L ´ AGUYUGUN HESUSU WOUN
Transkript
L ´ AGUYUGUN HESUSU WOUN
¨ ¨ 1 LIDAN U R UWA -HATI, 2013 34567 ´ LE MINI LUBEI ´ L AGUYUGUN HESUSU WOUN 34567 Vol. 134, No. 5 MARCH 1, 2013 6 Monthly GARIFUNA ¨ ´ RUTU ´ Garudia Atalaya´ ueiriguni lun ´ Heowa Bungiu le Lurueite sun ubou. ¨ Rutu gurasu houn gurigia lau uganu ´ ´ buiti luaguti Larueihan Bungiu le ´ sielubei le lunbei lagumuchun lau ¨ ´ wuribani ani adugaleime Ubou ´ ¨ ˜ paraısume. Adugatu lun hafinerun ¨ gurigia luagu Kristu Hesusu, le ´ ounwebei lun gayara lan wibihin ´ ibagari magumuchaditi ani guento ´ ˜ ´ larueihana keisi Uruei lidan ´ ¨ Larueihan Bungiu. Garudia to ¨ ¨ aduguwatu sin tararamagun ´ ˜ lumagine lidan irumu 1879, mayanuhantu luagu lufulesein ´ ´ ´ polıtika, ani sigı tumuti lurudu le ´ ´ ¨ ´ tıdanbei Bıbulia keisi lurudu le ´˜ ınutimabei. ¨ Busent un lanwoun ari˜ nahani le o hibihin ´ ˜ aban aturiahani t ıdangi neti ´ ¨ ´ ˜ Bıbulia hubine mafayeihanga? ´ ´ Bisida humei pahina www.jw.org /cab ´ ´ ´ o ounaha humei hani datosu ´ ˜ lidoun aban lıdangine fulasu ¨ le unabubei. ´ Lun MEHIKU luma LAMIDAN MERIGA: ´ Congregacion Cristiana ´ de los Testigos de Jehova, A.R. Apartado Postal 895 ´ 06002 Mexico, D.F. ´ Mexico ´ ¨ ¨ Lun hadarirun aban lısuta dayarutu lau fu´ ˜ ´ ¨ lasu burı le neinhin lubei gayara lan habu¨ ´ ruhan, ariha humei www.jw.org /contact. ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ ¨ ¨ Malugurahountu agumeiraguaguduni to, le tafanrein´ ´ ˜ ´ houn lıdangineti aban wadagimanu lanina arufudahani ´ ˜ ´ ¨ ¨ ¨ ´ ´ tıdangineti Bıbulia aduguti lidan sun ubou amainiruati ¨ ´ ¨ ¨ ´ lau budagia lau gundau. Anheingubeirugu arufudua amu ´ ´ ˜ ¨ ¨ katei, sun berusu sagawati tıdangine Sandu Burutu ´ ´ ˜ to tani Sociedad Bıblica de Honduras luma tıdangine Tra´ duccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras (con referencias), [TNM]. ( ´ Imprim ıruatu: ´ ˜ ¨ 44,978,000 T˜ IDANGI NE GARUDIA TO ˜ LIDAN 205 I NE NEIN ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 ¨ ´ ´ ´ ARUT IKULU BUR I L ANINA ATURIAHANI ´ ¨ ¨ ¨ ´ 29 LIDAN G ADURU-HATI-5 LIDAN SEINGU-HATI PAHINA 7 UREMU: 45, 32 ˙ ´ ´ ¨ ¨ ˜ Uati leiguadag udunina ´ ha ´ lunti ˜ ˜ hınsinehabubana lun Heowa ´ ´ ´ ˜ ´ Wagıa kristianugu, lıdannadiwa aban eibaaguni luagu ibagari ´ ´ ¨ ´ magumuchaditi. Gama lumoun, sungubei wagıa chugeguatiwa laduga figou ´ ¨ ´ ¨ le wibihibei kei alagan. Lıderagubadiwa arutıkulu le lun wasubidirun seingu ´ ¨ ¨ ¨ ¨ katei le gayarabei leiguadaguduniwa ani lafuranguagudubei woun ka lan ¨ ¨ ¨ ¨ ´ ˜ lunbei waduguni lun madugun lan katei burı le lun weferidiruni aganeiruni. ¨ ´ 6-12 LIDAN SEINGU-HATI PAHINA 12 UREMU: 62, 60 ˙ ˜ ˜ ´ Aransenu tina san hanigi lun hasubudiruni Heowa? ´ Ayanuhatu liliburun Heremıasi woun saragu tuagu anigi. ¨ ¨ ¨ ´ ´ ´ Lafuranguagudubei arutıkulu le woun ka lan mini tubei aban ‘anigi to uati ´ ´ ´ ´ liseinin daradu tidan’, ani ka lan uagu pelıguru tubei ıbini houn kristianugu. ˜ ¨ ¨ ˜ Warihibei gine ka lan gayarabei waduguni lun aransenu tan wanigi lun ´ tasubudiruni Heowa (Her. 24:7). ¨ ´ 13-19 LIDAN SEINGU-HATI PAHINA 17 UREMU: 81, 135 ˙ ¨ ´ Kaba haduga guento lau “subudi humaali lan Bungiu”? ´ ¨ ´ Lıderagubadiwa arutıkulu le arihei ida luba lan wakutihanu wanigi luma ˜ ida luba lan wakipurun aban anigi gaganbaditu. Luma gine ida luba lan ´ wibihin aban ‘anigi to busentu tasubudiruni’ Heowa (Her. 24:7). ¨ ´ 20-26 LIDAN SEINGU-HATI PAHINA 22 UREMU: 51, 95 ˙ ´ ¨ Heowa le waramudaguagule ´ ˜ ´ ˜ Ibini geyegu wana lan hau laganinu Bungiu, moun lumuti wanufudedun. ¨ ´ ´ Lidan arutıkulu le wafurendeiruba ka lan uagu aban lubei ¨ ´ ´ aramudaguagulei chouruti Heowa Bungiu. ¨ ´ 27 LIDAN SEINGU-HATI–2 LIDAN SISI-HATI PAHINA 27 UREMU: 27, 101 ˙ ´ ´ ´ Inebela lueirigun liri Heowa woun ´ ´ ˜ ¨ ¨ Ka mini lubei hadan wama lumutunina Bungiu ha anugubalin liri? Ka mini ´ ´ lubei weibugun lidan liri Bungiu? Ka lasaminarubei Bungiu hawagu ha ´ ˜ ˜ ´ ¨ ¨ ´ mınsinehabubana lun liri? Wadarirubei ounabagulei lidan arutıkulu le. ˜ LUMA GI NE ´ ¨ Laguyugun Hesusu, inaruni san susere lan? 3 ¨ ´ Baruti laguyugun Hesusu ibagari 6 ´ ¨ ¨ ´ ´ ¨ Al ugudahani bur ı tuagu Bıbulia 32 ´ ´ ´ ¨ T ITULU LE LUAGUBEI TIDA U ´ Laguyugun Hesusu ¨ INARUNI SAN SUSERE LAN? ´ ¨ ´ ¨ ¨ IAN-MILU-SEINGU-SAN irumu guento, aburu¨ ´ ´ hati aban guriegu gıriti Herodoto hawagu ehip˜ ´ tuna ha awinwandubana lidan lidaani: “Lidan burı ¨ ¨ ´ ˜ ´ ˜ meha fedu le hadugubei rısitina Ehiptu, larigine hei´ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ ¨ gin, aba lasugurun aban wuguri lau aban lugubu gu¨ ¨ ´ ´ rigia hilaali aduguti lau fulansu ani feindiwati kama ¨ ´ ´ hamuga inaruniti, migifeti keiburi aban o biama me¨ turu; ani dan le larufuduni lun kada gurigia, aba lari˜ ´ ´ ˜ ´ nagun: ‘Arihabei, larigine abame batun hou buguya, ´ ´ lugundun danme le bounwen ıtara buba kei ligıa’ ”. ¨ ´ ´ Saminau le luagu ibagari luma ounweni mama¨ ¨ ˜ ˜ ˜ rugunanu ehiptuna lau. Ugune weyu kamaniti gine ˜ ¨ waganbun harinagun gurigia, “houba, guraba, be´ ´ feduha”. Anhein lidan lubei ounweni lagumucha ibagari, ka uagu mefeduhan wabalin kei gayaragi´ ´ ´ li lubei? Kaba uagu wasigira lanarime burı luru´ ´ ´ du lanina laruman ibagari? Anhein lidan lubei ounweni lagumucha sun katei, lunti wawinwandun ´ ¨ ¨ ´ ˜ lunrugu oura le. Ligiameme larinagubei apostolu ´ Pabulu dan le layanuhan luagu hagaburi ha mafi˜ ˜ ´ ¨ nenbana luagu aguyuguni: “Anhein hamuga inaru´ ´ ´ ˜ ´ ni lubei luagu uabei lan ibagari larigine ounweni, ri˜ ˜ ˜ ´ ´ chatina hamuga ha arinagubana: ‘Hou wama, gura B ´ ´ wama, lugundun haruga wounwegun’ ” (1 Korintuna 15:32). ˜ ´ ´ ˜ ˜ Mafineti meha Pabulu bulıeiwaana lan hilaana lun ´ sunwandan. Chouru lumuti meha gayara lan hawin´ ´ wandunya ani lun mounwenya hama. Aban meha ¨ ¨ ´ ´ ´ sugu sudiniti lebunabei ichouruni ligıa, aban katei ¨ ´ ´ inaruniti ani saminati meha Pabulu uati lan gayarati ´ ´ lasigenehan luagu: laguyugun1 Hesukrıstu. Le lina¨ ´ ´ ´ run katei, aguyuguni ligıa ıdehabei lun lederebugu˜ ˜ ˜ ´ dun hafinen furuminetina kristianugu. ´ ´ ´ Ka uagu sudini lubei laguyugun Kristu woun? ˜ ´ Ida lina wasubudiruni susere lan? Ariha wamei di´ ˜ ´ ¨ ¨ murei burı le larinagubei Pabulu dan le laburuhan´ ˜ bei houn kristianugu ha awinwandubana lidan binadu uburugu Korintu. ´ LUN HAMUGATI MAGUYUGUNTI KRISTU? ´ ´ ˜ ¨ Saragu kristianugu lıdangine damuriguau le meha ˜ ˜ ´ ´ Korintubei mafinentina luagu aguyuguni, ani fiu ´ ˜ ¨ ¨ hadangine machourun hamuti. Dan le laburuhanu ´ ¨ ¨ ´ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ 1 Tidan Bıbulia, dimurei guriegu le asugurawagudubei “agu¨ ´ ¨ yuguni” mini lan “lararamun gurigia larigoun”. Adugati lun wa´ ¨ ´ saminarun abaya lan lawinwandun gurigia, lau ligiameme igabu¨ ri, usa luma saminau. ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 3 ´ ˜ apostolu Pabulu furuminetu ligaradan houn, aba la¨ ¨ furanguaguduni houn sun le asuseredubei anhein ´ ¨ ´ ´ ´ mama lubei inaruni luaguti aguyuguni. Anihan la˜ ´ ´ ˜ ´ rinagubei: “Anhein masaarun habei hilaana, masaa´ ˜ ´ ˜ ´ ´ runti lubei gine Kristu lıdangine ounweni; ani an´ ´ ´ ˜ ´ heinti masaarun lubei Kristu lıdangine ounweni, ´ malati uganu le wapurichihabei luagu asalbaruni, ´ ˜ ˜ ´ ´ malati gine afineni le huagubei. Lun hamuga ıtara ˜ ˜ ´ ˜ ´ lina lan, gefentina hamuga yeetina wagıa, [...] mese´ ˜ ´ ¨ riwınti hafinen lun ni kata; lıdangidun hifigoun. [...] ´ ˜ ˜ ˜ ´ ˜ ˜ Feridinu hana gine ha ounwegubana lau hafinen luagu Kristu” (1 Korintuna 15:13-18). ´ ¨ ´ Gumeseti Pabulu lau aban inaruni sudiniti: an´ ˜ ´ ˜ ´ hein maguyugunbana lubei hilaana, maguyugunti ˜ ´ ´ gine Kristu. Ani anhein maguyugun lubei Kristu, ¨ ´ lun ni kata wapurichiha. Le linarun katei, sudiniti ´ ´ meha laguyugun Kristu lidan harufudahan kristia´ ´ ´ ˜ ´ nugu, uarati luma fiu lıdangine arufudahani le mei´ ¨ ´ nitimabei tidan Bıbulia, keiburi liricha Bungiu lun ´ ´ larueihan, liri Bungiu, Larueihan luma wasalbarun. ´ ´ ´ Lun hamuga meha maguyugunti Hesukrıstu, mala´ ti hamuga sun uganu le meha lapurichihabei Pabu´ lu hama ha hıbiri apostolugu. ´ ´ ´ ˜ ´ Anhein maguyugun lubei Kristu lıdangine oun´ ˜ ˜ ´ ´ weni, malati gine hafinen kristianugu, iyeeni le´ ¨ ¨ ˜ ˜ bunabei. Ani mamarugunein hamuga gine luagu ´ ´ ´ laguyugun Hesusu leyeeha Pabulu hama ha hıbi˜ ˜ ri apostolugu, eyeehatina hamuga gine luagu Heo´ ´ ¨ ¨ ´ wa Bungiu, le aguyuguagudubalin Hesusu, segun ˜ ˜ ˜ ´ harinaguni. Ligibuagun lira, arinagatina luagu “hila ˜ lan Kristu luagu wafigoun”, ani iyeeni hamuga gine ´ lira, lugundun anhein ni lubei Esefuhati mesefu´ ´ ˜ ´ ˜ ˜ runwati lıdangine ounweni, sinati gine lesefurun amu (1 Korintuna 15:3). Mini lan hamuga le sun lan ´ ´ ˜ ´ ´ ˜ kristianugu ha ounwegubana, fiu hadangine hilati˜ ˜ ˜ na luagu hafinen, hilatina hamuga lau aban emeni´ gini iyeeniti luagu haguyuguba lan. ´ ¨ ´ ¨ ¨ ´ Anihan saminau le ıdounbei lachulura Pabulu: ´ ¨ ¨ ´ “Anhein luntirugu lubei ibagari le wemenigin luagu ´ ´ ˜ ´ Kristu, fugiabu ´wagıa hadangine sungubei!” (1 Ko´ ´ ´ rintuna 15:19). Itara kei amu burı kristianugu, feri´ ´ ´ ´ diti Pabulu saragu katei, sufuriti eibaahouni ani ıta¨ ¨ ˜ garau yebe ladariruni lounwen laduga lafinen luagu ´ ¨ ¨ aguyuguni luma luagu sun katei le lunbei lanuguni. Ma hamuga lanarime libidiounigan lau lun hamuga ˜ ´ iyeeni lan luagu neinbei lan aguyuguni! 4 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ˜ KA ´ UAGU LUNTI LUBEI WAFINERUN LUAGU AGUYUGUNI? ˜ ´ ´ ´ Mafinenti meha Pabulu iyeeni lan luaguti agu´ ¨ yuguni. Subudi lumuti meha aguyuguagudawa lan ´ ˜ ˜ ´ ˜ Hesusu hadangine hilaana, ani ıtara lina lafurangua¨ ¨ ´ guduni houn korintuna “luagu hila lan Kristu lua˜ gu wafigoun, keisi tarinaguni Lererun Bungiu lua´ ´ ˜ gu lunti lan lasuseredun. [...] Aba lasaarun lıdangine ´ ¨ ¨ ˜ ounweni luagu luruwan weyu keisi tarinaguni Lere´ run Bungiu luagu le lunbei lasuseredun. Ligıa larufu´ ´ ˜ ´ dagun lungua lun Sefasi; larigine, houn hıbiri apos˜ ¨ ¨ tolugu.1 Aba gine larufudagun lungua houn sugu ¨ ˜ ˜ ´ ˜ ˜ hau seingu-san afinetina ha oundaragunubana lidan ˜ ´ ˜ ´ aban, ani anaheingua saragu hadangine, wınwangi˜ ¨ ¨ ´ ´ na chulu lumoun dan le, ha hıbiri, hilagua. Larigi˜ ne, aba larufudagun lungua lun Santiagu; luma houn ´ ˜ ˜ sun apostolugu. Larigine, aba gine larufudagun lungua nun” (1 Korintuna 15:3-8). ´ ˜ Gumeseti Pabulu arinaga lau ichouruni luagu hilati lan Kristu luagu wafigoun, bunawati ani sa¨ ´ ´ ˜ ´ ragudawa ligıa lıdangine ounweni. Ka uagu chou˜ ¨ ˜ ru lubalin? Furumine, laduga le harinagubei saragu ¨ ´ ˜ ´ gurigia ha arihibalin. L arigine laguyugun Hesu¨ ´ su arufudaguati lungua houn kada gurigia —Pabu´ ¨ lu haganagua—, houn fiu gurigia lidan aban luma ´ ´ ´ ˜ ¨ ¨ houn setanu weiriti hougine seingu-san gurigia, sa´ ˜ ˜ ˜ ragu hadangine mafinentina yebe dan le haganbun´ ´ bei luagu aguyugua lan (Lukasi 24:1-11). Hibe-agei ¨ ¨ ¨ ´ ´ ˜ gurigia ha arihibalin sugu ligıa, wınwangina meha ´ lidan lidaani Pabulu ani gayarati meha hachoururu´ ni le asuseredubei (1 Korintuna 15:6). Menrengunti ¨ ¨ ¨ mabahuduniwa lan hererun aban o biama gurigia, ˜ ´ ˜ ¨ mama le harinagubei hougine seingu-san. ´ ¨ ¨ ˜ Sudiniti wafuranguaguduni dan le lan larinagun ´ ´ ´ Pabulu luagu hila lan Kristu, bunawa ligıa ani aba ´ ¨ ¨ laguyuguaguduniwa, yusu lumuti dimurei “keisi ˜ ´ ´ tarinaguni Lererun Bungiu” bian weiyaasu. Lidan ´ ´ ´ amu dimurei, gunfulihali meha profesıa luaguti ´ ¨ ¨ ˜ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ Mesıasi le buruwanubei lidan Aburuduni Ebureu, ´ arufudati ıtara lau ichouruni luagu Hesusu lan Me´ ¨ ´ sıasi waalibei. ´ le furamase ¨ ¨ Ibini buruwaali lan tidan Lererun Bungiu ani ari˜ ´ ´ ˜ 1 Wayanuhana ya hawagu “duusu apostolugu”, ıbini larigine ´ ¨ ´ ¨ ˜ ´ lan lounwen Hudasi Isukariote aba unsurugaana lan luagu fiu ´ ˜ ´ weyu. Lidan aban lasaliragun Hesusu houn larigine laguyugun ¨ ¨ ˜ ˜ ´ diisirugunanu nein lidan hiri 12, lugundun uati Tomasi hama ´ oura ligıa (Huan 20:24). ˜ ´ ˜ naga hamei ha arihibalin, anaheingua meha mafi˜ ˜ ´ ˜ nentina luagu laguyugun Hesusu, ani anaheingua ˜ ˜ ˜ ˜ ´ gine lidan wadaani. Anahein arinagutina ıweruha¨ ¨ ´ rugu hamani disipulugu lugubu Hesusu lun hari˜ ´ ˜ nagun aguyugua lan. Gama lumoun, mabafutina ˜ ´ ´ meha disipulugu lun heyeedunina sudaragu roma´ ¨ ´ ¨ ˜ na ha ounigirubalin lebelaagule umuahau. Anahein ˜ ˜ amu arinagutina liyawadina lan Hesusu harihibei. ´ ¨ ´ Gama lumoun, mebunati saminau le, lugundun gı˜ ¨ betina gurigia arihiti larufudagun Hesusu lungua ´ houn, ani susereti saragu weiyaasu. Richati hamuga ¨ ´ san saminau luagu gayara lan labougun liyawadi¨ ´ ¨ ¨ ¨ na aban gurigia udurau ani seriwilei, kei laduguni ´ ´ ˜ ´ Hesusu Galilea larigine laguyugun? (Huan 21:9-14.) ˜ ˜ ¨ Larinaguna hamuga san houn gurigia lun haguuru´ ´ ni luhabu luma lugudi? (Lukasi 24:36-39.) ˜ ˜ ˜ ´ Anaheingua arinagutina luagu aguyuguni aban lan iyeeni hadaagun disipulugu. Kaba hamuga san ˜ ¨ ´ haganeira lau lira? Laduga hapurichihan luagu aguyuguni mosu meha hawandun bula, sun luwuyeri ´ asufuriruni luma ounweni. Kaba hamuga uagu ha- sufurira saragu lun hakipurun aban iyeeni? Gume˜ ˜ ´ ˜ ´ setina gine apurichiha Herusalen, hagibugine aga˜ ˜ ´ ˜ ¨ ¨ ninu ha busenbana haluahan furumineguar ugu ˜ katei na. ´ lun hasiadiruni ´ Aguyuguni ıchugubei ganigi houn disipulugu lun hapurichihan luagu Habureme labadinagua fu˜ ¨ ¨ rumineguar ugu asufuriruni, ka lan yebe lueirin. ´ ´ Ichouruni luagu susere lan aguyuguni ligıa ka´ ˜ ´ ´ tei sudinitimabei lidan hafinen kristianugu. Mı˜ ˜ ´ chugun hamuti furuminetina kristianugu habagari ´ ´ lidan pelıguru lun hadimurehan luagu aban mais´ ¨ turu chuti lau le afarubei. Aduga hamuti lun haya´ ¨ ´ nuhan luagu laguyugun Hesusu, laduga ligıa arufu´ ´ ´ ¨ dubalin luagu ligıa lan Krıstubei, le Lirau Bungiu, ¨ ´ ´ ˜ aban gurigia wınwanti´ ani gabafuti le ıderagubalina ˜ ´ ani adundeha lana. Aguyuguali ligıa Hesusu, mini ´ ˜ ˜ ˜ ´ lan haguyuguba lan gine furuminetina kristianugu. ¨ ´ Le linarun katei, lun hamuga maguyugunti Hesu´ ˜ ´ ´ su, uatina hamuga kristianugu, ani hafuga magan´ bunbadiwa hamuga layanuhoun luagu. ˜ ¨ ¨ ´ Ida linati lanugun laguyugun Kristu buiti woun? ´ ¨ ¨ ´ ALUGUDAHANI BURI LE KAMANITI ¨ ´ Kaba san hawuyeri gurigia aguyugua? ´ ¨ ¨ ˜ ˜ “Lasaaragudubana [... Bungiu] hilaana, dandu ha ´ ˜ ˜ ˜ buıdubana [richaguabana] kei ha wuribabana [ma˜ ¨ ¨ richabana].” (Adugau 24:15.) Haganagua ha richa˜ ˜ ´ ˜ ¨ ¨ ˜ ¨ ˜ ´ guabana neinbana wugurina hama wurina uara˜ ´ ´ ¨ ´ ¨ guatina keiburi Noe, Aburaamu tuma Sara. ´ ˜ ˜ ´ ˜ Hadanti marichatina, neinbana ha mawinwandun˜ ´ ¨ bana segun lilurudun Bungiu laduga machansin ´ hama lun hasubudiruni. ´ ´ ˜ Halıaba san hawinwanda ha lunbana ´ haguyugun? ´ ´ ´ Hıbiri haguyuguba lun hawinwandun sielu keisi sıfi´ ˜ ´ ´ rigu mouwedaditina ani arueiha hagıame luma He´ ´ ´ ´ sukrıstu keisi urueigu ani fadirigu ligibuagu Ubou ´ ´ (Arufuduni 5:9, 10). Hibe-agei, haguyuguba lun ha´ ´ winwandun lun sun dan ubouagu lidan paraısu (Lukasi 23:39-43). ´ ´ ¨ ´ Idaba san haguyugua gurigia hagıa? ´ ˜ ´ ˜ ˜ Larigineme uaana lan wuribatina ubouagu. Ari˜ ´ ¨ ´ ´ nagatu Bıbulia haguyuguba lidan Milu Irumu lani´ ¨ ¨ ´ na Larueihan Hesusu, danme le ladugun Ubou pa´ ´ raısume (Arufuduni 20:6). ´ ´ ´ Yarafaguati san echuni lanina Dimaasu lanina ´ ´ Aguyuguni luma laguyugun Hesusu? ´ ˜ ´ ´ ´ Masaraga, ganein feindiwaaru, sanudelu luma burı ¨ ´ ´ ´ ˜ ´ nadu, sun burı sınbolu le lıdangineti relihion mama ´ ´ ´ kristianu. Maniti ni murusun luma laguyugun Hesu´ ´ ´ su, ıbini ligıa lan nege efeduhoubei lidan Dimaasu ´ ´ ´ ´ lanina Aguyuguni. Sudiniti san katei le? Anha. We˜ ´ ridi tumutina Lererun Bungiu kristianugu lun hadi´ ´ ¨ ˜ sedun luei relihion le mama inaruniti ani arinagatu ˜ ´ ´ gine houn lun hahuduragun “lun Bungiu lau sıfiri ¨ luma inaruni” (Huan 4:23; 2 Korintuna 6:17). ´ ´ Anhein Hesusu lubei Bungiubei, kei ´ ´ ´ larufudahoun lidan fiu relihion, ka ´ ¨ ¨ aguyuguagudubalin? ´ ´ ¨ ´ Mama Bungiu Hesusu, ligıa Liraubei Bungiu. Heowa ´ ´ ´ ¨ ¨ ´ ˜ ´ lıribei Bungiu, ligıa asaaragudubalin “lıdangine oun´ ´ ˜ weni” (Romana 10:9). Segun larinagun aban aturia´ ´ ¨ ´ ´ ´ hati tuaguti Bıbulia, “uati gayarati laguyugun lıdan˜ ´ ´ ¨ ¨ gine ounweni lau lubafu guanarugu, ni Kristu”.1 ˜ ´ 1 Hadariruba lanwoun arinahani luagu tema le lidan kapıtulu 7 ´ ´ ´ ¨ ¨ ¨ luma 8 tidan lıburu Katima san tarufudahabei Bıbulia?, hadugun ˜ ´ ´ gefentina luagu Heowa, o lidan pahina www.jw.org /cab. ¨ ´ Baruti laguyugun Hesusu ibagari ´ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ ´ AMA abanrugu binadu sugu le malati lagu¨ yugun Hesusu. Afuranguaguda lumuti apos´ ´ ´ ˜ ´ tolu Pabulu ıtara: “Sarati Kristu lıdangine ounwe´ ˜ ´ ´ ˜ ´ ni; netibei asaaruti lıdangine ounweni. ´ ligıa furumi ´ ˜ ¨ ¨ ´ Itara kei lıdangine lan aban wuguri liabin ounwe´ ˜ ´ ˜ ¨ ni ubouagun, ıtara gine, lıdangi ne lan aban wu¨ ´ ˜ ´ ´ guri liabin hasaarun hilaana. Itara kei hounwegun ´ ¨ ´ ˜ ´ ´ sungubei laduga lıdangine lan Adan hayabin, ıtara ˜ ´ ´ ´ ˜ ´ luba gine gabagariya hama sungubei larigine oun¨ ´ ´ weni laduga lanigu hama Kristu” (1 Korintuna 15: 20-22). ´ ´ ˜ ´ Aguyuguati Hesusu lıdangine ounweni 16 lidan ´ ´ ´ nisan, irumu 33. Ligıa meha lueyuribei hadaga¨ ¨ ´ ˜ ˜ raguduni hurıu furumineti halubahan ligibugine ´ ´ ´ Heowa Bungiu tidan tenpulu to Herusalenboun. ˜ ˜ ´ Lau larinagun luagu Hesusu “furuminetibei”, ıgi´ ´ rati Pabulu furangu luagu haguyuguba lan amu ¨ gurigia. ´ Lererun apostolu Pabulu le asigirubei afuran¨ ¨ ¨ ´ guaguda´ lumuti le lunbei laduguni laguyugun He´ ˜ ¨ ¨ susu: “Itara kei lıdangine lan aban wuguri liabin ´ ´ ˜ ´ ˜ ounweni ubouagun, ıtara gine, lıdangine lan aban ´ ¨ ¨ ´ ˜ ¨ wuguri liabin hasaarun hilaana”. Laduga figou le ´ ´ ˜ ´ ´ galagante wabei lumagine Adan, sun wagıa hilati´ ˜ ´ wa. Gama lumoun, larigine lıchuguni Hesusu li´ ¨ bagari sin figou lebegime wasalbarun, adugati lun M 6 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ´ ´ mamaadiwa lan buga lidamun figou luma ounweni ˜ ´ ´ ˜ ´ ani lun gayara lan gine waguyugun lıdangine oun´ ˜ ´ weni. Lidan Romana 6:23 arinagati Pabulu lidan ´ murusun dimurei: “Lugundun ounweni lafayeiha´ ´ ´ bei figou; anheinti edewehani le lıchugubei Bungiu woun, ibagari le magumuchaditi lidan Wabureme ´ Hesukrıstu”. ´ ¨ ¨ ¨ ¨ Hesusu guanarugu afuranguagudubalin lisudi´ nin lounwen luma laguyugun woun. Dan le laya˜ ´ nuhan luougua, arinagati mosu lan buga laguyu¨ ¨ ´ ˜ ˜ guaguduniwa hadangine hilaana “lun sun lan le ˜ afineruti [l]uagu, meferidirun hamaamuga, gaba¨ ¨ garirugu hamaamuga aban ibagari le magumucha¨ ´ ´ ˜ ¨ diti. [...] Laduga weiriti hınsine gurigia ha uboua˜ ´ ´ ´ ¨ gubana lun Bungiu darı lun lounahani Lirau le ´ ¨ ¨ abanruguti, lun lounwen luagu hafigoun, lun sun ˜ ˜ lan ha afinerutina luagu, meferidirun hamaamu¨ ¨ ga, gabagarirugu hamaamuga aban ibagari le magumuchaditi” (Huan 3:14-16). ´ Samina huma: ibagari magumuchaditi sin igari´ gu ni asufuriruni! (Arufuduni 21:3, 4.) Ma lu˜ buidun emenigini! Arinagati aban aturiahati: “Ha¨ ´ ¨ ritaguaguda lumutiwa um uahau luagu lichatin ´ ´ ¨ ibagari, anheinti aguyuguni haritaguaguda lumuti´ ˜ ´ wa luagu lichatin ounweni”. Sinati lasigeneruniwa ¨ ´ luagu baru lan laguyugun Hesusu ibagari. ˇ ´ UATI LUNTI ¨ ´ ¨ ˜ LEIGUADAG UDUNI ´ ˜ ˜ NA HA HINSINEHABUBA NA LUN ´ HEOWA ´ ´ “Weiriti darangila hama ´ ˜ ˜ ha hınsinehabubana lun barufudahan, ani ´ ´ ¨ uati lunti leiguadagu¨ ˜ dunina.” (SAL. 119:165) ´ ¨ KABA HOUNABAGULE? ´ ´ Ka eibaaguni gadanbaliwa ´ ´ wagıa kristianugu, ani kaba ´ wafayeiruaha? ¨ ¨ Ka gayarabei lachugeraguaguduniwa? ˜ Ida lina san ua lan lunti lachu¨ ¨ ˜ geraguagudunina ha ´ ˜ ˜ hınsinehabubana lun lilurudun ´ Heowa? ´ DAN le nibureingiru Mary Decker, tuguya meha aban ha˜ ´ ˜ ´ ˜ ´ dangine eibaagutina ha buıdutimabana lidan sun ubou. Li´ dan irumu 1984, lidan ahureruni le subudiwabei kei olim˜ ¨ ´ ˜ ˜ piadas saminatina yebe gurigia tugıaba lan aganeirei inari ´ ´ golu lidan teibaagun 3,000 meturu. Gama lumoun, weyu li´ ´ ˜ gıa, manhinuragun tumuti laini. Ka uagu? Aba tabuguchun ´ ´ ´ ´ ´ luagu turuna abanya eibaagutu aba teiguadun. Kei aba lubei ˜ ´ ˜ tabuleseirun, mosu meha hasagarunu neingine. Ma lanarime ´ ¨ ¨ ¨ tayahuahan. Gama lumoun, maburuhanti taruna. Lidan iru´ ˜ ´ mu 1985 —magunfulirungiru ni aban irumu lumagine eigua´ ´ ¨ ´ ˜ ´ duni ligıa— abaya tachulaagun buıdunu abaya takipuruni tu˜ ¨ ˜ ´ ˜ ´ bara hadan wurina eibaagutina ha buıdutimabana. ´ ´ ´ ˜ ´ 2 Wagıa kristianugu, lıdannadiwa amu luwuyeri eibaagu´ ˜ ´ ´ ´ ni, ani busentiwa wanhinuraguni laini lanina lebeha eibaagu´ ´ ´ ´ ni ıbini laganagua lenrengunga. Lidan ouchawaguni le, uati ´ ´ sudini lan ka lan furesetimabei. Gama lumoun, mama lueigi˜ ´ ¨ ne le lun wasaminarun gayara lan weibaagun lau darangilau ´ ´ ani raramagua wagıa emeraagua labadinagua. Gayarati kon´ ´ ´ ´ pararua lan eibaaguni le luma aban maraton, le ıdanbei sudi˜ ni lan awanduni lun gayara lan waganeirun. Ayanuhati apos´ ´ ˜ tolu Pabulu luagu eibaaguni le tidan furuminetu ligaradan ´ ˜ houn kristianugu ha korintubana, aban uburugu subudiwati ´ ¨ ¨ ´ ¨ ¨ luagu asuguraguni lidan eibaaguni. Aburuhati: “Subudi hu´ ´ ˜ ´ muti luagu gibe hama eibaagutina lidan aban eibaaguni, ani ´ ´ ˜ ˜ ´ ´ ¨ ¨ ˜ abanrugunein hadangine aganeira. Eibaagua huma lubeiti lidan ibagari le lidan aban luwuyeri lun gayaraabei lan haga˜ neiruni ledewehan Bungiu hun” (1 Ko. 9:24). ´ ¨ ´ ´ 3 Amisuraha tumutiwa Bıb ulia lun lidan wama eibaaguni ˜ ´ ´ ´ 1. Ida lina tarufuduni aban eibaagutu luagu mabusenrun tan tıgiruni eibaaguni? ´ ´ ´ 2. Ka luwuyeri eibaaguni gadanbadiwa keisi kristianugu, ani ka wabusenrubei wibihin? ´ ˜ ¨ ´ 3. Katana gayarabei hibihini afayeiruahau lanina ibagari magumuchaditi? ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 7 ´ ¨ ´ Anhadun eiguada, resibi ´ ´ ˜ ´ humei ıdemuei ani inuragua huma ´ le (aliihouala 1 Korintuna 9:25-27). Ibagari ma´ ¨ gumuchaditi afayeiruahaubei; ibagari sielu houn ´ ´ ˜ kristianugu anuadiruana, luma ibagari ubouagu ´ ´ ˜ ´ houn ha hıbiri eibaagutina. Gama lumoun, ei´ ´ baaguni le mıtaranti kei le lıbiri, lugundun sun ´ ˜ ´ ˜ ha eibaagubana, ha afaagutina lun hagumuchu¨ ´ ¨ ¨ ni hibihibei afayeiruahau (Mat. 24:13). Harugu˜ ´ ´ ´ bana masigirunbalin lurudu lanina eibaaguni le ´ ˜ ´ ´ eferidira o ha meibaagunbana darı lagumuhoun. ´ ´ ¨ ¨ ˜ ´ Abanya katei: lıdanrugunein eibaaguni le gayara lan wibihin ibagari magumuchaditi. ´ ¨ ¨ ¨ ´ ´ 4 Henrenguti lachuluruniwa lidoun lebeha ei¨ ¨ ´ baaguni, lugundun lun waduguni megeiwati gu´ ¨ rasu luma ichouruni. Lidan sun dan, abanr u¨ ¨ ¨ ¨ gugili gurigia aduguti sin lachugeragun ni aban ´ ´ ¨ ¨ weiyaasu: Hesukrıstu. Aburuhati disipulu Santiagu luagu sun lan lani Kristu disipulugu “cha´ ¨ ratiwa” (Sant. 3:2). Aban ounwenbu inar uni! ´ ˜ Uati lunti larinagun machara lan ani mani lan ¨ hachara amu efekutu luagu. Anihein dan gayarati wachugeragun, wateiteidagun, weferidi´ runi were o weiguadun, gama lumoun, aba wi˜ ´ ˜ nuragun aba wasigirun eibaagua. A nahein ´ ´ ´ ´ 4. Ka uagu henrengu lubei lidan wama eibaaguni luagu ibagari magumuchaditi? 8 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ´ ˜ ´ ˜ ¨ kristianugu eiguadutina ani weiriti danu le hadu¨ ´ ´ ´ ´ gubei houniwagua darı lun megei hama ıdemuei ˜ ´ lun hinuragun lun hasigirun eibaagua. Gayara´ ´ ti lubeiti wachugeragun o ıbini weiguadun lidan ´ somu dan o saragu weiyaasu (1 Uru. 8:46). ´ IBINI HACHUGERAGUN, ´ ´ ´ MIGIRA HUMEI EIBAAGUNI 5 Dan le wayanuhan luagu lumadagua aban ´ ´ ´ kristianu luma Heowa, hafuga yusu wamuti di¨ ´ ´ ´ murei burı chugeguau luma eiguaduni lun ligiame¨ ´ me katei. Ani inaruni gayara lan abanmeme lan ´ ˜ ´ ¨ lila dimurei tıdangine Bıbulia le, gama lumoun ´ ´ ´ mama sunwandan. Kei henpulu, teni wama lun ˜ ˜ ´ ¨ ´ le larinagubei Arinawaguni 24:16: “Laduga ıbini ´ ¨ ´ ´ ¨ ´ heiguadun sedu weiyaasu, hasaarayaba sedu wei´ ˜ ˜ ´ ¨ ¨ yaasu, anhana ha salufuribana haburuhaba lidan ¨ ¨ gunringuau”. ´ ´ 6 Mıgirunbei Heowa lun hachugeragun ha afi˜ ˜ ´ ¨ nebana luagu o lun heiguadun —laduga somu tu´ ˜ ´ ˜ robuli o somu charati— ani lun sina lan hinura˜ ´ ˜ ˜ gun neingine. Chouru wamuti “linuragubadiwa” ˜ ´ ¨ ¨ ¨ ¨ ˜ ´ ˜ ´ ´ b) Ida luba gayara lan winuragun anhawa eiguada? c) Ka ˜ ´ ´ ˜ ˜ ´ ˜ ´ uagu anahein lubei fiu minuraguntina larigine heiguadun? 5, 6. a) Ida lina ua lan ab ur ug ud utina kristianugu? lan lun wasigirun eseriwida lun tau sun wanigi. ´ ´ Chouruti aban lan ounwenbu gurasu le houn ´ ha ´ ˜ ˜ ´ hınsinehabubana lun Heowa tau sun hanigi. An˜ ˜ ˜ ˜ hanati ha wuribabana, mabusenruntina hinura´ ˜ ´ gun, maluahan hamuti gine meresibirun hamei ´ ´ ´ ıdemuei le lıchugubei houn lau lani sıfiri sandu ´ ´ ˜ ´ ˜ tuma loundarun. Ma amutina ´ ha hınsinehabuba˜ ´ ¨ na lun lilurudun Bungiu? “Uati lunti leiguadagu¨ ˜ ´ dunina”, lidan amu dimurei, uati ni kata lunti ˜ ´ ˜ ´ lasagarunina sunsuinagubei lıdangine eibaaguni ´ ´ luagu ibagari (aliihouala Salumu 119:165). ¨ ´ ´ ˜ ´ ´ ¨ 7 Laduga debili hama, anahein fiu ıbirigu adu˜ ´ gaana figou le manarimeti lueirin, ani anihein ¨ ´ dan aduga hamuti saragu weiyaasu. Gama lu´ ´ moun, gayaragili lagundaarun Heowa hau anha˜ ˜ ´ ˜ ¨ ´ ˜ na inuragua o anhana asakuriha tıdangine sun ´ ´ hanigi ani afaagua hagıa lunya heseriwidun lun ´ ´ ˜ lau uaraguni. Ariha wamuti ıtara lina lan dan le ´ ´ ´ ¨ wakutihani louserun Heowa hama binadu ısu˜ ´ raelina (Isa. 41:9, 10). Lidan Arinawaguni 24:16, ´ ´ le buga uagubei wayanuha, mayanuhounti lua´ ˜ gu weiguadun, ayanuhati luagu gayara lan winu´ ragun lau lıdehan Wabungiute le gudemehabu´ ´ ´ bei (aliihouala Isaıasi 55:7). Dandu Heowa kei ´ ˜ ˜ Hesukrıstu arinagatina woun lun wararamun, ´ ˜ ´ arufudei ıtara afine hama wawagu (Sal. 86:5; Huan 5:19). ´ ´ 8 Ibini anhein achugeragua aban eibaaguti ani ´ ´ ˜ ´ heigua ligıa, hafuga gayarabei linuragun ani sigı ´ ˜ ´ ligıa awansera anhein inuragua lau loufudagun. ´ ´ Wagıa le eibaagubei luagu ibagari magumucha˜ diti, ibidineti woun kaba ´ lan “weyu luma oura” ´ ´ lagumucha (Mat. 24:36). Ibini ıtara, eibu muru¨ ¨ ´ sunrugu lan wachugeragun, chourutimabei wasi´ ´ ´ girun awansera, sigı wama lubeiti eibaagua ani ¨ ¨ ´ ´ ´ ¨ chulu wama luagu lebeha. Kabati waduga lun ´ machugeragun wama? ´ ´ LEBUNA BURI ACHUGERAGUNI 9 Akutiha wama´ seingu¨ katei le gayarabei la¨ ¨ dugun lun wachugeragun: wadebilin, layumahan ˜ ´ ¨ 7, 8. Ida lina san gayara lan leiguadun aban gurigia ani ´ ´ sigı ligıa eresibirei lugundan Bungiu? ´ ´ ˜ 9. Ka burı katei lunbei wakutihani lıdangine le gayarabei ¨ ¨ ladugun lun wachugeragun? ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ ugurugu, marichau le hadugun wıbirigu woun, ´ ´ ouchawaguni o eibaahouni luma hachara amu. ´ ´ Anhein chugeguadiwa lubei, haritagua wama ga´ guraasun lan Heowa. Mafuresehanti asaminara ´ ´ luagu muaragun wama. 10 Gayarati konpararua lan wadebilin luma ¨ ¨ ´ dubu le gayarabei ladeiruni aban eibaaguti lidan ´ ´ ´ lemeri. Anhawa etenira lun libagari uruei Dawidi ´ ´ luma apostolu Feduru, arihatiwa biama lıdangi˜ ¨ ¨ ´ ´ ¨ ¨ ¨ ne “dubu” ligıa: luan arugudaguni unguau luma ´ ¨ anufudei hawei gurigia. ´ ´ ¨ ¨ 11 Henrenguti meha lun Dawidi larugudagun ´ ˜ ´ ¨ ¨ lungua, ıtara lina larufuduni figou le ladugubei ¨ ´ ´ ´ tuma Betusawe o ligaburi lounabun dan le lou´ serunbalin Nawali wuriba. Ani ıbini anihein lan ´ ´ ¨ ¨ meha debili le luagu, sigiti afaagua lun ladugu´ ´ ¨ ni lugundan Heowa. Lau hıdehan amu gurigia, ´ aranse lumuti lumadagua luma Heowa (1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13). ´ ´ 12 Hanufudeti meha Feduru luei le gayarabei ¨ ¨ ¨ ´ ´ haduguni amu gurigia lun, ani ıbini kipu lan ua´ ´ raguni lun Hesusu luma lun Heowa, lidan fiu ´ ¨ ´ ´ okaasion adugati charati weinamuti. Keiburi dan ˜ ˜ le larinagunbei ibidine lan Lumaisturun lun, ani ´ ¨ ¨ ˜ ´ ¨ ¨ ˜ ´ mamarugunein aban weiyaasu, uruwanein wei¨ ¨ ´ ˜ yaasu laduguni (Luk. 22:54-62). Dan larigine, ´ ´ ´ mouserunti Feduru kei aban buiti kristianu lu´ ˜ ´ ´ ´ gundun ousera lumutina ıbirigu hurıu kama ha´ ˜ ´ ´ ˜ ´ muga buıtimatina hawei ha mamabana hurıu. ´ ´ Anheinti Pabulu, subudi lumuti meha moun lu¨ ¨ ˜ ´ muti lan nein lan fanreinguau lidan damuriguau. ´ ´ ´ ˜ ´ Chouruti chara lan meha Feduru nein. Ligıati, lu˜ ¨ baragine lagadeiruni damuriguau lau lusan, aba ´ ´ lıchugun Pabulu eweridihani lun furangu (Gal. 2: ´ ´ ´ ´ 11-14). Gariti san katei le lun Feduru darı lun lı´ ´ giruni leibaagun luagu ibagari? Ua; aba lasamina´ run luagun leweridihan Pabulu, aba lasansirun ´ ani aba lasigirun lidan eibaaguni. ´ ¨ 13 Abanya katei le gayarabei lachugeraguagu¨ ¨ ¨ ˜ ´ duniwa, sandi. Gayarati ladugun sandi lun sina ´ 10, 11. Ka lidebilin Dawidi umabei lageindagua? ˜ ´ ´ ´ 12. Ida lina meha lasigirun Feduru lidan eibaaguni larigi˜ ne lachugeragun? ˜ ¨ ¨ 13. Ida lina gayara lan lachugeraguag ud uniwa aban sandi? ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 9 ˜ lan weseriwidun kei furumine, lun labuchadun ´ ˜ ¨ ¨ wawagu o lun lasinarun wadugun ni kata. Kei ´ ´ henpulu, anuhein aban ıbiri haponna aba tasan¨ ´ ˜ ´ dirun disedu irumu larigine tabadiseirun. Weiri´ ti tadiheridun luagu tisandi darı lun aba lan lede´ ´ ´ bilidun tumadagua luma Heowa darı lun tıgiruni ´ ´ tapurichihan. Aba bisida hamanu bian weiyaa˜ ˜ na lidan afineni, ani seremei gurasu le tibihi´ ´ bei, abaya tagumeserun adamuridagua. Guento ˜ ´ aba tarinagun: “Weiriti ugundani le nasandiru´ bei luagu ligaburi heresibirunina ıbirigu”. Guen´ ´ ´ to anuheinyaaru ıbiri to lidan eibaaguni. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ 14 Adugaali layumahan ugurugu lun heiguadun ´ ´ saragu kristianugu. Dan le louchaguniwa luriban ¨ ¨ wayumahan, mosu wadugun somu katei lun wa˜ ´ kipuruni wasaminan harumanu, haruma ligıame ´ ˜ wabagari luma wamadagua luma Heowa. Arina˜ ¨ ¨ gati Hesusu furumineguarugu lan katei le gaya¨ ¨ rati ladugun lun wachugeragun, lun lan wagida´ ¨ runi wawariua, ıbini aban wagu o aban waruna. ˜ ˜ ¨ ¨ Ma lunti gine wagidarun furumineguarugu iga´ ´ buri wıyeti wawariua le gayarati lasagaruniwa lı˜ ´ ´ ´ dangine eibaaguni? (Aliihouala Mateu 5:29, 30.) ´ ˜ ´ ´ 15 Lumagi ne nibureintimagili aban ıbiri lafaa˜ ´ ¨ ´ ˜ ¨ ¨ ˜ ´ guna kontura hınsinedun wugurina lıledigu lun. ¨ ´ Abahudaguati ıbini lan lidan lan aban familia ´ ¨ ´ ´ kristianu laguriahoua, sunwandan wuriba lan la¨ sandiragun lungua laduga masandiragun lan lungua buidu lidan ni aban fulasu. Dan le la´ gunfulirunbei 20 irumu, prekursoru meha ligıa ´ ˜ ¨ ¨ ˜ hadangine ha adugubana 70 oura luagu hati ani ´ ˜ ´ ¨ abanhali meha gine ıdehati lidan damuriguau. ´ ´ Gama lumoun, aba leiguadun lidoun aban figou ´ ´ ˜ ´ weiriti, resibiti ererehouni ani resibiti gine ıde´ ˜ ´ ˜ ˜ ˜ muei hamagine weiyaana lidan afineni. Ida lina ´ ˜ ´ ¨ ¨ ¨ san linuragun lunya laruguduni lemeri lidan lese´ ´ riwidun lun Heowa? Lau furıei, laturiahanu Lererun Bungiu luma letenirun lun leseriwidun houn ´ ´ ˜ ˜ amu. Fiu irumu larigine, arinagati: “Anihein dan ´ lagiribudun ayumahani le, gama lumoun, mıgi´ runtina lun lagumadirunina. Furendeihadina mı´ ´ ´ ˜ girun lan Heowa lun wouchawagun lougine le ´ ¨ ¨ 14, 15. Ka burı katei lunbei waduguni dan le liabin lu´ riban ayumahani lidoun wasaminan? Ru hum a aban ´ henpulu. 10 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ´ ˜ gayara wabei awanda. Ligıati, afinetina samina ˜ ˜ lan luagu gayara lan nawandun”. Arinagati gine: ´ ¨ ´ “Sun afaaguni le aduga naalibei nibihibei nafa´ ´ ´ yeiruaha luagu lidan iseri ubou. Ligıa nabusenru¨ ¨ ¨ ´ bei! Ani darime lachulurun weyu ligıa, nasigiru´ ´ ´ ba afaagua”. Chouruti mabusenrun lan lıgiruni ´ eibaaguni. ¨ ¨ ¨ ´ 16 Marichau le hadugubei wıbirigu woun gayarati ˜ ¨ ¨ gine ladugun lun wachugeragun. Anihein aban ´ ´ ıbiri faransu le seriwihalibei keisi weiyaali lidan ˜ ´ ¨ afineni, aba lırudun tidan lanigi laduga lasamina¨ ¨ ¨ run aduguwaali lan aban marichau lun. Kei re´ ´ sultou, aba mıdinhali lan adamuridagua ni apu´ ´ ˜ richiha. Aba habisidahani bian weiyaana lidan ˜ afineni, aba haganbuni ani gunfuranda hamu¨ ti. Meredehan hamuti dan le labahudaguni houn ˜ ´ ´ ida lina lan lasuseredun katei segun ligıa. Aba ha˜ ´ ´ rinagun lun lun lıgiruni katei luhaburugu Heo´ ¨ ¨ ¨ ¨ wa ani aba hafuranguaguduni ladugun lan lugun´ ´ ´ dan Heowa sudinitimabei. Resibi lumuti ıbiri le ´ ´ ˜ adundehani ani fiu dan larigine aba lagiribudun ´ lidoun eibaaguni. Beresegu yaali lidan damuri¨ guau. ´ ´ 17 Sun kristianugu mosu wıchuguni warihin ´ ´ luagun Hesukrıstu, le lanuadirubei Bungiu Li¨ ¨ ¨ ¨ chugudiname damuriguau, mama hawagun gu˜ ´ rigia gafigountina. Hesusu, le ıtarabei agu kei ¨ “watu gemeti”, akutiha lumuti katei lau irichau ´ ˜ ´ ˜ ani arihati darı nein lubei sinabei lan warihin ´ (Aruf. 1:13-16). Subudi lumuti anhein le lubei wa¨ ¨ ´ rihibei kei aban marichau, anhein marichau lubei ´ ¨ ¨ ˜ ´ o anhein uarugu lina lubei gunfuranda wamani ´ ´ ´ katei buidu, ani teniti lun turobuli le lıdanbei da¨ ´ muriguau lidan dan ani lau igaburi le buıdutima´ ´ ´ ¨ ¨ bei. Ligıati, maweiyasun wama ıgira lun ladugun ´ ´ ¨ ´ ´ louserun o le desidıru lubei somu ıbiri lun wefe˜ ridiruni wafinen. ¨ 18 Aniheingua biama katei le gayarabei ladu´ ´ ¨ gun lun wachugeragun: ouchawaguni o eibaa´ ´ houni luma hachara amu. Lidan henpulu luaguti ´ ´ ˜ ˜ ¨ ¨ ´ runa lan laduga somu marichau? b) Kaba uagun wıchigei ´ warihin anhein mabusenrun wabei wachugeragun? ´ ´ 18. Ida luba gayara lan wawanduni lenrengunga le umabei wagagibudagua? 16, 17. a) Ka ıderagubalin aban ıbiri le afinebei lasufuri- ´ ˜ ´ abunaguti, arinagati Hesusu dan le lan “houcha´ ´ ˜ ´ wagun luma heibaahoun lueigine uganu ligıa, ´ ˜ aba hachugeragun”. Meberesenga halıagine lan ´ ´ ˜ ˜ liabin eibaahouni —hamagine iduhenu, besinagu ´ ¨ ¨ ˜ ´ o lurudugu— gayarati ladugun danu houn ha ‘ma¨ ˜ ´ ˜ lagulebana’, lidan amu dimurei, ha debilibana ˜ afinen (Mat. 13:21). Gama lumoun, anhein desi´ ¨ ´ dıruhadiwa lubei lun werederun yarafa lun Heo´ ¨ ¨ ´ ´ wa, laduguba uganu luaguti Larueihan lun here ˜ ´ ´ lan wafinen ani derebugu wagıame kei aban tı´ ¨ dibu wewe to huliliti tılagule. Danme le lidan ´ ´ ´ ´ ´ wama turobuli, furıei wama ani samina wagıame ¨ ´ luagun “sun le gadunabei ueiriguni” (aliihoua´ ´ la Filipuna 4:6-9). Lau erei le lıchugubei Heo´ ´ wa woun, gayarabei wawanduni ouchawaguni ´ ¨ ¨ ´ ani mıgirunbadiwa lun ladugun lenrengunga lun wachugeragun. ´ ˜ ´ ´ ´ 19 Hıruti anahein lan fiu ıgiruti eibaaguni kris´ ¨ ´ ´ ˜ tianu laduga hachara amu. Luagu burı amune¨ ¨ ¨ gueinarugu lan saminau, o luagu katei le lun´ ¨ ¨ ti desidıru hamani kada gurigia (1 Ko. 8:12, 13). ˜ ¨ ¨ Anhein arinaga o aduga somu gurigia katei le ¨ ¨ aduguti lun wasandiragun woungua wuriba, wa¨ ¨ ´ weiridaguagudubei san katei? Weridi tumuti˜ ´ ¨ ´ ¨ ¨ ´ na Bıbulia kristianugu lun maguseragudun hama ´ amu ani mafuudun hagıa luagu le habusenrubei, ˜ ˜ ´ ´ lubaragine lira, lun aransenu hama lun hıchugun ´ ˜ ´ ferudun (Luk. 6:37). Danme le mınsine lan louse¨ ´ ¨ ¨ ´ run somu gurigia woun, alugudagua wama woun´ ´ ¨ ¨ gua: “Busenrugutina san lun houserun kei nugıa? ´ ´ ´ Kei subudi nubalin luagu chara hama nıbirigu, ´ ¨ ¨ ´ ˜ nıgiruba san lun ladugun lichara aban hadangi ne ´ ´ lun masigirun nan eibaagua luagu ibagari?”. Insi˜ ´ ¨ ¨ neni le wasandirubei luagu Heowa laduguba lun ´ ¨ ´ ¨ ¨ ¨ ´ desidıru wama wachulurun lidoun lagumuha ei¨ ¨ baaguni meberesenga ka lan hadugubei amu. ´ ´ ´ MIGIRA HUMEI EIBAAGUNI ´ ¨ ¨ ´ ´ 20 Desidır uhadun san heibaaguni eibaaguni ¨ ¨ ´ “chulu lumoun lebeha”? (2 Tim. 4:7, 8.) Anhein ´ ˜ ´ ´ ´ ¨ ıtara lina lubei, aturiaha humoun Bıbulia tuma ¨ ´ ¨ ¨ ¨ ´ ˜ gun amu somu katei le mınsineti woun? ´ ¨ ´ ¨ ¨ ´ 20, 21. Ka desidıru hubei hadugun lidan eibaaguni luagu ibagari? 19. Kaba waduga lun machugeragun wama laduga hadu- ´ ´ ˜ ¨ ¨ M´ ıgira ˜ huma lun nein lan´ somu katei aduguti lun lasinarun hagumuchuni eibaaguni ´ ¨ ¨ ´ burı amu agumeiraguaguduni to tıchuguboun ´ ´ loundarun Heowa lun hakutihan, hasaminarun ´ ´ luma lun hasubudirun amu burı lebuna achuge´ ´ raguni. Amuriaha huma sıfiri sandu luma Bun´ ´ giu, lugundun ligıaba ıchigei erei le hemegeirubei ´ ´ lun hasigirun. Haritagua humei uati lan ni aban ´ ´ ´ ¨ eibaaguti asiadiruti lun sunwandan laduga lachu´ ´ geragun o leiguadun somu weiyaasu. Gayarati li˜ ´ ´ nuragun ani giribu ligıa lidoun eibaaguni. Gaya´ ¨ ¨ ´ rati ıbini ladugun lun leseriwidun lenrengunga lun keisi arufudahani. ´ ¨ ˜ 21 Arufuda tumuti Bıb ulia sinati lan werede¨ ´ ´ run chagu war una anhein busen wabei lidan ´ ´ ´ wam a eibaaguni luagu ibagari. Mosu wafaa´ gun. M ıtaranti kei wawarirun tidoun aban ¨ ¨ ¨ ˜ kar u lun tanuguniwa lidoun aganeiruni. Kada ´ ˜ ´ ´ aban wadangi ne mosu weibaaguni eibaagu´ ´ ´ ni darı lagumuhoun. Ani eibume wawanserun, ´ ıtara luba ‘lidarangilan’ Bungiu kei garabali le ´ ıderagubaliwa awansera (Sal. 119:165). Gayara´ ´ ti wachoururuni labinirubadiwa lan Heowa sun´ ´ ¨ ¨ wandan anhawa eibaagua chulu lumoun lagumu´ houn (Sant. 1:12). ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 11 ˜ ˜ ARANSENU TINA SAN HANIGI LUN HASUBUDIRUNI ´ HEOWA? ´ “Nıchuguba aban anigi houn lun hasubudiruni ´ luagu au lan Heowa´ ´ bei; abame hagıa lan ˜ numutunina.” ( JER. 24:7, TNM) ´ ¨ KABA HOUNABAGULE? ˜ ´ Ida lina meha ‘maseinirunwa tan ´ hanigi’ saragu hurıu lidan lidaani ´ Heremıasi? ´ Ka uagu lunti lubei wakutihanu wanigi? ¨ ¨ Ka lunbei waduguni lun wibihin aban anigi to busentu tasubudi´ runi Heowa? ´ ˜ ´ ˜ ¨ HINSINETU san igu hun? Hınsinetu houn saragu gurigia, ¨ ˜ ¨ ¨ ¨ dandu dan le sauharu kei dan le sun lina tatuguruniwa, ´ ´ ´ ¨ ´ ani ligıa gibe tubei tıdibu igu lidan saragu ageirau. Hurıu ˜ ´ ¨ ´ ˜ ha meha awinwandubana lidan tidaani Bıbulia, hınsine´ tu meha igu houn (Naun 3:12; Luk. 13:6-9). Gaganatu igu ´ ´ ´ ´ katei burı le ıdehati lun atuadi keiburi fibra, antioxidantes ´ ˜ luma minerales. Ligıa harinagunbei saragu luagu buidu tan tun anigi. ´ ´ 2 Lidan aban okaasion ayanuhati Heowa tuagu igu, gama lumoun, mama lun layanuhan luagu buidu tan lun ´ ¨ ¨ ˜ atuadi. Konpararu lumutu hama gurigia. Le larinagubei ˜ ´ ´ liyumulugugine profeta Heremıasi weiriti yarafagua lan ˜ tuma wanigi luma tuma hanigi waduhenu. Danme awan´ ´ ha lan akutihei lererun, samina wama ka lan mini lubei ´ houn kristianugu. ´ ˜ 3 Lun wagumeserun, ariha wamei le larinagubei Bun´ ˜ giu lun Heremıasi. Lawanseruna meha irumu 617 luba˜ ´ ´ ´ ragine lidaani Hesusu; feridi hamaali meha lılana Huda ´ ˜ hamadagua luma Heowa. Aba larinaguni Bungiu lun pro´ feta lidan aban arufuduni kaba lan buga asusereda haba´ ´ ´ ´ ruaguounmeme ani yusuti bian tuwuyeri igu kei henpulu: ´ ´ to buitu tuma to wuribatu (aliihouala Heremıasi 24:1-3). ´ ´ ´ To wuribaboun, aban sınbolu lani uruei Sedekıasi hama ¨ ´ ´ ˜ ´ amu gurigia kei ligıa ha lunbana hasufurirun luhaburu´ gu uruei Nabukodonosoru hama lisudaranigu. Ka gaya˜ ´ ¨ ¨ ´ rabei warinaguni luagu Esekieli, Danieli hama uruwa la´ ˜ ˜ ˜ ´ nigu paana, ha meha anaheinhanabana Babilonia? Agia ´ ´ ˜ ¨ ¨ ˜ ˜ hurıu´ ha meha lunbana hanugun hageiragine lun nein˜ ´ ´ ¨ ¨ ¨ hin? Itara hana meha kei igu to buıduboun. Lau lasugurun ´ ´ ¨ ´ ¨ ´ ´ rigia, ani ka uagu lunti lubei sudini lan woun? ´ ´ ´ ´ 3. Ka mini tubei igu to uaguboun layanuhoua lidan Heremıasi ´ kapıtulu 24? 1, 2. Ka uagu sudini lubei konpararu lanu Heowa igu hama gu- 12 ´ ´ dan, hagiribuduba meha fiu lun labunawa´ ´ gunya Herusalen tuma litenpulun. Ani ligıa asuseredubei (Her. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10). ˜ ´ ´ ¨ 4 Arinagati Heowa hawagu ısuraelina ha ´ ˜ ´ ´ ıtarabana kei igu to buıduboun: “Nıchuguba aban anigi houn lun hasubudiruni luagu ´ ´ ´ au lan Heowabei; abame hagıa lan numutuni˜ ´ ´ na” (Jer. 24:7, TNM). Anihan lubuidun beru´ ˜ ´ ¨ ´ su le ıdanginebei lasagarua arutıkulu le watu´ riahabei. Busenti Bungiu lıchugun aban anigi woun lun wasubudiruni! Dimurei anigi lidan ´ ˜ ´ berusu le, layanuhana luagu katei le ıncha¨ ¨ ´ habaliwa lun wadugun somu katei. Chouruti ´ ´ ´ ˜ ´ ¨ busen wama hadangine wama gurigia ha bu˜ senbana hasubudiruni Bungiu ani lun lumu˜ ´ ´ tunina wama. Lun wibihini, megeitiwa watu´ riahanu Lererun ani gaganbadi wagıame tun, ˜ ¨ mosu gine wasakurihan, wasansirun, wederegeragun woungua lun luma wabadiseirun ´ ¨ ´ lidan liri Uguchili, Irahu luma sıfiri sandu ¨ ˜ ¨ (Mat. 28:19, 20; Adu. 3:19). Anahein gurigia ´ ˜ ru hamaali pasu burı le, ani anahein amu ha˜ ¨ ˜ gumeseruna adugei ani habasihana adamuridagua wama. ´ ´ ˜ 5 Meberesenga atirihali lan lıdangine ka´ ¨ ¨ ´ ´ tei burı le wadugun, sun wagıa megeitiwa ´ wetenirun lun wagaburi luma wouserun. Ka ´ ´ ¨ uagu? Darı wamuti ounabagulei lidan dimu´ ¨ ¨ ´ rei bur ıasi tuagu ani´ ı le laburuhabei Herem ´ ´ gi. Ibini ayanuha lan fiu kapıtulu le hawagu ´ ´ ˜ ˜ ´ burı nechani ha besinagubana nein, weiri´ ´ timati layanuhan luagu Huda dan le labugi˜ ´ ¨ ´ ˜ ne lubei hagumadihan seingu hadangine ´ ´ ¨ ¨ harueitegu (Her. 1:15, 16). Hountima wugu˜ ¨ ˜ ¨ ˜ ¨ ˜ rina, wurina hama irahunu ha deregegua´ na ´ houngua lun Heowa layanuha profeta. An˜ ¨ ¨ haana meha binadu haguburigu lun lumutu˜ ´ nina hama Bungiu lau sun hagundan (Afu. ´ ˜ ´ ¨ 19:3-8). Rutina ısuraelina ha awinwandu˜ ´ bana lidan lidaani Heremıasi ichouruni lua˜ gu deregeguana lan houngua lun Bungiu lau ˜ ´ ´ ¨ ¨ ¨ tu dugudaguau woun? ´ ´ 5. Dan le layanuhanbei Heremıasi tuagu anigi, katima san uagu layanuha? 4. Ida lina lıchugun lererun Bungiu tuaguti igu bui- ˜ ´ ˜ ¨ harinagun: “Awanhan, wayabina bun, laduga buguya Aburemeibei le Wabungiute” (Her. 3: ´ 22). Gama lumoun, ka meha funa san tıdan´ ¨ ´ ´ bei hanigi ısuraelina hagıa segun huguya? ´ ˜ MEGEITINA MEHA SAN OPERARUA TAN HANIGI? ˜ 6 Ugune weyu, awanseeli agaranihani sara´ gu, gıbeti manera hama surusiagu lun harihi´ ni anhein buidu lubei tuadigimaridun hanigi ¨ ´ gurigia. Gama lumoun, awansetimati Heowa, ¨ ¨ ´ kei laduguni lidan lidaani Heremıasi. Aranse´ ´ timati Heowa, kei larufuduni dimurei burı le: ´ “Uati ni kata geyeedaguaditi ani salufuri kei ¨ hanigi gurigia. Kaba gayara gunfurandalanu? ´ Au, le Aburemei, le subudihabubei tun ani´ ´ gi, subudinei lilulin-agei aritaguni; ani fayei´ nei kada aban keisi ligaburi louserun” (Her. ´ ´ 17:9, 10). Lun lasubudiruniwa ka lan tıdan´ ˜ bei wanigi, memegeiruntiwa woudin lubine ´ ¨ aban surusia lun wasubudiruni anhein aduha ´ ¨ ¨ ´˜ ´ tubei wanigi uruwa-milu-mınunu weiyaasu li˜ ´ dan 70 o 80 irumu. Layanuhana Heowa ya ´ ˜ ´ ˜ ´ luagu katanadiwa lan munadagine wabiti keiburi le wayumahabei, wasaminan, le wabu¨ ¨ senrubei wadugun, luma wagaburi. “Anigi” to ´ anuhein wawagu sungubei. Gayarati lakutiha´ ˜ ¨ ¨ nu Bungiu, ani wagıa, gayarati gine waduguni ´ ıbini mama lan sunsuinagubei. 7 Lun gayara lan waranserun lun luwuye¨ ´ ´ ¨ ¨ ri egusamini le, gayarati walugudagun woun´ gua: “Ka meha san gadanbalun hanigi hibe´ ´ ˜ ´ agei hurıu ha lıdanbana lidaani Heremıasi?”. ˜ ´ ¨ ¨ Arinagati profeta le ıbini lan aduguwa lan sei´ ni tuagu houstarun, ‘magunfulirun hamuti li´ ˜ daradun Bungiu’ (Her. 9:25, 26). Itara lina, ´ ´ muaraguntu hanigi lun Heowa. 8 Ayumuraguati meha Bungiu houn hu´ ´ ¨ rıu lun ‘hıgiruni luriban uma’ ani ‘aranse ´ ´ ˜ 6. Ka uagu lunti lubei sudini lan woun le larinagubei Bungiu tuagu anigi? ˜ ´ 7. Ka larinagubei Heremıasi tuagu hanigi hibe-agei ´ ˜ hurıu ha awinwandubana lidan lidaani? ¨ ¨ ´ 8, 9. Ka meha lunbei haduguni hibe-agei hurıu tau hanigi? ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 13 ´ hameime houserun’ (Her. 18:11). Wuribati ´ ¨ meha houserun laduga wuriba tan hanigi ´ ´ ¨ (aliihouala Marukosu 7:20-23). Liyumulugu˜ ´ ¨ gine Heremıasi, afuranguaguda lumuti Heo´ ´ ´ wa buidu ka lan lebunabei hariban hurıu. Ma´ buseruntu meha hanigi hıgiruni ebedaaguni, ´ ˜ ani mınsineti meha hamene luma hasaminan ´ ´ ´ lun Heowa (aliihouala Heremıasi 5:23, 24; 7: ´ ˜ 24-26). Ligıa larinagunbei houn: “Richagua ´ ¨ ¨ huma lidan daradu le hadugubei numa subu´ di humana keisi Aburemei, ru humei liseinin daradu tidoun hanigi” (Her. 4:4). ¨ 9 Le linarun katei, maganbaditu meha ha´ ˜ nigi hurıu ha awinwandubana lidan lidaani ´ ´ ´ ´ ¨ Heremıasi. Ligiameme haturobulinbei ısurae˜ lina ha awinwandubana lidan lidaani Moisesi (2 Lur. 10:16; 30:6). Mosu meha hagidaruni ´ ˜ ¨ ¨ ¨ hurıu furumineguarugu saminau, ayumaha¨ ¨ ni o luriban umene le aduguti lun maganbadi ´ ´ ¨ hama lun lilurudun Heowa (Adu. 7:51). ABAN ANIGI BUSENTU TASUBUDIRUNI ´ ˜ HEOWA UGUNE WEYU ´ 10 Mosu weteingiruni Bungiu luagu lıgirun lun gunfuranda wamani le gayarabei lasuse´ ´ redun tun anigi. Ka uagu lunti lubei sudini ´ ˜ lan katei le woun, wag ıa gefenti na lua´ ˜ gu Heowa? Mama warufuduna lau le luagu ´ ´ ¨ 10. Segun lani Dawidi henpulu, ka lunbei wadu- ¨ guni? 14 ¨ GARUDIA ATALAYA ˜ ´ ´ hasaliruna lan saragu kristianugu ‘ıgume to mabuiduntu’, kei lasuseredun houn saragu ´ ˜ hurıu lidan binadu dan. Lubaragine lira, ha˜ ˜ ˜ rumatina lumutunina Bungiu ugune weyu ani ˜ seriwitina lun tau aban anigi harumatu luma ´ ´ lau uaraguni. Lau sun luwuyeri, samina huma ¨ ¨ luagun ayumuraguni le ladugubei Dawidi, ¨ ¨ aban wuguri richaguati, lun Bungiu: “Bungiu, ´ ´ ´ arihabana, arihaboun nanigi; houchaguaba´ ´ na, subudibei nisaminan; arihaba anhein ´ ˜ ´ ´ luagunadina lubei lemeri wuribani” (Sal. 17:3; 139:23, 24). ´ 11 Busenti Heowa´ lun sun lan wagıa ibiha ´ ¨ ani kipu wagıame aban ubarau buiti ligibugi˜ ´ ˜ ne. Arinagati Heremıasi: “Aburemei Suntiga´ ¨ bafu, buguya le ouchagubei lau irichau, buguya le arihubalin sun le haritagunrugubei ¨ gurigia” (Her. 20:12). Anhein akutiha luba´ ni Suntigabafu ka lan tıdanbei hanigi ha ri˜ ˜ chabana, ma lunti gine wakutihani lau dua´ ´ ´ ri ka lan tıdanbei wanigi? (Aliihouala Salumu ´ 11:5.) Hafuga wadariruba somu katei le lunti ´ wasansiruni keiburi somu igaburi, o somu ka¨ tei le wasandirubei o le wabusenrubei wadu¨ ¨ ¨ gun. O somu katei le adugubei lun tedererun wanigi, lunti wagidaruni wawa´ somu˜ katei le ´ ¨ ˜ riua. Itara lina kama operaru wananu wanigi. ´ Kaba waluaha lidan akutihani le lunbei wa¨ ¨ ¨ ¨ duguni? Ani ida luba waduguni asansiruni le wemegeirubei? (Her. 4:4.) ¨ 12 Anihein aban katei inar uniti: mafosu´ run lubadiwa Heowa lun wasansirun. Tua´ ´ ˜ gu “igu to buıduboun”, arinagati: “Nıchuguba aban anigi houn lun hasubudiruni lua´ ˜ gu au lan Heowabei”. Marinagunti lafosu˜ ´ rubana lan lun hasansirunu hanigi. Hagıaba meha abusenra aban anigi to busentu ta´ ˜ subudiruni Bungiu. Ani ma ligıa gine lunbei wabusenruni? ˜ ¨ ´ ˜ 13 Arinagati Hesusu: “Laduga tıdangine ´ ´ ˜ ¨ ¨ aban wadangine lanigi? b) Kaba madugun lan Bungiu? ˜ ¨ ¨ 13, 14. Ida lina gayara lan tadugun lanigi aban ´ ˜ kristianu danu lun? 11, 12. a) Ka uagu lunti lubei lakutihanu kada Wakutihani ka lan ´ tıdanbei wanigi ´ ´ ani gida wamei luriban ayumahani ´ ˜ ¨ ¨ tıdangine lanuguba ´ abiniruni woun ´ ¨ ´ anigi lafurida saminau wuribati, afarahani, agabarahani, agamariduni mamarieidunga, ´ ´ ıweru, iyeeni luma lanab uniwa Bungiu” ´ ´ (Mat. 15:19). Aban ıbiri le deretu lanigi, ha´ fuga leiguadun lidoun agabarahani o agama¨ riduni mamarieidunga, ani anhein masakuri´ ˜ han, aba leferidiruni lınsinehabu Bungiu lun ´ ´ ´ ´ sunwandan. Ani ıbini aban kristianu le mei´ ´ guadungili lidoun figou burı le gayarati lebe¨ ¨ ˜ laagudunein lan luriban ayumahani ˜ tidoun la´ ´ nigi (aliihouala Mateu 5:27, 28). Nein lahuuda saragu wakutihanu wanigi. Anhoun wakuti˜ ha, wadariruna hamuga san somu ayumahani ´ mabuidunti le wasandirubei tuagu somu ıbi¨ ¨ ˜ ´ ¨ ri anhein wugurina wabei o luagu somu wu¨ ¨ ˜ ´ ˜ guri anhein wurina wabei? Wadariruna hamuga san somu ayumahani aramudaguati le ´ ˜ mınsineti lun Bungiu ani le lunti wagidaruni wawariua? ´ 14 Agia le mafarahangilibei, gama lumoun ´ ´ ¨ ¨ ıgirati lun lahuchun igarihabu tidan lanigi ´ ´ darı lun liyereegudun somu ıbiri lun? (Fad. 19: ´ ´ 17.) Lafaaguba san lun lagidaruni luriban burı ´ ¨ ayumahani le luariua le gayarabei ledereragu¨ dunu lanigi? (Mat. 5:21, 22.) ´ ´ 15 Gundaatiwa ua lan turobuli le tidan “ha´ nigi” hibe-agei kristianugu. Gama lumoun, ˜ ´ ´ aban kristianu ‘seini tuagu lanigi’? b) Segun hisa´ ˜ ´ minan, ka uagu mınsine tubei aban anigi to ‘mere´ sibirunbalin liseinin daradu’ lun Heowa? 15, 16. a) Ida lina gayara lan meresibirun lani ˜ ¨ ayanuhati gine Hesusu luagu “saminau wuri¨ bati”, lidan amu dimurei, saminau o igaburi ´ ¨ wuribati le ganibei efekutu lidan saragu ka¨ ¨ ´ tei le wadugubei lidan wabagari. Kei henpu¨ lu, gayarati charati lan lisaminan aban guri´ ˜ gia luagu uaraguni houn iduhenu. Furanguti ´ ˜ ´ ˜ ´ mosu lan hınsine hama haduhenu kristianu´ ´ ¨ gu houn, lun mıtaran hama kei saragu gurigia ´ ˜ ˜ ´ ha “mınsinehabubana” lidan “lagumuhoun ˜ dan” le (2 Tim. 3:1, 3). Gama lumoun, ana˜ ´ ¨ ´ hein asaminarutina “heretimati lan hitau luei ˜ duna” ani mosu lan hageindagun haweigine ˜ ´ ´ haduhenu sunwandan. Anhein gaturobulin ´ ˜ ¨ habei haduhenu luma somu gurigia, aba hari´ ´ ´ hini kama haturobulin. Samina huma luagu ¨ ¨ ´ ¨ le hadugubei tatinu Dina laduga hasamina´ ´ run ıtara (Agu. 34:13, 25-30). O samina huma luagun lanarime funa iyereehabuni le lasan¨ ´ ´ ´ ¨ dirubei Abusalon darı lun lidin afarei Amu´ ´ non le lamulen (2 Sam. 13:1-30). Uati funa¨ ˜ gia “saminau wuribati” lanagangine lanarime ´ ¨ ¨ burı sugu le? ´ ´ ´ ´ 16 Ibini mafarahan hama kristianugu ha ¨ ˜ ´ inarunitina, gayarati lareidun aban ıbiri igari´ ´ ¨ habu luba amu ıbiri laduga samina lan lua´ gu wuriba lan louserun luma somu liduhe, ¨ ´ inaruni lan yebe o iyeeni lan. Hafuga lama´ hadun leresibirun somu amisurahani lumagi˜ ´ ´ ne ıbiri ligıa o mabusenrun lan lamisurahani ´ ˜ ´ ¨ lubinoun o lıderaguni lidan ni kata (Ebu. 13: ´ 1, 2). Sun katei burı wuribati le wasandirubei, ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 15 ¨ lunti wagidaruni wawariua, laduga arufudati ´ ˜ ˜ mınsinehabuni. Ani gayarati larinagun Heo´ wa, le akutihabalun anigi luagu ‘magunfulirun wamani lidaradun’ (Her. 9:25, 26). Ani ´ ˜ ´ haritagua humei le larinagubei Heowa houn ´ ´ hurıu: “Ru humei liseinin daradu tidoun hanigi” (Her. 4:4). ´ IBIHA HUMA ABAN ANIGI TO BUSENTU ´ ´ TASUBUDIRUNI HEOWA ANI KIPU HUMOUN ´ 17 Hafuga danme le hakutihanu hanigi, harihibei lan mama tan aban anigi to eresibi´ rubalin ladundehan Heowa keisi lubudubu, ´ aban anigi to ‘maseinir unwatu’. Gayara´ ¨ bei hadarirun anufudei hawei gurigia tidan, ´ ´ ´ layumahoun ueiriguni luma umegeguni wen´ ´ ´ ¨ ¨ deburiti o ıbini busen huma haduguni le ha˜ ´ busenrubei sin larinawagun ni kata hun. An´ ´ ¨ ¨ ˜ ¨ ´ hein asusereda ıtara, mamarugunadun hugıa ´ ¨ ¨ lau turobuli le (Her. 7:24; 11:8). Aburuhati He´ ´ ´ ˜ remıasi hawagu hurıu muaraguntina ha awin˜ wandubana lidan lidaani luagu ‘deretu lan ˜ ˜ hanigi ani mabuchahatu’, arinagati gine: “Ma¨ ˜ ´ saminaruntun, marinagun huguya: ‘Inebela ´ Wabureme le Wabungiute woun, le ıchuguba´ lin huya woun lidan lidaani ru ligıa dan lun gayaraabei lan walubahan’ ” (Her. 5:23, 24). ˜ ´ 17. Ida lina lıderaguniwa inebesei le wasandirubei ˜ luagu Bungiu lun aransenu tan wanigi lun weresibiruni ladundehan? 16 ¨ GARUDIA ATALAYA Ma arufudati le lun lan waseinirunu wani¨ ¨ gi mosu lan waganwoundaguduni inebesei le ´ wasandirubei luagu Heowa luma weteingira´ ´ di? Lıderagubadiwa inebesei ligıa lun weresibiruni ladundehan tau sun wanigi. ´ ´ 18 Ani anhein ıchiga Heowa aban anigi woun to busentu teresibiruni ladundehan, ga´ ¨ yarabei wawadigimaridun luma. Ani ligıa fu´ ´ ´ ˜ ramase lubei houn kristianugu anuadiruaana, ´ ˜ ¨ ´ ha umabana laduga aban iseri daradu: “Nı´ chugubei nilurudun tidoun lanigi, abame na¨ ¨ ¨ buruduni lidan lisaminan. Auba Habungiute, ´ ˜ ˜ ˜ hagıame numutunina”. Arinagati gine: “Me´ ¨ megeir unwaalime lun larufudahan gurigia lun lumada o lun lan liduhe lun hasubudiru´ nina, lugundun hasubudirubadina sungubei, ´ ˜ ´ ´ lumagine le weiyatimahalibei daga lumoun ˜ ¨ ¨ ´ le nurautimagilibei. Feruduna nubei hariban, maritagundigiaadiname luagun hafigoun” (Her. 31:31-34).1 ´ ´ 19 Dandu anhein busen hubei hasagarun ´ ˜ buiti lıdangine iseri daradu sielu o uboua´ ´ gu, mosu busen huma hasubudiruni Heo´ ´ wa ani seriwi hugıame lun. Lun heresibiruni sun katei le, mosu feruduna lani Bungiu hi´ ¨ figoun lau lebegi lani Kristu sakurifisiu. Lau hasubudiruni gayara lan feruduna la¨ ´ ¨ nun Bungiu, lunti lınchahanun lun ferudu˜ ´ ´ ¨ ˜ na humanina ha hıbiri, ıbini ha adugaanaba˜ ´ ´ na somu katei wuribati hun. Sefugua huma ´ ˜ ¨ ¨ ´ ˜ hungua luei furumineguarugu lıdangine ka¨ ¨ tei le, laduguba buiti tun hanigi. Lau le, ha´ ´ rufudubei busen hum a heseriwidun lun ´ ˜ Heowa ´ ani luagu asubudireina hinalin lan ¨ ´ ˜ buidu. Itara huba kei gurigia ha uagubana ´ ˜ ´ layanuha Heowa liyumulugugine Heremıasi: ´ ¨ “Haluahabadina ani hadarirubadina laduga ´ ´ haluahabadina tau sun hanigi. Nıgiruba lun hadarirunina” (Her. 29:13, 14). ´ ´ ´ 1 Akutihouati iseri daradu lidan kapıtulu 14 tidan lıbu´ ru Dios nos habla mediante Jeremıas. ¨ ´ ´ ´ ˜ ¨ laduga aban iseri daradu? ´ 19. Ka lubuidun emenigini hibihibei kristianugu ¨ ˜ inarunitina? 