PROSES KONTROL ve ENSTRÜMANTASYON
Transkript
PROSES KONTROL ve ENSTRÜMANTASYON
17-20 Mart 2011 2. Hall D160 ED‹TÖR Pratik bir yol Günümüzde art›k sadece canl›lar duyma, görme, hissetme ve koklama duyular›na sahip de¤il. Özellikle son y›llarda üretilmifl bir otomobil kulland›¤›n›zda bunu daha çok fark ediyorsunuz. Giderek floföründen ba¤›ms›z olarak yapt›¤› iflleri art›ran otomobiller bu becerilerini haliyle öncelikle duyular›na yani sensörlerine borçlular. Günümüzde bunlar›n say›s› birçok modelde yüzü bulmufl durumda. Üretim ortam›nda da sensörlerin say›s› h›zla art›yor. Ürüne en yak›n yerlerde duruyorlar ve kritik öneme sahipler. Do¤ru seçim ve montaj ise bizim sorumlulu¤umuzda. Özellikle g›da sektöründe, güvenli g›da üretimi için koyulan hijyen kurallar›, ürüne en yak›n noktalarda bulunan sensörlerin materyel, dizayn, montaj ve ba¤lant›lar›n›n önemini daha da art›r›yor. Do¤ru seçim için yeni teknolojileri izlemek ve bilgi sahibi olman›n en pratik yollar›ndan birisi fuarlar ve bilgilendirme toplant›lar›. En önemlisi ise WIN World of Industry Fuar›. ‹lk faz› 3-6 fiubat 2011 tarihleri aras›nda, 2. Faz› ise 17-20 Mart 2011 tarihleri aras›nda gerçekleflecek fuar› seksene yak›n sektörel birlik ve kurulufl destekliyor. 3 fiubat’ ta bafllayacak olan birinci fazda, 16. Makina ‹malat› ve Metal ‹flleme Teknolojileri Fuar›, 11. Birlefltirme, Kaynak ve Kesme Teknolojileri Fuar›, 5. Yüzey ‹flleme Teknolojileri Fuar› ve 10. Tafl›ma, Depolama, ‹stifleme ve Lojistik Fuar› kat›l›mc›lar› yer alacak. 17 Mart’ta bafllayacak 2. fazda ise 18. Endüstriyel Otomasyon Fuar›, 12. Enerji, Elektrik ve Elektronik Teknolojileri Fuar› ve 8. Ak›flkan Gücü Teknolojileri Fuar› kat›l›mc›lar› bir araya gelerek en son çözümlerini sergileyecek. Fuar›n önemli bir aya¤›n› oluflturan “Endüstriyel Etkinlikler Zirvesi” kapsam›nda ise dergimiz sponsorlu¤unda üç ayr› panel düzenliyoruz; 4 fiubat Cuma günü “Makina Otomasyonunda Yeni Trendler“ 18 Mart Cuma günü “Otomasyonda Yeni Trendler: Ekipman, ‹letiflimdeki Geliflmeler ve Sistem Güvenli¤i” 19 Mart Cumartesi günü “Otomasyon E¤itimi ve Beklentiler” Fuarda görüflmek dile¤iyle, Erhan Demirtel fiUBAT 2011 > SAYI: 224 Bileflim Yay›nc›l›k, Fuarc›l›k ve Tan›t›m Hizmetleri San. ve Tic. A.fi. ad›na ‹MT‹YAZ SAH‹B‹ ve YÖNET‹M KURULU BAfiKANI Mustafa ÜSTÜN Bileflim ‹fl Merkezi, Sanayi Mah. Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No: 10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL GENEL MÜDÜR N. Nezih KAZANKAYA GENEL MÜDÜR YRD. Tülay TOSUN YAYIN KURULU YAZI ‹fiLER‹ MÜDÜRÜ Erhan DEM‹RTEL, Ediz RONA, ‹pek PORTAKAL, Devrim BOZKURT, Ali BAYCANLAR, Haluk Kürflad KOPUZLU Elektronik Müh. ‹pek PORTAKAL (Sorumlu) iportakal@bilesim.com.tr Bileflim ‹fl Merkezi, Sanayi Mahallesi Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No:10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL ED‹TÖR Damla G‹RG‹N dgirgin@bilesim.com.tr GÖRSEL YÖNETMEN Feyza YAPULU fyapulu@bilesim.com.tr SAYFA TASARIMI FOTO⁄RAF ED‹TÖRÜ GRUP SATIfi MÜDÜRÜ Ertan ‹RG‹N eirgin@bilesim.com.tr Garo M‹LOfiYAN garo@bilesim.com.tr Hacer YILMAZER KALAFATLAR hyilmazer@bilesim.com.tr REKLAM KOORD‹NATÖRÜ Yasemin ‹fiCAN yiscan@bilesim.com.tr SATIfi DESTEK SORUMLUSU fienay ÖZD‹L MERAL sozdil@bilesim.com.tr ÜRET‹M D‹REKTÖRÜ Y›lmaz BAYKUT ybaykut@bilesim.com.tr ÜRET‹M AS‹STANI Görkem DO⁄AN gdogan@bilesim.com.tr B‹LG‹ ‹fiLEM Erdal AYTEK‹N eaytekin@bilesim.com.tr WEB / E-DERG‹ ABONE SERV‹S‹ MERKEZ YÖNET‹M ADRES‹ ANKARA fiUBE GÜNEY VE GÜNEYDO⁄U ANADOLU BÖLGE TEMS‹LC‹L‹⁄‹ BASKI YAYIN TÜRÜ BASKI TAR‹H‹ Bertu€ KODAMANO⁄LU bertug@bilesim.com.tr Sibel ALTUN abone@bilesim.com.tr (212) 324 44 43 - dahili 191 Bileflim ‹fl Merkezi Sanayi Mahallesi Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No:10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL Tel: (0212) 324 44 43(Pbx) Faks: (0212) 284 36 05 E-posta: otomasyon@bilesim.com.tr Web: www.bilesim.com.tr Ayflim KOfiAR KARSU Tel: (0312) 287 73 40 Faks: (0312) 287 73 42 E-posta: aysim@bilesim.com.tr Sami DEM‹RKIRAN Tel: (0322) 359 81 85 (Pbx) Faks: (0322) 359 36 39 E-posta: sdemirkiran@bilesim.com.tr ‹yiifller Yay›nc›l›k ve Matbaac›l›k Tel: (0212) 294 23 31 Yerel Süreli Yay›n 07.02.2011 AKADEM‹K HAKEM KURULU Prof. Dr. Atilla B‹R (‹TÜ) Prof. Dr. U€ur ÇELTEKL‹G‹L (AREL Ü) Prof. Dr. Ahmet DENKER (BÜ) Prof. Dr. Ali R›za KAYLAN (BÜ) Prof. Dr. Gönül YENERSOY ERDO⁄AN (DÜ) Prof. Dr. Yorgo ‹STEFANOPULOS (IfiIK Ü) Prof. Dr. Ethem TOLGA (GSÜ) Prof. Dr. Ahmet KUZUCU (‹TÜ) Prof. Dr. Kemal SARIO⁄LU (‹TÜ) Prof. Dr. Asaf VAROL (FÜ) Prof. Dr. Ersin TULUNAY (TÜB‹TAK) Prof. Dr. Do€an ‹BRAH‹M (YAKIN DO⁄U Ü) Prof. Dr. Gündüz ULUSOY (SABANCI Ü) SEKTÖREL DANIfiMA KURULU Zeki AYDAN (SIEMENS) Malik AV‹RAL (EL‹MKO) Bülent Deniz AKKAYA (SCHNEIDER ELEKTR‹K) Levent FADILO⁄LU (SCHNEIDER ELEKTR‹K) Levent ÖZDEM‹R (SCHNEIDER ELEKTR‹K) Ömer Tarhan DIVARCI (PHOENIX CONTACT) S›rr› KARDEfi (PHOENIX CONTACT) Metin ÇELENK (ÜLKER) Sevtap Yarg›ç ‹NAN (SIEMENS) Selim ERDEM (ANEL) Mehmet KOCAO⁄LU (SIEMENS) Hamid JAFAR‹ (EMERSON) Hasan Basri KAYAKIRAN (ELS‹M) H. Cengiz CELEP (ENTEK PNÖMAT‹K) Mehmet TAYGUN (EL‹AR) Hasan TERZ‹O⁄LU (ENTEK TEKN‹K) Can TUNÇELL‹ (B‹LKO) Otto BAUER (FESTO) Tuncay SOYDAfi (FESTO) Steven YOUNG (BOSCH REXROTH) Bülent G‹RAY (BOSCH REXROTH) D. Remzi SAL‹ (SERVO KONTROL) Ediz ÖZDEM‹R (ABB ELEKTR‹K) Tolga Murat ÖZDEM‹R (KONTEK) Bergman GÜLSÜN (SICK) Ceyhun ‹NSEL (LEROY SOMER) Mahmut BERTAN (WE‹DMÜLLER) Savafl YALÇIN (KLEMSAN) © Tüm yay›n haklar› B‹LEfi‹M YAYINCILIK A.fi.’ye ait olup yaz›lar iktibas edilemez. ® Tüm reklamlar›n sorumlulu€u firmalara, yaz›lardaki ve söyleflilerdeki görüfller sahiplerine aittir. 17-20 Mart 2011 2. Hall E120 17-20 Mart 2011 6. Hall C160 17-20 Mart 2011 3. Hall D140 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 ‹Ç‹NDEK‹LER 4 24 60 66 72 80 84 90 94 98 158 160 164 166 Editörden Ürünler PROSES KONTROL/ ENSTRÜMANTASYON Enelsan Yönetim Kurulu Baflkan› Ertan Söylemez: Enelsan üretimle yoluna devam edecek Rosemount Güneydo€u Avrupa ‹fl Gelifltirme Müdürü Burak Gürkan: 2011 Emerson için büyüme y›l› olacak Her Türlü Proseste Kullan›labilen Flowmetreler (ABB Elektrik) Kimyasal Üretim Tesisindeki Teknoloji Ata€› (Siemens) Gaz Ak›fl› Ölçüm Cihazlar› (Endress+Hauser) Ak›flmetreler ile Do€ru ve Hassas Ölçüm (Siemens) Endüstriyel Buhar Ölçümlerinde Ak›flmetre Çözümleri (Honeywell) Bütünlefltirici Proses Otomasyon Sistemleri (ABB Elektrik) MOTOR VE SÜRÜCÜLER Pano’ya ‹htiyaç Duymayan Sürücü (ABC Enser) HAREKET KONTROL FANUC Robotics Türkiye Müdürü Marco Ghirardello: Pazardaki en yüksek verimlili€e sahip “Ak›ll› ve Güçlü” robotlar› üretiyoruz Elektro-hidrolik Hibrid Sürücü Teknolojisi ile Enerji Verimlili€inin Art›r›lmas› (B&R Automation) Genel Avantajlar› ve Uygulamaya Özgü Hayati Özellikleri ile Robotlar (Robotmer) 170 Entegre Sürücülü EtherCAT Arayüzlü F›rças›z DC Servo Motorlar (Femsan) 172 Tak›m Tezgahlar› için Standart CNC Paketi (B&R Automation) 174 Çok Eksenli Hareket Kontrolörü ve AC Servo Motor ve Sürücüleri (Enotek) KONTROLÖRLER 178 Dokunmatik Renkli Ekran Nem Kontrolörü (Mikrohost Sistem) ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M 180 Profinet ‹novasyonlar› Endüstriyel Ethernet Standartlar›n› Belirliyor (Siemens) 184 Endüstriyel Ortamlarda Genifl Alan A€lar› (WAN) Uzak Eriflim için Ürünler ve Çözümler (Areskom) 192 Güvenli Kablosuz ‹zleme ve Kontrol Node’lar› (Dacel Mühendislik) HMI/SCADA 196 SCADA ve SCADA’lara Yönelik RBSReport Excel Raporlama Program› (Robosoft) 200 Renkli Dokunmatik Ekranl› PLC (Yorum Otomatik Kontrol) 202 PLC ve Endüstriyel PC Tek Cihazda (Wago) TEST/ÖLÇÜ 208 Dijital Fosfor Osiloskop (Netes Mühendislik) 214 Yüksek Hassasiyete Sahip Masa Tipi Multimetre (Testone) 218 Enerjisini, Di€er Kaynaklardan Sa€layan Kablosuz Datalogger (E3Tam) ENERJ‹ OTOMASYONU 220 Enerji Sektöründe Yeflil Bir Büyüme için Ak›ll› fiebeke Uygulamalar› (Schneider Electric) 226 3 Fazl› Portatif Enerji Analizörü (SGE Mühendislik) 104 DOSYA SENSÖR 106 Opkon Pozisyon Sensörleri Dünya Pazar›nda (Opkon) 112 Minyatür Fotoelektrik Sensörler (Schneider Electric) 114 Tavlama Uygulamalar›nda Termokupl Seçimi (Elimko) 234 Mikro ‹fllemci Tabanl› Enerji Analizörleri (DKE Elektrik) OT/VT 236 Otomatik Kimliklendirme Sistemleri (Pepperl+Fuchs Elektronik) 244 Araç ‹çinde Ekranlara Sahip Kablosuz Filo Yönetim Sistemi (Almer Otomasyon) H‹DROL‹K/PNÖMAT‹K 246 CPX Tip Valf Adalar› Entegre Otomasyonun Simgesi (Festo) 252 Filtrasyon Teknolojisi (Bosch Rexroth) 256 Çevreye Duyarl› Hidrolik Eksen Kontrol Çözümü (Siemens) 258 