sayfa 5 - Ayrıntı Dergisi
Transkript
sayfa 5 - Ayrıntı Dergisi
TÜRKİYE HAYVANCILIK SEKTÖRÜNDE YENİ TREND: EŞEK SüTü ÜRETiMi Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 5 EŞEK SüTü TÜRKİYE HAYVANCILIK SEKTÖRÜNDE YENİ TREND: ÜRETiMi Doç.Dr. E. Hesna KANDIR AKÜ Veteriner Fakültesi Zootekni AD Öğretim Üyesi hesnasahin03@gmail.com SUMMARY New Trends in the Turkey Livestock Sector: Donkey Milk Production Recently, there has been increasing interest in donkey’s milk due to its potential role in human nutrition and especially in paediatric dietetics. Donkey milk, traditionally used in Europe as a human milk substitute is considered a valid alternative to the available hypoallergenic formulae for infants suffering from cows’milk protein allergy. The use of donkey milk is also reported to be useful, from an immunological point of view, in the treatment of human immune-related diseases and in the prevention of atherosclerosis. Key words: donkey milk, donkey milk production, human nutrition, donkey milk benefits ÖZET Son zamanlarda, insan beslenmesinde özellikle pediatrik diyetetikte potansiyel rol oynayan eşek sütüne ilgi artmıştır. İnek sütüne karşı alerjisi olan bebeklerin beslenmesinde hypoalerjenik formüller içerisinde kabul edilebilir bir alternatif olarak görülen eşek sütü, geleneksel olarak Avrupada kullanılmaktadır. Ayrıca eşek sütü kullanımının, immünolojik açıdan insan bağışıklık sistemi ile ilgili hastalıkların tedavisinde ve aterosklerozun önlenmesinde yararlı olduğu bildirilmektedir. Anahtar kelimeler: eşek sütü, eşek sütü üretimi, insan beslenmesi, eşek sütünün faydaları Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 6 Eşek (Equus asinus), Equidae Ailesinin, Equus (At) cinsine bağlı bir türdür. At ile aynı cins içerisinde yer almakla birlikte bazı özellikleri ile attan ayrılır. Eşekte baş ve kulaklar ata göre daha uzun olup, yele ve kuyruk kılları ise daha kısadır. Eşeğin sesi yani anırması da sadece kendine has olup, diğer bütün türlerden ayrılır. Eşekler 25-35 yıl yaşar. Gebelik süreleri ortalama 12 aydır. Süt verimleri 6 ay sürer. Genellikle 1 yavru doğurmakla birlikte, ikiz yavrulamaya da rastlanır.1 6000 yıl önce Sahra Çölü Bölgesinde evcilleştirildiği tahmin edilen eşekler zor çalışma ve yaşama şartlarına karşı dayanıklı hayvanlardır. Evcilleştirilen diğer hayvanların aksine, eşeklerde evcilleştirildikleri günden bugüne kadar ne yapısal olarak ne de kullanım alanlarında temel değişiklikler meydana gelmemiştir2. Dünyadaki 41 milyonu aşkın eşek varlığının yarısına yakını Çin’de bulunmaktadır. Çin’in yanı sıra, Afganistan, Bolivya, Brezilya, Burkina Faso, Mısır, Etiyopya, Hindistan, Pakistan, İran, Mısır, Meksika, Peru, Sudan gibi ülkeler de eşek varlığının fazla olduğu söylenebilir. Bu ülkelerde eşek yetiştiriciliği geleneksel olarak, daha ziyade hayvanın çeki gücünden yararlanmak amacıyla sürdürülmektedir.1 Eşek sütünün beslenme ve tedavi edici özellikleri ile bebek beslemedeki kullanım avantajları antik dönemden beri kabul görmektedir.3 Son yıllarda, eşek sütüne karşı artan ilginin temel nedenleri; eşek sütünün besleyici ve işlevsel niteliklerinin yanı sıra, özellikle inek sütü proteinine alerjisi bulunan bireylerin beslenmesinde alternatif bir kaynak olmasından ileri gelmektedir. Doç.Dr. E.Hesna KANDIR Bileşiminde yüksek oranda çoklu doymamış yağ asitleri ile A, B ve C vitaminlerinin bulunması, kolesterol içeriğinin düşük olması eşek sütüne farklı biyolojik fonksiyonel özellikler kazandırmaktadır.4 Eşek