü oluşturulmasına karar verilmiştir. Türkiye Lübnan Geçici Güvenlik Gücü'ne 2006'dan beri, 1 inşaat istihkâm bölüğü, Deniz Görev Kuvvetinde ise Su üstü unsurları ile destek sağlamaya devam etmektedir. Diğer yandan Türkiye, barışı yapılandırma faaliyetleri kapsamında, Genelkurmay Başkanlığı Barış için Ortaklık Eğitim Merkezi’nde (BİOEM) 2009 yılında Ankara’da 25 kişinin katılımıyla “BM Askeri Gözlemci Kursu”, İstanbul’da 51 ülkeden 119 kişinin katılımıyla “İpek Yolu 2009 General/Amiral-Büyükelçi Semineri” gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan aynı komutanlığa bağlı olarak çalışan Mobil Eğitim Timi, Kazakistan ve Ukrayna’da çeşitli eğitim programları yürütmüştür. 19 Türkiye’nin 2009 yılında Barışı Yapılandırma kategorisi kapsamında aktardığı kaynakların toplamı 51,96 milyon dolar olup, Afganistan, Kosova, Bosna Hersek ve Lübnan bu tür kalkınma yardımlarından yararlanan ülkeler olmuşlardır. Grafik-13 Barışı Yapılandırma Çalışmaları / Yardım alan Ülkeler (Milyon $) (cari fiyatlarla) 2009 Yılı Barışı Yapılandırma Çalışmaları Kapsamında Yardım Alan Ülkeler (Milyon $) 60,00 51,96 50,00 40,00 30,00 27,87 20,00 10,76 8,07 10,00 4,88 0,39 0,00 Afganistan Kosova Bosna-Hersek Lübnan Diğer TOPLAM Grafik-14 2005-2009 Dönemi Barışı Yapılandırma Çalışmaları (Milyon $) (cari fiyatlarla) 51,96 60 51,55 54,06 2005-2009 DÖNEMİ BARIŞI YAPILANDIRMA ÇALIŞMALARININ MUKAYESESİ (MİLYON ABD DOLARI) 2008 2009 36,31 50 30 23,22 40 20 10 0 2005 2006 2007 20 II.B.3. SIĞINMACILAR Uluslararası hukukta “mülteci” kavramı, vatandaşı olduğu ülke dışında olan ve “ırkı, dini, tabiiyeti, belirli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncesi nedeniyle zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu" için vatandaşı olduğu ülkeye dönemeyen veya dönmek istemeyen kişileri ifade etmektedir. Diğer yandan, sığınmacı, mülteci olarak uluslararası koruma arayan ancak statüleri henüz resmi olarak tanınmamış kişilere denir. Bu terim genellikle, mülteci statüsü almaya yönelik başvurularının hükümet ya da Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) tarafından karara bağlanmasını bekleyen kişiler için kullanılır. Statüleri resmi olarak tanınmamış da olsa, sığınmacılar menşe ülkelerine zorla geri gönderilemezler ve haklarının korunması gerekir. Mülteci ve sığınmacı terimleri Türk iltica mevzuatında yukarıda sıralanan tanımlardan farklıdır. İçişleri Bakanlığı’nın kabul ettiği tanıma göre mülteci, Avrupa kökenli yabancı veya vatansız kişileri ifade etmektedir. Sığınmacı ise, Avrupa kökenli olmayan yabancı veya devletsiz kişileri ifade etmektedir. Kalkınma Yardımı kapsamında ise (OECD-DAC İstatistiklerinde) kalkınmakta olan ülkelerden gelip, donör ülkede sığınmacı statüsüyle ikamet eden kişilerin, konaklamalarının ilk 12 ayında ağırlanmalarından doğan masraflar ile söz konusu kişilerin ülkelerine geri gönderilmeleri ile ilişkili masraflar sığınmacılar başlığı altında değerlendirilmektedir. Türkiye tarafından ağırlanan sığınmacıların sayısı Türkiye’nin coğrafi konumu nedeniyle diğer gelişmiş ülkelere göre çok fazladır. Ortadoğu ülkelerinden ve özellikle Afrika'dan ve Türkiye’nin doğusundaki İran, Afganistan gibi ülkelerden Avrupa ülkelerine gitmek üzere Türkiye’yi transit ülke olarak kullanan sığınmacılar, çoğunlukla Van'dan, Suriye ve Irak sınırlarından Türkiye’ye giriş yapmaktadırlar. Grafik-15 2006-2009 Dönemi Sığınmacı Sayıları (Kişi) YILLAR BAZINDA ÜLKEMİZE GELEN TOPLAM SIĞINMACI SAYISI 100.000 94.326 90.000 80.000 70.000 60.000 64.290 57.942 56.289 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2006 2007 2008 2009 Önceki yıllarda olduğu gibi 2009 yılında da Türkiye’ye en çok Irak, Afganistan, İran ve Filistin’den sığınmacılar gelmiştir. 21 Grafik-16 2009 Yılı En Çok Sığınmacı Gelen Ülkeler (Kişi) 2009 YILINDA EN ÇOK SIĞINMACI GELEN ÜLKELER 12.000 10.000 9.666 8.655 8.000 7.236 5.301 6.000 3.900 4.000 3.802 3.648 2.546 438 321 312 Moldova Suriye 629 Eritre 755 Türkmenistan 799 Ukrayna 1.688 2.000 Ermenistan Azerbaycan Gürcistan Somali Pakistan Burma Filistin İran Afganistan Irak 0 Yıllar bazında toplam sığınmacı sayıları ve aktarılan kamu kaynakları YIL Toplam Sığınmacı Sayısı Sığınmacılara Aktarılan Kamu Kaynakları(milyon $) (cari fiyatlarla) 2006 2007 2008 2009 57.942 64.290 94.326 56.289 38,61 39,81 109,3 64,07 Sığınmacılara 2009 yılında 64,07 milyon dolarlık kaynak aktarımı sağlanmıştır. Sığınmacı başına 2006 yılında 666 dolar, 2007 yılında 619 dolar, 2008 yılında 1.158 dolar ve 2009 yılında 1.138 dolar kaynak aktarılması, Türkiye’ye gelen sığınmacıların daha iyi şartlarda barındırılması için harcanan çabayı göstermektedir. Grafik-17 2006-2009 Dönemi Sığınmacılara Aktarılan Kaynaklar (Milyon $) (cari fiyatlarla) 109,3 YILLAR BAZINDA SIĞINMACILARA AKTARILAN KAMU KAYNAKLARI (MİLYON ABD DOLARI) 120 64,067 100 38,61 60 39,81 80 40 20 0 2006 2007 2008 22 2009 II.B.4.Yönetim Giderleri Yönetim giderleri Kalkınma yardımları çalışmalarına iştirak eden bütün kurum ve kuruluşların, merkezi veya taşra teşkilatları ile yurt dışı birimlerinin, söz konusu faaliyeti gerçekleştirmek amacıyla yaptığı çalışmalara sarf olunan personel, idari ve lojistik masrafları kapsamaktadır. TİKA gibi asli fonksiyonu kalkınma yardımı çalışmaları olan kurumların bütçede belirlenen idari giderlerinin tamamı yönetim giderlerine dahil edilmektedir. Diğer Türk kamu kurum ve kuruluşlarımızın yönetim giderleri ise o yıl içinde verdikleri toplam resmi kalkınma yardımının miktarı dikkate alınarak belirli oranlar dahilinde hesaplanmaktadır. 2009 yılında ülkemizin yönetim giderleri 51,68 milyon dolar olarak hesaplanmıştır. Söz konusu yönetim gideri RKY’nin % 7,3’üne tekabül etmektedir. Tablo Yıllar bazında Yönetim giderleri (cari fiyatlarla) Yıllar Yönetim Giderleri RKY Yönetim Gideri/RKY (Milyon Dolar) (Milyon Dolar) % 2004 35,39 339,15 10.4 2005 56,70 601,04 9.4 2006 74,33 714,21 10.4 2007 51,58 602,24 8.5 2008 61,73 780,36 7.9 2009 51,68 707,17 7.3 23 II.B.5.Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Katkılar Grafik-18 Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Ödemelerin Dağılımı (2009) Bi rleşmi ş Mil letlere Yapılan katkıl ar 5,83 0,98 Avrupa Komisyonuna Yapıl an Katkılar Dünya Bankası Grubu 8,85 26,2 Bölgesel Kal kınma Bankaları 0 Di ğer Kuruluşlar 2009 yılında Türkiye’nin RKY kapsamında değerlendirilen çok taraflı katkıları 41,86 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam RKY’nin yaklaşık % 6’sına tekabül etmektedir. Geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, 2009 yılında da yapılan bu katkıdan en büyük payı 26,20 milyon dolar ile Birleşmiş Milletler örgütü ve icracı kuruluşları almıştır. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Gıda ve Tarım Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü söz konusu katkılar içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Grafik-19 2006-2009 Dönemi Uluslararası Kuruluşlara yapılan katkılar (cari fiyatlarla) 35 30 29,5229,2 2006 2007 2008 2009 26,2 25 20,34 20 21,03 19,39 15,94 15 8,93 9,31 8,7 10 8,85 5,715,83 5 1,56 0,79 0,01 0 2,34 0,77 0,98 0 Birleşmiş Milletler Avrupa Komisyonu Dünya Bankası Grubu 24 Bölgesel Kalkınma Bankaları Diğer Kuruluşlar Uluslararası kuruluşlara yapılan katkılar içindeki en büyük ikinci pay Dünya Bankası Grubu’na aittir. Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) bu kapsamda katkı verilen kuruluşlar arasında ön plana çıkmaktadır. Küresel Çevre Fonu (GEF) ile Dünya Ticaret Örgütü – Uluslararası Ticaret Merkezi (WTO – ITC) ise bu grupta katkı sağlanan diğer uluslararası kuruluşların başında gelmektedir. Dışişleri Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı, en fazla çok taraflı yardım gerçekleştiren kurumlar olma özelliklerini korumaya devam etmiştir. Bu iki kurumu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve TİKA takip etmiştir. Grafik-20 1998-2009 Dönemi Uluslararası Kuruluşlara Yapılan Katkılar(Milyon Dolar) (cari fiyatlarla) 80 68,57 71,63 70 57,29 56,11 60 45,18 50 47,31 46,28 44,62 40,21 41,86 40 30 23,93 23,2 1998 1999 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 II.B.6. Diğer Resmi Akımlar (OOF) Toplam Kalkınma Yardımları içinde değerlendirilen Diğer Resmi Akımlar hibe kapsamında olmayan akımlardır. Çoğunlukla Türk Eximbank ve Hazine Müsteşarlığı’nın vade ve faiz oranları itibariyle hibe niteliği taşımayan finans desteklerini kapsamaktadır. Yeni açılan krediler, açılan kredilerin ertelemeleri, borç/servis azaltılması içeren kredi amacıyla mahsup edilen girdiler ve çıktılar, Diğer Resmi Akımlar içerisinde mütalaa edilmektedir. Türkiye 2009 yılında toplam 27,66 milyon dolar tutarında yeni kredi açmış olup, daha önceki yıllarda vermiş olduğu kredilerden 38,67 milyon dolar tutarında geri dönüşüm sağlamıştır. Geri ödemelerden dolayı 11,01 milyon doları TKY rakamına negatif değer olarak yansımaktadır. 25 Grafik-21 2009 Yılı Diğer Resmi Akımlar (Milyon $) (cari fiyatlarla) 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 27,66 GERİ ÖDEMELER AÇILAN YENİ KREDİ KREDİ NETİ -11,01 -38,67 Türk Eximbank tarafından uygulanmakta olan Ülke Kredi/Garanti Programları çerçevesinde Sudan’da Kuzey Hartum Acil Su Temini Projesi’ne yönelik 8.680.992 Euro tutarındaki Kredi Anlaşması’na istinaden 2009 yılında 4.680.261 Euro’luk kredi kullandırımı gerçekleşmiştir. Kuzey Hartum’da gerçekleştirilen proje ile su arıtma tesisinin yenilenmesi ve depolama, pompalama tesislerinin inşaatı ve bunların konutlara taşınmasına yönelik altyapı işleri gerçekleştirilerek, bölgenin su ihtiyacına uzun vadeli bir çözüm getirmesi hedeflenmiştir. Sudan’a verilen diğer bir kredi ise Al-Halfaya Köprüsü İnşaatı Projesi içindir. 2008 yılında 14.806.167 Euro için imzalanan kredi anlaşması çerçevesinde 2009 yılında 13.883.298 Euro’luk kredi kullandırılmıştır. Al Halfaya Köprüsü, Kuzey Hartum’daki Kuzey Umdurman ve Al Halfaya bölgelerini birbirine bağlayarak, kuzeyden geçen çevre yolundaki trafiğin, şehir merkezine girmeden transit olarak gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Ayrıca, Al Halfaya köprüsü Hartum şehri çevresinde kurulmakta olan uydu kentlerin şehir merkezine bağlanmasını amaçlayan Hartum Çevre Yolu Master Planı dahilinde gerçekleştirilen köprü projelerden biridir. 26 II.B.7. Doğrudan Yatırımlar Küresel mali kriz, Türkiye’nin gelişmekte olan ülkelere gerçekleştirdiği sermaye ihracını etkilemiş olmakla birlikte geçmiş yıllara oranla önemli bir azalma olmamıştır. 2008 yılında kalkınma yardımı alıcısı konumundaki ülkelere yapılan doğrudan yatırım tutarı 726,62 milyon dolar iken, 2009 yılında T.C. Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı verilerine göre 714,49 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu dönem içerisinde Türkiye’nin sermaye ihracı, Güney ve Orta Asya Bölgesi ile Avrupa Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır. Bu bölgelerde dikkat çeken ülkeler son iki yılda olduğu gibi 304,67 milyon dolar ile Azerbaycan ve 100,41 milyon dolar ile Beyaz Rusya’dır. Sermaye ihracı yapılan yeni ülkeler ise 6,44 milyon dolar ile Gürcistan ve 21,56 milyon dolar ile Hırvatistan olmuştur. Azerbaycan’a yapılan doğrudan yatırımların büyük bir bölümünü petro-kimya alanında yapılan yatırımlar oluşturmaktadır. Hırvatistan ve Beyaz Rusya ile olan ekonomik ilişkilerimizin bu yıl içerisinde artması doğrultusunda en çok sermaye aktarımının olduğu sektör ise inşaat sektörü olmuştur. Grafik-22 Doğrudan Yatırımların Bölgesel Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla) 2009 DOĞRUDAN YATIRIMLARIN BÖLGESEL DAĞILIMI (MİLYON DOLAR) 800,00 714,49 700,00 600,00 462,43 500,00 400,00 300,00 200,00 159,99 89,78 100,00 2,29 0,00 AVRUPA AFRİKA AMERİKA 27 ASYA TOPLAM Grafik-23 2007-2009 Dönemi Doğrudan Yatırımlar (Milyon $) (cari fiyatlarla) YILLAR İTİBARİYLE DOĞRUDAN YATIRIMLAR (MİLYON DOLAR) 735 730,33 730 726,62 725 720 715 714,49 710 705 2009 2008 2007 2009 TÜRKİYE'NİN DOĞRUDAN YATIRIMLARI (2009 YILI) (MİLYON DOLAR) (cari fiyatlarla) Ülke Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) AVRUPA Ukrayna Sırbistan Makedonya Bosna-Hersek Karadağ Arnavutluk Beyaz Rusya Hırvatistan Moldova AFRİKA KUZEY SAHARA Tunus Fas Mısır Libya Cezayir GÜNEY SAHARA Seyşeller Senegal Nijer Güney Afrika Etiyopya Gana Mali 159,99 7,82 3,67 0,88 20,79 0,02 4,72 100,41 21,54 0,14 89,78 77,63 1,22 1,79 34,68 38,09 1,85 12,15 0,01 0,19 0,07 0,20 0,88 0,01 0,22 28 Sudan AMERİKA KUZEY VE ORTA AMERİKA Panama GÜNEY AMERİKA Brezilya Kolombiya ASYA ORTA DOĞU Ürdün Umman Lübnan İran Irak Suriye GÜNEY VE ORTA ASYA Türkmenistan Tacikistan Pakistan Bangladeş Gürcistan Afganistan Azerbaycan Hindistan Kazakistan Kırgızistan Özbekistan UZAK DOĞU Çin TOPLAM 10,56 2,29 1,26 1,26 1,03 1,02 0,01 462,43 44,57 0,97 2,34 0,17 2,95 36,91 1,22 414,34 5,20 0,00 16,63 1,07 6,44 0,42 304,67 22,95 34,56 9,09 13,30 3,52 3,52 714,49 29 II.B.8. Sivil Toplum Kuruluşlarının Kalkınma Yardımları Kalkınma Yardımları, kamu kaynağı kullanan kurum ve kuruluşlarca yapılabildiği gibi, kendi öz kaynaklarını kullanan Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve özel sektör temsilcileri eliyle de gerçekleştirilebilmekte ve ülkelerin Kalkınma Yardımları Raporlarına dahil edilebilmektedir. Günümüz gelişmiş demokrasilerinde STK'lar kalkınma yardımlarına etkili bir şekilde katılarak sosyal, ekonomik ve kültürel kalkınmanın etkin dinamikleri olmaktadır. STK'lar; demokrasinin gelişmesinde, medeniyetler arası uzlaşma, kültürler arası diyalog ve hoşgörü ile toplumsal barışa yaptıkları katkılarla işbirliği ve iletişimin geliştirilmesine önemli katkılarda bulunmaktadır. Türk STK’larının kalkınma yardımlarının sektörleri bölgelere göre değişiklik arz etmekle birlikte; eğitim, sağlık, su ve sanitasyon gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır. STK’ların 2009 yılında bir önceki sene olduğu gibi en önemli çalışma alanı eğitim faaliyetleri olmuştur. Eğitim sektöründeki projeler, lisans, yüksek lisans, doktora öğrencilerine eğitim desteği ve burs sağlanması, hizmet içi eğitimler, orta öğretim kurumlarının eğitim araç ve gereçlerinin karşılanması, çeşitli ülkelerde uzman bilim adamları ve araştırmacıların katılımıyla gerçekleştirilen konferanslar gibi alanlarda gerçekleşmiştir. Öğrenci desteği projesi altında 500 öğrenciye eğitim desteği verilmiş, 143 üniversite öğrencisine harç desteği sağlamıştır. Yetim ve kimsesiz çocukların eğitim giderleri karşılanmış ve Yetim Eğitim Merkezleri kurulmuştur. Savaş mağduru halkın ekonomik gelişimine katkıda bulunmak amacıyla dikiş nakış kursu, bilgisayar kursu, yaz kursu, kadın meslek edindirme kursu gibi kurslar açılmıştır. 2008 yılında olduğu gibi 2009 yılında da STK’ların sağlık sektöründe yaptıkları projelerde Afrika kıtası ön plana çıkmaktadır. STK’lar söz konusu projelerini öz kaynakları ile gerçekleştirdikleri gibi Türk gönüllü sağlık birimleri, TİKA ve Sağlık Bakanlığı gibi kamu kurum ve kuruluşları işbirliği ile de gerçekleştirmişlerdir. Bu çerçevede, Afrika Katarakt Projesi, Nijer, Somali, Etiyopya ve Sudan olmak üzere 4 ayrı ülkede uygulanmış, toplam 21.600 adet katarakt ameliyatı gerçekleştirilmiştir. Diğer bir sağlık projesi kapsamında 12 bin çocuğun sıtmadan korunması amacıyla 3.335 adet cibinlik dağıtılmıştır. 