Hidrolik Silindirlerde Pozisyon Ölçüm Uygulamalar› (Balluff) GÜÇ ELEKTRON‹⁄‹ 260 Çift Kanal IGBT Sürücü ile Geleneksel Sürücülerden Üç Kat Fazla Servis Ömrü (Semikron) fiALT 262 Yük Transferinde Do€ru Ürün: Transfer fialteri (Gülboy Mühendislik) EMN‹YET 268 Güvenlik Bariyerlerinde Yeni Teknoloji ve Maliyet Avantajlar› (SICK) BA⁄LANTI ELEMANLARI 270 S›kma Terminal Difli Konnektör ve Kapa€› (Harting) E⁄‹T‹M 272 Mesleki Teknik E€itimde AB Standartlar›, Enka-Entek ‹flbirli€i (Entek E€itim) YEN‹ ÜRÜN 278 Yay Bask›l› Ray Klemensler (Onka) 280 Dahili PLC Yaz›l›ml› Yeni Seri Sürücüler (Elsim) 282 Haberler 288 Reklam ‹ndeksi 50 FOKUS GIDA/‹ÇECEK 52 G›da ve ‹çecek Sektörüne Yönelik Çözümler (Siemens) 54 Süt Ürünlerinin Dolumunda Çözümler (SICK) 56 Hindistan’daki Vasudhara Süt Tesisi’nde Gerçeklefltirilen Proses Kontrol Sistemi (Siemens) 58 ‹çecek Dolum Makinesinde Çözümler (SICK) 120 Lineer Mesafe ve Aç› Sensörleri (Dacel Mühendislik) 140 Dijital Loadcell Transmitteri (Baykon) 128 Kat› Malzemelerde Hassas Seviye ve Hacim Ölçümü (GEOTEK) 142 Yeni Nesil Çatal Sensörler (Leuze Electronic) 134 Güvenilir ve Optimum Performansl› Fotosel (SICK) 138 Termokupl ve Termorezistans S›cakl›k Sensörleri (EMKO Elektronik) 144 Yüksek Bas›nca Dayan›kl› Endüktif Sensörler (Balluff) 146 Emniyet Kap› fialteri Uygulamalar› ve Çözümler (Pilz) 152 DOSYA/Ürünler 17-20 Mart 2011 2. Hall D130 17-20 Mart 2011 3. Hall B200 17-20 Mart 2011 2. Hall B200 17-20 Mart 2011 2. Hall B140 17-20 Mart 2011 3. Hall C230 17-20 Mart 2011 2. Hall C100 ÜRÜNLER CNC Kontrol Üniteleri LNC-520 Serisi CNC kontrol üniteleri, kompakt yap›s› ve yüksek performans› ile CNC makine üreticilerinin tercih ettikleri bir modeldir. Torna (T520), freze (M520) ve tafllama (G520) uygulamalar› için farkl› modellerde üretilen 520 serisi kontrolörler grafik simülasyon, entegre ethernet ve uzaktan izleme/bak›m fonksiyonlar› sebebiyle CNC revizyon ifllemlerinde de s›kça kullan›lmaktad›r. Market Otomasyon CNC kontrol ünitesinin genel özellikleri; • 4 eksen servo kontrol, • 1 spindle kontrol, • 20 girifl / 16 ç›k›fl, • Remote IO ile ilave 128 girifl / 128 ç›k›fl, • 8.4” TFT renkli LCD ekran, • Pulse ya da voltaj ile servo kontrolü, • Çift CF kart ile yedekli çal›flma, • Operasyon paneli, LCD ekran ve klavyenin entegre oldu¤u kompakt yap› sayesinde az montaj yeri ihtiyac› ve h›zl› montaj imkan›, • 2D DXF dosya kullanabilme özelli¤i (Freze), • Otomatik/manuel tak›m boyu ölçümü, • MPG Dry Run (‹leri/Geri) özelli¤i ile kolay program kontrolü, • Opsiyonel uzaktan izleme fonksiyonu. ReCON Shop Floor yaz›l›m› ile bütün LNC CNC kontrol ünitelerine Ethernet üzerinden kolayca eriflilebilir. ‹fl programlar› istenilen kontrol ünitesine gönderilebilir ve makinelerin durumlar› tek bir merkezden izlenebilir. Ayr›ca istenirse alarm mesajlar› SMS olarak cep telefonuna gönderilebilir. ‹¤neli Vanalar Regülasyon amaçl› kullan›lan Do¤ufl ‹¤neli Vanalar›, özel tasar›m›ndan ötürü di¤er vanalara k›yasla kavitasyon hasar›na u¤ramaz ve oldukça yüksek debi kapasitesine sahiptir. Bu sayede de sessiz ve titreflimsiz regülasyon olana¤› sa¤lar. Tam kapal› pozisyonda vana s›zd›rmazl›k sa¤larken tam aç›k konumda damla yap›s›n› alarak bas›nç kayb›n› minimum seviyeye indirir ve maksimum debi kapasitesi yarat›r. Tübitak destekli gerçeklefltirilen Ar-Ge çal›flmalar› sonucunda Do¤ufl Vana, i¤neli vanalar› DN 65 – DN 1200 çaplar›nda üretmekte olup yak›n bir gelecekte daha yüksek çaplarda üretim planlanmaktad›r. Üzerindeki elektrik aktüatörü sayesinde i¤neli vanalar; bas›nç düflürme, bas›nç sabitleme, debi kontrolü, seviye kontrolü, h›zl› açma/kapama vanas› gibi çeflitli otomasyon sistemlerinde kullan›labilir ve vana aç›kl›k oran›, girifl ç›k›fl bas›nçlar› ve debi de¤erleri merkezi bir bilgisayardan izlenip vanaya kumanda edilebilir. 24 Otomasyon Do¤ufl Vana 17-20 Mart 2011 3. Hall E100 ÜRÜNLER Üniversal Programl› Say›c› Multifonksiyonel Puls, zaman ve frekans de¤erlerinin kontrol, ölçme ve görüntülenmesi için çözüm sunar. Kullan›m› kolayd›r. Preset say›c›, toplam say›c›, takometre ve zaman saati olarak kullan›labilir. Belirli preset veya ard› s›ra preset de¤erlerinin direkt girilebilmesi olana¤›n› sunar. 4 veya 6 program de¤eri girilebilen model seçene¤i bulunmaktad›r. Üst ve alt sat›rlar LCD veya k›rm›z›-yeflil LED gösterim seçenekleri vard›r. Özellikleri • 2 sat›r, 6 hane genifl LCD veya LED ekran, • 90..260 VAC 50/60 Hz,10..30 VDC besleme gerilimleri, • EEPROM haf›zada 10 y›l veri koruma, • Puls, zaman, pozisyon sayma fonksiyonlar›, ileri ve geri sayma, • 6’ya kadar program de¤eri girebilme, maksimum 4 röle ç›k›fl›, 6 optoküplör ç›k›fl›, • IP65 yüksek koruma s›n›f›, • Tufl tak›m› ile veya elektriksel s›f›rlayabilme, • Opsiyonel arka ayd›nlatma, • Preset de¤erlerinin kolayca ve direkt girilebilmesi için çoklu tufl tak›m›, • Vida terminalleri ile h›zl› montaj ve kurulum. Eruz Elektrik Yeni Termoplastik Makine Fifl Priz Serisi Han-Eco®, endüstriyel alanlarda standart Han B serilerine göre maliyet ve a¤›rl›k da tasarruf sa¤l›yor. HanB® serilerinde oldu¤u gibi Han-Eco® 6B, 10B, 16B ve 24 B boyutlar›nda ve sa¤dan ve dikey kablo giriflli olarak tasarland›. Entegre metrik kablo rakorlar› ve modüler yap›s› ile Harting da¤›t›m ve otomasyon panolar›n› ekonomik bir flekilde kablodan ba¤›ms›z modüler hale getiriyor. Han-Eco® k›l›f ve gövdeleri, çevresel koflullara karfl› dayan›kl› DIN EN 60 529’a göre IP65 standartlar›n› sa¤l›yor. Ek olarak UL 94 class V0 yanmazl›k özelli¤ine sahip. Tak- ç›kar özellikleri ile Han Eco herhangi bir el aleti gerektirmeden kolayl›kla monte ve demonte edilebiliyor. Han-Modular® ailesinin genifl ürün yelpazesi Han-Eco®’da kullan›labiliyor. Bu özellikleri ile tüm pano tasar›mlar› enerji, sinyal, fiber, pnömatik ba¤lant›lar› kapsayacak flekilde modüler hale getirilebilir. Sahada montaj için gerekli devreye alma süresini ve maliyetini ortadan kald›rmaktad›r. Harting Türkiye 26 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall D110 ÜRÜNLER HMI Ürünleri ile Komple Bir Sistem Perspecto ile Wago komple bir HMI (Human Machine Interface's/ ‹nsan Makine Arabirimi) ailesine sahip oldu. Ürün ailesi do¤rudan ba¤l› dokunmatik ekran olabildi¤i gibi, web tabanl› çal›flan ekrandan programlanabilir kontrol paneline kadar 4 farkl› teknolojik alt ürün grubundan oluflmaktad›r. HMI ürünleri ilk etapta 3,5” ile 15” aras›nda 32 Bit ARM 9 200MHz ifllemciden, Intel Atom 1.6 ifllemciye kadar farkl› CPU seçenekleri ve 256Mb Ram / 128Mb Flash / CF ile SRAM kapasitesine kadar farkl› seçeneklerde üretime bafllanm›flt›r. Böylece touch-screen, Perspecto TM, WAGO-I/O-IPC ile do¤rudan DVI ya da USB ile ba¤lanarak kullan›labilmektedir. Monitör VGA, SVGA ve XGA çözünürlüklerini desteklemektedir. Dahili USB hub fonksiyonu ile di¤er USB ürünleri klavye, Mouse ya da harici depolama ünitesi monitöre do¤rudan ba¤lanabilmektedir. Wago kontrolörler dahili/standart Web server fonksiyonu sayesinde Ethernet üzerinden web panel, Perspecto WP ile web client olarak haberleflir. Kontrolöre do¤rudan ba¤l› olup QVGA, VGA ve SVGA çözünürlükleri- ni destekler. Bir browser, Java virtual machine ve Codesys Java applet ekran üzerinde yüklü gelir. Bu sayede uygulamalar kiosk modunda çal›flt›r›labilir. Daha güçlü uygulamalar için Visu-panel Perspecto VP. Kendi bafl›na çal›flabilen HMI Runtime içerir, böylece ekran düflük cevap h›z› ile yüksek h›zl› time-masklerin kullan›m› için uygundur. 