18. Ka furamase lubei Heowa houn ha umabana ¨ K ABA HAD UGA ´ GUENTO LAU “SUBUDI HUMAALI LAN BUNGIU”? “Subudi humaali [...] Bungiu.” (GAL. 4:9) ´ GAYARATI SAN HOUNABUN? ´ ´ Ka uagu hu lubei sunwandan lan ´ ¨ wakutihanu wani lısuta lun wari˜ ˜ hini ida lina lan wafinen? ´ Ka uagu mosu lubei hasigirun ´ ´ ıbini kristianugu ha derebuguha˜ na awansera lidan hamadagua ´ luma Heowa? ´ Ka uagu lunti lubei wararama˜ gun asaminara luagu wafinen luma wederegeragun woungua ´ lun Heowa? ¨ ˜ ´ ´ ˜ ´ SAGU lubaragine tahamachun aban tıdangine awion to ´ chourutimaboun ubouagu, aba layusurun abugahati aban ´ ¨ ´ ˜ ¨ ¨ lısuta lau lougine darandi katei le lunbei lachekuruni tua´ ¨ ¨ gu awion tuguya. Lun hamuga madugun hamani, hanari´ metimabei hamuga pelıguru lun lasuseredun somu dana¨ guau le hanarimeti. Subudi humuti san ka lan hawuyeri ˜ ´ ´ ˜ ¨ ¨ abugahatina awion ounahoubana adugei echekuhani li´ ´ ¨ gıa? Ha subuditimabei luaguti houn! Ka uagu? Laduga ha ˜ ´ ¨ abugahabana awion luagu saragu oura gayarati macheku¨ run hamani sun katei lau duari. ´ ´ ˜ 2 Itara kei aban abugahati awion, gayarati gine hayusu´ ¨ ¨ ¨ ˜ run aban lısuta lun hachekuruni hafinen lun hachoururuni macharabei lan danme le hemegeiruni. Dandu anhein ´ ¨ ´ ¨ malugili lubei wabadiseirun o baruhadiwa lan saragu iru´ ´ ˜ mu, sudiniti wakutihani anhein derebugu lubei wafinen ´ luma wederegeragun woungua lun Heowa tau sun wanigi. ¨ ¨ ´ Anhein madugun´ wama, gayarati weferidiruni wamada´ ˜ ´ ¨ gua luma Heowa. Itara lina kei teweridihan Bıbulia: “Le lu¨ ´ beiti haritaguabei luagu deregudagua lan leibugun luma ´ ´ ¨ ¨ ¨ ¨ ˜ Bungiu, gounigila, aburuhadugulinein” (1 Ko. 10:12). ´ ˜ ´ 3 Megeitina meha kristianugu galasiana hachoururuni ´ ˜ anhein derebugu lubei hafinen arufuda hameime gebegi ´ ¨ ´ ˜ ¨ lan houn halıburerun luei afineni le mama inaruniti. Lau ´ ¨ ´ ¨ lani Hesusu sakurifisiu, dara lumuti uma lun sun lan ha ˜ ˜ ´ afinerutina luagu abame hasubudiruni Bungiu lidan aban ´ igaburi espechaliti: gayarati meha lisaanigu hama Bungiu! (Gal. 4:9.) Lun meferidirun hamani lubuidun chansi li´ gıa, mosu meha hamahadun galasiana lun harufudahan ´ ˜ ´ hurıu, ha meha busenbana lun lagunfuliruniwa liluru´ ¨ dun Moisesi. Gama lumoun, sun meha lılana damuriguau ´ ˜ ´ ¨ ¨ ´ ˜ ´ ta lun hachekurunu awion lubaragine tahamachun? ¨ ¨ ´ ´ 2. Ka lunbei haduguni sun kristianugu sunwandan? ¨ ¨ ´ 3. Ka meha lunbei haduguni kristianugu galasiana? ´ ¨ 1. Ka uagu mosu lubei hayusurun abugahatina awion aban lısu- ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 17 ´ ˜ ´ ˜ ha mamabana hurıu magunfulirunnaha ha´ ´ ´ magili Lurudu ligıa. Dandu hurıu kei mama ´ ´ ˜ hurıu megeitina meha hawanserun lidan he´ ´ seriwidun lun Bungiu, ligıa mosu lubei meha ´ gunfuranda hamani mama lan lagunfuliru¨ ¨ ´ niwa lilurudun Moisesi adugubei lun richa ´ ˜ hama ligibugine Bungiu. ˜ ´ FURUMINETI BUR I PASU ´ LUN LASUBUDIRUNIWA BUNGIU ´ ´ 4 Eweridihani le lıchugubei apostolu Pabu´ ´ ¨ lu houn galasiana redeiti tidan Bıbulia lun ´ ¨ aban katei: lun sun lan kristianugu inaruniti˜ ˜ ˜ ¨ na ha awinwandutina lidan furumineguaru¨ ´ gu dan lun mıchugun hamani hanagan luagu ¨ ´ ´ ¨ ´ ¨ ¨ inar uni le tıdanbei Bıbulia lunrugu hagiri´ ´ ˜ budun lidoun katei le hıgirubei hariginegua. ´ ´ ´ Ruti Heowa sıfiri sandu lun apostolu lun lı¨ ¨ ¨ ´ chugun dugudaguau houn sun lubueingu ´ ´ ¨ ¨ Bungiu lun hakipurun uaraguni, mamarugu ´ ˜ ¨ ha meha lıdanbana damuriguau le Galasiabei. ´ 5 Sun wagıa, huuti woun waritaguni ida ˜ ´ ´ ˜ ˜ lina lan wesefurun lıdangine libidinen Bungiu ˜ woun ani aba wabadiseirun kei gefentina lua´ ¨ ¨ ´ gu Heowa. Lun haduguni, samina huma lua´ ´ ¨ ¨ gun bian alugudahani le: Haritagua humagili ¨ ¨ ka lan meha hadugubei lun gayara lan haba˜ diseirun? Haritagua humagili ida lina lan ha˜ subudiruni Bungiu luma ida lina lan lasubu¨ dirunun kei lumada, lun gayarabei lan meha ´ ¨ ´ hasandiragun hungua lıbure huma lidan heseriwidun lun? ´ ¨ 6 Sun wagıa adugatiwa nefu katei, dariwa´ ´ ´ ti katei burı ligıa lidan rekuaduru “Pasu burı ¨ ¨ le anugubei lidoun badisei luma awanseruni ¨ ¨ ˜ le magumuchaditi” lun wachekuruni ida lina lan wawanserun lidan wamadagua luma Bungiu. Waritaguni nefu pasu le ruti erei woun ´ lun wawanduni ouchawaguni lun wagiribu´ ´ dun lidoun ubou le. Itara kei lau lan ichouru´ ´ ´ ni lahamaha aban abugahati awion le weiri´ ˜ ¨ ¨ ti lisubudin ani duariti larigine lachekurunu ´ ˜ awion, gayarabei gine hakipuragun hungua ´ ´ 4, 5. Ka adundehani lıchugubei Pabulu houn gala- ´ ´ siana, ani ka uagu sudini lubei woun? ´ ¨ 6. Katoun san lısuta to lunboun wakutihanu? 18 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ´ lidan heseriwidun lun Heowa lau uaraguni ¨ ˜ anhein hachekuha ida lina lan lawanserun humadagua luma Bungiu. ˜ ˜ HA LASUBUDIRUBANA BUNGIU SIGITINA ¨ AWANSERAGUDEI HAMADAGUA LUMA ´ ¨ ´ ¨ 7 Seriwitu lıs uta lanina echekuhani lun ´ abugahati awion lun laritaguni mosu lan la¨ ¨ ˜ dugun somu katei lau duari lubaragine kada ´ ´ ˜ weiyaasu. Wagıa, gayarati gine wachouru˜ runi, o wakutihani ida lina lan wamadagua ¨ ¨ ´ luma Bungiu luma katei le wadugubei luma˜ ¨ ¨ ´ gine wabadiseirun. Aburuhati Pabulu lun Ti´ ´ moteu: “Mıgirabei luwuyeri arufudahani ha´ ´ rumati le nıchugubei bun, abagaridaba lau ˜ ´ ˜ bafinen luagu Kristu, arufudeina ınsineni le ´ ˜ ´ wibihibei lumagine Hesukrıstu” (2 Tim. 1:13). ´ “Arufudahani harumati” ligıa ´ dariwati tidan Lererun Bungiu (1 Tim. 6:3). Itara kei seriwi ¨ ¨ lan aban dibuhu le ladugubei aban adibuha´ ti lau loufudagun lun larufuduni ida luba lan ´ ˜ lerederun kuaduru, ıderagua lumutiwa gine ¨ ´ ´ ¨ inaruni le tıdanbei Bıbulia asubudirei ka lan ´ ´ ˜ lagurabahabei Bungiu wamagine. Ligıati, aku´ ´ ¨ ¨ tihaya wamei katei burı le wadugubei lun ga´ yara lan wabadiseirun ani ariha wamei anhein ˜ ´ ¨ wasigirunein lubei inaruni. ˜ ´ ´ ¨ 8 Furumineti puntu le tıdanbei wani lısu˜ ´ ´ ˜ ta, libihın subudi. Larigine, aba liabin afineni. Gama lumoun lunti wasigirun awansera lidan ´ bian katei le (2 Tesa. 1:3). Dan le lawanse¨ ¨ ˜ run aban gurigia, adugeina lina asansiruni li˜ ´ dan libagari. Abuidureinatima lina louserun. ´ ´ ˜ Ligıati, larigine wabadiseirun lunti abuidureinatima lan wamadagua luma Bungiu sin lararamagun. 9 Gayarati konpararu¨ wamani wamadagua ´ ´ luma Heowa luma aban tıdibu wewe. Gaya´ ´ rati laweiridun tıdibu wewe saragu, dantima ´ ¨ ´ le hulili lan lılagule o miginagu lan. Keiburi ´ ´ ´ aban luwuyeri tıdibu wewe le gıribei hibuari ´ 7. Ka henpulu lunbei wasigiruni, ani ka uagu? ´ ˜ ´ ´ lidan afineni luma subudi? b) Ka uagu sudini lubei ˜ ˜ wawanserun lidan wafinen ani ida lina genegegua ´ lan luma taweiridun aban tıdibu wewe? 8, 9. a) Ka uagu mosu lubei wasigirun awansera ´ ˜ ˜ lıwanuna gayarati inu lan kei tinun aban ´ ´ ´ ¨ muna to duusutu fulo, hereti lılagule ani hu´ ˜ ´ liliti ani garanati lugudina lougine 12 metu´ ru (40 ugudi) (Ure. 5:15). Dan le lasurun fu˜ rumineti lachawaragun, sigiti aweirida, gama ´ ¨ lumoun manarimeli larihın. Sagu irumu, aba ´ agaranadeina lan lugudina ani abatima ami´ ¨ ´ gifedeina lan lılag´ ule, abati derebugutima ´ ˜ ˜ lan tıdibu wewe. Itara lina gine lasuseredun ´ lun aban kristianu. Gayarati wawanserun fu´ ¨ rese dan le wagumeserun aturiahoun Bıbu´ ´ lia ani badisei wagıa; hafuga gayarati wawan´ ´ serun darı lun prekursoru wama o wibihin ¨ amu wadagimanu lidan damuriguau. Ariha ´ ¨ hamuti lılana damuriguau wawanserun ani ´ ˜ ´ gundaatina. Gama lumoun, lidan burı irumu ´ ˜ ´ ´ le lariginebei hafuga manarimebei larihın wawanserun. Gama lumoun, mosu wasigirun ˜ ´ awansera lidan wafinen luma subudi darı lun ¨ ¨ ¨ Kristu” (Efe. “wachul ´ urun ˜ lumoun lubunwari ´ ˜ 4:13). Itara lina wawanserun lumagine wagu´ ´ meserun lan afurendeira darı lun kristianugu ´ ˜ wama ha awanseena. 10 Gama lumoun, moun lumuti werederun ˜ ´ ¨ ¨ nein. Megeitiwa waganwoundaguduni wasu˜ ´ ´ budin luma wafinen lun heretima wama o ba¨ ˜ ´ ˜ dulenu wama luagu le tarinagubei Lererun ´ ¨ ¨ ´ Bungiu (Ari. 12:3). Ligıa hadugubei saragu lı¨ ´ ´ ¨ lana damuriguau. Keiburi aban ıbiri le baru´ ˜ halibei lougine darandi irumu eseriwida kei ´ ˜ weiyaali lidan afineni, aba larihin luagu ani´ ˜ hamemegua lan awansera lidan lafinen. Aba ˜ ´ ´ ˜ larinagun: “Ganwountimahali ınsineni le na´ ¨ ´ sandirubei tuagu Bıbulia. Sunwandan nadari´ ´ run iseri chansi lun nawinwandun segun lu´ rudu luma adundehani le tıdanbei. Ani eibu ´ ˜ ˜ dan hınsinetimati gine nani ministeriu nun”. ´ ¨ ´ HEREGUDA HUMEI HUMADAGUA LUMA BUNGIU ˜ 11 Wawanserun lidan wafinen mini lan ˜ ´ gine wayarafadun lun Heowa keisi Wamada ´ ´ ´ ˜ ˜ na lidan hafinen mosu hasigirun awansera? ˜ ´ 11. Ida lina gayara lan wasubudiruni Heowa buidu ´ ¨ ¨ ¨ lau lasugurun dan? 10. Ka uagu ıbini lubei kristianugu ha derebuguha- Mararamagunti ´ taweiridun tıdibu wewe. Moun lumuti ˜ ´ gine lararamagun hawanserun kristianugu ´ ani Waguchi. Busenti lun wasandiruni resibi ´ ´ ˜ ´ ´ ´ laniwa, hınsine wama lun ani gounigi laniwa, ¨ ¨ kei lasandiragun aban irahu lungua larunaru´ gu luguchi o kei wasandiragun woungua dan ´ ˜ ¨ ´ le lumanadiwa lan aban umadau le uaraguati. Furanguti mama lan lidan murusun oura la¨ ¨ ¨ ´ ´ ¨ duguwa umadaguau luma Heowa. Mosu lasu¨ ¨ ´ gurun dan lun wasubudiruni buidu ani hın˜ ´ ´ ´ ¨ ´ sine ligıame woun. Ligıati, desidıru huma ´ ¨ hıgirun murusun dan sagu weyu lun halii´ ˜ hanu Lererun. Ani aliiha humoun gine sun ¨ ´ Garudia Atalaya tuma ¡Despertad! to afuridutu, ´ ¨ ¨ tuma amu burı agumeiraguaguduni. ˜ 12 Ha lumadagu Bungiu awansetina lidan ˜ ´ ´ ˜ hafinen lau lıdehan hafurieidun tıdangine ¨ ¨ 12. Ka lunbei waduguni lun aheredeinatima lan ´ wamadagua luma Heowa? ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 19 ´ ´ ˜ sun hanigi luma haluahan umadagu buıtina ´ ´ (aliihouala Malakıasi 3:16). ‘Aganba lumuti Bungiu hafurieidun’ (1 Fe. 3:12). Kei aban ´ ´ ˜ ˜ ˜ ´ uguchili hınsinehabuti, aransenu lina Heowa ´ ´ lun laganbuni wayumuragun. Ligıa lunti lubei ´ ‘wafurieidun eteingirei Bungiu sunwandan’ ˜ ´ ´ ´ (Rom. 12:12). Sinati kristianugu wama ha he˜ ´ ´ ´ retina sin lıdehan Bungiu. Weinamuyati ou´ ´ chawaguni le lıdanbei ub´ ou le lun wawanduni ´ ¨ ¨ lau wabafu guanarugu. Anhawa mafurieidun, ´ wadiseduba luei erei le labusenrubei Bungiu ´ ´ ´ lıchugun woun sunwandan ani gayarati lıchu´ ¨ guni woun. Gundaatun san lau hafurieidun, ¨ ´ ¨ ¨ o arihatun megei huma hadugun somu asan´ siruni lun buıdutima lan? (Her. 16:19.) ´ ´ ˜ ˜ 13 Gundaati Heowa hau ha “afinebana lua´ ´ ´ ˜ gu”. Ligıati, ıbini larigine wasubudiruni Bungiu, lunti wasigirun adamuridagua lidan ¨ ˜ ´ ˜ damuriguau le nein habei ha gine subudiha´ ˜ ´ ´ bubana lun (Naun 1:7). Lidan aban ubou le ˜ ´ ´ nein lubei saragu maguraasuni, buıdubei ¨ ´ ´ waduga anhawa eredera hadan ıbirigu ha ´ ˜ gıchigaditina gurasu. Kaba wibiha? Lidan da¨ ¨ ´ ˜ ´ muriguau wadariruba gurigia ha luntina hın´ ˜ chahaniwa lun warufudun ınsineni luma lun ¨ ¨ ¨ wadugun katei buiti (Ebu. 10:24, 25). Lun ˜ ´ ˜ ´ ¨ ¨ ´ nein lan ınsineni le uagubei laburuha Pabulu ¨ ´ ˜ ´ houn ebureu, mosu neinbei lan uarani hadan ´ ´ ˜ ıbirigu. Lun warufuduni ınsineni le, mosu ´ ´ ´ uara wama hama amu kristianugu. Tidan ´ ¨ ¨ ´ ´ ˜ ´ hani lısuta, maku humei atirinein lan wei´ ¨ ´ yaasu hidin adamuridagua, ounabagulei le hı´ chugubei lidan luma anhein gani hubei somu ´ fanreinti lidan adamuridaguni. ´ ´ 14 Lun kristianugu wama, mosu meha wa¨ ´ sakurihan luagu wafigoun ani sansi wagıa. ´ ¨ ¨ Gama lumoun, masuti hasakurihan gurigia. ´ ´ ˜ ´ Kei le gafigoun wabei, ıtara lina figou kei aban ˜ ˜ hewe to gougu tina aransenu lun tachuba˜ ¨ ¨ run luagu furumineguarugu (Rom. 3:9, 10; 6: ´ ´ ¨ ¨ ¨ ´ hama amu kristianugu lun wawanserun lidan wafi˜ nen? ˜ ¨ 14. Ida lina mararamagun lan wasakurihan luma wasansirun? 13. Ka uagu sudini lubei wadugun umadaguau 20 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ´ 12-14). Fege wamei wagu buidu ani marufuda ´ ´ wama mebereseni dan le wachararun. Gun´ ´ daatiwa luagu gaguraasun lan Heowa waba ´ ´ ¨ ¨ dan le wafaagun kontura wadebilin ani aduga ´ wamei asansiruni le wemegeirubei (Fili. 2:12; 2 Fe. 3:9). Buiti lun wayusuruni wadaani luma ´ wemegen o waseinsun buidu, ıgira wamei˜ ¨ ¨ me furumineguarugu katei le wasaminarubei ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ wadugun laduga wawouguounrugu lan wasa˜ ´ ¨ minara. Arinagatu aban ıbiri: “Lidan inaru´ ni naweirida, gama lumoun amuti meha nisa´ ´ ´ ¨ minan luagun Heowa hawei ha hıbiri gurigia. Ruti meha anufudei nun nasaminarun lua˜ gun, ani saminatina sinabei lan nagundaara¨ ¨ ´ ¨ ¨ ¨ guduni”. Lau lasugurun dan, aba ledebilidun ´ ´ ¨ tumadagua ıbiri to luma Heowa laduga sara´ gu turobuli lidan tibagari. Aba tasigirun ari˜ ¨ ´ ˜ naga: “Mama meha laduga mınsine lan Heo´ ˜ ¨ ¨ ˜ wa nun, ibidinerugu lina nun buidu. Gama ´ ˜ ´ lumoun, larigine nafurieidun lun saragu wei´ ˜ yaasu tıdangine sun nanigi, aba lagumeserun ¨ ¨ ˜ katei asansira. Aba nasandirun lanugunadi´ ´ ˜ ¨ ¨ na lan Heowa lueigine naruna kei aban irahu, ´ ´ ¨ ¨ ´ ˜ ´ ıderaguana asugura lıdangine kada turobuli, ´ ¨ ¨ ´ ˜ sunwandan laduguni lau saragu ınsineni lun ¨ ¨ larufuduni nun ka lan lunbei naduguni”. ¨ ¨ 15 Sigı´ huma´ ‘abahudagua houn gurigia’ lua´ gu uganu buiti. Aban lani Bungiu anheli ari˜ ´ nagubalin dimurei le lun Feduru luma houn ´ ´ ˜ ´ ha hıbiri apostolugu lariginebei hasagarun ˜ ¨ furisunrugugine lau aban milaguru (Adu. 5: ´ ´ ´ 19-21). Wafuridun apurichiha ıbini aban wei´ ´ ´ yaasu lidan dimaasu ligıa abanya puntu tı˜ ´ ¨ ˜ dangine wani lısuta lun warihini ida lina ´ lan wamadagua luma Heowa. Dandu Hesusu ´ ´ ˜ ˜ kei Luguchi tenitina lun wafinen luma lun ˜ ´ wani ministeriu (Aruf. 2:19). Arinagati wei˜ ´ yaali lidan afineni le buga uagubei wayanuha: “Apurichihani wabagaribei”. 