30 STK’lar tarafından gerçekleştirilen sağlık yardımları Muayene/sağlık taraması 21.953 Cerrahi müdahale/ameliyat 778 Ameliyat malzemesi 8.186 Diş çekimi/diş muayene/dolgu 850 Katarakt ameliyatı 21.600 İlaç yardımı 1.203 Sağlık merkezi tefrişi 2 Ambulans 8 31 Dünya üzerinde savaşlar, doğal afetler, yokluklar ve sağlık problemleri nedeniyle her gün binlerce çocuk yetim kalmaktadır. Sadece Irak’ta devam eden savaş boyunca yaklaşık 5 milyon çocuğun yetim kalması problemin büyüklüğünü göstermesi açısından önemlidir. Afrika’da iç çatışmalar, yokluk ve yeterli sağlık hizmetlerinin olmaması, yetimlerin sayısının artışındaki en büyük etkenler olarak görülmektedir. Pakistan, Endonezya ve Bangladeş gibi bölgelerdeki doğal afetlerin oluşturduğu yıkımlar da hem yetimleri arttırmakta hem de yetimlerin yaşam koşullarını zorlaştırmaktadır. Bu kapsamda STK’ların geliştirdiği Yetim Destek Projesi ile çeşitli ülkelerden toplam 18.795 yetime destek olunmuştur. Ayrıca mültecilerin barınması kapsamında Somali’den Türkiye’ye sığınan ve Konya’da barınması sağlanan 102 aileye destek olunmuştur. Dünyada iklim değişikliği, teknolojinin bilinçsiz kullanımı, kirlilik ve gıda maddelerine artan ihtiyaç, su kaynaklarının hızla tükenmesine yol açmaktadır. Su ve su hijyeni ve sanitasyon alanlarında da çalışmalar yürüten Türk STK’ları, toplamda 19 proje hayata geçirmişlerdir. Afrika ülkelerinde (Burkina Faso, Çad, Etiyopya, Gana, Gine, Kamerun, Sierra Leone, Somali, Sudan ve Togo) ve Orta Doğu’da Filistin’de olmak üzere toplam 175 su kuyusu açılmıştır. Türk STK’ları 35 ülkede 755.000 kişinin istifade edebileceği gıda yardımında bulunmuştur. Hayvancılığa destek verilmesi maksadıyla 240 adet koyun dağıtımı gerçekleştirilmiş. Sel, deprem veya savaş mağdurlarının barınabilmeleri için 192 adet afet evi gönderilmiştir. 32 0,00% 3,91 1,28 35,47 74,88 41,52 33 Grafik-25 Türk STK Yardımlarının Bölgesel Dağılımı (%) STK YARDIMLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI (2009) (MİLYON ABD DOLARI) GÜNEY VE MERKEZ ASYA AFRİKA ORTA DOĞU AVRUPA UZAK DOĞU DİĞER YARDIMLAŞMA DERNEĞİ 0,66% 0,76% ADANA DOSTELLER YARDIM DERNEĞİ KİMSE YOK MU DAYANIŞMA VE 0,80% 1,13% 1,64% 2,41% 2,59% 4,14% 5,65% BİLKENT ÜNİVERSİTESİ DERNEĞİ KUTUP YILDIZI SAĞLIK GÖNÜLLÜLERİ YERYÜZÜ DOKTORLARI DERNEĞİ DAYANIŞMA DERNEĞİ CANSUYU YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ DENİZ FENERİ YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ 5,00% EĞİTİM VE YARDIMLAŞMA VE YARDIMELİ ENGELLİ VE MUHTAÇLAR İÇİN DAYANIŞMA DERNEĞİ 10,00% DOST ELİ YARDIMLAŞMA VE VAKFI 21,54% 18,76% 15,63% 20,00% TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE DİYANET VAKFI 25,00% 24,28% 30,00% İNSANİ YARDIM VAKFI (İHH) Grafik-24 Türk STK’larının Yardımları (%) 15,00% II.C. RKY nın Bölgesel ve Ülkesel Dağılımı II.C.1 İki Taraflı RYK’nin Bölgesel Dağılımı Türkiye’nin 2009 yılı iki taraflı RKY rakamları 2008 yılına göre %9,6 olarak azalmıştır. Bir önceki yıla göre bölgesel olarak Türkiye’nin kalkınma yardımları sıralamasında bir değişiklik olmamış, Kafkaslar ve Merkez Asya ağırlığını korurken Orta Doğu iki taraflı kalkınma yardımı yapılan 2. bölge olmuştur. Kafkaslar ve Merkez Asya’da gerçekleştirilen iki taraflı yardımların tutarı 355,44 milyon dolardır. Orta Doğu’da önceki yıla göre yaklaşık 23 milyon dolarlık bir artışla 139,44 milyon dolarlık RKY gerçekleştirilirken, Balkanlar ve Avrupa’da 105,47 milyon dolarlık bir yardım gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan Afrika ve Okyanusya bölgelerinde bu dönemde RKY’de bir azalma gözlenmiştir. Grafik-26 2006-2009 Dönemi İki taraflı RKY’nin Bölgesel Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla) 3,83 2009 0,14 2,51 11,23 13,9 139,44 2008 35,65 13,43 13,74 100 2007 102,94 109,14 116,4 200 46,96 81,62 80,87 97,24 300 24,79 30,97 51,73 400 2006 105,74 500 355,44 600 367,78 308,04 433,32 700 665,31 800 612,92 544,95 735,74 2006-2009 KALKINMA YARDIMLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI (BÜTÇESEL) (MİLYON ABD DOLARI) 0 TOPLAM KAF./M.ASYA BALK./D.AVR. AFRİKA 34 ORTA DOĞU UZAK ASYA DİĞER Türkiye’nin 2009 yılında iki taraflı kalkınma yardımlarının bölgesel dağılımında önceki döneme göre bir değişiklik olmamakla birlikte, rakamsal olarak Balkanlar ve Avrupa ile Orta Doğu Bölgelerinde artış olmuştur. Grafik-27 2009 Yılı İki taraflı RKY’nin Bölgesel Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla) 665,31 700,00 İKİ TARAFLI RKY'NİN BÖLGESEL DAĞILIMI (BÜTÇESEL) (MİLYON ABD DOLARI) 600,00 500,00 355,44 400,00 300,00 200,00 139,44 105,74 46,96 100,00 13,90 2,90 0,93 ER İĞ K K İK D A D FR U M ER ZA A A A B G IT . U O Ğ A İK VR .A ./D LK TA R O NE Ü . Ğ U O D .A Y/ O TO P LA M SY A 0,00 II. C.2 En Çok Yardım Alan Ülkeler Türkiye’nin 2009 yılında gerçekleştirdiği Resmi Kalkınma Yardımlarından ülkesel bazda en büyük payı, geçen dönemde de olduğu gibi 96,46 milyon dolar ile Afganistan almaktadır. Onu sırasıyla Kırgızistan ve Kazakistan takip etmektedir. Diğer taraftan bu dönemde en büyük artış Balkanlar ve Doğu Avrupa Bölgesindeki ülkelerde gerçekleşmiş, Bosna-Hersek’e yapılan RKY’ de önemli ölçüde artış olmuştur. Grafik-28 2009 Yılı En Çok Yardım Alan Ülkeler(Milyon $)(cari fiyatlarla) 2009 YILI EN ÇOK YARDIM ALAN ÜLKELER (MİLYON DOLAR) 120,00 96,46 100,00 80,00 67,72 62,53 60,00 51,33 48,20 32,75 40,00 29,86 27,20 20,63 20,00 14,80 14,58 13,77 12,69 11,53 8,84 8,61 6,96 6,92 6,00 35 Uk ra yn M a ak ed on ya ta n k lis tl u vu M na Ar oğ o st an an ki bn zb e Ö ta n Lü n ta is ür c Tü rk m en is n G Su da n İra an Az er ba yc an Ko so va ki st rs ek He a- sn Bo Pa ti n Fi l is k Ira ız is ta Ka n za ki st an rg Kı Af ga ni st a n 0,00 RKY rakamları bölgesel bazda incelendiğinde, en büyük payı yine Güney ve Merkez Asya Bölgesi almıştır. 2008 yılında Pakistan’da büyük projelerin tamamlanıp hayata geçirilmesinden dolayı göreceli olarak bir düşüş olduğu gözlenmektedir. Grafik-29 G. Ve M. Asya’da En Çok Yardım Alan Ülkeler(Milyon $)(cari fiyatlarla) 2009 YILI EN ÇOK YARDIM ALAN ÜLKELER (GÜNEY VE MERKEZ ASYA)(MİLYON DOLAR) 120,00 96,46 100,00 80,00 67,72 62,53 60,00 40,00 29,86 27,20 13,77 20,00 12,69 8,84 5,35 5,34 0,00 A n ta is an g f n ta is ız g ır K K n ta is ak z a an st ki a P an yc ba r ze A an st ci ür G r Tü n ta is en km an st ki e zb Ö n ta is ik c Ta a m ur B Balkanlar ve Doğu Avrupa Bölgesinde başta Bosna-Hersek’te olmak üzere, onarım ve restorasyon projelerinden dolayı yardım miktarlarında artış gözlenmektedir. Grafik-30 Balkanlar ve Doğu Avrupa’da En Çok Yardım Alan Ülkeler(Milyon $) (cari fiyatlarla) 2009 YILI EN ÇOK YARDIM ALAN ÜLKELER (BALKANLAR VE DOĞU AVRUPDA)(MİLYON DOLAR) 35,00 32,75 30,00 25,00 20,63 20,00 15,00 8,61 10,00 6,92 6,00 5,00 3,70 3,33 2,82 Moldova Sırbistan Karadağ 0,00 Bosna-Hersek Kosova Arnavutluk Ukrayna Makedonya 36 II.C.3 Türkiye'nin Kalkınma Yardımlarından En Çok Yararlanan Ülkeler (Milyon Dolar) (cari fiyatlarla) 2009 Yılı TÜRKİYE'NİN KALKINMA YARDIMLARINDAN EN ÇOK YARARLANAN ÜLKELER (MİLYON DOLAR) 2009 YILI AVRUPA TOPLAMI 105,74 AFRİKA TOPLAMI 46,96 AMERİKA TOPLAMI BOSNA HERSEK KOSOVA ARNAVUTLUK UKRAYNA MAKEDONYA MOLDOVA SIRBİSTAN KARADAĞ DİĞER 32,75 20,63 8,61 6,92 6 3,7 3,33 2,82 20,98 SUDAN SOMALİ ETİYOPYA KENYA SENEGAL DİĞER 14,58 5,69 4,02 2,38 1,6 18,69 KÜBA PERU EL SALVADOR JAMAİKA DİĞER 0,35 0,16 0,11 0,1 2,18 ASYA TOPLAMI ORTA DOĞU IRAK FİLİSTİN İRAN LÜBNAN SURİYE DİĞER 509,59 139,44 51,33 48,2 14,8 11,53 4,62 8,96 GÜNEY VE ORTA ASYA 355,44 AFGANİSTAN 96,46 KIRGIZİSTAN 67,72 KAZAKİSTAN 62,53 PAKİSTAN 29,86 AZERBAYCAN 27,2 GÜRCİSTAN 13,77 TÜRKMENİSTAN 12,69 DİĞER 45,21 UZAK DOĞU MOĞOLİSTAN ENDONEZYA ÇİN DİĞER 13,9 6,96 2,53 1,92 2,49 Kaynak :http//www.oecd.org/countrylist/0,3349,en_2649_34447_25602317_1-1_1_1,00.html 37 2,9 Yardım alan ülkelerde, dönorler tarafından verilen yardım rakamları incelendiğinde, Türkiye’nin aşağıdaki tabloda yer alan ülkelerde sıralamaya girdiği görülmektedir. Bu sıralamadaki ülkelerin daha çok Asya ve Kafkaslardaki ülkeler ve Orta Doğu Ülkeleri olduğu değerlendirilmektedir. Türkiye’nin Kalkınma Yardımı Alan Ülkelerdeki Donör Sıralaması YARDIM ALAN ÜLKE AFGANİSTAN TÜRKİYE’NİN DONÖR SIRASI 3 ANTİQUA AND BARBUDA AZERBAYCAN MAKEDONYA GÜRCİSTAN İRAN KAZAKİSTAN KIRGIZİSTAN LÜBNAN LİBYA MARSHAL ADALARI MİCRONESİA FED. ST. MOLDOVA MOĞOLİSTAN NAURU PAKİSTAN PALAU ST.HELENA ST.KİTTS NEVİS SUUDİ ARABİSTAN TÜRKMENİSTAN TUVALU UKRAYNA ÖZBEKİSTAN 5 3 7 9 3 3 1 10 6 6 9 6 8 5 9 6 4 8 1 1 6 10 7 38 II.D. KALKINMA YARDIMLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI Grafik-30 Sektörel Dağılım (Milyon $)(cari fiyatlarla) PPY VE TEK.