4 farkl› çözünürlü¤e sahip olup paralel olarak web gösterimini de uzak ekran uygulamalar› için destekler. Control Panel, Perspecto CP, tam donan›ml› bir otomasyon cihaz›n› 4 ayr› ekran çözünürlü¤ü ile sunar. Dahili olarak HMI Runtime CoDeSys runtime sunar. Böylece Perspecto CP programlanabilir özellikler sunar. PLC fonksiyonelli¤i CoDeSys IEC 61131 ile uyumludur. Perspecto CP ile program› çal›flt›rabilir, kuplörler üzerinden de saha uzak I/O uygulamalar› yap›labilir. Wago De¤iflken Kesitli Tip Debimetre Krohne-Enelsan 28 Otomasyon Krohne, H250 M40 de¤iflken kesitli debimetresiyle yeni standartlar› belirliyor. Bu cihaz her uygulama için özel ayarlamaya izin veren modüler tasar›ml›d›r. En önemli özelli¤i daha sonra kolayca de¤iflen gereksinimleri karfl›lamak için yap›land›r›lm›fl olmas›d›r. Tüm elektronik bileflenler tamam›yla güvenli olacak flekilde tasarlanm›flt›r ve ex-proof alanlarda da kullan›labilirler. Tüm H250 M40 modeller IP66/IP67 koruma kategorisindedir. Tipik olarak, de¤iflken kesitli debimetreler dik yükselen hatlarda montaj gerektirir. Bu montaj için kayda de¤er bir harcamaya yol açabilir. Di¤er yandan, H250 M40 üstün tasar›m› ile dikey yükselen, yatay ve hatta afla¤› do¤ru ak›fl olan yerlerde kullan›labilir. Bu uygun özellikleriyle kimya, petrokimya, ilaç, makine, yiyecek ve içecek, ya¤ ve gaz, demir, çelik, metal, enerji santralleri, k⤛t, su ve at›k su gibi birçok endüstrilerde kullan›lmaktad›r. 17-20 Mart 2011 2. Hall C180 ÜRÜNLER IndraDrive Cs IndraDrive Cs, düflük güç gerektiren uygulamalar için tasarlanm›fl ekonomik, kompakt, ak›ll› ve evrensel bir üründür. Multi ethernet ve multi enkoder özellikleri ile kullan›c›ya opsiyonlu kullan›m ve çeflitli kontrol çözümleri sunar. IndraDrive Cs performans ve fiyat esnekli¤inin yan›s›ra kolay montaj ve kabinden yer tasarrufu sa¤layan kompakt dizayn› ile birlikte sürücü teknolojisinde en üst s›ralarda yerini alm›flt›r. Özellikler: •MultiEthernet: Sercos III, ProfiNet IO, Ethernet /IP, EtherCat • Multi Enkoder: Hiparface,Endat 2.1,Endat Bosch Rexroth 2.2, 1Vss, 5V TTL,Resolver • Kompakt Güç Aral›¤›: 0,1kW-3,5kW • Güvenlik Teknolojisi: IEC 61508’e göre • Hareket Loji¤i: IEC 61131-3’göre • On-Board Özellik: Dijital input-output, analog input, entegre fren direnci, s›cakl›k koruma,motor fren kontrolü • Operasyon Paneli: 1 sat›r, kayan text gösterimi, programlama imkan› • Besleme: 1x AC 110 – 230 V / 3x AC 110 – 230 V / 3x AC 200 – 500 V ‹nverter Sürücüleri Lenze frekans inverterleri ile servo inverterin özelliklerini birbirine yaklaflt›rd›. Bu geliflme ile 0,55 ~ 2,2 kW (230 V AC) ve 0,37 ~ 45 kW (400 V AC) güç aral›¤›ndaki sürekli uyart›ml› senkron servo motorlar 8400 TopLine serisi ile çal›flt›rabilmektedir. Cihazlar uygun kontrol sistemi ile donat›lm›fl ve inkremental ve absolutencoder için (single ve multiturn) arayüzleriyle donan›ml›d›r. Ek olarak HTL enkoder, resolver ve opsiyon olarak TTL, SinCos ve SSI enkoderlerde de¤erlendirilebilir. Inverter sürücü 8400 TopLine ürünleri Lenze’nin sürekli ölçeklenmifl modüler sürücü sistemini tamaml›yor ve bunun sayesinde flimdiye kadar sadece servo sürücü ile yap›labilen birçok uygulamay› kolay ve ekonomik bir flekilde yapmay› sa¤l›yor. Bunu dinamik ve hassasiyete göre kesin talepler istenen pozisyonlama uygulamalar›nda (örne¤in kald›r›c›(hoist), forklift, depolama ve eriflim sistemiveya sadece basit tut-b›rak “pink-andplace”uygulamalar) kullan›labilmektedir. Özenliyap›lm›fl sürücü sistemi; kablolar, motorlar,redüktörlü motorlar, geri besleme ve frenlerile sunulmufltur. Enerji verimlili¤i bak›m›ndan 8400 serisi inverter sürücüleri VFC Ecomodludur. VFC Ecomodu ile Lenze, çevre koruyan ve ayn› zamanda masraf azaltan ak›ll› konsepti gelifltirmesi nedeniyle ürün yelpazesini daha LSE Lenze da güçlendirmifltir. 30 Otomasyon 17-20 Mart 2011 3. Hall C100 ÜRÜNLER Servo Motor ve Sürücü Bir Arada IndraDrive Mi, servo motor ve sürücünün tek bir ünitede yer ald›¤› ultra-kompakt bir üründür. IndraDrive Mi, motor ve sürücünün entegre olmas› özelli¤inin yan› s›ra güç ve haberleflme sinyallerinin tek bir kablo (hibrit kablo) üzerinden Sercos 2 arac›l›¤› ile tafl›nmas›, di¤er servo uygulamalar›na oranla %50’den fazla yer tasarrufu imkan› sa¤lar. IndraDrive Mi, ekonomik ve yerden tasarruf gerektiren tüm uygulamalar için ideal bir çözümdür. Bosch Rexroth Seri Sinyal Dönüfltürücüler ICP-DAS Co. Ltd. firmas›, her türlü seri sinyalin birbirine dönüfltürülmesini sa¤layan cihazlar konusunda uzman bir firmad›r. Firman›n bu konuda üretti¤i ürünler, girifl/ç›k›fl ve besleme portlar›n›n birbirinden 3000 VDC seviyesinde galvanik izolasyonuyla ve seri portlarda DIP-switch ayar› gerektirmeyen self-tuner özelli¤iyle rakiplerinden ayr›flmaktad›r. I-7520A modeli, RS-232 sinyallerini RS-485 ve RS-422 standard›na çevirirken, I-7561 modeli ise USB ba¤lant›s› üzerinden Kalkan ayn› cihazda Otomasyon RS-232, RS-485 ve RS-422 ba¤lant›lar›n› sa¤layan izolasyonlu profesyonel bir çeviricidir. Firma ayr›ca, CAN-RS232, CAN-Ethernet ve USB-CAN çeviriciler de üretmektedir. 32 Otomasyon Özellikler: • Çeflitler : 9,4-35 Nm aras›nda de¤iflen maksimum torka sahip 4 farkl› seçenek, • Hareket Loji¤i: IEC 61131-3’e göre entegre hareket loji¤i, • Standart Arayüz: Sercos 2, • Arabirimler: RS232 arayüz, MMC kart, • Dahili I/O: 4 konfigüre edilebilir dijital I/O, • Enkoder: Hiparface (tek veya çok turlu absolute), • Firmware: IndraDrive basic, • Hata Teflhis Ledleri: Kontrol Voltaj-DC Bus Voltaj ve haberleflme. Toz ve Partikül Ölçüm Cihaz› Ölçüm sistemleri firmas› TSI markas› taraf›ndan üretilen Dusttrak™ II toz ve partikül ölçüm cihaz›, partiküllerin kütlesel ve hacimsel ölçümleri için üretilmifl, portatif, renkli ve dokunmatik ekranl›, kolay kullan›ml› bir üründür. Temiz ortam uygulamalar› yan›nda, çevresel koflullar nedeniyle maruz kal›nan toz ve duman gibi aerosollerin ölçümü için uygundur. 0.1 μm ile 10 μm aral›¤›nda ölçüm yapmakta olan cihaz, ölçümler ile efl zamanl› alarm verebilme, ölçüm de¤erlerinin kaydedilmesi ve dahili pompas› ile h›zl› ve do¤ru ölçüm olana¤› sa¤lamaktad›r. Ayr›ca cihaz ile birlikte gelen Trakprotm yaz›l›m› ile verilerin analizi ve raporlanmas› mümkündür. Penta Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall C110 ÜRÜNLER Ölçme Ay›rma Klemensleri Yeni UTME 4 serisi ölçme ay›rma klemensleri, yüksüksüz olarak 6 mm2, yüksüklü olarak ise 4 mm2 kesitli kablolar›n ba¤lant›s›na imkan tan›r. Clipline Complete konseptine uygun olarak tasarland›klar›ndan UT, ST, PIT, QT ve RT serisi klemensler ile ayn› aksesuarlar› kullan›rlar. Klemensin iki ucunu birbirinden ay›ran/birlefltien anahtar mekanizmas›n›n kullan›m› kolayd›r ve aç›k m› kapal› m› oldu¤u bir bak›flta anlafl›labilecek flekilde tasarlanm›flt›r. Bu ürünün vidal› UTME 4 modelinin yan› s›ra push-in ba¤lant›l› PITME 4 modeli de mevcuttur. Bir di¤er yenilik, UTME 4-CT/1P modellerine tak›labilen fifllerdir. Bu fifller, ak›m trafosu ba¤lant›s› için kullan›lmak üzere tasarlanm›flt›r. Fifl klemensten ayr›ld›¤› esnada fiflin tüm kutuplar› birbirine kendili¤inden k›sa devre olarak ak›m trafosunu dikkatsiz kullan›mdan kaynaklanabilecek olas› bir hasardan korur. UTME 4/1P modelleri ise COMBI fifl sistemi ile kombine edilerek gerilim trafolar› için kullan›fll› fifl-soketli bir çözüm meydana getirirler. Tüm fifller için kodlama parçalar› aksesuar olarak mevcuttur. Bu sayede fiflsoketli yap›daki ak›m trafosu ba¤lant›lar›n›n birbiri ile kar›flt›r›lma riski ortadan kalkar. Phoenix Contact Say›sal Kontrol Cihazlar› Yeni tasar›m E-49 Serisi kontrol cihazlar› (48x96 mm) ve E-94 Serisi kontrol cihazlar› (96x48 mm), aç›k – kapal› ve PID kontrol formlar›nda, geliflmifl yeni nesil mikrokontrolör kullan›larak tasar›mlanm›fl, IEC 668 normlar›na uygun endüstriyel cihazlard›r. Özellikleri • Analog ç›k›fll› (izoleli), • PID motorlu vana sürücü, • 4 röle ç›k›fll›, • Sensör için 24 VDC besleme opsiyonu, • RS485 ç›k›fl›, • Pozisyon geri besleme girifli, • Is›tma – so¤utma. Her iki cihazda da yer alan 4 dijitlik ayr› iki göstergede, set edilen de¤er ve ölçülen de¤er -1999’dan 9999’a kadar izlenebilir, üniversal girifller (T/C, R/T, mV, mA) 16 bit çözünürlükle programlanabilir. Endüstrinin her alan›nda, s›cakl›k, bas›nç, seviye, h›z, ak›m, gerilim, direnç ve di¤er fiziksel birimlerin ölçüm ve kontrolünde plastik, demir-çelik, kimya, metalurji, petro kimya, rafineriler, g›da, çimento, seramik, cam ve di¤er sanayi dallar›nda kullan›lmaktad›r. Elimko 34 Otomasyon ÜRÜNLER Ölçümlü Sinyal Dönüfltürücü ifm electronic, TP sinyal dönüfltürücü ile geleneksel “bafl verici (head transmitter)”lerine düflük maliyetli bir alternatif sunmaktad›r. Bu birim, analog de¤er (4...20 mA) sa¤lamak üzere bir Pt100/ Pt1000 ölçümlü sinyal dönüfltürücüsüdür. “Bafl verici”lerinin aksine, sinyal dönüfltürücünün iki standart M12 ba¤lant›s› bulunmaktad›r ve bunlar karmafl›k montaj› önemli ölçüde azaltmaktad›r. M12 ba¤lant›l› s›cakl›k sensörlerine, IP 67 korumaya sahip herhangi bir araç olmadan vidalanabilmektedir. Yeni fifl sayesinde “bafl verici”sinin kablolamas› s›ras›nda oluflan hatalar ve karmafl›k montaj geçmiflte kal›r. Vericinin ölçüm aral›¤› IO Link arac›l›¤›yla -50°C ile +300°C aras›nda ölçeklendirilebilir. Yeflil LED çal›flma durumunu gösterir. ‹fm Electronic Limitsiz Lazer Mesafe Ölçümleri Leuze Electronic Leuze Electronic yeni AMS 300i uzun mesafe lazer ölçüm sistemleri, kendini ispatlam›fl olan SSI ve konvensiyonel RS arayüzlerine ek olarak, kompakt M12 konnektörleri sayesinde uluslarararas› endüstriyel haberleflme protokollerini bünyesinde toplayarak standart hale getirmifltir. Cihaz Profinet, Profibus, EtherNet/IP, DeviceNET, CANopen, EtherCAT ve Ethernet TCP/IO veya Interbus gibi arayüzleri de içermektedir. Ayr›ca AMS 300i lazer mesafe ölçüm sistemleri, 300 metreye kadar olan ölçüm mesafeleri ile “limitsiz” olarak nitelendirilebilir. Buna ek olarak, h›z ve yap›land›r›lan s›n›r durumlar› hesaplanabilir, pozisyona paralel olarak gösterilebilir. Bu yüzden konumland›rmadan, sistem durumlar›n›n izlenmesi ve dinamik ayarlama gibi standart uygulamalar›n kullan›lmas›nda büyük kolayl›klar sa¤lar. 36 Otomasyon Kafa Tipi S›cakl›k Dönüfltürücü HMT08 Model kafa tipi s›cakl›k dönüfltürücüleri termokupl veya rezistans termometre tipi s›cakl›k sensörlerinin kafas›ndaki klemens yuvas›na yerleflti- rilen, ölçülen s›cakl›k de¤erini 4-20 mA analog sinyale dönüfltüren endüstriyel cihazlard›r. Bu cihazlar mikroifllemci tabanl›d›r ve SBA100 USB/UART dönüfltürücü ile bilgisayar üzerinden çok kolay bir flekilde konfigüre edilerek kullan›l›r. Teknik Özellikler • Pt100, Type (B, E, J, K, L, N, R, S, T, U) termokupl girifl, • 8/10-36V besleme gerilimi, • Yüksek ölçüm ve ç›k›fl do¤rulu¤u, • -40..