16 Samina huma´ luagu hederegeragun hun´ ´ gua lun Heowa. Wamadagua luma Heowa li´ ´ gıa katei gebegitimati le wamabei. Subudi ´ ´ 16. Ka uagu lunti lubei wasaminarun luagun we´ deregeragun woungua lun Heowa? 15. Ka un letenira Hesusu luma Luguchi? ˜ ´ ´ ´ lumutina Bungiu lanigu (aliihouala Isaıasi ´ ´ ˜ ´ ˜ 44:5). Akutiha humei labugine furıei ida lina ´ ´ lan humadagua luma Heowa. Ani uara luma ´ ´ ´ katei le, haritagua humei weyu sudiniti le la´ nina habadiseirun; ıtara luba mabulieidun hu´ ´ mani aban lan sınbolu lani katei sudinitimati ´ ¨ le desidıru humaalibei lidan hibagari. ´ IDEHATI AWANDUNI LUN WEREDERUN ´ YARAFA LUN HEOWA ´ 17 Tidan ligaradan Pabulu houn galasiana, ´ ayanuhati luagu megeiwa lan awanduni (Gal. ˜ ´ ˜ 6:9). Ugune weyu, sudiniti gine igaburi le ´ ´ lun kristianu. Hadunraguba luma lenrengun´ ¨ ´ ´ ga, gama lumoun lıderagubadun Heowa. Sigı ´ ´ huma amuriaha sıfiri sandu luma. Hasandiruba awalidaguni danme le lagidaruni higari´ ´ gu abame lıchugun ugundani hun, gidaleime ´ ¨ idiheri lun lıchugun darangilau (Mat. 7:7-11). ´ ´ Samina huma luagun le: anhein gounigi lu˜ ´ ´ ¨ balina Heowa dunuru, ma sudinitimatun lun, ´ ˜ huguya le hınsinehabubei lun ani derege humaali hibagari lun? (Mat. 10:29-31.) Mebere´ ´ senga ka lan burı turobuli lunbei hawanduni, ´ ´ magiribuda huma harigoun mabuchadun li´ ´ gıame huagu. Ma libe irisini buıduburiti we¨ ´ ´ resibirun laduga lumadagu wama Heowa! ´ ¨ ´ 18 Anhein m al ugili lub ei hasubudiruni ¨ ¨ ¨ Bungiu ani badiseihadun, ka lunbei hadugu´ ´ ni guento? Hasigirun asubudirei Heowa, hasi´ girun awansera lun derebugu huma lidan ha˜ ´ ¨ ´ finen. Ani anheinti luha lubei habadiseirun? ˜ ¨ Mosu gine hasigirun aganwoundagudei hisu´ ´ budin luagu. Masaminara huma mamaali lan ´ ¨ mosu hasigirun abuıduragudei humadagua ´ ˜ ´ ¨ luma Heowa. Lubaragine lira, aguyuguaguda ´ ´ ¨ humoun hani lısuta lun hachoururuni anhein ˜ ´ hawanseruna lubei lidan humadagua luma ´ ´ ´ ˜ Heowa, Waguchi le hınsinehabubei, Wamada ´ ani Wabungiute (aliihouala 2 Korintuna 13: 5, 6). ´ ¨ ¨ PASU BURI LE ANUGUBEI LIDOUN BADISEI LUMA AWANSERUNI LE MAGUMUCHADITI 1 ´ Gumesetiwa lau ‘wasubudiruni’ Heowa ´ ´ ¨ luma Hesukrıstu, le Lirau (Huan 17:3). 2 ˜ ˜ Aheredeina lina wafinen dan le aganwoundeina lan wasubudin (Huan 3:16). 3 ´ Aba wagumeserun afurieida lun Heowa ´ ¨ sunwandan (Adu. 2:21). 4 ´ Gunfuranda wamuti megei wama wa´ ¨ damuridagun sunwandan hama gurigia ´ ˜ ha abanbei hafinen wama ¨ (Ebu. 10:24, 25). 5 ¨ Aba wasakurihan luagu wafigoun ¨ (Adu. 17:30). 6 ´ Aba wasansirun, mini lan le, aba lan wı´ ˜ giruni katei wuribati le mınsinebei lun ¨ Bungiu (Adu. 3:19). 7 ´ ˜ Inchaha lumutiwa wafinen lun wadimu¨ rehan houn amu gurigia (2 Ko. 4:13). 8 Aba wederegeragun woungua lun ´ Heowa lun wasigiruni lupasun Hesusu keisi lubudubu (1 Fe. 4:2). 9 Aba wabadiseirun lidan duna lun warufuduni deregeguadiwa lan woungua lun Bungiu (1 Fe. 3:21). ´ ´ yarafa lun Heowa? ´ ˜ 18. L arigine “subudi humaali lan Bungiu”, ka lun¨ ¨ ´ bei haduguni guento? 17. Ka uagu megei wabei awanduni lun werederun ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 21 ´ HEOWA LE ¨ WARAMUDAGUAGULE “Aburemei, buguya ¨ waramudaguagulebei ´ sunwandan.” (SAL. 90:1) ´ ¨ KABA HOUNABAGULE? ˜ Ida lina aban lan meha ‘ara¨ ´ ´ mudaguagulei’ chouruti Heowa ´ ´ ˜ houn lubueingu ha uaraguatina lidan binadu dan? ´ ˜ Ka wafurendeirubei lumagine ¨ ¨ ´ aban wuguri uaraguati kei ¨ ´ ¨ Aburaamu? Ida luba warufuduni aban ¨ ´ lan ‘aramudaguagulei’ chouruti ´ Heowa woun? ¨ ´ ´ ˜ ˜ ¨ SANDIGUATUN san hungua kama le hubinenadun lidan ´ ´ ´ ´ ˜ ¨ ubou le? Anhein mıtaran lubei, mama habuguanadun. Li¨ ¨ ´ ˜ ˜ dan sun dan le suguhalibei, sun ha hınsinehabubana lun ´ ˜ ´ Heowa tau sun hanigi, sandiguatina houngua kama teren´ ´ ˜ ´ cha lidan ubou le. Kei henpulu, anahein meha lubueingu ´ ˜ ´ ˜ ´ ˜ Bungiu uaraguatina ha aguyahabana tıdangine aban kian´ ¨ ¨ ˜ pu tidoun amu Kanan, ani dan le haduguni aba harinagun ´ ¨ ¨ ˜ “mama lan hageira ubou le, hayabinruguna lan ebeluha ¨ keisi´ terencha ya ubouagu” (Ebu. 11:13). ´ ´ ´ 2 Itara kei hagıa, sun lanigu Hesusu disipulu ha anua˜ ´ ˜ diruaana, ha “sieluna”, sandiguatina houngua “keisi te´ rencha lidan ubou le” (Fili. 3:20; 1 Fe. 2:11). Ani “amu ´ ´ ˜ ´ ´ mudun” ha lanigu Kristu “mama gine lani ubou” hagıa, ´ ıtara kei Kristu (Huan 10:16; 17:16). Gama lumoun, me˜ ´ ´ ˜ redebana lubueingu Bungiu “mabanga”. Lubaragine lira, ´ ˜ ¨ ´ lıdannanu aramudaguagulei chourutimati le gayarabei ¨ wasaminarun luagun, aban aramudaguagulei le gayara´ ˜ ¨ ¨ bei warihini lau agu lanina afineni. Aburuhati Moisesi: ¨ ´ “Aburemei, buguya waramudaguagulebei sunwandan” ˜ ¨ (Sal. 90:1). Ida lina san aban lan ‘aramudaguagulei’ bui´ ´ ´ ˜ ti Heowa houn lubueingu ha uaraguatina lidan bina˜ ¨ ˜ du dan? Ida lina aban lan aramudaguagulei ugune ´ ¨ ¨ weyu houn lub ueingu ha an ugubalin liri? Ani ida ´ ¨ ¨ ¨ ´ ´ luba ligıarugubei lan aramudaguagulei chouruti amu˜ ¨ negu? ´ ¨ ´ HEOWA, ABAN ‘ARAMUDAGUAGULEI’ CHOURUTI ´ HOUN LUBUEINGU LIDAN BINADU DAN ´ ´ ´ 3 Itara kei lasuseredun lidan amu burı´ henpulu le tı´ ¨ ´ ¨ danbei Bıbulia, lidan Salumu 90:1 anihein aban gurigia ´ ´ ´ le uagubei layanuhoua, aban katei le umabei konpara´ rua lan luma saragu puntu le uagubei konpararua lan ´ ´ ¨ ´ ´ ıtara. Heowa gurigia le uagubei layanuhoua. Konpara¨ ´ ˜ ´ ruati luma aban aramudaguagulei. Ani ıtara lina Heowa ˜ ´ ´ ¨ ubou le, ani ka haramudaguagulebei? ´ ´ 3. Ka uagu layanuhoua lidan Salumu 90:1, ka uma konpararua lan, ani ka uagu? 1, 2. Ida lina hasandiragun lubueingu Bungiu houngua lidan 22 ´ “Mıgirun nubadibu” ¨ ´ kei aban aramudaguagulei. Kei henpulu, da˜ ´ ˜ ruguati hau lumutunina lugundun ınsine´ ˜ ni ligıa (1 Huan 4:8). Aban gine Bungiu ´ ¨ ´ lanina darangilau le ıchugubei “achouru´ ˜ runi” houn ha uaraguabana lun (Sal. 4:8). ´ ´ Anhein samina hubei mıtaran lan, samina ´ ´ ˜ huma luagun ligaburi louserunina binadu li¨ ¨ ´ ˜ ´ chugudina familia ha uaraguabana, keiburi ¨ ´ ¨ Aburaamu. ˜ 4 Gayarati wasaminarun ida lina lan meha ¨ ´ ¨ ¨ ´ ¨ lasandiragun Aburaamu o Aburamu ´ lun˜ ´ gua dan le larinagunbei Heowa lun: “Igira˜ ´ bei bufulasun, biduhenu tuma luban bugu˜ ¨ ¨ ´ chi, nudun baamuga lidoun fulasu le lunbei ´ ´ narufuduni bun”. Anhein sandı lubei meha ¨ ´ ¨ ´ Aburaamu murusun anufudei, hafuga aba lagalumarun dan le laganbuni le lasigirubei ´ ˜ ¨ ¨ ´ Heowa arinaga: “Naduguba aban ounwenbu ˜ ¨ ´ 4, 5. Ida lina aban lan ‘aramudaguagulei’ chouruti ¨ ´ ¨ Bungiu lun Aburaamu? ´ ¨ nechani hau badugawagun; nabinirubadibu, ¨ ¨ ˜ naganbahaguduba buagu [...]. Nabinirubana ´˜ ˜ ´˜ ha abinirutibu, ınaraguananame ha ınaragutibu” (Agu. 12:1-3). ¨ ´ ´ 5 Lau dimurei le, furamaseti Heowa aban¨ ´ ¨ bei lan aramudaguagulei le chouruti lun Abu´ ¨ ¨ raamu luma houn ladugawagun (Agu. 26: ´ ¨ 1-6). Ani gunfuli lumuti lani furamasei. Kei ´ ´ ´ ´ henpulu, mıgirunti lun laguragunu lurueite ´ ¨ ´ ¨ Ehiptu luma Abimeleku le lurueite Geraru ´ ´ ¨ ´ ¨ ´ Sara ani afara hamei Aburaamu. Ani gouni˜ ¨ ´ gi lumuti gine Isaaku tuma Rebeka luei lasu´ seredun ligiameme houn (Agu. 12:14-20; 20: ´ 1-14; 26:6-11). Ani “mıgirunti Bungiu lun ´ ˜ ´ houserawagun; arinagagubeiti houn uruei´ gu: ‘Maguura humatia hawagu nanuadirun, ´ ˜ mouseragun humaname nani profetagu’ ” (Sal. 105:14, 15). ´ 6 Haganagua profetagu hag ıa anihein ¨ ´ ¨ meha Hakobu, le libari Aburaamu. Dan le ¨ ¨ ¨ lachulurunbei oura lun lamarieidun, aba la˜ ¨ ´ rinagun Isaaku le luguchi lun: “Mamarieida´ ¨ ´ ba tuma ni aban wuri to yaana Kanan. Beiba ´ ¨ ´ ˜ ´ ´ Padan-aramu, lubine baruguti Betueli, abame ˜ ´ ˜ bamarieidun nein tuma aban hadangine lira¨ ˜ ¨ ´ hunu biyaurite Law ´ an” (Agu. 28:1, 2). Gagan-´ baditi Hakobu. Igira lumuti ichouruni le hı˜ ´ chugubei liduhenu lun Kanan, aweiyasuhati ´ ´ ´ saragu san kilometuru, hafuga labugua, darı ¨ ¨ ¨ ´ ´ ´ ¨ ¨ lachulurun Aran (Agu. 28:10). Hafuga alugu´ daguati meha lungua: “Atiribei funa san dan ´ nau bougudi? Leresibirubadina funa san ni´ ¨ yaurite buidu ani ru ligıame aban wuri to ine´ beti Bungiu tun nun lun numarime?”. Sun ¨ ¨ ¨ lidiheri gumuguati dan le lachulurunbei uburugun Lusu, san kilometuru (60 maili) lidi´ ´ ¨ se luei Berusewa. Ka asuseredubei uburugu Lusu? 7 Uburugu Lusu, aba lasaliragun Heowa´ ´ ¨ ˜ lun Hakobu lidan aban uenedu, aba larina´ gun lun: “Anahein buma; nounigirubadibu ˜ ¨ ¨ ¨ ˜ ani ida lina funa lasandiragun Hakobu lungua? ´ ´ 7. Ka ichouruni lıchugubei Heowa lun Hakobu li´ ¨ dan aban uenedu? 6. Ka larinagubei Isaaku lun Hakobu lun laduguni, ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 23 ˜ ¨ ¨ nein lumuti bidin, ani nagiribudagudubadi´ ´ bu lidoun mua le. Mıgirun nubadibu magun¨ ´ fulirunganei le furamase naalibei bun” (Agu. 28:15). Ma funa lanarime awalidaguni luma ¨ ¨ ¨ dugudaguau le lasandirubei Hakobu dan le ´ ´ laganbuni dimurei burı ligıa! Gayarati san ´ hasaminarun luagun Hakobu eibugeina lau ´ ˜ ¨ ¨ ´ ichouruni larigine sugu ligıa, ani memeniha lanigi larihini ida luba lan lagunfuliruni Bun¨ ´ ´ giu furamasei ligıa? Anhein ıgira humaaru lu´ ´ bei huban lun hidin ıdeha lidan apurichihani ¨ ´ lidan amu ageirau, chourutimati gunfuranda ´ ´ hubei lan le lasandirubei Hakobu. Ani chou˜ ´ ´ ruti gine ariha humaali lan luhabu Heowa lidan hibagari. ¨ ¨ ¨ ´ 8 Dan le lachul urunbei Hakobu Aran, bui´ ´ ti leresibiruni Lawan le liyaurite, ani dan la˜ ´ ´ rigine aba lıchugunu Lıa tuma Rakeli lun ´ ´ lun lanigume weiriou. Gama lumoun, lau la¨ ¨ ¨ ´ ´ sugurun dan, aba lalugun Lawan lamudira´ guni Hakobu, ani sansi lumuti lafayeiruaha ´ diisi weiyaasu (Agu. 31:41, 42). Awanda lu¨ ´ muti meha Hakobu sun marichau ligıa, lau ´ ´ lemenigin luagu lasigiruba lan Heowa ou´ ˜ nigirei. Ani ıtara lina, dan le lagiribudunbei ´ ¨ ˜ ¨ ¨ ˜ Kanaun baruina lina saragu “lilugunina mu´ ¨ ¨ ˜ dun, lidamun, lilugunina kameyu hama bu¨ rigu” (Agu. 30:43). Lau lanarime eteingiruni, ˜ ´ ¨ aba larinagun lun Heowa: “Maduna numuti ´ ˜ areini le aubei bouserana. Hinugua numuti ´ ¨ ¨ ´ duna Hordan le, manugunga ni kata lueidigia ´ ´ nubadun, guento bianguaru nikianpun-agei” (Agu. 32:10). ´ ´ 9 Arufuda lumuti henpulu burı le woun ˜ ka lan uagu larinaga Moisesi lau ichouru¨ ni: “Aburemei, buguya waramudaguagulebei ´ ´ sunwandan” (Sal. 90:1). Gebegimemegili di˜ ´ ´ murei le ugune weyu, lugundun Heowa, “uati ´ ¨ ˜ ´ sansiguau lidan, mamunoungadun ligıa”, se´ ¨ riwim emegili kei aban aramudaguagulei ´ ˜ houn ha uaraguabana lun (Sant. 1:17). Ariha ´ ˜ ¨ ¨ wamei ida lina lan laduguni. ˜ ¨ 8, 9. Ida lina meha aban lan ‘aramudaguagulei’ ´ ´ chouruti Heowa lun Hakobu, ani ka wafurendeiru´ ˜ bei lıdangine? 24 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ¨ HEOW A, ABAN ‘ARAMUDAGUAG ´ ´ ˜ ULEI’ CHOURUTI HOUN LUBUEINGU UGUNE WEYU ˜ ˜ ¨ 10 Samina hum a´ ligibugi ne nad un lan ˜ ´ ´ ¨ ´ linun-agei lurudu ayanuha kontura aban oun¨ ˜ daruni hani gurigia wuribatina ha gabafu˜ ´ ¨ bana lidan sun ubou, ani aban lan gurigia ´ yeeti, gafarahati, chuti lau, gabafuti ani ma´ ´ gudemehabuti abutibei. Chourubei hamuga ´ san hasandiragun hungua dan le hafuridun ´ ˜ ˜ ´ ´ tıdangine linun-agei lurudu? Henrengubei! ¨ ´ ¨ ´ ¨ Le linarun katei, buıdubei haduga anhadun ´ ¨ amuriaha kaba lan ounigiraun. Arufuda lu˜ ´ muti le ida lina lan hasandiragun lubueingu ´ ´ Heowa houngua, wagıa le ayanuhabei luagu ´ ¨ ´ lufulesein Heowa ani afuranguaguda wamei ¨ ¨ ´ ´ sun wuribani le ladugubei Satanasi, le laga´ ´ ni Bungiu (aliihouala Arufuduni 12:17). Ibi´ ´ ¨ ¨ ´ haali san Satanasi lamanichaguduniwa? Ua! ¨ Le linarun katei, awanheingua awansera, ani ´ ¨ ¨ ˜ ´ ´ ´ abanrugunein lebuna: aniheingua Heowa ou´ ´ ¨ nigirawa, ligıa abanbei ‘aramudaguagulei’ ´ ´ ´ chouruti woun, lıdantima lagumuhoun dan ´ ´ ´ ´ le (aliihouala Isaıasi 54:14, 17). Ani ıbini ıta˜ ¨ ´ ra, sinabei aban lan aramudaguagulei chou´ ´ ´ ruti Heowa woun anhawa ıgira lun lasagaru´ ´ ˜ ¨ niwa Satanasi lıdangine aramudaguagulei. ´ ´ ´ 11 Anihan abanya leksioun le wafurendei´ ˜ ¨ ¨ rubei hamagine binadu lichugudina familia. ´ ´ ´ ˜ Ibini Kanan lan meha hawinwanda, dısenaha ˜ ´ ´ ¨ ¨ hana hawei lılana ageirau, laduga iyereeguti ´ meha liwiye habagari´ luma luriban houserun ˜ ¨ ¨ houn (Agu. 27:46). Uaraguatina meha wugu˜ ´ ˜ ´ ¨ rina hagıa ani mayusutina meha aban lısuta ´ ˜ lau katei burı le gayarabei luma le sinabei ha¨ ¨ ´ ¨ ¨ duguni. Buıduruguti meha houn le hasubudi´ rubei luagu Heowa luma luagu lusan. Kei le ´ ¨ ligıa lan meha haramudaguagulebei, mabu˜ ´ ´ senruntina meha hayarafadun lun ubou darı ˜ ¨ ¨ ¨ nein lumuti gayara lan haduguni. Aduga ha´ muti sun hayaraati lun hadisedun luei. Ma ´ ´ ¨ lubuidun henpulu woun! Afaaguatun san ´ ´ ¨ ´ ´ megili lan aramudaguagulei chouruti Heowa houn ´ lubueingu? ´ ´ ˜ 11. Ka amu leksioun wafurendeirubei hamagine ¨ ¨ binadu lichugudina familia? 