İŞB. SEKTÖRLERE DAĞILIMI (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 450 397,46 400 328,92 350 300 250 200 150 100 37,85 50 15,24 15,45 0 TEKNİK İŞB. + PPY SOSYAL A.Y.GLŞ. EKONOMİK A.Y.GLŞ. ÜRETİM S.GLŞ. ÇOKLU Ç.S.GLŞ. RKY nın önemli bir kısmını oluşturan PPY ve TİY kategorileri 2009 yılında 2008 yılına göre toplamda % 6,8 düşerek 397,46 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu yardımlar sektörlere göre değerlendirildiğinde en büyük pay % 82,7 ile Sosyal Altyapıların Geliştirilmesi Sektöründe gerçekleşmiştir. Ekonomik Altyapılar ve Hizmetler Sektörü %9,5’lik payıyla 37,85 milyon dolar, Üretim Sektörleri % 3,8’lik payı ile 15,24 milyon dolar, Çoklu Çakışan Sektörler ise yine % 3,8’lik payı ile 15,45 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. II.D.1. Sosyal Altyapı ve Hizmetler Grafik-30 Sosyal Altyapıların Geliştirilmesi Alt Sektör Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla) SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI (ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 350 328,92 300 250 194,77 200 150 100 42,98 50 41,54 42,59 7,03 0,01 0 TOPLAM EĞİTİM SAĞLIK DİĞER İDARİ/SİVİL SU VE SOS. A. Y. ALT. Y. SANİTAS. NÜF. ÜREM. SAĞL. Sosyal Altyapı ve Hizmetlerin Geliştirilmesi sektöründeki dağılım incelendiğinde, eğitim, sağlık ve idari ve sivil altyapı sektörlerinin ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. 2009 yılında Eğitim alanında yapılan çalışmalardan örnekler aşağıda yer almaktadır. 39 -Kırım Zuya Milli Mektebi İnşası Kırım genelinde eğitim kalitesinin yükseltilmesini ve sağlıklı koşullarda eğitim olanağı sağlanmasını hedefleyen “Kırım Özerk Cumhuriyeti Eğitim Altyapısının Desteklenmesi Projesi” kapsamında 2009 yılında; 10 derslikli ve 160 öğrenci kapasiteli Belogorsk Valiliği Zuya 2 numaralı Genel Eğitim (I-III dereceli) Okulu binası ve spor salonu inşaatı gerçekleştirilmiştir. İnşası gerçekleştirilen diğer Okullardan Örnekler Filistin’de Nurul Huda Okulu, Kalkilya Okulu ve Tulkarem Rasim Kemal Türk Okulu Karadağ Godiyevo Köyü’ndeki Şükriye Mecedoviç İlkokulu’nun Yeniden İnşası Kosova Mamuşa İlköğretim Okulu Bosna Hersek Cemal Bijediç Üniversitesi – İnşaat Fakültesi Yapımı -Arnavutluk Berat Çlirim 2 Anaokulu Tadilatı Arnavutluk’un Berat şehrinde 1970’li yıllarda inşa edilen ve şehrin en büyük anaokulu olan Çlirim 2 Anaokulu’nun tadilatı gerçekleştirilerek 200 çocuğa hizmet edebilecek kapasiteye ulaştırılmıştır. Onarımı ve/veya Donanımı Gerçekleştirilen Okullardan Örnekler: Gürcistan Hacılar Köyü Kamu Okulu Tadilatı ve Ek Bina İnşaatı Arnavutluk Berat Ruşnik Köprülü Mehmet Lisesi Kosova Han i Elezit “İlaz Thaqi” İlköğretim Okulu Bakım ve Onarımı Kosova İskenderay Anton Çetta Teknik Lisesi Bakım ve Onarımı Tacikistan Dangara Şehri 4 No’lu Okul Onarımı, Ek Bina Yapımı ve Donanımı Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi Donanımı Bosna Hersek Novi Travnik’te 25 Derslik Donanımı 40 Filistin Darul Aytem Meslek Lisesi Donanımı Kazakistan El Farabi Üniversitesi Sınıf Donanımı Kırgızistan Yüksek Eğitim Kuruluna Donanım Desteği Kosova Aladdin Lisesinin Tadilatı ve Donanımı Moğolistan Khentii Vilayeti Mesleki Eğitim ve Üretim Merkezi’nin Donanımı Gürcistan Tiflis 54. Kamu Okulu Kütüphanesinin Tadilatı ve Tefrişi Projesi Türkmenistan Üstün Zekâlı Çocuklar Mektebi’nin Toplantı Salonunun Onarımı Sudan El-Faşir Üniversitesine Elektronik Kütüphane Kurulması Gürcistan Tiflis 23. Kamu Okulu Konferans Salonunun Tadilatı ve Donanımı Moldova Gökoğuz Bölgesi’nde Beşalma Lisesi’nin Donanımı Grafik-31 Ülkelere göre Öğrenci Eğitimleri 2009 Yılı Ülkelere Göre Öğrenci Eğitimleri (Kişi) 7.000 6.328 6.000 5.000 4.000 2.706 3.000 2.000 587 458 384 369 221 212 Makedonya 605 Ukrayna 645 Afganistan 766 Filistin 1.000 1.353 822 Moğolistan 1.056 Diğer Ülkeler Kosova Sudan Irak Kazakistan Türkmenistan Azerbaycan Kırgızistan Bölgesel 0 Toplam 16.512 öğrenci gerek Türkiye’de gerekse alıcı ülkelerdeki eğitim kurumlarında eğitim almıştır. Türkiye’nin sağlık alt sektöründe hastane ve klinik inşaları, mevcut hastanelerin donanımları, sağlık malzemesi hibeleri, cerrahi operasyonlar, sağlık personeli eğitimleri, birçok ülkenin katılımlarıyla gerçekleşen kongrelere kadar uzanan geniş bir yelpazede kalkınma yardımları mevcuttur. 2009 yılında sağlık alanında yapılan çalışmalardan örnekler aşağıda yer almaktadır. Hastane İnşaları -Lübnan - Sayda Şehri Türk Travma ve Rehabilitasyon Hastanesi 41 Sayda şehrinde toplam 14.000 m2 kapalı alanı olan ve tedavi bloğu ve hasta bakım bloğu olmak üzere 2 blok ve 4 kat olarak projelendirilen Türk Travma ve Rehabilitasyon Hastanesi inşaatının 2010 yılı içerisinde tamamlanması öngörülmektedir. -Irak – Bağdat Al Razi Hastanesi Bağdat’ın merkezinde bulunan, 2.000 m2 kapalı alan ve 2 katlı olarak projelendirilmiş olan hastanenin 2010 yılı sonuna kadar bitirilmesi planlanmaktadır İnşası Gerçekleştirilen Diğer Sağlık Merkezlerinden Örnekler: Afganistan, Vardak Vilayeti, Behsud İlçesi, Sangi Şande Kliniği inşası Türkmenistan Aşkabat Hastanesi Proktoloji Bölümü’nün Yenilenmesi Gürcistan Kadın Onkoloji Hastalıkları Milli Merkezi’nin Onarımı Bosna Hersek Konjic Hastanesi Tadilatı Azerbaycan Kemik İliği Nakli Merkezi Kurulması ve İşletilmesi Projesi Özbekistan Kemik İliği Nakli Merkezi Kurulması Kırgız-Türk Kemik İliği Nakli Merkezi’nde İlk Kemik İliği Nakli Makedonya Alikoç ve Kocali Köylerinde Sağlık Ocağı Kurulması Senegal-Dakar Üniversitesi’ne Mediko Sosyal Merkezi İnşası Senegal Pikine Sosyal Pediatri Enstitüsü Kadın ve Çocuk Sağlığı Merkezi İnşası Tacikistan Çocuk Onkoloji Hastanesi Yapımı Arnavutluk Tiran Üniversite Hastanesi’nde Çocuk Diyaliz Merkezi Kurulması Arnavutluk Vlora Bölge Hastanesi’ne Kan Bankası Kurulması Moğol-Türk Kan Bankası Kurulması Afganistan’da 4 Kliniğin İşletimi 42 Özbekistan Plastik Cerrahi Operasyonlar (Karakalpakistan) Sağlık Alanında Bölgesel Sağlık Projelerinden Örnekler: 5. APASL Single Topic Kongresi “Üreme Sağlığı Hizmetlerinde Kitle İletişim Araçlarından Yararlanma Teknikleri ve İletişim Becerileri” Programı IX. Türk Dünyası Pediatri Kongresi Sistinosiz Kongresi Çocuk Nörolojisi Kongresi Balkanlar ve Avrasya’da Sağlıkta Kalkınma Konferansı XVII. Ulusal Alerji ve Klinik İmmünoloji Kongresi 2009 yılında Sağlık alt sektörü çıktıları yer almaktadır. Görevlendirilen sağlık personeli 561 Sağlık ekipmanı Hastane-klinik ve malzemeleri yapım ve proje sayısı onarımları 81 11 Hasta tedavisi Katarakt kişi sayısı Ameliyatı Sayısı 1.192 21.953 Sağlık taraması proje sayısı 12 2009 yılında da önceki senelerde olduğu gibi, “Su ve Su Hijyeni” alt sektöründe, özellikle ciddi boyutta su sorunu yaşayan Asya, Afrika ve Orta Doğu ülkelerine yönelik su kuyusu, isale hattı, arıtma tesisi ve su deposu inşası vb. projeleri gerçekleştirmek suretiyle, yerel halkın günlük içme suyunun karşılanması ve hijyen koşullarının iyileştirmesine katkı sağlanmaktadır. 2009 yılında 24 ülkede gerçekleştirilen su ve su hijyeni projelerinden örnekler aşağıda yer almaktadır. -Arnavutluk Kavaja İçme Suyu İsale Hattı Projesi Arnavutluk Kavaja’da, 5 köyün kullanılamaz duruma gelmiş olan yaklaşık 5 km. ana isale hattı yenilenmiştir. Proje ile 6.000 kişinin içme suyu ihtiyacı karşılanmıştır. 