+85 °C çal›flma s›cakl›k aral›¤›, • ‹zoleli ve izolesiz seçenekleri, • 1500VDC galvanik izolasyon, • DIN Form B tipi sensör kafas›na uyum, • Bilgisayar üzerinden konfigüras-yon, • Programlanabilir tepki zaman› ve sensör hata seviyesi. Ordel ÜRÜNLER 3 Boyutlu Otomasyon Simülasyon Yaz›l›m› Yeni Autosim-200 yaz›l›m› sayesinde endüstriyel otomasyonda kullan›lan teknolojilerle ilgili devre çizimi, simülasyonu yapmak çok basittir. • • • • • Pnömatik, Hidrolik, Elektrik, Elektronik, PLC devreler çizilebilir, simülasyon yap›labilir. Entek E¤itim Gerçek Zamanl› Otomasyon Projeleri Mevcut e¤itim setlerindeki girifl ç›k›fl (I/O) bilgilerini Autosim-200 ile haberlefltirerek SCADA uygulamalar› yap›labilir. Hem devre flemalar› hem de 3D animasyonu gerçek yaflamdaki e¤itim setiyle senkronize çal›flt›r›labilir. Bu sayede proje gerçek zamanl› olarak çal›flt›r›labilir. Autosim-200 ö¤rencilerin evlerinde de kolayca hiçbir araç gerece ihtiyaç duymadan hayallarindeki projeleri hayata geçirmelerine olanak tan›r. Palet Tutma Tafl›ma Sistemi Schunk’un standart bir palet tutma tafl›ma sistemi LEG, esnekli¤i sayesinde paletlerin, ara katmanlar›n ve ürünlerin tafl›nmas›nda kullan›l›r. Çok fonksiyonlu bu gripper asl›nda servo-paralel gripper olan LEG’dir. Bu gripper›n içerisine motorlar konularak parmaklar›n hareketi sa¤lan›r. LEG gripper ideal bir pozisyonlama hassasiyetine sahiptir ve 281 mm. stroka sahiptir. Gücü kontrol edilebilen bu gripper ile çok hassas parçalar›n bile tutulmas› mümkündür. Schunk ilave bir sürücüye ihtiyaç duymadan palet ve ara katmanlar›n tutulmas› ifllemini entegre etmifltir. Dolay›s›yla palet tutma-tafl›ma sistemi oldukça kompakt ve ayn› zamanda esnektir. 30 kg a¤›rl›¤› ile 25 kg’a kadar olan a¤›rl›klar› güvenli bir flekilde tutar. ‹stenildi¤i takdirde daha büyük boyutlarda bir sistem tasarlan›p üretilebilir. Schunk LEG_Palet Tafl›ma LEG_Ara katman tafl›ma Schunk’dan kompakt LEG Palet Tutma Tafl›ma Sistemi Ara katmanlar ve ürünlerin tafl›nmas› 38 Otomasyon ÜRÜNLER Servo Sistemler Higen FDA 7000 serisi servo sistemler, 100W ile 4,5 kW güç aral›¤›nda üretilen, yüksek performansl›, kolay kullan›ml› kontrol cihazlar›d›r. Tork, h›z, pozisyon modunda ve bunlar›n kombinasyonlar›nda kullan›labilen cihazda modlar aras› geçifl, cihaz dur- durulmadan yap›labilir. PC üzerinden cihazlar›n parametreleri ayarlanabilir, izlenebilir ve auto tuning ifllem yap›labilir. 8 dahili h›z ve 4 dahili tork ayar›na sahip olan cihaz, pozisyon kontrolünü mutlak (absolute) ve art›ml› (incremental) enkoderler ile yapar. RS 232 ve RS 485 Modbus haberleflebilen cihazda, enkoder ç›k›fl› istenilen çözünürlükte ayarlanabilen cihaz›n elektronik diflli oran› dijital girifller ile 4 farkl› flekilde ayarlanabilir. Orjin ö¤retme (home function) fonksiyonu bulunan cihaz, 31 adet dâhili pozisyon komutuna sahiptir. Sisel Mühendislik Clamp Multimetre F09 standart bir pens ampermetre ile ayn› özellikler olan AC/DC ak›m-gerilim ölçümleri yan›nda faz s›ras›, aktif güç (kW), reaktif güç (kVAr), görünür güç (kVA), CosQ, motor kalk›fl ak›m› (1msn hassasiyet) gibi bir pens ampermetreden beklenmeyecek parametreleri de ölçebilmektedir. Genel özellikleri TRMS (AC+DC), 26 mm clamp çap› ile 400A AC/DC ak›m ölçümü. 0,2V....600V aras› AC/DC gerilim ölçümü. Aktif, reaktif ve görünür güç ölçümleri ile CosQ ve faz s›ras› ölçümü. Frekans ölçümü. Direnç ölçümü. Otomatik prob kablosu direnci kompanzasyonu. Buzzer fonksiyonu. Diod test. Otomatik AC/DC seçimi. Ekran ayd›nlatmas›. Hold / Min-Max-(100 msn) / Pik-(1 msn) fonksiyonlar›. Otomatik stop. Çift izolasyon. Elektriksel güvenlik standard›: IEC 61010 -1.600V Cat III. IP40 koruma s›n›f›. Boyutlar ve a¤›rl›k: 193 x 70 x 37mm - a¤›rl›k: 260g SGE Mühendislik 40 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall D110 ÜRÜNLER Optik Rotary Enkoderler Opkon, kendi üretti¤i rotary enkoderleri piyasaya sundu. 50mm çap›nda alüminyum gövdeli, paslanmaz çelik milli, elektrostatik boyal› sac gövdelidir. Ölçme diskleri puls say›lar›na ve kullan›m yerlerine göre cam veya plastik film olabilmektedir. Enkoderler standart 100-200-360-500-1000-1024 puls/tur hassasiyetindedirler. Ç›k›fllar›; TTL, open collector, totem pole, line driver veya high line driver fleklinde olabilmektedir. ‹malat›n bütün aflamalar›nda mikroskoplar alt›nda ayarlanan enkoderler, tamamen bilgisayarl› kontrollü test düzenekleriyle yüzde 100 test edilmektedirler. Enkoderler, -20/+80°C ortam s›cakl›k aral›¤›nda, sürekli 3500rpm nominal devir ile çal›flabilmektedir. Enkoderler 2.5metre kablo, ba¤lant› braketi ve plastik kaplinlerle standart olarak ya da opsiyonel olarak metal kaplinle sunulmaktad›r. Opkon Güvenlik Arayüzü MLD serisinin çok ›fl›nl› güvenlik cihazlar›, AS-i Güvenlik arayüzüne de uygun. MLD/AS-i güvenlik sensörleri, AS-i Arayüz network’üne ba¤lama modülü kullanmadan, dolay›s›yla daha hesapl› olarak, hemen entegre edilebiliyor. Özellikle muting aç›s›ndan, direkt AS-i ba¤lant›s›, ekonomiye önem veren kullan›c›lara güvenilir çözümler sunuyor. Leuze Electronic ürünü ASM-m güvenlik monitörünün deste¤i ile, MLD çok ›fl›nl› güvenlik cihazlar›, AS-i Güvenlik üzerinde muting tabanl› girifl korumas› yap›land›r›lmas›na imkan sa¤lar. ASM-m Güvenlik Monitörü, MLD’ nin içinde AS-i arayüzü üzerinden entegre olan muting indikatörünün sürümü dahil, muting iflleminin kontrolü ile ilgilenir. Daha öncenin aksine, art›k muting indikatöre özellikle tabi, bir AS-i adresi atanmas›na gerek yoktur. Bu ayr›ca, güvenlik sensörünün lokal soketine ba¤l› olan harici bir muting indikatörü için de uygulanabilir. Bu kazan›m, her AS-i Güvenlik Monitörü için, AS-i network’üne ba¤lanabilecek daha çok AS-i güvenlik cihaz› (mesela güvenlik sensörleri gibi) kullan›lmas›na imkan sa¤lar. Leuze Electronic 42 Otomasyon ÜRÜNLER Titreflim Test Cihaz› Yeni Fluke 810 Titreflim Test Cihaz›, an›nda yan›t arayan mekanik bak›m ekipleri için en geliflmifl sorun giderme arac›d›r. Benzersiz sorun giderme teknolojisi mekanik sorunlar› h›zl› bir flekilde tespit etmeye ve öncelikleri belirlemeye yard›mc› olur ve bir titreflim uzman›n›n uzmanl›¤›n› sunar. Titreflim testine tamamen yeni bir yaklafl›m ile planlanmam›fl durufl sürelerini kontrol edebilir, tekrar eden sorunlar› önleyebilir, onar›m önceliklerini belirleyebilir ve kaynaklar yönetilebilir. Sistemin çal›fl›r halde olmas› için ne gerekiyorsa yap›labilir. Fluke 810 Titreflim Test Cihaz›, ölçüm geçmifline gerek duymadan daha ilk ölçümlerde makine ar›zalar›n› rapor edebilen basit ve ad›m ad›m ilerleyen bir süreç izler. Cihaz›n, teflhis, önem derecesi ve onar›m ile ilgili verdi¤i öneriler, bak›m ile ilgili karar al›rken sorun ile ilgili olarak yeterince bilgi sahibi olmaya ve kritik sorunlar›n önceli¤ini belirlemeye yard›mc› olabilir. Netes Mühendislik Termal Kameralar Termal kamera üreticisi FLIR B425 Portatif Termal Kameray› pazara sundu. Birçok yeni özelli¤e sahip bu ürün Türkiye’de Penta Otomasyon ile be¤enisine sunuluyor. Özellikle bina izolasyon analizi için gelifltirilen bu ürün bunun yan›nda endüstriyel alanlarda bak›m-onar›m, elektriksel ve mekaniksel sorun tespiti, Ar-Ge çal›flmalar› gibi çeflitli uygulamalarda 44 Otomasyon kullan›labilmekte.320x240 piksel çözünürlük, 8x dijital zoom, dijital video kayd›, dijital görüntünün içine termal görüntünün yerlefltirilmesi (Picture in Picture), izolasyon ve çi¤leflme noktas› alarmlar›, 3,1 Mpixel termal kamera, panoramik çekim özelli¤i, genifl s›cakl›k ölçüm aral›¤› (20…350°C), de¤ifltirilebilen