10. Ka uagu gayara lubei wachoururuni abanme- ´ ˜ ´ ´ Ideragua hamutina anheligu lubueingu ´ ˜ Bungiu ani gounigi hamana ´ ˜ ¨ ¨ ´ ˜ hayeihanina lichugudina familia uaraguatina ´ ´ ˜ hagıa dan le hanuadahanina humadagu luma ´ ´ ˜ ´ ˜ ´ hisebahari? Hıruti anahein lan hadangine lı¨ ´ ˜ lana damuriguau kristianu arufudutina luagu ´ buidu lan hasandiragun houngua lidan ubou ´ ´ ´ lani Satanasi, ıbini murusun. Anhein ıtara ˜ ´ ´ ´ lina lubei hasandiragun hungua, furıei huma ´ ´ lun Heowa. Mabulieida humei lani lan Sata´ ´ ´ nasi ubou le, ani arihuati luriban lusan lidan (2 Ko. 4:4; Efe. 2:1, 2). ´ ´ 12 Lun meiguadun wama tidoun lisada´ ran Mafia, mosu wayusuruni sun le lıchugu´ ´ ´ bei Heowa houn lubueingu ha aluahabalin ¨ haramudaguaguleme. Laganagua idewesei ´ ´ ´ burı ligıa anihein adamuridaguni kristianu ˜ ´ ˜ ´ ˜ ˜ b) Ida lina hasandiragun hungua dan le hasami´ ´ ´ narun luagun sun ıdemuei le lıchugubei Heowa woun? 12. a) Ida lina lounigirunina Heowa lumutunina? ´ ˜ ˜ luma ahuduraguni lidan familia, anahein gine ¨ ¨ ˜ ´ ´ “wugurina keisi idewesei” o houniri mudun ´ ˜ ´ ha lıridubana Bungiu lun hıchugun gurasu ´ ´ woun ani ıderagua hamawa lidan wafaagun ´ ¨ ´ kontura lenrengunga lidan ibagari (Efes. 4: ˜ ´ 8-12, TNM). Arinagati ıbiri George Gangas, ´ ˜ ´ ˜ aban meha hadangine ıbirigu ha arihibana lau ˜ ´ hawadigimari gefentina luagu Heowa lidan ´ ´ sun ubou: “Dan le hadan nan [lubueingu Bun´ ˜ ˜ giu] sanditina nubinenadina lan hama nidu´ ˜ ˜ ˜ henu”. Itara lina gine san hasandiragun hungua? ´ ´ 13 Abanya katei le wafurendeirubei hama˜ ¨ ¨ ´ ¨ gine binadu lichugudina familia ha, desidıru˜ ´ ´ ¨ tina lun mıtaran hama kei gurigia ha meha ˜ ´ geyegubana hau. Kei warihini lidan parafu 1, ˜ ˜ ´ arinagatina “luagu mama lan hageira ubou le, ¨ ¨ ˜ hayabinruguna lan ebeluha keisi terencha ya ¨ ´ ¨ ¨ ubouagu” (Ebu. 11:13). Desidıruhadun san lun ´ ´ ´ ¨ amu huma hawei hıbiri gurigia? Mama sun ´ dan lun menrengunbei lan. Gama lumoun lau ´ ´ ´ ´ lıdehan Bungiu luma hıdehan hıbiri kristianu¨ ¨ ´ ˜ gu, gayarati haduguni. Haritagua humei ana´ ´ hein lan saragu amu kristianugu lidan afaa¨ ˜ guni le. Le linarun katei, sun ha busenbana ˜ ´ ´ ˜ heseriwidun lun Heowa, hafaaguna gine (Efe. ˜ ´ ˜ 6:12). Ani gayarati waganeirun anhawa afine´ ´ ra luagu Heowa ani aluaha wameime waramu¨ daguaguleme. ´ ˜ ´ ¨ ´ ¨ 14 Sudiniti gine lun wayeihani Aburaamu ¨ lau wakipuruni warihin luagun afayeiruahau ¨ ¨ ´ (2 Ko. 4:18). Aburuhati apostolu Pabulu luagu ¨ ´ ¨ “agurabaha lan [Aburaamu] lebelurun lidoun lubuidun uburugu le derebugubei ebu, uburu¨ ¨ ¨ gu le ladugubei Bungiu” (Ebu. 11:10). “Uburu´ ´ ´ ´ gu” ligıa, ligıa Larueihanbei Mesıasi, ani mosu ¨ ´ ¨ ¨ ¨ ¨ meha lagurabahan Aburaamu lun lachulurun. ´ ´ Anheinti wagıa, lidan somu manera, mama mosu wagurabahan, lugundun aniheinhali ´ ´ ´ Mesıasi arueiha sielu. Ani gıbeti katei aru´ ¨ fuduti luagu maluhali lan agumadiha uboua¨ ´ ´ gu. Inaruniti san Arueihani hun? Ganiti san ´ ´ ¨ ´ wakutihani Ebureu 11:13? 14. Katei san “uburugu” le meha hagurabahabei ´ lubueingu Bungiu? 13. Ka leksioun sudiniti wafurendeirubei dan le ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 25 ¨ efekutu lidan ligaburi harihini ibagari, lidan ´ le hasaminarubei luagun ubou le luma lidan ´ ˜ ´ katei le hıchugubei lidan furumineti lugaaru? ´ ´ (Aliihouala 2 Feduru 3:11, 12.) ¨ ´ ‘WARAMUDAGUAGULE’ LE CHOURUTI LIDAN ¨ ´ LAYARAFADUN LAGUMUCHAGULE UBOU ¨ ´ 15 Eibu layarafadun lagumuchagule ubou ´ ´ ¨ ¨ le lani Satanasi, ganwountimarugubei “le lun´ ´ bei lasufuriruniwa” (Mat. 24:7, 8). Ani henrengutimabei katei lidan lanarime asufuriru´ ´ ¨ ni. Sun ıdemuei le lıchugubei ageirau houn ¨ ´ ´ gurigia luma burı amu aransehani le lıdan´ ´ ¨ ´ bei ubou le abame liabin unabun, ani abame ¨ hanufudedun gurigia lau habagari (Abak. 3: ´ 16-18). Lıdanme lanarime hadiheri, gayarati ˜ ´ warinagun haluahaba lan haramudagun “li´ ¨ ¨ ´ dan huyu luma burı labadinagua dubu le lua¨ ¨ gubei wubu” (Aruf. 6:15-17). Gama lumoun, ¨ ¨ ´ ´ ¨ ¨ ´ ni dubu le burı luagubei wubu ni oundaruni ´ ´ ´ ´ ´ lanina polıtika ni lanina bısinisi to hereburi´ ´ ´ ¨ ¨ boun tarihın guento kama wubu, meseriwi¨ dunboun kei aramudaguagulei houn. ´ ˜ ´ ´ 16 Anhanati lubueingu Heowa, hasigiruba ¨ ´ agundaara lidan ‘aramudaguagulei’ chouru´ ti, Heowa Bungiu. Hasandiraguba houngua ´ ´ ˜ kei Abakuku, le arinagubei: “Abameti nabuin¨ chun lau ugundani laduga Nabureme le nese¨ furagule” (Abak. 3:17, 18). Ida luba aban lan ¨ ´ ´ ´ ‘aramudaguagulei’ chouruti Heowa lıdanme ´ ´ dan henrenguti ligıa? Mosu wagurabahan lun warihini. Gama lumoun, anihein aban katei ¨ ´ ´ ¨ ´ inaruniti: ıtara kei ısuraelina lidan lidaani afu´ ¨ riduni, oundaragu haba “saragu gurigia”, aga´ ˜ ´ guduanu lun heresibirun adundehani luma˜ ´ ´ gine Bungiu (Aruf. 7:9; aliihouala Afuriduni ´ ˜ ´ ´ 13:18). Tıdangineba loundarun Heowa liabin ´ ´ ´ ˜ adundehani ligıa, hafuga lıdangine damuri¨ ¨ guau. Le linarun katei, genegeti sun lan sa´ ´ ¨ ragu milu damuriguau le lıdanbei sun ubou ´ ´ ´ ˜ ligıa lan mini lubei dimurei “hubinoun” o ˜ ˜ ´ 15. Ida luba lidin houn ha afinebana luagu ubou le ´ ˜ ¨ amunegu? ´ ¨ 16. Ka uagu lunti lubei gebegi lan damuriguau woun? 26 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ´ hirumunrugun le uagubei layanuhoua lidan ´ ´ Isaıasi 26:20 (aliihouala). Ariha humuti san adamuridaguni kei aban katei gebegiti? Ga¨ ´ ganbaditun san lun adundehani le lıchugubei ´ ¨ Heowa woun lidan damuriguau sin hasamina´ ´ ¨ runi bian weiyaasu? (Ebu. 13:17.) ´ ´ ˜ ˜ 17 Ibini ha ounwegutina lubaragine lagume´ ˜ serun lanarime asufuriruni chourubana luma ´ ¨ ´ Heowa, ‘haramudaguagule’ le chourubei. Sa´ ˜ ´ ¨ ¨ ragu dan larigine hounwegun binadu lichugu´ ˜ ˜ ´ dina familia uaraguatina ha, arinagati Heowa ¨ ´ lun Moisesi: “Au Habungiutebei [...] Aburaa¨ ¨ ´ ˜ mu, Isaaku luma Hakobu” (Afu. 3:6). Larigine ˜ layanuhan luagu dimurei le, arinagati Hesusu: ˜ “Mama Habungiute hilaana Bungiu, Habun´ ˜ ˜ ´ ˜ ¨ giute ha wınwanginabana. Wınwangina lan´ u¨ ˜ ¨ gunina Bungiu sun gurigia!” (Luk. 20:38). Ita˜ ´ ´ ˜ ´ ra lina kama hamuga wınwangina lubueingu ˜ ˜ ´ ´ Bungiu ha hilaanabana, lugundun chouruti la¨ ¨ ˜ guyuguagudubana lan (Apur. 7:1). ´ ´ 18 Lidan iseri ubou le yarafaalibei, aban¨ ´ ´ bei ‘aramudaguagulei’ chouruti Heowa houn ˜ ´ ˜ lumutunina lidan abanya igaburi. Arinaga´ ´ ti Arufuduni 21:3 woun: “Arihaba, aganawa¨ ´ ´ ti Bungiu hadan gurigia guento. Laganouba ´ ¨ hama”. Laganouba Bungiu hadan gurigia la¨ ´ ´ duga layusurubei lan Heowa Hesukrıstu lun ´ ´ ´ larueihani Ubou luagu milu irumu. Danmeti ˜ ´ le lagumuchun furumineti milu irumu, aba´ ´ me lederegeruni Hesusu Arueihani lun Lu´ ˜ guchi larigineme lagunfuliruni lisuuni Bungiu ´ ´ ˜ lun Ubou (1 Ko. 15:28). Lumagineme dan li´ ¨ ˜ ˜ gıa, sun gurigia ha mafigounhanabana, me¨ ¨ megeirun hamaalime Hesusu lun hachulu¨ ´ ˜ ´ run lumoun Heowa, neinbei Heowa hama. ´ ´ ˜ ¨ Ma lubuidun emenigini luba amunegu! Lidan ¨ ¨ ¨ ´ awanha lan agurabaha lachulurun dan ligıa, ´ ´ ´ ´ ˜ sigı wama afaagua lun wayeihanina binadu lu´ ´ ´ ˜ ´ bueingu Heowa ha uaraguabana lau waluaha´ ¨ ni Heowa ‘waramudaguaguleme’. ˜ ¨ ´ ´ ´ ´ ˜ ˜ Heowa ıbini houn lubueingu ha hilaanabana? ´ 18. Lidan iseri ubou, ida luba aban lan ‘aramuda¨ ´ ´ ˜ guagulei’ chouruti Heowa houn lumutunina lidan aban igaburi espechaliti? 17. Ida lina aban lan ‘aramudaguagulei’ chouruti ´ ´ INEBEL A LU´ EIRIGUN LIRI HEOWA WOUN ´ ´ “Nıchuguba ueiriguni ´ lun biri lun sunwandan.” (SAL. 86:12) GAYARATI SAN ¨ ¨ HAFURANGUAGUDUNI? ´ Ka mini lubei wasubudiruni liri Bungiu? ˜ ¨ Ida lina asubudiragudeina lani ´ Heowa liri? ´ ´ Ka mini lubei weibugun “lidan liri ´ Heowa”? ´ ´ TIBE-AGEI ligilisi to asubudiruaboun kei kristianu, mayu˜ ´ ¨ surun hamaali liri Bungiu. Arinagatu aban Bıbulia lidan ¨ ´ ˜ ¨ ¨ inglesi lidan tebelaagule: “Layusurun furumineguarugu ´ ¨ ¨ iri lun Bungiu le abanrugubei [...] mabuidunti lun tafi˜ ´ ´ nen Ligilisi Kristianu lidan sun ubou” (Revised Standard Version). ´ ˜ ´ ´ 2 Wagıa gefentina luagu Heowa, gundaatiwa luagu wa¨ ¨ ´ ´ nuguni liri Bungiu ani ru wagıa ueiriguni lun (aliihoua´ ´ ´ ˜ la Salumu 86:12 luma Isaıasi 43:10). Sanditiwa gine ´ luagu ibihaadiwa lan aban ounwenbu chansi lun gunfu´ ´ ´ randa wamani le mini lubei iri ligıa luma luaguti liricha ´ Bungiu lun larueihan (Mat. 6:9). Gama lumoun, moun lu˜ ¨ ¨ ´ muti warihini chansi le kei furumineguarugu katei. Ligıa ´ ¨ ¨ ´ ¨ ¨ ´ wakutihaba lubei uruwa alugudahani sudiniti: 1) Ka mini ´ ˜ ´ lubei wasubudiruni liri Bungiu? 2) Ida lina uaragua lan ´ ´ ´ ´ Heowa lun ounwenbu liri, lau lıchugun ueiriguni lun li´ dan manera le? 3) Ida luba gayara lan weibugun “lidan liri ´ Heowa”? ´ KA MINI LUBEI WASUBUDIRUNI LIRI BUNGIU? ´ ´ ¨ ¨ ´ 3 Uati buıdur ugu lan waganbuni o wıriduni dimurei ´ ˜ Heowa lun warinagun subudi wamani liri Bungiu. Mosu ´ wasubudiruni ka lan luwuyeri Bungiu Heowa, ka lan li¨ ¨ ´ gaburibei, lisuuni luma ka lan ladugubei segun larufu´ ´ ¨ ´ dahoun tidan Bıbulia, keiburi dan le tayanuhan luagu ´ ˜ ´ ´ ligaburi louserunina lubueingu. Ru lumuti Heowa gun¨ ´ furandau le murusun murusun, segun agunfulireina lan ¨ lisuuni (Ari. 4:18). Subudiguda lumuti liri houn furumi˜ ˜ ¨ ¨ ´ netina waguburigu; ani yusu tumuti Ewa dan le tagura´ ´ ¨ ¨ hanbalin Kaın (Gen. 4:1, TNM). Ani lichugudina familia ´ ˜ ´ ´ ¨ ´ ¨ ¨ uaraguatina keiburi Noe, Aburaamu, Isaaku luma Hako˜ ´ bu subudi hamuti meha gine liri Bungiu, ani abatima gun´ furanda hamani le mini lubei iri le dan le labinirunbali˜ ´ ´ ˜ ¨ ´ na Heowa, gounigi lana ani subudiguda ligıa saragu katei ˜ ˜ ´ ´ ´ liri Bungiu hawei tılana amu burı ligilisi? ´ ´ 3. Ka mini lubei lasubudir uniwa liri Bungiu? ´ 1, 2. Ida lina amu lan hasaminan gefentina luagu Heowa luagu ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 27 ´ ´ ˜ ´ luaguti lisuuni houn. Ani dan larigine, ıde˜ ragua lumuti gine Moisesi lun gunfuran´ da lani le mini lubei liri lidan aban manera espechaliti. ´ 4 Aliihoual a´ Afuriduni 3:10-15. Dan le ´ meha 80 irumu lau Moisesi, aba lıchuguni Bungiu gumadi le lun:´ “Beiba [...] lun basaga˜ ˜ ¨ ˜ runina numutunina Isuraelina Ehiptugine”. ¨ ¨ Lau saragu inebesei, aba ladugun Moisesi ´ ¨ ¨ ´ ´ aban alugudahani sudiniti lun Heowa. Aba ´ ¨ ¨ ¨ ´ laluguduni ka lan lıribei. Kei le subudi waali ´ ˜ lubei meha liri Bungiu saragu dan lubaragine ´ dan ligıa, ka labusenrubei Moisesi lasubudi´ ¨ ¨ ¨ ¨ run lau alugudahani le ladugubei? Furanguti busenti lan meha lasubudirun amu katei ¨ ´ ´ luagu gurigia le gıribalin iri ligıa, busenti meha ´ ¨ ¨ lasubudirun katei burı le gayarabei ladugun ˜ ˜ lun hafinerun lumutunina luagu lesefuruba˜ ´ na lan. Gebunati meha lidiheri, lugundun kei ¨ ˜ ´ ´ ¨ le baruhana lubei meha ısuraelina saragu dan ´ kei musu, hafuga machouru hamuti meha ˜ ¨ ¨ luagu lesefurubana lan Habungiute haguburi˜ ´ ´ ˜ gu. Anahein meha fiu hadangine huduguati˜ ´ na houn bungiugu ehiptuna (Ese. 20:7, 8). ˜ ´ ´ ´ ¨ ¨ 5 Ida lina lounabun Heowa lun laluguda˜ ´ han Moisesi? Aba larinagun lun: “Au Bun˜ ´ giubei le magumuchaditi. Arinagaba lubei´ ti houn: ‘AU LE’ ounahabalina humoun. [...] ´ ¨ ¨ [Heowa] le Habungiute binadu haguburi´ ¨ gu, [...] ounahabalina humoun”.1 Furamaseti ¨ ¨ Bungiu ladugubei lan le labusenrun lun la´ gunfuliruni lisuuni, lidan amu dimurei, ua´ ´ raguabei lan lun lererun sunwandan. Ligıati, ´ ˜ lidan berusu 15 aliihatiwa arinaga lan Heo´ ´ ´ ´ wa: “Ligıaba niri lun sunwandan ani ligıa lun´ ¨ ´ ˜ ´ bei houseruni gurigia lumagine guento lun ´ ´ ´ lubaruaguoun”. Hafuga ruti dimurei burı le ´ ˜ ´ ´ ¨ ¨ ´ 1 Lıdangineti fiu letura ebureu liri Bungiu ani mini lan ´ ¨ ´ ´ ¨ “aduga lun ligıaba lan”. Ligıati, iri Heowa mini lan “Ladu¨ ´ ¨ ¨ ¨ guba Lun Lasuseredun”. (Gen. 2:4, aburuduni, TNM). ´ ¨ ¨ ´ ´ liri, ani ka uagu gebuna lubei meha ladiheridun? ˜ ¨ ¨ ´ 5. Ida lina lafuranguagudunitima Heowa le mini ´ ´ ´ ¨ ¨ lubei liri dan le lounabunbalin lalugudahan Moisesi? 