43 -Afganistan Su Kuyuları Programı Kabil ili Kale-i Fatu Mahallesi Su Kuyusu Projesi ile bölge halkının günlük içme suyu ihtiyacı karşılanmış, diğer yandan Tahar İşkemiş Akcer köyüne, Talokan Kliniği’ne, Vardak Vilayeti’nde Sangi Şanda Okulu’na, Şahabuddin Okulu’na, Şuhada Arpan Okulu’na, Jagatu Lisesi’ne, Gazi Kebirhan Okulu’na, Frahlam Lisesi’ne, Çelem Çay Okulu’na, Çavni Köyü’ndeki CHC Kliniği’ne Mangali Köyü’ndeki BHC Kliniği’ne, Marak Köyü’ndeki BHC Kliniği’ne ve Rakul Köyü’ndeki CHC Kliniği’ne su kuyuları açılarak halkın temiz suya kavuşması sağlanmıştır. Su ve Su hijyeni Alanında Yürütülen Diğer Projelerden Örnekler: Azerbaycan Su Kuyuları Projesi Etiyopya İçme Suyu Projeleri Filistin Gazze’de Su Kuyuları Projesi Moğolistan Tuv Vilayeti’nde Su Kuyusu Projesi Arnavutluk Kavaja İçme Suyu Makedonya Merkez Jupa İçme Suyu Sırbistan - Tutin Kenti İshale Hattı Kırım Üstün Yetenekli Çocuklar Yatılı Okuluna Temiz Su Sağlama Gine'de Su Kuyuları ve Su Deposu inşası Nijer Su Kuyuları Projesi Sudan Seccane Yurdu Kanalizasyonu Bakımı Sudan Atbara Arıtma Tesisi Ön İncelemesi Gürcistan Sabuie Köyü Su Deposu Rehabilitasyonu Lübnan Aidamoon Su Kaynakları ve Şehir Su Şebekeleri Etüdü 2009 yılında su ve su hijyeni alanındaki çıktılar aşağıda yer almaktadır. 44 2009 Yılı Su Ve Su Hijyeni Sektörü Proje Çıktıları Görevli Personel Sayısı 65 Açılan Su Kuyusu 235 Arıtma Tesisi ve Artezyen Rehabilitasyonu 3 Su ve Soğuk Hava Deposu 7 İsale Hattı 1 Geçmiş yıllarda Moğolistan’da Orhun Kitabeleri’nin yeniden gün yüzüne çıkarılması, Türkmenistan’da Sultan Sancar Türbesi ve Kazakistan’da Hoca Ahmet Yesevi Türbesi restorasyonları gibi başarılı projelerle dünya kültür mirasının korunmasına büyük katkılar sağlayan Türkiye, 2009 yılında da önemli restorasyon ve konservasyon projelerini hayata geçirmiş olup, örnekleri aşağıda yer almaktadır. -Zincirli Medrese ve Hacı Giray Han Türbesi Restorasyonu-UKRAYNA 1500 yılında Bahçesaray’da yaptırılan ve Doğu Avrupa’daki en eski eğitim kurumlarından biri olan Zincirli Medrese ile bu medresenin yanında 1501 yılında inşa edilen Hacı Giray Han Türbesi’nin restorasyon çalışmaları ile eserlerin yeniden kültür hayatına kazandırılması sağlanmıştır. -Konjic Köprüsü- BOSNA-HERSEK Saraybosna’da 1682 yılında inşa edilen Konjic Köprüsü, II. Dünya Savaşı’nda kemerlerinin büyük hasar görmesi nedeniyle, sonradan betonarme tabliye ve asfalt kaplama yapılarak inşa edilmiş ve orijinal görünümünü kaybetmiştir. 2005 yılında restorasyonuna başlanan köprü 2009 yılı Haziran ayında gerçekleştirilen bir açılışla tamamlanmıştır. 45 -Drina Köprüsü- BOSNA-HERSEK 31. Dünya Mirası Komitesi toplantısında “Dünya Mirası” listesine kaydedilen Köprünün restorasyon projesi tamamlanmıştır. 46 II.D.2 Ekonomik Altyapı Ve Hizmetler Grafik-32 Ekonomik Altyapıların Geliştirilmesi Alt Sektör Dağılımı (Milyon $) (cari fiyatlarla) EKONOMİK ALT YAPILAR PROJELERİ DAĞILIMI (ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 40 37,85 35 30 26,29 25 20 15 10 5,3 5,22 5 0,08 0,96 ENERJİ BANK. FİNANS 0 TOPLAM İŞ VE DİĞER BİLİŞİM ULAŞ DEPOL. 2008 yılı yardımları ile paralellik arz eden ekonomik altyapı ve hizmetler sektöründe en büyük pay 26,29 milyon dolar ile iş ve diğer sektörlere aittir. 2009 yılında iş ve diğer sektörler alanında yapılan çalışmalardan örnekler aşağıda yer almaktadır. - EİT üyesi ülkelerin ekonomik kalkınmalarını hızlandırmak, bölge içi ticareti yaygınlaştırmak ve mali imkanların harekete geçirilmesi amacıyla kurulan ECOBANK’a ödenen sermaye katkı payı iş ve diğer sektörler alanında yapılan yardımların önemli bir bileşenidir. - Türkiye’de gerçekleştirilen Uluslararası Fuarlara, kalkınmakta olan ülkelerden gelen katılımcıların katılımının sağlanması ticari işbirliğinin gelişmesini sağlamaktadır. 2009 yılında gerçekleştirilen Fuarlar: Uluslararası Altyapı, Trafik İşletmeciliği, Yol Güvenliği ve Park Sistemleri İhtisas Fuarı Muder İstanbul Fuarı Bursa Bebe Fuarı Kalıp Avrasya Fuarı Konmak, Konolex ve İskon Fuarı Konya Gıda-Gıdatek, Biskon, Değirmen, Ambalaj Fuarları - Ulaştırma ve Depolama alt sektöründe yol yapım ve onarımı, köprü yapım ve onarımı, uzman eğitimi, ekipman desteği ve tesis onarımı gibi çalışmalar yürüten Türkiye, 2009 yılında gerçekleştirdiği projelerden örnekler aşağıda yer almaktadır. Afganistan’da Tahar Vilayeti Kökçe Nehri Köprüsü Proje Çizimi Afganistan Vardak Vilayeti Meydanı Şehir İli’nde 950 m.’lik yolun kaldırım taşları ile kaplanması Azerbaycan Karayolu Alt Yapısı Maliyet Hesaplaması Teknik Eğitimi, Kırgız Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Personelinin Eğitimi Kamboçya’da bir yolun laterit kaplamasının yenilenmesi 47 Makedonya Pırnalı Köyü Yolu Yapılması 3.Üretim Sektörlerinin Geliştirilmesi Grafik-33 Üretim Sektörlerinin Geliştirilmesi Alt Sektör Dağılımı (Milyon $)(cari fiyatlarla) ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ DAĞILIMI (ALT SEKTÖR) (2009) (MİLYON ABD DOLARI) 18 16 15,24 14 11,45 12 10 8 6 3,08 4 0,71 2 0 TOPLAM SANAYİ/MAD./İNŞ. TARIM/ORM./HAYV. TİCARET/TURİZM 2009 yılında 15,24 milyon dolar olarak gerçekleşen Üretim Altyapılarının geliştirilmesi sektöründe 11,45 milyon dolar ile tarım, ormancılık ve hayvancılık alt sektörü önemli bir paya sahip olup, söz konusu alt sektöre ilişkin projelerden örnekler aşağıda yer almaktadır. 48 - Cibuti Tarım Master Planı Hazırlanması Cibuti Cumhuriyeti Su Kaynaklarından Sorumlu Tarım, Yetiştiricilik ve Deniz Bakanlığı T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Ankara Üniversitesi işbirliğinde hazırlanan master plan Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Arapça tercümeleriyle birlikte Cibuti Donörler Toplantısı’nda sunulmuş, master plan kapsamında, balıkçılığın geliştirilmesi amacıyla 3 adet balıkçı teknesi hibe edilmiştir. Cibuti Tarım Master Planı Hazırlanması Bosna Hersek’te Kaçuni Organik Entegre Arıcılık Projesi Kosova da Koyunculuğun Geliştirilmesi Projesi Afrika Tarımsal Kalkınma Programı Afganistan’ın Tarımsal Sulama ve Su Dağıtımı Sistemi Tasarımı Afganistan Sığırlarının Cinsini İyileştirme Projesi Azerbaycan da Toprak Gübre ve Analizi Laboratuvarı Kurulması ve uzman/çiftçi Eğitimi Azerbaycan’da Teknoloji Ün. Turizm Bölümü Öğretmenlerinin Eğitilmesi Gürcistan da Borjomi-Haragauli Milli Orman Parkı Radyo Sistemi Kurulması Kırgızistan’da Sırta Ekim Teknolojisini Geliştirme Projesi Kırgızistan’da Orman Zararlıları ile Mücadele Projesi Kırgızistan’da Ton Balık Üretim Rehabilitasyon Projesi ve Balık Yetiştiriciliği Eğitimi Özbekistan Karakalpakistan’da Tarım Sistemleri Geliştirilmesi Özbekistan’da kültür mantarları yetiştiriciliği, tarım ve hayvancılık alanında, meyvecilik yetiştiriciliği alanında depolama ve paketleme eğitimi. 49 Bosna Hersek Örtü altı Sebzeciliğinin Geliştirilmesi Türkmenistan Yumurtacı Hibrit ve Ebeveynlerin Üretilmesi Kırgızistan Ton Köyü Balık Üretim İstasyonunun Rehabilitasyonu 50 TÜRKİYE TARAFINDAN 2009 YILINDA EĞİTİLEN UZMANLAR 1600 1400 1383 1.333,00 1200 1000 800 686,00 680,00 600 349,00 400 300,00 276,00 152,00 141,00 119,00 110,00 104,00 100,00 200 Diğer Ülkeler Kırgızistan Bosna-Hersek Gürcistan Özbekistan Arnavutluk Moğolistan Kazakistan Türkmenistan Filistin Afganistan Azerbaycan Bölgesel 0 E. 2009 YILINDA KALKINMA YARDIMLARI KAPSAMINDA KURUM VE KURULUŞLARIN ÇALIŞMALARI Kamu kurum ve kuruluşlarının kalkınma yardımları değerlendirildiğinde, önceki yıllarda olduğu gibi Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilk sırada, bütçesinin tamamı kalkınma yardımları kapsamında değerlendirilen TİKA’nın ikinci sırada, 2008 yılında gerçekleştirilen uzman eğitimi programları, ülkemize kaçak yollardan giriş yapanların iadeleri ile sığınmacılara yaptığı katkılar nedeniyle Emniyet Genel Müdürlüğü üçüncü sırada, barışı yapılandırma alanındaki yoğun faaliyetleri dolayısıyla Genelkurmay Başkanlığı dördüncü sırada yer almıştır. 