lensler (standart 25° lens, opsiyonel 6°, 15°, 45° ve 90° lensler ), JPEG format›nda görüntü kayd›, MPEG format›nda video kayd›, görüntülerin üzerine sesli veya yaz›l› aç›klamalar koyabilme özelli¤i, an›nda raporlama imkan›, termal füzyon özelli¤i, di¤er FLIR ürünleri ile kablosuz iletiflim imkan› (Meterlink) gibi say›s›z özellikleri ile kullan›c›ya do¤ru analiz yapma flans› sa¤lamak amaçlanm›flt›r. Ayr›ca cihaz ile birlikte gelen QuickReport™ yaz›l›m› kullan›c›ya verilerin bilgisayar ortam›nda analiz imkan›n› sa¤lamaktad›r. Penta Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall D200 ÜRÜNLER Ba¤›l Nem ve S›cakl›k Transmitteri Ordel HTC08 serisi cihazlar, endüstriyel ortamlardaki ba¤›l nem ve s›cakl›¤›n ölçümü ve kontrolünü ayr›ca ölçülen de¤erlerin standart analog sinyallere dönüfltürülerek baflka bir sisteme gönderilmesini sa¤layan elektronik cihazlard›r. Tasar›m aflamas›nda uluslararas› standartlara uyum, güvenilirlik ve kullan›m kolayl›¤› temel al›nm›flt›r. Bu nedenle birçok sektörde çok farkl› uygulamalar için rahatl›kla kullan›labilen ve tercih edilen cihazlard›r. Teknik Özellikler • 2 adet 4 dijit nümerik gösterge, • 2 adet LED gösterge, • 2 adet analog ç›k›fl (0/4-20mA, 0/2-10V), • 2 adet programlanabilir yar› iletken röle, • RS485 iletiflim arabirimi, • 100-240Vac üniversal veya 24VAC/DC besleme, • -40°C...+120°C sensör s›cakl›k aral›¤›, • Girifl/ç›k›fl modülleri aras› izolasyon, • Duvar tipi, kanal tipi ve kablolu montaj seçenekleri, • 6 farkl› koruyucu filtre seçene¤i, • Kademeli sensör ›s›tma fonksiyonu, • Sensör ar›za tespiti ve yönlendirme. Lineer Manyetik Enkoderler Lineer enkoderler, Opkon taraf›ndan gelifltirilmifl, tasar›m› tescil edilmifl ileri teknoloji ürünlerdir. Manyetik ölçü prensibiyle 100 mikrondan 1 mikrona kadar hassasiyetle ç›k›fl veren modelleri vard›r. En yayg›n olarak metal iflleme sektöründe abkant preslerde pozisyon kontrolünde 20/5 mikron hassasiyetinde 5V line driver ç›k›fll› olarak kullan›lmaktad›r. Hassas pozisyon ölçülmesi gereken bütün endüstriyel uygulamalarda baflar›yla kullan›labilir. Elektriksel ve mekanik özellikleri farkl› birçok seçene¤i mevcuttur. Tescilli dizayn› sayesinde, modüler yap›s›yla 20 metreye kadar ölçü yapan mono sensörler oluflturulabilir. Alüminyum gövdeli, teflon kayar yatakl›d›r. Manyetik ölçme fleridi paslanmaz çelik koruyucu içindedir. 0.5metre özel esnek otomasyon kablosu, DB9 konnektör ve karfl›l›¤› ile standart olarak sunulmaktad›r. Çal›flma ortam s›cakl›¤› -30/+80°C’dir. A¤›r ve kötü ortam koflullar›na çok dayan›kl›d›r. Outdoor uygulamalar›nda baflar›yla kullan›labilir. Opkon taraf›ndan gelifltirilen Opkon dizayn› sayesinde rutubet, ya¤, toz gibi ortam koflullar›ndan hiç etkilenmez. ‹letken olmayan ya¤›n içinde bile çal›flabilir. Uzun ömürlüdür ve servisi kolayd›r. Ordel Genifl Kübler Programl› Say›c› DIN 96x48 mm boyutlar›ndaki genifl CODIX 560 programl› say›c› ile Kübler yeni nesil programl› say›c›lar serisini geniflletiyor. Programl› say›c›lar için tüm uygulama alanlar› karfl›lanmaktad›r. DIN 96x48 boyutlar›nda çok güçlü: CODIX 560 çok parlak, düflük ayd›nlatmal› veya çok uzak mesafelerden bile kolay okunabilmeyi sa¤layan genifl LEDli ekran sunmaktad›r. Tüm di¤er CODIX’lerde oldu¤u gibi, kullan›c› ifllemi ve programlama yap›s› basit ve kolayd›r. Bu nedenle CODIX 560, 14 Segment LED ekran üzerinden okunabilen yard›m menüleri ile donat›lm›flt›r. Bu yeni programl› say›c›, pulslar, zaman, frekans ve pozisyon için kullan›labilir; ayr›ca total say›c› veya y›¤›n say›c› olarak görev yapmaktad›r. Di¤er teknik özellikleri ise, 2 (de¤iflmeli kontakl›) röle, farkl› sayma modlar›, çarpma ve bölme faktörlü ölçeklenebilir ekran ve mozaik sistemlere direkt monte edilebilmektedir. Preset de¤eri, büyük tufllar› sayesinde direkt girilebilmektedir. Teknik Özellikler: • Tek cihazda, say›c›, takometre, zaman ve pozisyon göstergesi, • 90…260 VAC veya 10…30 VDC besleme girifli, • 60 kHz’e kadar ç›kabilen sayma frekans›, • Programl› say›c›, y›¤›n say›c› veya total say›c› olarak kullan›labilir, • Çift sayma girifli, 2 (de¤iflmeli kontakl›) röle ç›k›fl›, • Çarpma ve bölme faktörlü ölçeklenebilir ekran, • Ekranda otomatik yard›m textleri,‹ngilizce ve Almanca olarak görüntülenebilir. 46 Otomasyon Eruz Elektrik 17-20 Mart 2011 3. Hall B140 ÜRÜNLER Yeni Seri Multimetre Fluke 27 II ve Fluke 28 II multimetreler a¤›r çal›flma flartlar›nda kullan›lmak üzere tasarlanm›fl olup; teknik özellikleri ve ölçüm do¤ruluklar› ile elektriksel problemlerin çözümlerinde kolayl›k sa¤larlar. IP67 koruma s›n›f› (suya ve toza mukavim) yap›lar› ile -15ºC ile + 55ºC s›cakl›klar›nda, yüzde 95 nem ortam›nda çal›flabilir (20 dakika süre ile -40ºC’de çal›flmaya uygun) Ayr›ca 3 metre düflme testinden geçirilerek, zor flartlarda çal›flmaya uygunlu¤u kan›tlanmaktad›r. Netes Mühendislik Genel teknik özellikler • True-RMS gerilim ve ak›m ölçümü (Fluke 28 II), • 1000 V AC-DC gerilim ölçümü, 10 A AC-DC ak›m ölçümü, 10.000 μF kapasitans ölçümü, • Dahili termometre ile s›cakl›k ölçümü, -200°C ile + 1090°C (Fluke 28 II), • Min-max-Avg. kay›t, • Yüksek çözünürlükte 20.000 say›m ekran (Fluke 28 II), • 8000 V kadar ani gerilimlere dayan›kl›l›k. Tüm Protokol ‹htiyaçlar›nda SCon jiye imkan sa¤l›yor. Harting, Automation IT segmentinde genifl bir ürün 24 VDC 5 kutuplu terminal enerji yelpazesi sunuyor. Yap›sal kablolamadan, aktif beslemesi, redundant güç kayna¤›n kullan›m› ve anahtarlama elemanlar›na, IP 20’den IP 67’ye, -40 alarm ç›k›fl konta¤› düflük maliyetle yönetilebilir ile +70 derece s›cakl›k aral›¤›nda tüm protokollerdeanahtarlama elemanlar›n›n sa¤lad›¤› birçok özelli¤i ki otomasyon ihtiyaçlar›na cevap veriyor. bir arada sunuyor. Ha-VIS sCon, ring veya parallel topoloji gerektiren redundant uygulamalarda yönetilebilir anahtarlama elemanlar›na, pratik ve ekonomik bir alternatif sa¤l›yor. USB port üzerinden konfigüre edilebilen sCon, metal gövdesi, EMC korumas›, en zorlu mekaniksel ve iklimsel ortamlara dayan›m› ile redundant otomasyon uygulamalar›n› ekonomik hale getiriyor. 6x / 8x / 10x 10/100 BaseT(X), 2x 10/100/1000 Base –T(X) RJ45 giriflleri ve 1x / 2x / 3x 100 Base –FX fiber Single mode ve Multimode giriflleri ile 2000m ‘den 15 Km’ye line, ring, star veya karma topoloHarting Türkiye 48 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall E180 FOKUS-GIDA/‹ÇECEK GIDA ‹ÇECEK Tüketicinin de€iflken talepleri ve artan kalite beklentisi, rekabet, giderek artan yasal düzenlemeler ve maliyet faktörü günümüzde tüm sektörler için en önemli konular. Ancak yasal düzenlemelerle getirilen hijyen flartlar› g›da /içecek sektörü için özel bir öneme sahip. Amaçlar› güvenli g›da üretimini sa€lamak olan bu kurallar da ürün güvenli€i ve izlenebilirli€ini, kritik kontrol noktalar›nda tehlike analizini ve kalite kontrolün üretime entegrasyonunu zorunlu k›l›yor. Günümüzde sektör bu ihtiyaçlar›n›n tümünü otomasyon çözümleriyle karfl›layabiliyor. Ancak özellikle üretimin içinde yer alan cihazlar›n materyal, dizayn, montaj ve ba€lant›lar›n›n da hijyen koflullar›n› sa€lamalar› gerekti€ini unutmamak kayd›yla... Haz›rlayanlar: ‹pek Portakal, Damla Girgin 50 Otomasyon GIDA/‹ ÇECEK G›da ve ‹çecek Sektörüne Yönelik Çözümler Süt Ürünlerinin Dolumunda Çözümler Hindistan’daki Vasudhara Süt Tesisi’nde Gerçeklefltirilen Proses Kontrol Sistemi ‹çecek Dolum Makinesinde Çözümler Otomasyon 51 FOKUS-GIDA/‹ÇECEK G›da ve ‹çecek Sektörüne Yönelik Çözümler Alp Çamc› Sat›fl ve Pazarlama Sorumlusu Proses Enstrümantasyonu ve Analiz Sistemleri Siemens Yerinde ve do¤ru uygulanan otomasyon çözümleri ile firmalar rakiplerinden farkl›laflmakta ve avantaj sahibi olabilmektedir. Do¤ru ölçümler ile proses ve ürünün kontrol alt›na al›nmas› g›da ve içecek sektöründe kaliteyi artt›ran, esneklik sa¤layan, kar marj›n› yükselten ve güvenilirli¤i artt›ran en önemli faktörlerden biridir. G›da ve içecek sektörü, demografik de¤iflimler, tüketici talepleri ve kalite beklentileri, de¤iflen yasal düzenlemeler ve fiyat / maliyet bask›s› ile sürekli olarak de¤iflime u¤ramaktad›r. Bu süreçte öne ç›kan konular›n bafl›nda esneklik ve ürün kalitesinden ödün vermeden toplam sahip olma maliyetinin düflürülmesi gelmektedir. Yerinde ve do¤ru uygulanan otomasyon çözümleri ile firmalar rakiplerinden farkl›laflmakta ve avantaj sahibi olabilmektedir. Do¤ru ölçümler ile proses ve ürünün kontrol alt›na al›nmas› g›da ve içecek sektöründe kaliteyi art›ran, esneklik sa¤layan, kar marj›n› yükselten ve güvenilirli¤i artt›ran en önemli faktörlerden biridir. Siemens ürün ve hizmet