sütü, alerji, sindirim sistemi rahatsızlıkları ve kalp-damar hastalıklarının tedavisinde kullanılabilecek potansiyel bir kaynak olarak nitelendirilmektedir. Eşek sütü; anne sütüne, özellikle lipit ve protein kompozisyonu bakımından benzerlik göstermektedir. Yağ asitleri kompozisyonunda, doymamış yağ asitleri, özellikle de omega 3 ve omega 6 gibi çoklu doymamış yağ asitlerinin değerleri diğer hayvansal sütlere göre yüksek ve anne sütündekine yakın bir düzeydedir.5 Eşek sütünün, mineral madde içeriği, anne ve kısrak sütlerinin mineral madde içeriğine çok yakın düzeyde olup, özellikle kalsiyum ve fosfor bakımından zengin bir durum göstermektedir.6 Düşük düzeydeki protein ve inorganik madde içeriği eşek sütünün, böbrekleri fazla zorlamadan, yüksek düzeyde sindirilebilmesini sağlamaktadır. Dolayısıyla, emzirmenin yetersiz olduğu durumlarda, yeni doğan bebeklerin veya sütten kesilen çocukların beslenmesi açısından alternatif bir gıda olarak değerlendirilen eşek sütü, bileşiminde yüksek oranda bulunan esansiyel yağ asitleri, laktoz, immünoglobülinler, laktoferrin ve lizozim gibi bileşenleri nedeniyle, besleyici ve sağlığa yararlı özelliklerinin dışında, yaşlanmayı geciktirici özelliğine bağlı olarak kozmetik ve bakım ürünlerinin üretimi için de uygun bir hammadde olarak bilinmektedir.4 Anne sütüne yakın bileşimi ve fonksiyonel özellikleri nedeniyle eşek sütü, alerjisi olan bireylerde rahatlıkla kullanılabilmesi açısından önem taşır. İnek sütü proteini, 0-3 yaş arası çocukların yaklaşık % 3’ünü etkileyen en yaygın gıda alerjenidir.7 Bu sebeple eşek sütünün iyi bir alternatif süt kaynağı olduğu söylenebilir.4 Her ne kadar eşeklerin süt verimleri düşük ve maliyeti yüksek olsa da, meme hacimlerinin küçük ve meme başlarının enfeksiyona yakalanma riskinin zayıf olması nedeniyle ineklerin aksine, mastitis (meme yangısı) süt üretiminde risk teşkil etmemektedir.8 Ayrıca eşek sütünün bileşiminde yüksek oranda bulunan laktoferrin ve lizozimin etkisiyle bakteri yükünün düşük ve dayanıklılığının daha yüksek olması, inek sütü üretimine göre avantajlı görünmektedir.9,10 Eşek sütünün antimikrobiyal etkisinin bulunduğu da bir çok araştırma tarafından ortaya konulmuştur. 11,12,13 İçerdiği yüksek oranda doymamış/doymuş yağ asitleri, PUFA-n3 içeriği ve düşük n-6/n-3 oranı ile bebek beslenmesinde olduğu kadar yetişkinler, özellikle yaşlılar için fonksiyonel gıda olarak kullanılabileceği bazı araştırmacılar tarafından da kabul edilmektedir.7,14 İtalya, Yunanistan ve bazı Doğu Avrupa ülkelerindeki eşek çiftliklerinde üretilen sütlerin beslenme, tedavi edici ya da kozmetik ürün amaçlı olarak kullanıldığına dair haberleri bazı internet sitelerinden incelemek mümkündür. Özellikle Antik Mısır Kraliçesi Cleopatra’nın eşek sütü ile yaptığı banyolar referans gösterilerek tanıtımı yapılan kozmetik ürünler yoğun olarak yer almaktadır. Ayrıca ilginç olan diğer bir bilgi de kilogramı 1000 paunda alıcı bulan dünyanın en pahalı peynirinin eşek sütünden elde edilen Serbian Cheese olduğudur (http://www.eurolactis.com/, http://donkeysandco.com/en/contacto/, http://www.donkeymilkcream.com/, http://escale-provence.fr/en/, http://www.eseksutu.com.tr/, http://eseksutufaydalari.com/eseksutu-uretimi/, http://www.bbc.com/news/world-europe-23549268) Antik çağlardan günümüze değin kullanım alanı bulan eşek sütü, son yıllarda ülkemizde de ilgi görmeye başlamıştır. Türkiye’de 2009 yılında Kırklareli’nde kurulan ilk eşek sütü üretim işletmesinin ardından Isparta, Antalya, İstanbul ve Muğla-Bodrum illerinde