2009 Yılı En Çok Kalkınma Yardımı Yapan Kurum Kuruluşlar (%) 25,00% 20,29% 18,78% 20,00% 15,00% 12,76% 12,42% 10,57% 10,00% 5,95% 5,43% 5,27% 3,73% 5,00% 2,78% 2,02% 0,00% TİKA MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI GENELKURMAY EMNİYET GENEL KIRGIZİSTAN - DİYANET İŞLERİ AHMET YESEVİ HAZİNE BAŞKANLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE MANAS BAŞKANLIĞI ÜNİVERSİTESİ MÜSTEŞARLIĞI ÜNİVERSİTESİ MÜTEVELLİ HEYET BAŞKANLIĞI 51 TÜRKİYE KIZILAY DERNEĞİ TÜRKİYE RADYOTELEVİZYON KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DİĞER II.E.1 TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI (TİKA) TKY içerisinde % 20.29 paya sahip olan TİKA’nın 2009 yılı genel değerlemesine göre, kaynak kullanımında ağırlığı önceki dönemlerde olduğu gibi Kafkaslar ve Merkez Asya almıştır. % 44.44’lük paya sahip bu bölgeyi, % 26.85’lik pay ile Balkanlar ve Doğu Avrupa takip etmiş; son dönemde yoğunlaşan çalışmaların 2009 yılında da kararlı bir biçimde sürdürülmesi neticesinde Orta Doğu ve Afrika ülkelerinin TİKA kaynakları içerisinden aldığı pay ise % 24.68 dolaylarında seyretmiştir. Afrika Tarımsal Kalkınma Programı Afrika Tarımsal Kalkınma Programı 2009 yılı çalışmaları kapsamında en çok kaynak kullanılan ilk 3 ülke ise sırasıyla Afganistan, Bosna Hersek ve Filistin olmuştur. TİKA tarafından kullanılan kaynakların büyük bir kısmı sosyal altyapıların geliştirilmesi kapsamında gerçekleştirilen proje ve faaliyetlere ayrılmıştır. Söz konusu sektör; eğitim, sağlık ve idari altyapılar gibi geleneksel olarak TİKA çalışma alanına giren konuların yanı sıra son dönemde üstlenilen yurtdışındaki tarihi mirasımızın yaşatılmasına yönelik restorasyon - konservasyon çalışmalarını da kapsadığından 2009 yılı kaynak kullanımı içerisinde % 79.78 gibi yüksek bir paya sahip olmuştur. BÖLGELER ARASI MUKAYESE 50,00% 45,00% 44,44% 40,00% 35,00% 30,00% 26,85% 24,68% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 3,87% 5,00% 0,00% KAFKASLAR ve MERKEZ ASYA BALKANLAR ve DOĞU AVRUPA 52 ORTADOĞU ve AFRİKA UZAKDOĞU Bosna – Hersek Konjic Köprüsü Sudan - Suakin Osmanlı Limanı Kosova’daki Prizren Sinan Paşa Camii Ülkesel bazda yapılan değerlendirmelerde; “Yeniden İmar Programı” nedeniyle Afganistan’ın en çok kaynak ayrılan ülke özelliğini sürdürmeye devam ettiğine işaret etmektedir. Başta Konjic kentinde gerçekleştirilen restorasyon ve hastane tadilatı çalışmaları olmak üzere hemen her sektörde yürütülen kapsamlı projeler, Bosna Hersek’i ikinci sıraya taşımıştır. Gürcistan 100 adet kalıcı tip göçmen konutu projesi Filistinli 760 polise meslek eğitimi verilmiştir Gori’de inşası tamamlanan 100 adet kalıcı tip göçmen konutu projesi ile Gürcistan; eğitim alanındaki altyapı çalışmaları ve polis işbirliği alanındaki projelerle ön plana çıkan Filistin; 2009 yılı içerisindeki en büyük bütçeli altyapı projesi olan “Sayda Türk Travma ve Rehabilitasyon Hastanesi İnşası Projesi” ile Lübnan ilk beş ülke arasında yer almıştır. Uluslararası kalkınma işbirliği camiası içerisinde “Yükselen Donör” olarak nitelendirilen ülkemizin, kalkınmakta olan ülkelere ve kriz bölgelerine yönelik yardım taahhütleri bulunmaktadır. TİKA, söz konusu taahhütlerin yerine getirilmesinde etkin rol almaktadır. 53 II.E.2 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Kalkınma Yardımları kapsamında gerçekleştirilen uzmanlık eğitimleri dışında kalan, temel, orta ve yüksek eğitimler ile lisansüstü eğitimlerin, planlama, genel koordinasyon ve icrası Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın kalkınma yardımları kapsamında değerlendirilebilecek en önemli projelerinden bir tanesi kuşkusuz 1992 yılından beri uygulanmakta olan Büyük Öğrenci Projesi’dir. Bu kapsamda devlet burslusu olarak 31 ülkeden ülkemize eğitim amacıyla gelen 5.970 öğrencinin Türkçe Öğretim Merkezi (TÖMER), önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimleri için ulaşım, barınma, tedavi, beslenme, giyecek, ikamet teskeresi ve üniversite katkı payı bedelleri ödenmiştir. Büyük Öğrenci Projesi kapsamında Türk Dünyasından Gelen Öğrencilere Yönelik Uygulamaları Değerlendirme Semineri ( Mayıs 2009) Milli Eğitim Bakanlığımız aracılığıyla yürütülen ve hükümetimizce çeşitli hükümetler emrine verilen eğitim bursları ile öğrenci değişim programları çerçevesinde 2009 yılında 118 ülkeden toplam 1.183 öğrenci yüksek öğrenim bursundan faydalanmıştır. 122.963 adet kitap ve eğitim materyali sağlanmıştır. 54 Eğitimdeki Gelişmeler ve Kültürel Paylaşım Semineri ( Temmuz 2009) Milli Eğitim Bakanlığı’nın yapmış olduğu kalkınma yardımları 2008 yılındaki rakamlarla paralellik göstermiştir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın dünyanın çeşitli ülkelerinde faaliyet gösteren okullarda öğretmenler görevlendirmektedir. Kırgızistan Anadolu Lisesi 55 II.E.3 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI (EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) * Uluslararası Polis Eğitimi İşbirliği Programı Türkiye’nin güvenlik alanında işbirliği içerisinde olduğu ülkelerin emniyet teşkilatları arasındaki ilişkilerin güçlendirilerek, gelecekteki ortak çalışmalara zemin hazırlanması amacıyla başlatılan Uluslararası Polis Eğitim İşbirliği Programı 2008 yılında uygulanmaya başlanmış ve oldukça başarılı sonuçlar elde edilmişti. TİKA’nın da destek verdiği bu program çerçevesinde, Polis Akademisi’nden mezun olan ve halen ülkelerinde görevlerine devam eden orta ve üst düzey yöneticilerin meslek içinde uzmanlaşmalarına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Projenin başladığı 2008 yılında 15 ülkeden 234 misafir öğrenciye Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi’nde eğitim verilmiş, 2009 yılında ise katılımcı ülke sayısı 18’e, öğrenci sayısı ise 259’a yükselmiştir. * Sığınmacı, Kaçak ve Göçmenler Yasa dışı göç günümüzde en önemli sınır aşan sorunlardan biri olarak kabul edilmektedir. Ülkemizin coğrafi konumu, çevre ülkelerdeki savaş ve istikrarsızlık durumunun sürekliliği, sınırların zor fiziki yapısı gibi etkenler, ülkemizi yasa dışı göç ve göçmen kaçakçılığı faaliyetleri bakımından transit/hedef ülke konumuna getirmektedir. Alınan tedbirler geçmiş yıllarda yüksek rakamlarla raporlara yansıyan sığınmacı, kaçak ve göçmen sayılarında 2009 yılında büyük bir düşüş kaydedilmesine rağmen halen ürkütücü boyutlardadır. (Bkz.: 2008 Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu; sığınmacı, kaçak ve göçmen sayısı 94.326.) 2009 yılında, 117 ülkeden, ülkemize kaçak yollarla giren toplam 53.552 sığınmacı, kaçak ve göçmenin barınma, sağlık, eğitim ve geri gönderilmesi ile iade işlemleri tamamlanıncaya kadar ülkemizde misafir edilmeleri sağlanmıştır. Ayrıca özellikle geri gönderme işlemleri tamamlanıncaya kadar kaçakların barınacağı yeni alanlar inşa edilmesi projesi kapsamında her ilde en az 50 yatak kapasiteli geri gönderme merkezleri inşa edilmesine yönelik çalışmalar hızla devam etmektedir. 