çeflitlili¤i ile g›da ve içecek sektöründe dünya çap›nda hizmet veren bir çözüm firmas›d›r. Üretim zincirinin her noktas› için tasarlanm›fl ve optimize edilmifl enstrüman, analizör ve kontrol sistemi çözümleri ile firmalar›n verimlilik, kalite ve tedarik süreçlerinin entegrasyonunu sa¤layabilmektedir. Otomasyon sistemlerinin dünya çap›nda önde gelen tedarikçilerinden biri olarak sa¤lad›¤› ileri teknoloji ile, müflterilerinin ihtiyaçlar›n› tespit ederek onlar için özel çözümler sunmaktad›r. Siemens yaklafl›m›n›n baz› temel ö¤eleri flu flekilde s›ralanabilir: • Kullan›c› dostu ürünler ile güvenli ve hatas›z iflletme, • Yüksek ürün güvenilirli¤i ile sü- 52 Otomasyon recin her noktas›n›n izlenebilmesi, • Yenilikçi çözümleri ile kaynaklar›n etkin kullan›m›, • Üretim ve ürün de¤iflimlerinde h›z ve güvenlik sa¤layan esnek ürünler, • Üretim süreçleri incelenerek optimize edilmifl çözümler ile artan verimlilik. Bu yaklafl›m ile kullan›c› aç›s›ndan yarat›lan avantajlar ise: • H›zl› devreye alma ve üretime yol verme, • Düflük toplam sahip olma maliyeti, • Düflük yat›r›m geri dönüfl süreleri, • Yenilikçi servis ve sat›fl sonras› destek çözümleri ile üretimde süreklilik, • Birbirine tamamen entegre edilmifl sistemler sayesinde üretim kalitesinde art›fl ve izlenebilirlik. Bas›nç Ölçümü ‹çin Gelifltirilen Bas›nç Transmitterleri Bu yaklafl›m›n en temel örne¤i olmas› aç›s›ndan bu yaz›da g›da ve içecek endüstrisinde en temel ölçümlerden biri olan bas›nç ölçümü için gelifltirilen Siemens SITRANS P300 serisi bas›nç transmitterlerinin öne ç›kan özelliklerinden bahsedilecek. SITRANS P300 ailesi bas›nç ve seviye ölçümleri için kullan›labilen, g›da ve içecek ile ilaç endüstrileri için özel olarak tasarlanm›fl hassas ölçüm yapabilen cihazlar› kapsamaktad›r. En fazla %0,075 ölçüm hatas›, s›hhi kurallara uygun paslanmaz çelik gövdesi, yüksek s›cakl›k dayan›m›, lazer ile yaz›lm›fl etiketi ve zaman içerisinde uygulamada kan›tlanm›fl SITRANS P DSIII çal›flma prensibi ile endüstrinin ihtiyaçlar›na tam olarak uyum sa¤lamaktad›r. Yerinde temizleme (CIP) veya sterilizasyon (SIP) uygulamalar›nda özel s›cakl›k ay›r›c› ile sa¤lanan maksimum 250ºC s›cakl›k dayan›m› ile ölçüm de¤erlerinde sapma olmamaktad›r. Transmitter içerisinde bulunan ve sensör s›cakl›¤›n› kaydeden elektronik haf›za ile temizleme ve sterilizasyon süreçleri takip edilerek kay›t alt›na al›nabilir. Proses de¤erleri HART, Profibus PA ya da Foundation Fieldbus protokolleri ile kontrol sistemlerine aktar›labilmektedir. SITRANS P300 g›da-içecek, ilaç ya da ka¤›t endüstrileri için özel olarak tasarlanm›fl mutlak ya da göreli bas›nç ölçüm sensörleri ile akuple olarak kullan›lmakta, ihtiyaca göre diflli ya da flanfll› proses ba¤lant›lar› ile üretilebilmektedir. Ölçüm elemanlar› için önemli özelliklerden biri de ölçüm hücresi diyafram› ile proses ba¤lant›- s› aras›ndaki kaynakl› ba¤lant›d›r. Böylece proses taraf›nda herhangi bir conta ihtiyac› olmad›¤›ndan muhtemel bakteri oluflumuna neden olacak pürüzlü bir yüzey oluflmamaktad›r. Kullan›lan ve prosese de¤en malzemelerin yüzey pürüzsüzlü¤ü EHEDG sertifikas› ile belgelenmifltir. Bu belge ayn› zamanda kaynak dikifl noktalar› için de geçerlidir. Tamamen s›hhî standartlara göre tasarlanan flush ba¤lant›, proses aç›s›ndan herhangi bir ölü hacim oluflmas›n›n önüne geçmektedir. EHEDG ve 3A’ya uygun yüzey pürüzsüzlü¤ü ve FDA uyumlu dolum s›v›lar› ve temizleme kolayl›¤› özellikleri ba¤›ms›z enstitüler taraf›ndan sertifikaland›r›lm›flt›r. Cihaz›n önemli s›hhî özellikleri s›ras› ile • Ra ≤ 0,8 μm ›slak yüzeyler (Ra ≤ 0,8/1,5 μm kaynak dikifli) yüzey pürüzsüzlü¤ü garantisi • Flush ba¤lant›l› paslanmaz çelik ölçüm hücresi için ilave conta gerektirmemesi • 316L ›slak yüzey malzemesi SITRANS P300, maksimum 250ºC s›cakl›k dayan›m› (opsiyoneldir) ile uygulamalarda s›cakl›k nedeni ile remote seal kullan›larak cihaz elektroni¤ini prosesten uzaklaflt›rma zorunlulu¤unu ortadan kald›rmaktad›r. Böylece remote seal ve içerisinde bulunan dolum s›v›s› nedeni ile eklenen ölçüm hatas› art›fllar›n›n ve uzun teslim sürelerinin önüne geçmek mümkün olmaktad›r. Özet olarak cihaz›n kullan›c› aç›s›ndan öne ç›kan özellikleri flu flekildedir: • Remote seal ihtiyac›n› ortadan kald›rarak sadece tek dolum s›v›s› ile ölçümü gerçeklefltirmektedir. Böylece fiziksel olarak ölçüm do¤rulu¤u art›r›lmakta ve ölçümün s›cakl›ktan etkilenmesi azalt›lmaktad›r. • -CIP/SIP uygulamalar› için uygundur. Ölü hacim oluflturmad›¤›ndan malzeme birikimi engellenmektedir. • Viskozitesi yüksek ve kristalleflebilen malzemelerin ölçümünde kullan›labilir. • Paslanmaz çelik gövdesi ile transmitterin d›fl› da kolayl›kla ve özel dikkat gerekmeden temizlenebilmektedir. • Proses kararl›l›¤› art›r›lm›fl ve bak›m ihtiyac› azalt›lm›flt›r. Kaynakl› paslanmaz çelik ölçüm hücresi ile contaya ihtiyaç duymad›¤›ndan proses s›cakl›k de¤iflimleri ya da korozyon nedeni ile contadan kaynakl› s›zd›rma sorunlar›n›n önüne geçilmifltir. • 250°C’ye kadar s›cakl›k dayan›m› • Modüler yap›s› ile çok çeflitli proses ba¤lant›lar› (yaklafl›k 60 farkl› tip) ile birlikte standart olarak uygulanabilir. Böylece özel proses ba¤lant›lar› için bile teslim süreleri k›sad›r. • Esnek haberleflme seçenekleri ile kontrol sistemlerine kolayl›kla uyum sa¤layabilmektedir. Otomasyon 53 FOKUS-GIDA/‹ÇECEK Süt Ürünlerinin Dolumunda Çözümler SICK Kompozit kartonlar, içecekler, süt ürünleri ve di¤er s›v› g›dalar için ideal (hijyenik olduklar›ndan), besin koruyucu, ekonomik ve lojistik aç›dan avantajl› ambalajlar olduklar›n› kan›tlam›fllard›r. Kutudan do¤ru doldurulmufl ambalaja kadar bütün ifllemleri kapsayan ad›mlar say›s›z ve çeflitlidir. 1-KT5 kontrast sensörü bask› iflaretlerini alg›lar. Örne¤in tekli kartonlar›n flablon halinde kesilmesi için. 2-IVC-2D iki boyutlu ak›ll› kamera karton a¤›zlar›n›n do¤ru bir flekilde kesilmesini izler. 3-IVC-3D üç boyutlu ak›ll› kamera karton a¤z›n›n üzerinde bulunan kapak kanad›n›n konumunun do¤rulu¤unu teyit eder. 1-DFS60 art›ml› enkoder içecek kartonlar›n› tafl›yan konveyör sisteminin h›z kontrolünü sa¤lar. 2-IVC-3D ak›ll› kameran›n tetiklenmesi için WL4-3 reflektörlü fotosel kullan›l›r. 3-Vidal› kapa¤›n dolu kartona tak›ld›¤›n›n do¤rulanmas›n› IVC-3D ak›ll› kamera sa¤lar. 54 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall A110 FOKUS-GIDA/‹ÇECEK Hindistan’daki Vasudhara Süt Tesisi’nde Gerçeklefltirilen Proses Kontrol Sistemi Ergün Çetin Simatic PCS7 Sat›fl ve Üretim Müdürü Siemens Proses kontrol sistemi, güvenli malzeme transferi, güvenilir tank yönetimi, malzeme hareketlerinin izlenebilmesi ve ürünün özelliklerinin süreklili¤ini sa¤lamaktad›r. Vasudhara Süt, Simatic PCS 7 ile ürün kalitesini yükseltmifl, iflletme giderlerini azaltm›fl ve esnek geniflleme kabiliyetlerine sahip bir proses kontrol çözümüne kavuflmufltur. Üretim Kapasitesinin Art›r›lmas› Vasudhara Süt, 2005 y›l›nda Boisar/Maharashtra’da hem üretim kapasitesini art›rmak, hem de artan piyasa talebini karfl›layabilmek amac›yla günde 200 bin litre üretim kapasiteli yeni bir süt üretim tesisi kurmay› planlad›. Bafllang›çta Boisar Süt Tesisi’nin manuel olarak iflletilmesi düflünüldü. Fakat uzun görüflmeler sonucunda Vasudhara Tesisi, iflletme giderlerini azaltmak ve üretimde kalite süreklili¤ini sa¤lamak amac›yla tüm tesisin otomasyonuna karar verdi. Tesisin tüm otomasyon iflleri, GEA Process Engineering Pvt. Vadodara Gujarat (Hindistan) firmas›na verildi. GEA firmas›, birkaç otomasyon servis sa¤lay›c›n›n incelenmesinden sonra, Tam Entegre Otomasyon - TIA ürün portföyü sebebiyle ifli Siemens firmas›na verdi. Tesis 2006 y›l› Ekim ay›nda devreye al›nd›. Müflteri ihtiyaç ve beklentilerini karfl›layan entegre fonksiyonlar›, tüm sistem performans› ile Vasudhara Süt taraf›ndan teslim al›nd›. Geliflmifl Üretim Fonksiyonlar› (Advanced Process Functions) Simatic PCS 7 proses kontrol sistemi, süthaneler ve peynir üreticileri için özel tasarlanm›fl Dairy Functional Toolset gibi oldukça geliflmifl mühendislik araçlar› sunmaktad›r. Simatic PCS 7, güvenli malzeme 56 Otomasyon transferi, güvenilir tank yönetimi, malzeme hareketlerinin izlenebilmesi ve ürünün özelliklerinin süreklili¤ini sa¤lamaktad›r. Online enstrümantasyon ve güçlü pompa sürücüleri sayesinde üretimin her kademesi -temizleme, ya¤ ve kayma¤›n ayr›lmas›, ya¤ ayar›, pastörizasyon, homojenizasyon, sterilizasyon veya so¤utma ifllemleri- için gerekli olan, do¤ru malzeme ve malzeme miktar›, sa¤lanm›fl olur. Tam entegre mimariye sahip Dairy Functional Toolset ile güvenilir ve test edilmifl, endüstriye özel proses yönetim