Donuz qripi (SIV) – Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yaydığı
Transkript
Donuz qripi (SIV) – Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yaydığı
Donuz qripi (SIV) – Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yaydığı məlumata görə, virus "donuz qripi" adlansa da, əslində, müxtəlif H1N1 viruslarının qarışığından yaranıb – donuz qripi, quş qripi və insan qripi. Bu üzdən viruslara həm donuzların, həm quşların, həm də insanların yoluxması mümkündür. Adi öskürək və asqırıqla ətrafa yayılan damcılar və xəstə insanla yaxın kontaktla xəstəlik asanlıqla yayıla bilir. "Donuz qripi"nə ilk dəfə 2008-ci ilin aprelində Meksikanın La-Qloriya kəndində yaşayan beş yaşlı oğlan Edqar Ernandes donuz ferması yaxınlığında yoluxub. Həmin vaxtdan dünyanın 135 ölkəsində 134 mindən çox adam bu qripə tutulub ki, onların da 700 nəfərdən çoxu dünyasını dəyişib. Xəstələrin sayı ABŞ, Meksika, Kanada Böyük Britaniya, Çili və Avstraliyada daha çoxdur. "Donuz qripi"nin texniki adı belə qəbul olunub: A/H1/N1. "A" tipli qrip virusun nəfəs yolu ilə yoluxması nəticəsində ortaya çıxır və bu xəstəlik sürətlə yayıla bilir. "Donuz gripi" donuzlarda bütün il boyu özünü biruzə verə bilər. Xəstəliyə yoluxanlar özlərini əzgin, yorğun hiss edirlər, boğazları qaşınır, əzələləri ağrıyır, quru öskürək müşahidə olunur. Amma "quş qripi"ndən azacıq fərqi odur ki, bu qripə yoluxanlarda ürəkbulanma və diareya halları sıx-sıx müşahidə olunmur. "Donuz qripi"nə qarşı hələlik heç bir peyvənd yoxdur. İndi Dünya Sağlamlıq Təşkilatı bu peyvəndi hazırlamaqla məşğuldur. Amma qriplə bağlı önəmli bir xəbər də ondan ibarətdir ki, "quş qripi"nə qarşı təsirli olan Tamiflu və Relenza kimi dərmanlar "donuz qripi"nə yoluxanlara da müsbət təsir edir. Vaxtında müalicəyə başlayanda, xəstəni sağaltmaq mümkündür. Virusun yayılması Təsdiq olunmuş ölümlər hadisələr Təsdiq olunmamış hadisələr Donuz qripi epidemiyası (2009) Google Maps Təsdiq olunmuş Mündəricat 1 Əlamətləri 2 "Donuz qripi"nin gizli "dost"u 3 İstinad 4 Həmçinin bax 5 Mənbə 6 Xarici keçidlər Əlamətləri A/H1N1 tipli qrip yüksək patogenli virus ştamının törətdiyi kəskin infeksion xəstəlikdir. Virus asanlıqla insandan insana hava, damcı yolu ilə keçir və bir neçə saatdan 7 günə qədər olan müddətdə özünü göstərir. Xəstəliyin ilkin əlamətləri yüksək hərarət, öskürək, boğazda ağrı, zökəm, baş və əzələ ağrıları, bəzi hallarda qusma və diareyadır. A/H1N1 virusu ilə yoluxmuş şəxslər əsasən xəstəliyinin başlandığı ilk 7 gün ərzində potensial yoluxdurucu hesab edilməlidir. Uşaqlar, xüsusən də azyaşlı uşaqlar daha uzun müddət ərzində potensial yoluxdurucu ola bilər. A/H1N1 virus tipi ilə xəstələndiyi təsdiq olunmuş şəxslər xəstəxanaya yerləşdirilmədiyi hallarda və ya xəstələnmə şübhəsi olan şəxslər ev şəraitində, ən azı xəstəliyin başlandığı ilk 7 gün ərzində təcrid edilməlidir. Xəstəliyin ilkin əlamətləri müşahidə edildikdə təcili evə həkim çağırmaq, çoxlu miqdarda maye qəbul etmək, maska və ya pambıq tənzifli maska taxmaq, əlləri tez-tez sabunla yumaq lazımdır. Ailədə xəstə şəxslə təmas zamanı gigiyena qaydalarına əməl edilməlidir. Profilaktiki tədbirlər kimi kəskin respirator xəstəlikləri (hərarət, öskürək, zökəm) və