56 * Türkiye Uluslararası Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi (TADOC) Mesleki Gelişim Kursları Dünyadaki her tür gelişmeyi yakından takip eden ve dolayısı ile suç işleme becerilerini her geçen gün bir öncekinden daha gelişmiş bir formata sokabilen, güçlü uluslararası bağlantılara sahip organize suç gruplarıyla mücadele etmek tüm dünyanın ortak sorunudur. Bu durum, ülkeleri bir yandan nitelikli kanun uygulayıcı personel yetiştirmeye; diğer yandan ortak mücadele yöntemleri belirlemek amacıyla uluslararası işbirliğinin sağlanması için etkili girişimlerde bulunmaya mecbur kılmaktadır. Türkiye coğrafik sebeplerden dolayı doğu ile batının kesişme noktası, jeopolitik anlamda sıcak çatışmaların sürdüğü Ortadoğu’dan kaçışın tek açık kapısı konumundadır. Kıtalararası birleşimin merkezi olarak konumlandırılabilecek Türkiye’nin; uluslar arası terörizm, insan kaçakçılığı, kara para aklanması ve uyuşturucu ticareti trafiğinin ortasında kalması, Türkiye’yi bu alanlarda verilen zorlu mücadelede diğer ülkelere göre bir adım öne çıkarmaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü’nün bu suçlarla mücadelede edinmiş olduğu yüksek bilgi seviyesi, başta aynı coğrafyayı paylaşan ve benzer problemleri çözmeye çalışan ülkelerin emniyet teşkilatlarının birlikte hareket etmeyi ve bilgi transferini zorunlu kılmaktadır. Ülkemiz, özellikle 90'lı yıllardan itibaren, uyuşturucu madde kaçakçılığı ve organize suçlarla mücadele alanında önemli başarılar göstermiş ve anılan suçlarla mücadelesini ulusal boyutun ötesine taşıyarak uluslararası düzeyde yürütebilmenin altyapısını oluşturmak için her türlü girişimi desteklemiştir. Bu anlayıştan hareketle; • Türkiye'nin ulusal ve uluslararası düzeyde uyuşturucu ve psikotrop maddelerin yasadışı üretim, kullanım ve kaçakçılığına karşı süregelen kararlı mücadelesini eğitim sahasında da sürdürmek, • Organize suç gruplarıyla mücadeleyi, bilimsel veriler ışığında sürekli ve sağlıklı kılabilmek, • Bölgesel ve uluslararası işbirliğinin kurulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi için uygun bir zemin oluşturmak maksadıyla Türkiye Uluslararası Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi (TADOC) kurulmuştur. Söz konusu Akademide 2009 yılında 185 farklı programla, 27 ülkeden 2.585 uzmana, 315 emniyet mensubu tarafından yoğunluklu olarak 2 hafta süre ile kurslar verilmiştir. Bu kurs konuları Ek’te yer almaktadır. 57 II.E.4. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI Türkiye’nin 2009–2010 döneminde BM Güvenlik Konseyi’ne geçici üye olarak seçilmiş olması, uluslararası toplumun Türkiye’nin izlediği dış politikaya duyduğu güvenden kaynaklanmaktadır. Bu güvenin sağlamasında etkin olan faktörlerin başında ise, kalkınma yardımlarında siyasi öngörü ve koordinasyon görevini üstlenen Dışişleri Bakanlığı’nın çalışmaları yatmaktadır. Bu çerçevede, Afrika kıtasındaki çeşitli ülkeler, tsunami felaketinden etkilenen Güneydoğu Asya ülkeleri, Pakistan, Irak, Lübnan ve Filistin gibi insani yardım ilettiğimiz toplam 15 ülkeye yaklaşık 13,37 milyon dolarlık acil yardım Dışişleri Bakanlığı bütçesinden gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan 2009 yılı içerisinde 23 uluslararası kuruluşa yapılan aidat ve katkılar yine ülkemiz adına Dışişleri Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmiş olup, tutarı 21.05 milyon dolardır. II.E.5 TÜRKİYE RADYO TELEVİZYON KURUMU (TRT) Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), 6 ulusal, 6 bölgesel 1 yerel olmak üzere toplam 13 televizyon kanalı ve 2 uluslararası radyo kanalı ile 32 dil ve lehçede yayın yapmaktadır. 2009 Mart ayında yayına başlayan TRT Avaz, Balkanlar’dan Orta Asya’ya, Ortadoğu’dan Kafkaslara 27 ülkede yaklaşık 250 milyon nüfuslu bir coğrafyaya hitap ederek, Türkçe, Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe ve Türkmence programları ile yayın coğrafyasındaki bütün ülkelerin ortak kanalı olmuştur, TRT özellikle yurtdışına yönelik radyo yayınları çerçevesinde Türkiye’nin Sesi Radyosu ile her gün Türkçe ve 31 değişik yabancı dille yayın yaparak, ortak etkileşim ve paylaşım sağlamaktadır. 2009 yılı içerisinde kalkınma yardımı alan ülkelerle yaptığı ikili anlaşmalarla personel eğitimi ve iletişim altyapısının oluşturulmasına yönelik projeler gerçekleştiren TRT 11,95 milyon dolarlık yardım sağlamıştır. II.E.6 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI Diyanet İşleri Başkanlığı, 2009 yılında eğitim ile kültürel işbirliği çalışmaları yanı sıra insani yardımlarda etkin olan bir kuruluşumuzdur. Temel eğitim sektöründe 15 ülkede 531 kursiyere 8 ay boyunca eğitim vermiş, Avrasya bölgesine 51.600 adet kitap göndermiştir. Ayrıca Türkiye’ye gelen pek çok yabancı öğrenciye burs desteği ve yaz kursları düzenlenmiştir. Ulusal sivil toplum kuruluşlarını destekleyerek genel eğitime donanım ve yayın desteği sağlamıştır. 58 II.E.7 TÜRK KIZILAY DERNEĞİ Toplumun güç ve kaynaklarını harekete geçirerek, insan saygınlığının korunması doğrultusunda her koşulda, yerde ve zamanda muhtaç ve korunmasız insanlara yardım etmek ve toplumun afetlerle mücadele kapasitesinin geliştirilmesini destekleme de ilk yardım elini uzatan kurumlarımızdan birisi olması sebebiyle, dünyanın birçok bölgesinde çok sayıda proje ve faaliyet yürütmektedir. 2006 yılından beri Sudan’da faaliyet gösteren Sudan Sahra Hastanesi 2009 yılında da faaliyetlerine devam etmiş ve 55.000 kişiye ücretsiz sağlık hizmeti sunulmuştur. 2005 yılında Pakistan’da meydana gelen depremin ardından yaralanan ve evsiz kalan halka yönelik yeniden inşa ve rehabilitasyon süreci faaliyetleri 2009 yılında da devam etmiştir. Pakistan’da kapasite geliştirme projesi kapsamında afet yönetim ve lojistik merkezi inşası tamamlanmıştır. Pakistan halkına yönelik afet yönetimi, psiko-sosyal destek ve eğitim programları da yapılan faaliyetler arasındadır. 2008 yılında İsrail ile Filistin arasında başlayan çatışma neticesinde Filistin halkının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Filistin insani yardım operasyonu başlatılmış ve bu kapsamda ülkeye acil yardım malzemesi sevk edilmiştir. Ayrıca Gazze Şeridindeki şehirlerin su altyapısı yetersiz olması sebebiyle Gazze Şeridi içme suyu rehabilitasyonu projesi faaliyete geçirilmiştir. Tüm dünyayı etkisi altına alan küresel iklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık, 2006’dan bu yana Suriye’de ciddi boyutlara ulaşmıştır. Bu kapsamda kuraklıktan en çok etkilenen Haseke bölgesi öncelikli olmak üzere gıdadan oluşan insani yardım malzemesi gönderilmiştir. Türk Kızılayı Kosova, Irak, Lübnan, Endonezya ve Makedonya’da da insani yardımda bulunmuştur. II.E.8 KIRGIZİSTAN-TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ Kırgızistan'ın başkenti Bişkek şehrinde kurulan Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinde 2008-2009 öğretim yılı itibariyle, 8 Fakülte, 4 Yüksekokul, 2 Meslek Yüksekokulu’nda 2.558 lisans ve önlisans, 2 Enstitüde ise 281 Yüksek Lisans ve Doktora öğrencisi öğrenimini sürdürmektedir. 2009 yılı eğitim dönemi sonu itibariyle 1.930 öğrencisi olan üniversiteden mezun olan 274 öğrenciye mezuniyet töreni düzenlenmiştir. II.E.9 HOCA AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİ Ahmet Yesevi Üniversitesi, Orta Asya’nın tarihi ilim ve kültür merkezi Türkistan şehrinde, 1991 yılında "Türkistan Devlet Üniversitesi" olarak kurulmuştur. Aynı yıl iki ülke arasında imzalanan ortaklık anlaşmasıyla Ahmet Yesevi Üniversitesi adını alarak eğitim öğretime başlamıştır. 59 Uluslararası standartlarda eğitim ortamı, bilimsel ve teknolojik araştırma altyapısı ve hizmet anlayışı ile eğitim ve araştırma faaliyetleri yürütmek amacıyla kurulmuş bir üniversitedir. 11 fakülte, 1 yüksekokul, yayın eğitim merkezi ve hazırlık dil öğrenim merkezi’nde 20.000 öğrenci bulunmaktadır. 2008–2009 eğitim-öğretim yılında Fen Bilimleri ve Eğitim, Sosyal Bilimler ve Eğitim ile Mühendislik ve Eğitim Fakültesi olarak Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur.2008–2009 eğitim öğretim yılında Eğitim ve Mühendislik Fakültesi faaliyete başlamıştır. Yüksek öğretimin geliştirilmesi için Ahmet Yesevi’den mezun 9 master, 10 doktora, 3 tıp doktoru öğrencinin lisansüstü eğitimleri için eğitim bursu verilmiştir. Türkistan Uzaktan Eğitim Fakültesi Türtep’in 2009–2010 yılında 11 bölümü açılmış olup, yaklaşık 2.187 kayıtlı öğrenci ile eğitime devam edilmektedir. Türkistan Uzaktan Eğitim Fakültesi’nin teknik donanım ihtiyacı karşılanmıştır. 