araçlar›, Profibus ile tüm saha cihazlar›n›n izlenmesi ve kalibrasyonu, mevcut di¤er firma cihazlar›n›n tam entegrasyonu, HV, LV, VFD ve güç faktörünün kontrol alt›nda tutularak enerjinin sarfiyat›n›n optimize edilmesi, merkezi kontrol sisteminin APC ve MIS sistemlerine entegre edilerek raporlama ve diyagnostik sa¤lanarak izlenebilmesi sa¤lanmaktad›r. Tesisin Geniflleme Projesi Vasudhara Süt, Boisar’da otomasyon ifllemlerinin kurulumu baflar›yla biter bitmez, kapasiteyi iki misline yani günlük 400 bin litreye ç›karma karar› ald›. Vasudhara projenin geniflletilmesi iflini GEA ve Siemens firmalar›na verdi. Ayr›ca bir ad›m daha atarak mevcuttaki sistemin yenilefltirilmesine ve Dairy Functional Toolset ile birlefltirilmesine de karar verdi. Bir taraftan da Vapi, Gujarat gibi ayn› grubun di¤er tesisinde de otomasyon iflleri için Siemens firmas› seçildi. Bu projenin OEM müteahhidi ise Hintli IDMC Ltd. firmas›yd›. FOKUS-GIDA/‹ÇECEK ‹çecek Dolum Makinesinde Çözümler SICK fieffaf nesnelerin tan›mlanmas› (örn. PET flifleler), kirlilikler ile bafla ç›k›lmas›, proses içerisinde konumlar›n alg›lanmas› ve bunlar›n hepsinin son derece yüksek bir h›zda olmas›... Döner dolum sistemleri onlarca y›l boyunca sa¤lam SICK sensörlerinin “evi” olmufltur ve buna ba¤l› olarak bu sensörler optimum hale getirilmifl bir performans sunmaktad›rlar. 1 fiifle besleme/ç›k›fl alanlar›nda WL12G reflektörlü fotoseller, özellikle de fleffaf nesnelerin (cam, PET vs.) alg›lanmas› için kullan›l›r. Bu seri, nesne tipine (%10/%18/%40 sinyal zay›flamas›) ve kirlili¤e karfl› sürekli anahtarlama eflik de¤eri uyarlamas›na ba¤l› olan üç seviyeli çal›flma aral›¤› sunar. 58 Otomasyon 2 IM08 endüktif sensör etiketleme ifllemi s›ras›nda güvenilir bir flekilde tafl›ma çark›n›n üzerindeki konumu tespit eder. 3 Titreflimli doldurma hunisindeki kapaklar›n dolum seviyesinin ayarlanmas› için WT9-3 enerjik cisimden yans›mal› fotosel kullan›l›r. 4 Kapak beslemesi WL4-3 reflektörlü fotosel ile izlenir. 5 i200 güvenlik anahtar› makine aç›lmas›na izin verene kadar kap›lar›n› kilitler. 6 CM18 kapasitif sensörler besleme tank›ndaki minimum/maksimum seviyeyi kontrol eder. PROSES KONTROL ve ENSTRÜMANTASYON Enelsan Yönetim Kurulu Baflkan› Ertan Söylemez: Enelsan üretimle yoluna devam edecek Röportaj: ‹pek Portakal Foto€raflar: Garo Miloflyan 35 y›ld›r sektörde faaliyet gösteren Enelsan, 2007’nin flubat ay›nda Krohne ile KrohneEnelsan Ltd. fiti. ad›nda yeni bir ortakl›k kuruyor. Firma 2010 y›l›nda hisselerini Krohne’ye devrediyor. Bundan sonra yollar›na üretimle devam edeceklerini vurgulayan Enelsan Yönetim Kurulu Baflkan› Ertan Söylemez, “35 y›ld›r ne yap›yorsak yine yapmaya devam edece¤iz. Bu arada bizim Enelsan olarak yaklafl›m›m›z bafl›ndan beri daha çok üretime dönük idi. A¤›rl›kl› olarak mühendislik hizmeti veriyorduk. fiimdi yine bu konuya a¤›rl›k veriyoruz” diyor. Bafllang›çta Enelsan olarak yürüttü¤ünüz Krohne temsilcili¤ini son dört y›ld›r da Krohne Enelsan ortakl›¤› olarak sürdürüyordunuz. Art›k Krohne’nin kendisi Türkiye’de. Yeni oluflumun her iki firmaya da yeni ufuklar açmas›n› diliyoruz. Bu karar›n›za neden olan faktörler nelerdir; bu süreci bize anlat›r m›s›n›z? Bu y›l Enelsan’›n 35. y›l›. 1975 y›l›nda Krohne’nin kap›s›n› çald›m. O zaman Krohne, a¤›rl›kl› olarak rotametreler ve daha az oranda manyetik debimetreler imal ediyordu, Türkiye’deki müflteri grubu Petkim, Tüprafl ve gübre fabrikalar› gibi birkaç büyük kurulufltu. Geçen zaman içerisinde Krohne’nin kendisi dünya çap›nda ilerlemeye ve teknolojisi etkinleflmeye bafllad›. Örnek olarak ayn› y›llarda temsilcili¤ini üstlendi¤imiz Bopp & Reuther fir- Ertan Söylemez 60 Otomasyon mas›’n›n mekanik a¤›rl›kl› sayaçlar› piyasa kaybeder iken Krohne manyetik, ultrasonik ve kitle ak›fl ölçerleri ile debi ölçmede pazar pay›n› her geçen gün art›rd›. O kadar ki, flu anda gelifltirdi¤i vorteks ak›fl ölçerler birçok büyük marka taraf›ndan etiket anlaflmas› ile pazarlan›yor. Türkiye piyasas› gelifltikçe biz de pazarlama konusunda kendimizi gelifltirdik. Avrupa Toplulu¤u’na girmekle birlikte özellikle ekolojik yat›r›mlar artt›. Manyetik debimetreler o ana kadar pek gündemde olmayan su endüstrisinin geliflmesi ile daha çok kullan›l›r oldu. Bütün belediyelerin sular idareleri yat›r›mlara girmeye bafllad›lar. Ankara’da 120’nin üzerinde noktada okuma yapacak ifller yapt›k. fiu anda birçok su ve at›ksu ar›tma firmalar› yurdun dört bir yan›nda flantiyeler kuruyorlar. Tesis var ise ölçüm de vard›r. Dünyada genel trend yine böyle ilerliyor. Bu geliflmenin, yani pazar›n artmas› ile birlikte dünyan›n di¤er ülkelerinde olan Türkiye’de de oldu. E¤er bir üretici herhangi bir ülkede yeterli pazar bulursa o lokasyonla bizzat kendisi ilgilenmek istiyor. Krohne, 2006’da biz de gelmek istiyoruz dediklerinde “Buyurun gelin ve gerekiyorsa dan›flmanl›k da yapar›z, pek çok firman›n yapt›¤› gibi burada müessis olun” dedik. Onlar “Hay›r, biz sizin ortakl›¤›n›zla bu ifli yapmak istiyoruz” dediler. Böylece 2007’nin flubat ay›nda bafllayan bir ortakl›k kurduk. fiirketin ad›n› da Krohne-Enelsan Ltd. fiti koyduk. Krohne Enelsan’› kurarken Enelsan’› ayr› tuttuk, farkl› bir oluflum olarak düflündük. 2009’da da kendilerine hisselerimi devretmek istedi¤imin bilgisini verdim. 2010’un sonuna kadar kalmam› rica ettiler. ‹sim olarak Krohne Enelsan olarak devam etmek istiyorlar. Ben de gurur duyaca¤›m› söyledim. Hisselerimi Krohne’nin holding firmas›na, Almanya’daki ana firmaya devrettim. Art›k onlar kurumsal düzenlemelerini yeniden yap›yorlar. Ve o flekilde devam edecekler. Gayrettepe’deki ofis binas› benim flahsi mal›m. Zaten bu dönem içerisinde Krohne Enelsan’a kiralam›flt›m. Orada oldu¤umuz sürece hem Krohne’nin hem Enelsan’›n yönetimi bendeydi. Bundan sonra Krohne Enelsan yeni bir ofise tafl›nacak. c Elimizi tafl›n alt›na koymam›z laz›m, her fleyin ‹stanbul’da olmad›¤›n› görmek gerekiyor, biraz d›fl›na ç›kmak laz›m. Türkiye gibi büyük bir pazar daha çok yat›r›m gerektiriyor. O zaman bizlerin de önü aç›lacak ve gerek ürün ve gerekse proje servis destek baz›nda otomatik kontrol sektörü olarak daha büyük cirolara eriflece¤iz. d hizmeti vermek gibi yaklafl›m›m›z vard›. A¤›rl›kl› olarak mühendislik hizmeti veriyoruz. fiimdi yine bu konulara a¤›rl›k verdik. Temmuz’dan bu yana TÜB‹TAK ve KOSGEB’ten ald›¤›m›z desteklerle bafllayan iki projemiz var. Büyük olas›l›kla önümüzdeki günlerde bu destekli çal›flmalar›m›z› sürdürece¤iz. Yeni fleyler üretmeyi seviyoruz, yapt›klar›m›z› gelifltirmekten hofllan›yoruz. Yerimiz uygun, befl bin metrekare kapal› alan›m›z var. Yerimiz dar diye bir bahanemiz yok en az›ndan. 1980’li y›llarda termokupl üretirken kiralad›¤›m›z 2 bin metrekarelik Sefaköy’deki ilk fabrikam›zda termokupllar imal ederken gene bu yer bollu¤undan f›r›nlar, vanalar, komple sistemler imal edebiliyorduk. Dilovas›’ndaki ar- say› da 1988 y›l›nda ald›k. ‹ki y›l içinde infla ettik. Türkiye’de üretim ve AR-GE çal›flmalar› ne durumda? Genel olarak bir analiz yapar m›s›n›z? Özellikle ithalat›n yayg›n olmad›¤› dönemde biraz da zorunlu olarak çok fazla üretim yapt›k. Sermayesiz kim ne ister ise yapar iken güçlendikçe seri üretim gerçeklefliyor, daha standart ürünlere dönebiliyorsunuz. Buna ra¤men hala yap›lan üretimler içinde bile özel üretimler söz konusu. Biz de bunlara cevap vermeye çal›fl›yoruz. Bazen ticaret, imalattan daha cazip görünüyor. Türkiye’de sermaye yetersiz oldu¤u için üretim az, ithalat çok. Yurt d›fl›ndaki büyük firmalar›n avantaj› yüksek üretim teknolojileri kullanarak az elemanla çok üretim yaparak maliyetleri düflürmek ve bizim bir avantaj olarak sunmaya çal›flt›¤›m›z ucuz insan gücü tezimizi bir yerde haks›z ç›karmak. Bizde de yat›r›mlar böyle yap›l›rsa ve pek çok yere temsilcilikler konursa ve oturtulursa üretilmeyecek fley yok. Araflt›rman›n önemini de unutmamak gerek. AR-GE desteklendikçe Türkiye’de de üretimin iyi yerlere gelece¤ini umut ediyoruz. fiu andaki tabloya bir bakt›¤›m›zda sektörümüzle ilgili olarak sanayici ad› ile kurulan bir derne¤imizde sanayicilerin say›s› az›nl›kta. Gençlerden beklentimiz ticari kazançlar›n› üretim yat›r›mlar›na yönlendirmeleridir. Bu konuda Bu oluflumdan sonraki yol haritan›z nas›l olacak? Enelsan, 35 y›ld›r ne yap›yorsa yine yapmaya devam edecek. Bu arada bizim Enelsan olarak yaklafl›m›m›z bafl›ndan beri daha çok üretime dönük idi. Krohne ile çal›fl›rken de Krohne’nin cihazlar›n› kurmak, devreye almak, servis Otomasyon 61 PROSES KONTROL ve ENSTRÜMANTASYON olgunlaflmam›z, birlik olmam›z laz›m. Beraberce üretim yap›labilir. Toplam