qripin digər əlamətləri olan şəxslərlə yaxın əlaqədən mütləq qorunmaq, əlləri tez-tez sabunla yumaq lazımdır. Mütləq evdə qalmaq, işə və ya təhsil müəssisəsinə getməkdən, kütlə ilə təmasdan çəkinmək, insanlarla təmasa girməmək üçün ailə üzvlərinə və yaxınlara xəstəliklə bağlı məlumat vermək lazımdır. A/H1N1 virusundan necə qorunmaq lazımdır? - Yüksək hərarəti, öskürəyi, hərarəti olan şəxslərlə təmasdan çəkinmək. - Əlləri tez-tez sabunla yumaq. - Sabun və su olmadıqda əlləri spirtli tampunla silmək. - Asqırdıqda və ya öskürdükdə ağızı salfet və ya dəsmalla örtmək. - Gözlərə, buruna, ağıza toxunmamağa çalışmaq. - Sağlam həyat tərzi keçirmək, o cümlədən normal yuxuya riayət etmək. - Vitaminlərlə zəngin qida qəbul etmək, fiziki aktivliyi artırmaq. - Xəstələnərkən evdə qalmaq və tibbi xidmətə müraciət etmək. Ev şəraitində xəstəyə qulluq qaydaları: - Xəstəni ayrıca otaqda izolə etmək. - Xəstəyə qulluq zamanı birdəfəlik maska və ya respiratordan istifadə etmək, dörd saatdan bir onları dəyişmək. - Xəstə ilə hər kontaktdan sonra əlləri sabunla yumaq. - Xəstə olan otağın havasını vaxtaşırı dəyişmək. - Otağı təmiz saxlamaq və ətrafı nəm üsulla yığışdırmaq. "Donuz qripi"nin gizli "dost"u ABŞ Xəstəliyə Nəzarət və Mübarizə Mərkəzi bu vaxta qədər AH1N1 virusundan ("Donuz qripi") ölənlər üzərində aparılan araşdırma sensasion bir gerçəkliyi ortaya qoyub. Araşdırma zamanı məlum olub ki, 77 nəfərdən 29-un ölümünə tək AH1N1 virusu deyil, digər bir virus da səbəb olub. Bu, "Streptococcus pneumoniae" virusudur. "Streptococcus pneumoniae" virusu "Donuz qripi"nə insanı öldürməkdə bir növ yardımçı olur. "Donuz qripi"ndən fərqli olaraq, bu virusu rentgen müayinələri zamanı aşkarlamaq mümkün olmur. ABŞ Xəstəliyə Nəzarət və Mübarizə Mərkəzi bu virusa qarşı peyvəndin olduğunu və onunla mübarizənin çətin olmayacağını da bildirib.[1] Bu maddedeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir. Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına bakabilirsiniz.Maddeye uygun biçimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Domuzlar insanlara ve kuşlar gibi diğer canlılara bulaşabilen grip virüslerini taşıyabilirler, bu sayede virüsün genetik olarak değişime uğrayıp pandemik bir salgına dönüşmesine neden olabilirler. Bir hemşire Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack H. Obama'ya domuz gribi aşısı vurmak üzereyken (20 Aralık 2009). Domuz gribi, Orthomyxoviridae ailesinden, herhangi bir virüs tarafından oluşmuştur.Domuzlarda oluşan virüse çok benzediği için adına Domuz Gribi denmektedir.Hastalık tıp alanında İngilizce swine influenza virus kelimelerinin baş harflerinin bir araya getirilmesiyle kısaca SIV olarak adlandırılır. Bilinen tüm SIV tipleri ya Influenzavirus A (çoğunlukla) ya da Influenzavirus C (ender) tipindedir.[1] Aşısı bulunmaktadır. [2] 2009 salgınına neden olan virüs, influenza A virüsünün alt türlerinden biri olan H1N1'dir. Kümes hayvanları ve domuzlar ile yakın temasta çalışan kişiler, özellikle korumasız bir şekilde temasta bulunanlar, eğer hayvan insana bulaşabilen bir virüs taşıyorsa enfeksiyon kapma riski altındadır. Buna karşılık, hastalıklı bir hayvanın eti uygun bir şekilde pişirildiği zaman herhangi bir risk arz etmemektedir. SIV, insandan insana bulaşabilecek şekilde yapısını değiştirebilmektedir. 