4. Ka meha uagu lalugudei Moisesi Bungiu ka lan 28 ¨ GARUDIA ATALAYA ´ ˜ ´ ˜ Aba leredun lafinen Moisesi larigine lasubudiruni le ´ mini lubei liri Bungiu ¨ ¨ ¨ ´ ¨ dugudaguau lun Moisesi ani buıngudalei lau inebesei lun Bungiu. ´ ´ UARAGUATI MEHA HEOWA LUN LIRI ´ ˜ ´ ´ 6 Murusun dan larigi ne lıchugun Heowa ´ aban wadagimanu lun Moisesi, uaragua´ ´ ´ ti Heowa lun liri le weirigubei dan le lalı¨ ¨ ˜ ´ ¨ ¨ burerunbalina ısuraelina. Unabuguda lumu˜ ´ tina ehiptuna lau diisi igei, le aubei lıgirei ´ ´ furangu luagu mabafu hama bungiugu ehip´ tuna ´ lun ni kata, faraon haganagua (Afu. 12: 12). Abati lafanreinraguni barana Funati, aba ¨ ¨ ´ ¨ ¨ ¨ ´ ¨ ladugun lun hasugurun ısuraelina labadina˜ ˜ ¨ ¨ ´ guagine ani aba lanaradaguaguduni faraon hau sun lisudaranigu baranaha (Sal. 136:1315). Lidan “fulasu mageirawati”, aban meha ´ Bungiu le akipurubalin ibagari Heowa: ruti ˜ ´ ´ 6, 7. Ida lina uaragua lan Heowa lun liri sunsuina- gubei? ´ ˜ ´ eigini luma duna houn lumutunina, hafuga ´ ˜ ¨ ¨ ´˜ ¨ ´ biamananu o uruwa mınunu gurigia o hougi˜ ne. Ani lanwoun lira, lidan sun dan le hau˜ ˜ ¨ bei nein, manaladuntu hadauragun ani magadeirun tuguya hageidin (2 Lur.1:19; 29:5). ´ ¨ ¨ ´ Kei aubei warihei, uati lunti ladugun lun la˜ ´ ´ ´ sinarun uaragua lan Heowa lun liri. Dan la˜ ˜ ´ rigine, aba larinagun lun Isaıasi: “Au... au ´ ´ ´ ´ Heowabei, ani bougudin nuei uati esefuhati” (Is. 43:11, TNM). ´ ˜ 7 Hosue, le leweneguabei Moisesi, ariha ˜ ´ lumuti gine lanarime larufuduni Heowa lubafu Ehiptu luma lidan fulasu mageirawati. ´ ˜ Ligıati, lagumuhounbei dan lubaragine loun˜ ´ ¨ wen, arinagati houn ısuraelina lau ichouruni: “Busentina lun hasubudiruni tau sun hanigi ´ luma tau sun huani luagu gunfulihali lan sun ¨ ´ katei buiti le buga furamase lubei Wabureme ´ ¨ ¨ ´ ˜ ¨ hun. Meredeti ni abanrugu lıdangine le fu´ ramase lubei magunfulirunga” (Hos. 23:14). ´ Mabusenrunti meha faraon ´ lasubudiruni ´ Heowa lan Bungiubei ´ ˜ ´ ´ Itara lina, gunfuli lumuti Heowa lererun fu¨ rangu, kei aubei furamase lani. ˜ ´ ´ 8 Ugune weyu, uaraguamemegili Heowa ˜ ´ ¨ lun liri. Liyumulugugine Lirau ruti aban pro´ ˜ ´ ˜ fesıa le nein lubei larinaga luagu lapurichi´ ´ ´ houba lan uganu buiti luaguti Larueihan Bun´ giu “lidan sun ub ou” (Mat. 24:14). Lun ¨ ¨ hamuga mama lan Bungiu adugubalin, kaba ¨ hamuga aduga lun lagunfulirun dimurei li´ ´ ¨ gıa ani yusu ligıa saragu ‘gurigia ´ ha maturia˜ ¨ hantina saragu’? (Adu. 4:13.) Itarati, dan le ´ ˜ wagunfulirun lau wadagimanu le, wıdehana ´ ´ ´ ¨ lidan lagunfulirun profesıa le tıdanbei Bıbu´ ´ lia. Rutiwa inebesei lun Waguchi ani arufuda ˜ ´ ´ ˜ wamuti lun afine wama tıdangine sun wanigi ˜ luagu le warinagubei ˜ ¨ lun dan le´ wamuriahan: ´ ¨ ¨ “Inebewala biri. Nubuinla barueihan; adugu´ ¨ ¨ wala bugundan ya ubouagu kei laduguniwa sielu” (Mat. 6:9, 10). ´ WEIRIGUTI LIRI ´ ˜ ´ ´ ¨ 9 Murusun dan larigi ne hafuridun ısuraeli˜ ´ na Ehiptugine, aba iseri lan Heowa houn lu˜ ¨ ´ mutunina. Aduga lumuti meha Heowa dara´ ´ ¨ du lanina Lurudu hama ani furamaseti houn ´ ˜ ´ ´ lounigirubana lan, ıtara kei lounigirunu aban ´ ¨ ¨ ´ ¨ ¨ wuguri marıeiti lani weiriou. Abati laduguni˜ ´ ¨ ´ ¨ na ısuraelina lun “lumarime”, gurigia ha la´ ˜ ¨ ¨ nuadirubana lun hanuguni liri (Isa. 54:5, 6). Dan le hederegeragunbei houngua lun Bun´ giu lau sun hagundan ani gaganbadi hagıa ´ lun lugumadin, aba meha aban lan “umari” ´ ´ ˜ ´ uaraguati. Binı lumutina meha, gounigi lumu˜ ´ ¨ tina ani ru ligıa darangilau houn (1 Lur. 6: ´ ´ ´ 22-27). Ani kei resultou, abaha lichugun ´ ´ ´ ueiriguni lun liri hadan nechanigu (aliihouala ´ ´ 2 Lurudu 4:5-8 luma Salumu´ 86:7-10). Le lina¨ ¨ ˜ ´ ˜ run katei, lidan sun lidaani Isuraeli neinnanu ´ ´ ˜ ´ meha saragu nechani anharutina lun ahu¨ ´ ´ ¨ duraguni inaruniti. Ligiameme desidıru ha´ ´ ¨ ˜ bei kei meha Rudu, moabuna to arinaguboun ˜ ´ ´ ˜ 8. Ida lina uaragua lan Heowa lun liri ugune weyu? ´ ´ ¨ ˜ 9, 10. Lidan louserun hama ısuraelina, ida lina ¨ ´ ´ aganwoundagudeina lani Heowa le mini lubei liri, ´ ani ka resultoubei? ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 29 ´ ´ tun Noemı: “Le bageira, ligıaba nageira; le Bu´ bungiute, ligıaba Nubungiute” (Rudu 1:16). ¨ 10 Luagu milu-seingu-san irumu, arufuda ´ ´ ´ ¨ lumuti louserun´ Heowa hama ısuraelina ka ´ ´ lan ligaburibei. Ibini maganbadi hama necha´ ´ nigu hagıa, sunwandan aban lan meha Bun´ giu ‘gudemehabuti’ ani weiriti ‘luguraasun’ ´ (Afu. 34:5-7). Gama lumoun, gebehati meha ¨ ¨ luguraasun, suguguati lau dan le hamaha´ ´ ´ dunbei hurıu lun Hesusu ani afara hamei hi´ ˜ lagubei (Mat. 23:37, 38). Aba mamaana lan ´ ¨ ˜ ¨ ¨ ısuraelina lumutunina Bungiu ha anugubalin ´ liri. Hibe-agei feridi hamuti hamadagua luma ´ ´ Heowa, aba herederun kei aban tıdibu wewe ´ ´ to hilamemeru (Luk. 23:31). Ka lanibei le efe¨ ´ kutu lidan houserun luma liri Bungiu? ¨ ¨ 11 Arufudati abahudaguni luagu dan le su¨ ´ ´ ˜ guhalibei, aba lan hayeihan hurıu afineni le ´ ´ ¨ ¨ ¨ mebunati luagu liri Bungiu lau lasugurun ´ ˜ ˜ ´ dan, darı lun hafinerun sinati lan hıriduni liri ´ (Afu. 20:7). Aba ıgireina hamani hayusuru´ ni murusun murusun. Chouruti gari lan lun ´ ´ Heowa larihini minebenehabuni ligıa (Sal. ´ 78:40, 41). Furanguti mıgirunbei lan meha ¨ Bungiu le ‘Emeidibei’ lun hasigirun gurigia ´ ˜ ha mahabana hagunfuliruni lilurudun ani ha ´ ˜ aubana magundan lan ayusurei liri (Afu. 34: ¨ ¨ 14). Lunti ladugun katei le lun lerederun fu´ rangu lidan wasaminan sudini lan wayusuruni liri Bungiu lau saragu inebesei. ˜ ISERI LUMUTUNINA BUNGIU HA ¨ ¨ ANUGUBALIN LIRI ˜ ´ 12 Liyumulugugine Heremıasi, afurangua¨ ´ ¨ ¨ guda lumuti Heowa lisuuni lun ladugun ´ “aban iseri daradu” luma aban iseri nechani, ´ ¨ ˜ ˜ Isuraeli le lani Bungiu. Arinagati gine lidan ´ ´ aban profesıa hasubudirubei lan sun lılana ´ ´ ´ ˜ ´ nechani ligıa, “lumagine le weiyatimahalibei ´ ˜ ¨ ¨ daga lumoun le nurautimagilibei” (Her. 31:31, ´ 33, 34). Gumeseti profesıa le agunfulira lidan ´ ´ ´ 11. Ka uagu aba lubei masigirun hama hurıu ayu- surei liri Bungiu? ˜ ´ ´ ˜ ¨ 12. Ida lina lagumeserun Heowa anuadahana guri´ ˜ ¨ ¨ gia ha lunbana ‘hanuguni liri’? 30 ¨ GARUDIA ATALAYA Pentekosutesi lidan irumu 33 lidan wadaani, ´ ´ dan le lıchugunbalin Heowa iseri daradu. Ise´ ¨ ´ ´ ri nechani le, “Isuraeli le lani Bungiu”, le ıdan˜ ´ bei anahein lan dandu hurıu kei mama hu´ ¨ ¨ ˜ ´ ´ rıu, chulutina lun lanigu hama, o kei le aubei ¨ ¨ ´ ˜ lafuranguagudei Bungiu, “gurigia ha unbana ´ ´ laguarua luagu niri”, TNM (Gal. 6:16, TNM; ´ ¨ ¨ aliihouala Adugau 15:14-17; Mat. 21:43). ¨ ¨ ¨ 13 Keisi gurigia ha anugubalin liri Heo´ ´ ´ ´ wa, sun lılana nechani ligıa yusu hamuti liri Bungiu, ani furanguti yusu hamani dan ´ ´ le hayanuhan luagu somu berusu lıdangi˜ ¨ ¨ ¨ ¨ ´ ´ ne Aburuduni Ebureu.1 Keiburi dan le laya´ nuhanbei apostolu Feduru houn saragu hu´ ´ rıu hama mama hurıu lidan Pentekosutesi ´ irumu 33, yusu lumuti iri le saragu weiyaa´ su (Hech. 2:14, 20, 21, 25, 34, TNM). Ru˜ ˜ ˜ ´ tina meha furuminetina kristianugu inebe´ ´ sei lun Heowa, ani binı lumuti wadagimanu ´ ¨ ¨ ˜ lanina apurichihani le hadugubei. Ugune ´ ˜ ´ weyu, binı lumuti gine Heowa wani ministeriu dan le wapurichihani liri lau ugunda´ ni ani arufuda wamei houn ha aganbutiwa, ¨ ´ ¨ ¨ tidan habibulian guanarugu anhein gayara. ´ ˜ ¨ ¨ Itara lina wasubudiraguduni Bungiu le ina¨ runiti houn. Ma lubuidun chansi... dandu ´ houn kei woun! Arufudahani ligıa, gayarati ´ ligıa lan lagumeseha aban lubuidun umada¨ ´ guau le lunbei lasigirun lun sunwandan. ´ ˜ 14 Larigi ne, aba lagumeserun arufudahani ´ ¨ mama kristianu ebelura lidoun damuriguau ´ ´ ˜ ´ kristianu, lariginetima hounwegun apostolu˜ ´ gu (2 Tesa. 2:3-7). Anahein meha maisturugu ¨ ¨ ¨ ´ ˜ 1 Aburuhani ebureu le meha hayusurubei furumineti´ ˜ ´ ´ na kristianugu anihein meha Tetragramaton lidan. Chou˜ ruwati gine luagu anihein lan meha iri le lidan furu˜ ´ ´ ¨ ¨ ¨ ¨ mineti burı kopia tidan Septuaginta, lasuguraguduniwa ¨ ¨ ¨ ¨ ´ ¨ Aburuduni Ebureu lidoun guriegu. ´ ˜ ˜ ´ hamuti lan meha furuminetina kristianugu liri Bungiu? b) Ariha humuti san chansi le hibihibei ´ lun hayusuruni liri Heowa lidan hani ministeriu kei aban katei gebegiti? ´ 14, 15. Ibini buruguaali lan arufudahani le mama ´ ¨ ´ ´ kristianu, ka aduga laalibei Heowa luagu iri le au´ bei labusenra lun laritawagun luagun? 13. a) Ka uagu gayara lubei wachoururuni yusu ´ ˜ ´ ´ ´ yeetina ha ayeihabalin echuni hurıu lun mayu´ surun hamani liri Bungiu. Gama lumoun, lı´ giruba meha san Heowa lun lagumuchagun ´ iri le aubei labusenra lun laritawagun luagun? ´ ¨ ˜ Ua! Inaruni ibidine lan woun lau ichouruni ˜ ´ ida lina lan meha liridun, gama lumoun, ani´ ´ heingua iri ligıa ayusurua. Lidan sun dan le ¨ ¨ ´ ¨ suguhalibei, fuati iri le tidan saragu Bıbulia, ´ ¨ ¨ ´ ˜ ¨ ¨ ıtara kei lidan haburuhan amunegueinarugu ¨ ¨ ˜ ´ ¨ ¨ aburuhatina. Keiburi lidan irumu 1757, aburuhati Charles Peters luagu “genege lan luagu ´ ´ [Heowa] lan iri le buıdutimabei lun harufu´ ¨ ¨ duni le mini lubei liri Bungiu sugu lau fu˜ ¨ ¨ ´ rumineguarugu tıtulu”. Ani lidan irumu 1797 ´ gumese lumuti Hopton Haynes kapıtulu 7 ti´ ´ ´ dan aban lıburu luagutu ahuduraguni lun ´ Bungiu lau dimurei le: “HEOWA, le liri BUNGIU ´ ´ ¨ ¨ ´ haganagua hurıu, le unrugubei hahuduragua, ´ ¨ ¨ ıtara kei laduguni Kristu hama lani Apostolu´ gu”. Ani Henry Grew (1781-1862) mama yu¨ ¨ surugu lumuti liri Bungiu, gunfuranda lumuti ˜ ´ gine luagu yusua lan lau minebenehabuni ani ¨ ¨ ´ ´ ˜ mosu lan ladugun sandume. Ligiameme gine ¨ ¨ ladugubei George Storrs (1796-1879), le lani ´ ˜ Charles T. Russell paana, yusu lumuti gine liri ´ ¨ ¨ Bungiu, ıtara kei laduguni Russell. ´ ´ ´ 15 Ligıa sudini lubei irumu 1931, lugundun ˜ ˜ ´ ¨ sun lumutunina Bungiu, Aturiahatina Bıbu´ ´ lia meha hıribei lidan dan ligıa, ani lidan iru˜ mu 1931 aba hibihini iri gefentina luagu Heo´ ´ ˜ ´ ¨ wa le hasagarubei tıdangine Bıbulia (Isa. 43: ´ ˜ 10-12). Itara lina meha harufuduni lun sun ´ ´ ´ ´ ubou luagu gunda hama lau lubueingu hama ´ ¨ ¨ ¨ ´ abanrugu Bungiu le inarunibei, luagu hagıa ¨ ¨ ¨ lan ‘anugubalin liri’, lun halawahani (Adu. 15: ¨ ¨ ´ ¨ 14). Sugu burı le haritaguaguda lumutiwa lua˜ ´ gu dimurei le larinagubei Heowa lidan Ma´ ´ lakıasi 1:11: “Ruati inebesei nun hadan sun ´ ˜ ˜ nechanigu ha ubouagubana, gudaguatina kupali [...] lidan niri”. ´ ´ ´ EIBUGA HUMA LIDAN LIRI HEOWA ¨ ¨ ´ 16 Abur uhati profeta Mikeasi: “Ha hıbiri ´ ´ ´ 16. Ka uagu aban lubei ounwenbu chansi weibu- ´ gun “lidan liri Heowa”? ¨ ´ ˜ ´ ´ g urigia, lu eigi ne h oubadina, h eibugu´ ba lidan liri habungiute; anhein wagıa, ´ ´ luagu woubadina, weibuguba lidan liri ´ ´ Heowa le Wabungiute lun sunwandan” ´ ¨ ¨ ˜ (Miq. 4:5, TNM). Mamarugunein kei aban ˜ ´ ¨ lubuidun chansi harihei Aturiahatina Bıbu´ ˜ ´ lia lıgirunina Heowa lun hayusuruni liri, ˜ ´ ariha hamuti gine kei aban ıchouruni luagu ´ ´ gunda lan hau (aliihouala Malakıasi 3:16´ ¨ 18). Weiriti san lebegi chansi le hun? Adu´ ga humuti san sun hiyaraati lun heibugun ´ lidan liri Heowa? Gunfuranda humuti san ´ ka lan mini lubei? ¨ ¨ 17 Anihein ur uwa katei lidan le mini lu´ ´ ˜ bei weibugun lidan liri Bungiu. Furumine´ ti, mosu wapurichihani iri lig ıa, lugun´ ¨ ¨ ˜ dun gunfuranda wamuti harugubana lan ´ ´ “aguaruti liri Wabureme [Heowa]” asalbara (Rom. 10:13). Libiaman, mosu warufu´ ´ ˜ duni ligaburi Heowa, ınsinenitima (1 Huan ¨ ¨ ´ 4:8). Ani luruwan, mosu gaganbadi wama ´ ´ lun lilurudun Waguchi le sielubei lun ma´ wiyedun wamani liri le sandubei (1 Huan ´ ¨ ¨ ´ 5:3). Desidır uhadun san heibugun ‘lidan ´ ´ liri Heowa le Wabungiute lun sunwandan’? 18 Yarafa madise, sun ha meberesegun˜ ˜ ba na o ha ebedaaguba na lun liri Bun´ ´ giu mosume hasubudiruni ka lan Heowabei ˜ ˜ ¨ (Ese. 38:23). Haganagua anaheinbana gu´ ˜ ´ ˜ rigia ha ıtarabana kei faraon le arinagu´ ˜ bei: “K ateineigia ‘Bungiu’, lun naganbubei lan”? Furendei lumuti lau luriban (Afu. ´ ´ 5:1, 2; 9:16; 12:29). Anheinti wagıa, subu´ ¨ ´ ˜ di wamaali Heowa laduga ıtara lina lan ´ ¨ ¨ wabusenruni. Gundaatiwa lau wanuguni ˜ ´ ´ liri luma luagu lumutunina wama. Ligıa´ ´ ti, ariha wama wabaruaguoun lau emenigi¨ ´ ´ ni luagu furamasei le lıdanbei Salumu 9:10: ´ ˜ “Ha subudihabubana bun [o lun biri], hemeni˜ ¨ ´ ˜ gitina buagu, laduga magurun bumutina ha ´ aluahabalibu”. ´ ´ 17. Ka san mini lubei weibugun lidan liri Bungiu? ´ ´ ˜ ´ ´ na inebesei lun liri Heowa habaruaguoun lau emenigini? 18. Ka uagu gayara lubei harihin sun ha ıchuguba- ¨ ¨ 1 LIDAN URUWA-HATI, 2013 31 ´ ¨ ¨ ´ ´ ¨ AL UG UDAHANI BUR I TUAGU B IB ULIA ´ Ka uagu laguahoua lun ´ ¨ Hesusu Lirau Bungiu? ´ ´ ¨ Maniti Bungiu aban weiriou lun garau lan tau. Li´ ¨ ¨ gıa adugubalin sun katei le gabagaribei. Gama lu´ ´ ´ ¨ ¨ moun, kei sungubei lubei wagıa aduguwatiwa lau ´ ´ ˜ ubafu lun wayeihani ligaburi, wawati lun furumine´ ¨ ¨ ´ ´ ¨ ´ ti wuguri, Adan, “[lirau] Bungiu”. Itarameme, wawa˜ ´ ¨ ¨ ¨ ti gine lun Hesusu ‘Lirau Bungiu’ lugundun adugu´ ´ wati lau igaburi libe ligaburi Luguchi. (Aliiha humei ´ Lukasi 3:38 luma Huan 1:14, 49.) ´ ¨ ¨ Idabuga laduguwa Hesusu? ¨ ˜ ¨ ¨ Aduga lumuti Bungiu Hesusu lubaragine laduguni ´ ¨ ´ ˜ ¨ Adan. Le linarun katei, ligıa furumineti gurigia le la¨ ¨ ´ ´ ¨ ¨ ´ dugubei, ani lau lıdehan ligıa laduguni sun le lıbiri ´ ´ ´ ˜ ´ ¨ ´ katei, ıbini anheligu. Ligıa tarinagunbei Bıbulia “ligıa ´ ¨ ´ ˜ ¨ ¨ ıgiramaubei, le louginebei sun katei le adugubei”. ´ (Aliiha humei Kolosana 1:15, 16.) ˜ ´ Lubaragine nasirua lan Hesusu Bel en, aban ´ ´ ¨ ¨ ¨ meha sıfiri ligıa sielu. Dan le lachulurunbei dan, aba ´ ¨ ¨ ¨ ¨ lasuguraguduni Bungiu libagari Hesusu turageiru´ ¨ ¨ ´ gun Marıa lun nasirua lan kei wuguri. (Aliiha humei ´ Lukasi 1:30-32; Huan 6:38 luma 8:23.) ¨ Ka uagu laduga Bungiu lun nasirua lan Hesu¨ ¨ su ubouagu kei aban wuguri? Ka wadagimanu es¨ ¨ ´ ´ ¨ pechaliti ladugubei? Anhein haluaha ounabagu´ ¨ lei tidan Bıbulia, harihibei laganwoundun hisubudin ¨ ¨ luma heteingiradi luagu le ladugubei Bungiu luma Hesusu luagu wafulesein. ´ Aban meha ˜ sıfiri Hesusu sielu ´ lubaragine nasirua lan Belen ´ ´ ˜ Anhein busen´ hubei ´ lanwoun ari´ nahani, akutiha hum¨ ei ¨ kapıtulu 4˜ tidan lıburu to,´ hadugun gefentina luagu Heowa ´ ¨ HADARIRUBA OUNABAG ULEI ´ ¨ ¨ ´ ´ ¨ LUN SARAGU AMU ALUGUDAHANI TUAGUTI BIBULIA LIDAN INTERNET s n o ¨ ´ Rarig ¨ uda humoun ´ gar ´ udia to tuma burı to˜ afuriduboun tubaragine mafayeihanga m q ´ Katima san TARUFUDAHABEI ´ ¨ BIBULIA? ´ ´ ¨ ´ Aluaha huma ar ´ utıkulu luma katei burı¨ le¨ gayarabei haduguni ˜ ¨ ¨ aguburigu, ¨ nibureinti na ˜ ¨ hama irahunu p ´ ´ ¨ Aliiha humoun Bıbulia lidan ´ Internet; hadariruboun keiburi ˜ ˜ lidan 50 inenein wp13 03/01-GRF