de yeni işletmeler faaliyete geçmiştir. Eşeğin ortalama süt verimi hayvan başına günlük 1 lt civarındadır. Bu durum eşek sütü üretiminin pahalı bir faaliyet olmasının temel sebebidir. Litresinin ülkemizde 60-100 TL civarında olduğu ve nerede ise bin bir derde (kanser, astım, bronşit, siroz, deri hastalıkları, bağışıklık artırıcı, kalbi koruyucu, gençleştirici vb.) deva olarak sanal alemde yer alan eşek sütüne yönelik, ülkemizde, henüz bilimsel bir çalışma yapılmamıştır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 7 Eşek sütünün insan sağlığı üzerine bir çok olumlu etkisinin bulunduğunun bilinmesine ragmen her türlü hastalığa şifa kaynağı olup olamayacağını söylemek zordur. Ancak eşek sütü fiyatının yüksekliği ve talebin artışı göz önüne alındığında, ülkemizde gün geçtikçe eşek üretim çiftliklerinin artabileceğini söylemek yanlış olmaz. Doç.Dr. E. Hesna KANDIR Kaynaklar: 1. Yılmaz, O, Ertuğrul, M (2011) Eşeğin (Equus asinus) Evcilleştirilmesi, Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 1(3): 111-115. 2. Kugler, W., Grunenfelder, H.P., Broxham, E. (2008) Donkey Breeds in Europe, Inventory, Description, Need for Action, Conservation Report 2007/2008, Monitoring Institute, Zurich, Switzerland 3. Oftedal O.T., Jenness R. (1988) Interspecies variation in milk composition among horses, zebras and asses (Perissodactyla: Equidae), J.of Dairy research, 55, 57-66. 4. Öztürkoglu Budak, Ş, Gürsel, A. (2012) Alternatif bir süt: Eşek Sütü, GIDA (2012) 37 (4): 243-250 5. Gastaldi D, Bertino E, Monti G, Baro C, Fabris C, Lezo A, Medana C, Baiocchi C, Musap M, Galvano F, Conti A. (2010) Donkey’s milk detailed lipid composition. Frontiers in Bioscience E2: 537-546. 6. Fantuz F, Ferraro S, Todini L, Piloni R, Mariani P, Salimei E. (2012) Donkey milk concentration of calcium, phosphorus, potassium, sodium and magnesium. Int Dairy J 24: 143-145. 7. Salimei, E., Fantuz, F. (2012) Equid milk for human consumption, International Dairy Journal 24, 130-142. 8. Doreau M, Martin-Rosset W. (2002) Dairy animals: horse. In H Roginski, JW Fuguay, PF Fox (eds.) Encyclopedia of Dairy Science. pp. 630-637. Academic Pres, London, UK. 9. Doreau, M., & Martin-Rosset, W. (2011). Animals that produce dairy foods e horse. In J. W. Fuquay, P. F. Fox, & P. L. H. McSweeney (Eds.) (2nd ed.). Encyclopedia of dairy sciences, Vol. 1 (pp. 358e364) San Diego, CA, USA: Academic Press. 10. Salimei, E., Fantuz, F., Coppola, R.Chiofalo, B, Polidori, P., Varico, G. (2004) Composition and characteristics of ass’s milk, Anim. Res. 53, 67–78, INRA, EDP Sciences, DOI: 10.1051/animres:2003049 11. Tafaro A, Magrone T, Jirillo F, Martemucci G, D’Alessandro AG, Amati L, Jirillo E. (2007) Immunological properties of donkey's milk: its potential use in the prevention of atherosclerosis. Curr Pharmaceut Design 13: 3711-3717. 12. Tidona F, Sekse C, Criscione A, Jacobsen M, Bordonaro S, Marlette D, Vegarud GE. (2011). Antimicrobial effect of donkeys’ milk digested in vitro with human gastrointestinal enzymes. Int Dairy J, 21: 158-165. 13.Zhang XY, Zhao L, Jiang L, Dong ML, Ren FZ. (2008) The antimicrobial activity of donkey milk and its microflora changes during storage. Food Control 19: 1191-1195 14.Martemucci, G. and D’Alessandro A.G. (2012) Fat content, energy value and fatty acid profile of donkey milk during lactation and implications for human nutrition, Lipids in Health and Disease 2012, 11:113 doi:10.1186/1476-511X-11-113 Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 8