2009 yılındaki domuz gribi vakalarının bu tip bir virüs tarafından oluştuğu belirtilmektedir.[3] Konu başlıkları 1 Tarihçe 2 Belirtileri 3 Bulaşma şekli o 3.1 Domuzlar arasında o 3.2 İnsanlara 4 Risk grupları 5 Korunma 6 Profilaksi ve Tedavi 7 Mortalite 8 Önlemler 9 Ayrıca bakınız 10 Dış bağlantılar 11 Kaynakça Tarihçe Ana madde: İspanyol Gribi Ana madde: 2009 domuz gribi salgını Bu tür bir salgın şeklinde bilinen ilk grip salgını, "İspanyol gribi" olarak da adlandırılan 1918 salgınında, yaklaşık iki yıl içerisinde 500 milyon kişi hastalığa yakalandı ve 50 ila 100 milyon kişi hayatını kaybetti. Bu salgına yol açan grip virüs H1N1 virüsünün atasıydı.[4][5] 1976 salgınında 1 kişi hastalıktan 25 kişi virüs aşısına bağlı oluşan yan etkilerden hayatını kaybetti. Bu nedenle 1976 salgını, "domuz gribi fiyaskosu" olarak da bilinir. 1988 salgınında sadece hamile bir kadın ve doğmamış bebeği hayatını kaybetti[kaynak belirtilmeli]. 2009 yılında Meksika'da başlayıp dünyaya yayılan virüs,191 ülkede yaklaşık 800,000 kişide görüldü, 8238 kişi H1N1 virüsü nedeniyle yaşamını yitirdi.[6] Belirtileri Hastalığın insandaki belirtileri grip ve grip benzeri hastalıkların semptomları ile aynıdır. Belirtiler; ateş, öksürük, boğaz ağrısı, vücut ağrısı, baş ağrısı, üşüme hissi ve yorgunluktur. Normalden daha fazla sayıda hasta ishal ve kusma şikayeti bildirmiştir.[7] Bu epidemide ateşsiz, daha atipik seyreden vakalar da görülmektedir. Örneğin, bir aileden birisinde tipik grip semptomları olmasına rağmen ailenin başka üyelerinde hafif bir burun akıntısı, gözlerde batma şikayeti, boğaz ağrısı olabilmekte ve hiç ateşi olmayanlara rastlanmaktadır. İki hastadan biri hafif seyretmektedir, ancak doktora “ben hastayım” diye gelenlerin önemli bir kısmında ateş vardır; hastaneye yatırılanlarda bu oran %90-95'e ulaşmaktadır. Yani daha ciddi vakaların hemen hepsi ateşlidir. Bu belirtiler sadece domuz gribine özgü olmadığı için tanı konulması için hastanın yakın geçmişi, domuz gribi olan kişilerle temas edebileceği bölgelerde bulunup bulunmadığı ya da domuzların ve kümes hayvanlarının bulunduğu ortamlarda bulunup bulunmadığı sorgulanarak ayırıcı tanı yönteminin uygulanması gerekmektedir. Bulaşma şekli Domuzlar arasında Domuzlarda grip çok yaygındır,[kaynak belirtilmeli] ABD'de üretilen domuzların yaklaşık yarısı virüse maruz kalmıştır.[kaynak belirtilmeli] Virüse karşı antikorlara diğer ülkelerdeki domuzlarda da sıkça rastlanır.[kaynak belirtilmeli] En önemli bulaşma yolu hastalıklı ve hastalıksız domuzların doğrudan temasıdır. Bu yakın temaslar özellikle hayvanların taşınması sırasında sıkça gerçekleşir. Entansif tarım da, domuzların birbirine çok yakın ortamlarda yetiştirilmesinden dolayı bulaşma riskini artırabilir. Virüsün doğrudan bulaşması muhtemelen domuzların burunlarını birbirlerine değdirmeleriyle ya da kurumuş mukus üzerinden olur. Hapşırma ve öksürme yüzünden havayoluyla bulaşma da mümkündür. Virüs genellikle bir sürü içinde hızlıca yayılır ve birkaç gün içerisinde tüm domuzlara bulaşır. Yaban domuzu gibi vahşi hayvanlar da virüsü bulaştırabilir ve bu hastalığın