3. TÜRKİYE’NİN RESMİ KALKINMA KALKINMA HEDEFLERİNE KATKISI YARDIMLARININ MİLENYUM Kalkınma işbirliği alanında her geçen yıl daha da etkin bir biçimde faaliyet gösteren ve donör camiası içerisinde saygın bir yer edinen Türkiye, bir yandan kendi sınırları içerisinde Binyıl Kalkınma Hedeflerine (BKH) zamanında ulaşılması konusunda hummalı çalışmalar yürütürken, diğer yandan kalkınma için küresel ortaklıklar geliştirme hedefi (BKH 8) doğrultusunda ortak ülkelerdeki kalkınma süreçlerine de kararlı bir biçimde katkı sağlamaya devam etmektedir. BKH 1 – 7 açısından düşünüldüğünde, bir donör olarak Türkiye’nin işbirliği halinde bulunulan ülkelerde gerçekleştirdiği çalışmaların, ilgili ülkelerdeki BKH’lerinin hayata geçirilmesi süreçlerine somut olarak ne ölçüde katkı sağladığının tespiti hususunda önemli zorluklar yaşanmaktadır. Ancak başta eğitim, sağlık ve su olmak üzere, BKH’ler ile yakın ilişkisi bulunan sektörlerde gerçekleştirilen çalışmaların hedeflerin hayata geçirilmesine doğrudan ya da dolaylı yollarla katkı sağladığı açıktır. Öte yandan, bir donör ülke olarak Türkiye’nin, BKH 8 kapsamındaki 2009 yılı performansı özetle aşağıdaki gibidir: - - BKH 8 şemsiyesi altındaki en temel gösterge olan net RKY’nin Gayrisafi Milli Hasıla’ya (GSMH) oranı, % 0,01’lik bir artışla % 0,11’e yükselmiştir. OECD Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC) tarafından belirlenen en az gelişmiş ülkeler kategorisinde bulunan ülkelere yapılan RKY, 136,70 milyon dolardır. Bu rakam GSMH’nın % 0,02’sine tekabül etmektedir. Temel sosyal hizmetler olan eğitim, sağlık ve su sektörlerinde yapılan çalışmaların proje/program yardımları ile TİY çalışmalarının toplamına oranı % 22,16 olarak gerçekleşmiştir. 60 EK-1 Türkiye'nin 2009 Yılı İki Taraflı Resmi Kalkınma Yardımlarının Ülkelere Dağılımı (Milyon Dolar) (cari fiyatlarla) AVRUPA Arnavutluk Beyaz Rusya Bosna Hersek Hırvatistan Makedonya Karadağ Sırbistan Ukrayna Moldova Avrupa Bölgesel Kosova 8,61 0,71 32,75 0,13 6 2,82 3,33 6,92 3,7 20,14 20,63 Avrupa Toplam 105,74 AFRİKA KUZEY SAHARA GÜNEY SAHARA Cezayir Mısır Libya 0,22 0,91 091 Burkina Faso Burundi Fas Tunus Kuzey Sahara Bölgesel Kuzey Sahara Toplam 0,49 0,70 0 Nambiya Cibuti Sao-tome Prıncıpe Kamerun 0,58 0,05 0,19 Gabon Kenya Komor Adaları Kongo 0,01 2,38 Ruanda Senegal 0,16 1,60 0,55 Sierra Leone 0,09 0,17 Somali 5,69 0,19 0,01 Kongo Dem. Cum. 0,22 Sudan 14,58 Cotr D’ivore 0,16 Liberya 0,08 Tanzanya 0,50 Eritre Etiyopya Gambiya 0,44 4,02 0,18 Madagaskar Mali Moritanya 0,17 0,15 0,33 0,01 0,01 0,01 Gana 0,06 Mozambik 0,01 Uganda Zambiya Zimbabwe Güney Sahara Bölgesel Gine 0,40 Merkez Afrika Cumhuriyeti 0,32 Güney Sahara Toplam 43,73 Gine Bissau 0,01 Nijer 1,26 Afrika Genel Toplam 46,96 Güney Afrika 0,06 Nijerya 0,21 3,23 61 8,86 AMERİKA KUZEY VE ORTA AMERİKA GÜNEY AMERİKA Panaama 0,04 Kosta Rica 0,06 Arjantin 0,05 St.VincetGrenadies 0,01 Küba 0,35 Bolivya 0,04 Meksika West İndies 0,01 Regionel 0,04 Brezilya 0,06 0,01 Venezüella 0,04 Dominik El Salvador 0,11 Kolombiya 0,04 Guatemala 0,04 Peru 0,16 Şili 0,05 Haiti Jamaika Kuzey ve Orta 0,01 Amerika Bölgesel Kuzey ve Orta Amerika Top. 0,10 Güney Amerika Bölgesel Güney Amerika Toplam Amerika Genel Toplam 1,65 2,09 2,90 0,03 0,81 ASYA ORTA DOĞU Filistin 48,20 Irak 51,33 İran 14,80 Lübnan 11,53 Suriye Arap 4,62 Cumhuriyeti Umman 0,17 GÜNEY VE MERKEZ ASYA Afganistan 96,46 Özbekistan 8,84 Azerbaycan 27,20 Pakistan 29,86 Bangladeş 0,96 Sri Lanka 0,40 Burma 5,34 Tacikistan 5,35 Ürdün 0,93 Hindistan Yemen 1,24 Kazakistan 6,62 Kırgızistan Orta Doğu Bölgesel Orta Doğu Top. 139,44 Ermenistan 0,97 Gürcistan 13,77 Butan Güney Asya 0,79 Bölgesel MerkezAsya 62,53 Bölgesel Güney/Merk. 67,72 Asya Toplam Maldiv Adaları Nepal Türkmenistan 0,11 UZAK DOĞU Çin 1,92 Endonezya 2,53 Filipinler 0,35 Kamboçya 0,76 Kore 0,06 Cumhuriyeti Malezya 0,03 0,45 Moğolistan 6,96 0,64 Tayland 0,05 12,68 355,44 Laos 0,01 0,02 Vietnam 0,03 0,07 Timor-Leste Uzak Doğu Bölgesel Asya Bölgesel Asya Genel Toplam 0,11 62 1,09 0,81 509,59 OKYANUSYA Fiji 0,06 Marshall Adaları 0,06 Okyanusya Bölgesel Okyanusya Genel Toplam 63 0,12 EK: TÜRKİYE’NİN İLK 10 DONÖR ARASINDA BULUNDUĞU ÜLKELERDE DONÖRLERİN RESMİ KALKINMA YARDIMLARI (MİLYON $)1 AFGANİSTAN 1 ABD 2 AB 3 İNGİLTERE 4 KANADA 5 ALMANYA 6 IDA 7 JAPONYA 8 NORVEÇ 9 TÜRKİYE 10 HOLLANDA 4.865 $ 1,815 328 296 277 256 251 155 112 107 100 KIRGIZİSTAN 1 TÜRKİYE 2 ABD 3 IDA 4 AsDF 5 AB 6 ALMANYA 7 IMF 8 JAPONYA 9 İNGİLTERE 10 İSVİÇRE KAZAKİSTAN 1 ABD 2 JAPONYA 3 TÜRKİYE 4 ALMANYA 5 AB 6 GLOBAL FUND 7 NORVEÇ 8 FRANSA 9 KORE 10 ARAB AGENCİES 333 $ 118 56 52 38 13 10 4 3 3 3 AZERBAYCAN 1 IDA 2 ABD 3 TÜRKİYE 4 ALMANYA 5 FRANSA 6 AsDF 7 AB 8 ARAB AGENCİES 9 İSVİÇRE 10 JAPONYA TÜRKMENİSTAN 1 TÜRKİYE 2 ABD 3 AB 4 ARAB AGENCİES 5 UNDP 6 ALMANYA 7 UNICEF 8 UNFPA 9 GEF 10 JAPONYA 18 $ 15,5 15 3 1,6 1,3 1,3 1,2 0,6 0,5 0,5 GÜRCİSTAN 1 ABD 2 IDA 3 AB 4 ALMANYA 5 AsDF 6 AVUSTURYA 7 IMF 8 İSVEÇ 9 TÜRKİYE 10 İNGİLTERE İRAN 1 ALMANYA 2 FRANSA 3 TÜRKİYE 4 JAPONYA 5 AB 6 GLOBAL FUND 7 AVUSTURYA 8 İSPANYA 9 HOLLANDA 98 $ 43 17 11 7 6 5 4 4 3 MAKEDONYA 1 AB 2 ABD 3 ALMANYA 4 JAPONYA 5 HOLLANDA 6 İSVEÇ 7 TÜRKİYE 8 NORVEÇ 9 İSVİÇRE 1 360 $ 61 52 44 40 27 23 23 14 13 11 235 $ 54 45 35 29 19 11 11 10 8 8 888 $ 245 100 71 58 35 28 21 19 12 11 221 $ 67 32 26 21 15 13 10 8 8 PAKİSTAN 1 IDA 2 AsDF 3 ABD 4 İNGİLTERE 5 ALMANYA 6 JAPONYA 7 AB 8 GAVI 9 TÜRKİYE 10 KANADA LÜBNAN 1 FRANSA 2 ARAB AGENCİES 3 ABD 4 AB 5 UNRWA 6 İTALYA 7 İSPANYA 8 ALMANYA 9 TÜRKİYE 10 JAPONYA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1.076 $ 209 193 168 108 103 66 45 35 21 21 SUUDİ ARABİSTAN TÜRKİYE FRANSA JAPONYA UNHCR ALMANYA UNTA ABD İNGİLTERE YUNANİSTAN KORE MOLDOVA 1 AB 2 IDA 3 IMF 4 ABD 5 İSVEÇ 6 TÜRKİYE 7 ALMANYA 8 IFAD 9 JAPONYA Raporun yayına hazırlanma tarihinde OECD tarafından 2008-2009 verilerine göre sıralamalar henüz açıklanmadığı için 2007-2008 ortalamaları kullanılmıştır. Kaynak: http://www.oecd.org/countrylist/0,3349,en_2649_34447_25602317_1_1_1_1,00.html 64 1.539 $ 595 540 398 229 84 81 65 60 59 43 11,7 5,8 4,1 1,4 1,3 0,8 0,4 0,4 0,3 0,1 299 $ 75 37 35 31 15 10 10 10 8 10 KORE 3 10 AVUSTURYA MOĞOLİSTAN 1 JAPONYA 2 ALMANYA 3 AsDF 4 ABD 5 IDA 6 KORE 7 HOLLANDA 8 TÜRKİYE 9 İSPANYA 10 İSVİÇRE 246 $ 69 33 26 24 22 15 9 8 7 7 UKRAYNA 1 AB 2 ABD 3 ALMANYA 4 GLOBAL FUND 5 İSVEÇ 6 KANADA 7 FRANSA 8 POLONYA 9 İSRAİL 10 TÜRKİYE LİBYA 1 FRANSA 2 ABD 3 ALMANYA 4 İTALYA 5 AB 6 TÜRKİYE 7 YUNANİSTAN 8 İNGİLTERE 9 UNTA 10 UNHCR 60 $ 15,1 9,1 3,7 3,2 2,7 1,4 0,8 0,7 0,7 0,6 ANTİQUA AND BARBUDA 1 GEF 2 AB 3 CarDB 4 KANADA 5 TÜRKİYE 6 JAPONYA 7 UNTA 8 AVUSTRALYA 9 YUNANİSTAN 10 KORE 8$ 3,24 2,54 1,02 0,88 0,44 0,42 0,23 0,11 0,09 0,04 NAURU 1 AVUSTRALYA 2 JAPONYA 3 YENİ ZELANDA 4 AB 5 TÜRKİYE 6 KANADA 7 UNTA 8 KORE 9 YUNANİSTAN 10 İTALYA 31 $ 24,2 1,5 1,05 0,88 0,32 0,18 0,11 0,08 0,04 0,04 MARSHALL ADALARI 1 ABD 2 JAPONYA 3 AB 4 AVUSTRALYA 5 GEF 6 TÜRKİYE 7 KANADA 8 UNTA 9 AsDF 10 YENİ ZELANDA 53 $ 47,7 2,3 1,6 0,6 0,5 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 TUVALU 1 JAPONYA 2 AVUSTRALYA 3 YENİ ZELANDA 4 AB 5 AsDF 6 TÜRKİYE 7 KANADA 8 UNTA 9 KORE 10 YUNANİSTAN 17 $ 4,4 3,9 3,3 1,1 0,9 0,3 0,2 0,1 0,1 0 PALAU 1 ABD 2 JAPONYA 3 AB 4 AVUSTRALYA 5 AsDF 6 TÜRKİYE 7 KANADA 8 ALMANYA 9 İNGİLTERE 10 KORE 43 $ 20,7 9,7 0,81 0,44 0,33 0,25 0,18 0,07 0,05 0,04 ST.KİTTS NEVİS 1 İTALYA 2 AB 3 CarDB 4 KANADA 5 JAPONYA 6 UNTA 7 FRANSA 8 TÜRKİYE 9 KORE 10 YUNANİSTAN 46 $ 16,8 5,5 3,8 1,8 0,4 0,3 0,2 0,1 0,1 0 ST.HELENA 1 İNGİLTERE 2 AB 3 UNTA 4 TÜRKİYE 5 6 7 8 9 10 MİCRONESİA FED.STATES 94 $ 1 ABD 89,71 2 JAPONYA 7,3 3 AsDF 3,65 4 AB 2,49 5 AVUSTRALYA 1,2 6 KANADA 0,17 7 UNTA 0,17 8 YENİ ZELANDA 0,15 9 TÜRKİYE 0,13 10 KORE 0,03 65 6 618 $ 172 104 74 31 22 17 16 13 10 8 10 HOLLANDA ÖZBEKİSTAN 1 JAPONYA 2 ALMANYA 3 ABD 4 IDA 5 AB 6 GLOBAL FUND 7 TÜRKİYE 8 KORE 9 ARAB AGENCİES 10 İSVİÇRE 7 187 $ 67 26 21 14 10 7 7 6 5 5 66 $ 47,9 6,7 0,1 0,1