çiftlikler arasında yayılmasına sebep olabilir. İnsanlara Domuzların çevresinde çalışan, özellikle yakın temasa giren kişiler bu hayvanlarda yaygın olarak görülen bu virüsü kapma riski altındadır. Bu insanlar, zoonoz ve virüsün şekil değiştirmesinin birlikte oluşabileceği bir ortam teşkil ederler. Dolayısıyla bu insanların aşılanması ve yeni virüs nesillerinin tespit edilmesi için izlenmesi halk sağlığı açısından önemlidir. Çiftliklerdeki çalışanlar kadar olmasa da veterinerler ve et işleme tesislerinde çalışanlar da virüse yakalanma riski altındadır. Risk grupları Risk grubu, yani hastaneye yatış ve ölüm riski yüksek olanlar, hem yurt dışında hem Türkiye'de aynı. Bunlar, 5 yaş altı, özellikle de 2 yaş altı çocuklar, gebeler, her yaş grubundan kronik hastalığı olanlar, yani astım, KOAH, kalp hastalığı, diyabeti olanlar, bağışıklığı baskılanmış olanlar, REYE sendromu nedeniyle 19 yaş altı aspirin tedavisi alanlardır. En yüksek riski olanlar gebelerdir. Hastaneye yatışların ise çok önemli bir kısmını pnömoniler oluşturmaktadır. Domuz gribi salgınından bu kadar korkulmasının nedenlerinden biri, hastalığın, belki genelde kötü seyretmiyor, ama ölen hastaların bir kısmı genç erişkinler ve okul çağı çocukları olmasıdır. Bunlardan %30'unda altta yatan bir hastalık da bulunmamaktadır. Ayrıca yoğun bakıma ihtiyaç duyan ve uzun süre kalan bu tür hastalar, yoğun bakım yatak sayısında da çok ciddi bir yetersizliğe de yol açmaktadır. Korunma Domuz gribi solunum (hava) yoluyla bulaşmaktadır; aşısı bulunmuştur ve Dünya Sağlık Federasyonun onayladığı bir aşıdır. Ancak aşının yan etkileri konusunda hâla şüpheler bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, dünyada Aralık 2009'a kadar 65 milyon aşının yapıldığını ve mevsimsel grip aşısında beklenenlerden farklı yan etkiye rastlanmadığını bizzat açıklamıştır. Domuz gribi aşısında adjuvan olarak yer alan skualen daha önce hepatit, papilloma, bazı grip aşıları ve kuş gribi gibi farklı birçok aşıda denenmiştir ve hem AB'de hem de ABD'de onay almıştır. Koldaki enjeksiyon yerinde ağrı dışında, adjuvanlı ve adjuvansız aşılar karşılaştırıldığında hiçbir ciddi yan etki görülmemiştir. Bir iddia da, bu molekülün normalde bağırsaktan alındığı ve koldan verilmesi durumunda antikor oluşumuna yol açacağı şeklindedir. Bunun da aksi ispatlanmış ve enjeksiyon yoluyla verilen adjuvanlara karşı antikor oluşmadığı gösterilmiştir. Onaylanmış aşılar gebelerde yapılabilir. Buna, canlı zayıflatılmış aşılar, ayrıca adjuvanlı ve adjuvansız ölü aşılar dahildir. Yeterli antikor oluşumunun sağlabilmesi açısından, bebeklerde 6. aylıkdan itibaren aşı uygulanabilir. İlk 6 ayda bebeğin annesinin veya bakıcısının aşı olması gerekmektedir. Öte yandan, yenidoğanlara dahi oseltamivir verilebilmektedir. Aşıya bağlı olarak, yumurta alerjisi olanların dışında beklenen bir alerjik reaksiyon yoktur. Tedbir olarak, solunum maskeleri dışında, özellikle kalabalık ortamlarda bulunduktan sonra, eller sıklıkla sabun ve su ya da alkol içerikli kimyasallar ile yıkanmalıdır. İnsanlar ellerini yıkayamadıkları durumlarda, ağızlarına, burunlarına ve gözlerine elleriyle dokunmaktan kaçınmalıdır. Eğer öksürme gerekiyorsa ağız bir bez ya da kâğıt ile kapatılmalı ve kullanılan kâğıt ya da bez hemen çöpe atılmalıdır. Profilaksi ve Tedavi CDC, dört durumda profilaksi önermektedir. Bunlar, profilaksi verilecek kişinin risk grubunda olması, gerçek temas öyküsü olması, ilacın hastalık başlangıcından itibaren ilk 48 saatte verilmesi ve son olarak, profilaksinin 10 gün boyunca alınmasıdır. Bu dört koşul sağlanıyorsa profilaksi verilmeli, yoksa verilmemelidir. Profilaksi, aile içi veya yakın temas bulaşları içindir. Uzun süreli profilaksi önerilmemektedir. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) hastalıktan korunma veya tedavisi için Tamiflu (oseltamivir) ya da Relenza (zanamivir) önermektedir. İzole edilen virüs üzerinde ABD ve Meksika'da yapılan deneylerde amantadine ve rimantadine'e karşı dayanıklı olduğu tespit edildi.[8] Amerikalı uzmanlar 2009 Haziran ayının sonlarında aşının bulunmasına çok yaklaştıklarını açıkladılar.[9] Yapılan önemli hatalardan biri, doktorların grip düşündükleri herkese ilaç vermeleridir. DSÖ yüksek riskli gruplara erken tedavi önermektedir. Yani tedaviye ilk 48 saat içinde ve ideal olarak da ilk 24 saatte başlanması gerekmektedir. Örneğin bir gebe, iki yaş altı çocuk veya astımlı bir hasta geldiğinde test yapılmadan hemen ilaç başlanmalıdır. Gebelerde, sistemik etkisi nedeniyle oseltamivir daha uygundur. Ama hafif hastalığı olan ve risk taşımayan bir kişide, domuz gribi düşünülse bile ilaç verilmesi gerekmemektedir. Yani ilaca, hastanın durumuna ve riskine göre başlanmalıdır.[kaynak belirtilmeli] Mortalite Hafif olan vakaların kaç kişi olduğu bilinmemektedir. Doktora hasta olduğu için başvuranların ortalama %4'ü hastaneye yatmakta, bunun dörtte biri yoğun bakıma girmekte, yoğun bakıma girenlerin de üçte biri ölmektedir. Buna göre, doktora, “ben çok hastayım” diye başvuranlarda mortalite 3/1000'dir. Daha hafif vakalar da dahil edilirse, bu oran 1/10.000 düzeyine inmektedir. Önlemler ABD Başkanı Barack Obama, H1N1 virüsünün yol açtığı domuz gribi hastalığıyla mücadeleye acil kullanım için 1.825 milyar dolar tahsis etmiştir.[10]ABD ve Dünya Sağlık Örgütü domuz gribiyle mücadelede alınacak önlemler ve tedaviler için sistemli bir şekilde çalışmaktadırlar. Ayrıca bakınız Kuş Gribi Dış bağlantılar WHO (DSÖ) güncel domuz gribi dağılım haritası Reuters.com (İngilizce) Rhiza Labs ve Google tarafından hazırlanan güncel domuz gribi dağılım haritası Flutracker.rhizalabs.com (İngilizce) Kaynakça 1. ^ Uzm. Dr.Cengiz Uzun Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları, Konuyla iligli Alman Hastanesinin bir makalesi 2. ^ Domuz gribinin aşısı da yok! 3. ^ Swine influenza 4. ^ 1918 Flu Resulted In Current Lineage Of H1N1 Swine Influenza Viruses ScienceDaily.com. Erişim: 2 Temmuz 2009 5. ^ Centers for Disease Control and Prevention. Jeffery K. Taubenberger and David M. Morens. 1918 Influenza: the Mother of All Pandemics, January, 2006. Erişim: 9 Mayıs 2009. (İngilizce) 6. ^ Domuz Gribi Salgını dağılım haritası flutracker.rhizalabs.com. Erişim: 24 Kasım 2009 7. ^ Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezinin konuyla ilgili açıklaması 8. ^ CDC'nin konuyla iligli açıklaması 9. ^ Domuz Gribi Paniği Şiddete Dönüştü TRT Haber. Erişim: 23 M