nüfusu ‹stanbul’dan az olan ‹skandinav ülkelerinden Norveç Neutrogena, Finlandiya Nokia ve ‹sveç Volvo, Saab, Ericsson, Sandvik gibi markalar› ile dünyaya ulafl›yorlar. Geçti¤imiz y›l ilk defa otomotiv endüstrisi tekstilden fazla ihracat gerçeklefltirdi. Burada da s›k›nt›m›z yedek parça, ara mal yapmak. Nihai ürün yapmad›kça onun kar› size geçmez. Burada herkes fasoncu, kimse Türk ürününü her fleyiyle yap›p da ç›km›yor. Ço¤u üretici yurtd›fl› markalara ürünler yap›yor. ‹stisnalar da yok de¤il. Örne¤in Mavi Jeans, eskiden fasoncu idi. fiimdi New York’ta, Boston’da ma¤azalar› var. Türkiye’de otomotiv endüstrisinde de benzer çabalar bafllarsa ayn› noktaya gelinebilir. Türk markas› ile otomobiller ve bizim sektörümüzde ölçü ve kontrol ayg›tlar› üretebiliriz. Göz önünde bulundurulmas› gereken çok önemli bir gerçek asl›nda Türkiye’nin bizzat kendisinin büyük bir pazar olmas›. Bir de ters bir mant›kla geri kalm›fll›¤›n bir avantaj› olarak tan›mlayabilece¤imiz ve Avrupa’ya gitti¤imizde göremedi¤imiz dinami¤in ülkemizde var olmas›. Burada her yer inflaat, sürekli geliflme, büyüme var. Sadece bizim de içinde bulundu¤umuz Dilovas› Organize Sanayi Bölgesi içinde 190 tane fabrika var. Türkiye’nin ilk 500 firmas› aras›ndaki 17’si bu bölgede. Elimizi tafl›n alt›na koymam›z laz›m, her fleyin ‹stanbul’da olmad›¤›n› görmek gerekiyor, biraz 62 Otomasyon d›fl›na ç›kmak laz›m. Sanayicilik kolay de¤il. Kendinden fedakarl›k yap›p, üretime yat›r›m yapmak gerekiyor. Devlet teflviki de laz›m tabii. Ne var ki, 35 y›ll›k geçmiflimiz var, devlet teflviki yeni geldi. Gelmeseydi de yapacakt›k ancak cesaret verdi, motive olduk. Ürünlerinizi ana bafll›klar› ile tan›t›r m›s›n›z? Bu ürünler hangi sektörlerde kullan›l›yor? ‹ç piyasada en çok talep çeken ve lokomatif diyebilece¤iniz bir ürününüz var m›? Enelsan olarak daha çok kendi ürünlerimizle yola devam edece¤iz. Bas›nç transmitterlerimiz devam edecek. Krohne’nin ürünlerine destek olsun diye birkaç panel göstergesi vs. ayg›t imal etmifltik, onlar›n üretimini sürdürece¤iz. Birkaç özgün üretimimiz var, onlar da devam edecek. S›zd›rmazl›k cihazlar› üretiyoruz. Kayse- ri’de, Eskiflehir’de gaz muslu¤u, f›r›nlar›, ocaklar› imal edenler s›zd›rmazl›k testi cihaz›n› bizden al›yorlar. Bas›nç ve s›cakl›k transmitterlerimiz çeflitlendi. Bafl›ndan beri yapt›¤›m›z gibi sistem mühendisli¤i ve uygulamas› yap›yoruz. Çimento katk› maddeleri satanlar dozajlamak için bizden sistem istiyorlar. Bunun içinde kullan›lan komponentleri standardize ettik, standart bir pano içerisinde yaz›l›m› ile komple sistem veriyoruz. Milltronics temsilcili¤inden beri yakalad›¤›m›z teknolojilerden biri de bant kantar›. Özellikle al›m-sat›m gayesi ile kömür iflletmelerinin ihtiyac› olan bant kantarlar›n› yap›yoruz. Hala Krohne’nin satt›¤› ürünlere sat›fl sonras› hizmet veriyoruz. ‹zmit Dilovas› Organize Sanayi Bölgesi, yap-iflletdevret modeli ile at›k su tesisi yapt›rd›. Bütün fabrikalar›n at›klar›n› ölçerek fatura ediyor. 135 noktada bütün fabrikalar›n pis su ç›k›fl ölçümünü yapacak tesisi kurduk. Buna benzer Bursa’da; Manisa’da çeflitli organize sanayi bölgelerinin ölçüm tesislerini kurduk ve kuruyoruz. Pazarlama ve sat›fl stratejinizde de¤iflikler olacak m›? Pazarlama bölümümüz yok. Krohne Enelsan iken de pazarlama k›sm›na pek kar›flmad›k. Bundan böyle kendi ürünlerimiz için gerekli ç›k›fl olanaklar›n› do¤al olarak bulmam›z gerekecek. Proses enstrümantasyonu deyince kimya sektörü akla geliyor. Ancak hala bu sektör Türkiye’de zay›f. Petkim ile birlikte bir elin parmaklar› kadar ancak gerçek kimyevi üretim yapan kurulufl 17-20 Mart 2011 3. Hall C110 PROSES KONTROL ve ENSTRÜMANTASYON var. Yurt d›fl› kimya sektörünün Türkiye uzant›lar› daha çok konsantre olarak getirdikleri ürünleri burada çözelterek pazarlamas›n› yap›yorlar. Daha önce de söyledi¤im gibi Türkiye gibi büyük bir pazar daha çok yat›r›m gerektiriyor. O zaman bizlerin de önü aç›lacak ve gerek ürün ve gerekse proje servis destek baz›nda otomatik kontrol sektörü olarak daha büyük cirolara eriflece¤iz. Bizim için distribütörlük ürün portföyünde bulunsun amaçl›d›r. Sistemlerimizde Krohne’nin ürünlerini kullanmaya devam edece¤iz. Servis deste¤i, devreye almay› kendimiz yap›yoruz. ‹sim de¤iflikli¤i olmad›¤› için müflteri portföyümüz Krohne olarak ar›yor. Servis deste¤i hala veriyoruz. Öte yandan bas›nç transmitteri üreten bir Türk rakibimiz yok. AR-GE departman›n›z hakk›nda bilgi verir misiniz? AB standartlar›nda milli gelirin yüzde 2’sinin AR-GE’ye harcanmas› gerekiyor. Türkiye’de bir flekilde TÜB‹TAK, Türkiye’deki ARGE harcamalar›n› art›rmaya çal›fl›yor. Bizim flu ufac›k bünyemizde, ciromuzun yüzde 30’unu harc›yoruz. Bir ürünü gelifltirirken AR-GE’sini de içerisinde yap›yoruz. Ürünü bir baflka flekle sokmak bile bafll› bafl›na bir AR-GE. 64 Otomasyon c Bizim organize sanayi bölgemizi oluflturan fabrikalar›n ço¤u 40 y›ld›r burada. ‹lk kez bu y›l at›k su sistemi kuruldu ve fabrikalar›n at›klar› ar›tmaya ba¤land›. Bunun gibi binlerce belediye, yüzlerce organize sanayi bölgesi var. Yat›r›m yap›lmas› flart. Yat›r›m yap›l›nca ölçüm de olacak. d Sürekli aray›fl içerisindeyiz. Ayr›ca AR-GE ekibimiz yok ama zaten herkes burada AR-GE yap›yor. ‹lk defa d›flar›dan dan›flmanl›k deste¤i de almaya bafllad›k. Kurumsal destek al›yoruz. Biraz da ihtisaslaflt›¤›m›z debi kalibrasyonu konusunda kamu yat›r›mlar› hantal kal›yor. Biz endüstriyel boyutta ve endüstrinin bekledi¤i h›z ve bütçe içerisinde kalibrasyon hizmetleri vermeyi amaçl›yoruz. fiu anda kurulu düzenimize akreditasyon al›r isek kendimizi daha iyi ifade edip müflterilerimize kalibrasyon hizmetlerimizi sunmak arzusunday›z. 2011 y›l› için büyüme ve yat›r›m hedefleriniz neler; ön plana ç›karmay› düflündü¤ünüz ürün gruplar›n›z olacak m›? fiu andaki mevcut ürünlerimizi dokümante edip broflür ve kataloglar›n› revize etmeyi gerekli sertifikalar› almay› planl›yoruz. TÜB‹TAK’tan ald›¤›m›z projelerden biri debimetrelerin kalibrasyonu için sistem kurmak. WIN Fuarlar›’nda da böyle bir sistemi teflhir etme f›rsat›m›z olacak. Proses kontrol ve enstrümantasyon sektörünün Türkiye’deki durumunu de¤erlendirir misiniz? Bu sektörde yaflanan s›k›nt›lar ve çözüm önerileriniz nelerdir? Türkiye’de ekolojik yat›r›mlara önümüzdeki 10 y›l içinde 80 milyar gibi büyük bir kayna¤›n yatmas› gerekiyor. Ancak hala Türkiye’de evlerin neredeyse yar›s›nda musluk yok. Altyap› yap›lmal›, kanalizasyonlara ba¤lanmal› ve ar›t›lmal›. Düflünün bizim organize sanayi bölgemizi oluflturan fabrikalar›n ço¤u 40 y›ld›r burada. ‹lk kez bu y›l at›k su sistemi kuruldu ve fabrikalar›n at›klar› ar›tmaya ba¤land›. Bunun gibi binlerce belediye, yüzlerce organize sanayi bölgesi var. Yat›r›m yap›lmas› flart. Yat›r›m yap›l›nca ölçüm de olacak. Ertan Söylemez kimdir? Bize k›saca kendinizi tan›t›r m›s›n›z? 1955 y›l›nda Talas Amerikan Ortaokulu’ndan, ard›ndan 1958 y›l›nda Tarsus Amerikan Koleji’nden mezun oldum. Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’nin ilk elektronik mühendisi mezunlar›ndan›m. fiimdiki TEDAfi, öncesi TEK o zamanlar Etibank’ta master tezimin uygulamas›n› yapt›m. Bakt›m ki çok uzuyor. Askere gittim. Askerden sonra kendi bafl›ma bir fleyler yapt›m. 72-74 y›llar› aras›nda bir rafineride çal›flarak enstrümanc›l›¤› ö¤rendim. Onun d›fl›nda ço¤u zaman serbest çal›flt›m. 50 y›ld›r sektördeyim. PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Rosemount Güneydo¤u Avrupa ‹fl Gelifltirme Müdürü Burak Gürkan: 2011 Emerson için büyüme y›l› olacak Röportaj: Damla Girgin Foto€raf: Garo Miloflyan Proses Kontrol ve Enstrümantasyon alan›nda endüstrinin gereklerine cevap veren Emerson Process Management, 2003 y›l›ndan bu yana çal›flmalar›n› sürdürdü¤ü Ak›ll› Kablosuzlar› ile dikkat çekiyor. “Proses otomasyonu için en büyük yenilik, ak›ll› kablosuz teknoloji. Gelecek, kablosuz teknolojide” diyen Rosemount Güneydo¤u Avrupa ‹fl Gelifltirme Müdürü Burak Gürkan ile firmay›, sektörü ve gelece¤in teknolojilerini konufltuk. 2010 y›l› Emerson aç›s›ndan nas›l geçti? 2010 y›l› bafl›nda krizden ç›k›fl›n aç›k sinyallerini görmeye bafllam›flt›k. 2010 y›l› Emerson için baflar›l› geçti. Hemen hemen bütün ürün gruplar›m›zda pazar pay›m›z› artt›rd›k. Kriz zamanlar›nda Emerson’un pazar pay› geniflliyor. Krizde yat›r›m yapan firmalar zaten krizde yat›r›m yaparak risk alm›fl oluyorlar. Ald›klar› riski daha da fazla art›rmamak için yat›r›mlar›nda güvenilir ve büyük firmalarla çal›flmay› tercih ediyorlar. Böylece Emerson’un pazar pay› kriz dönemlerinde daha da art›yor. Bu baflar› süreklili¤ini neye ba¤l›yorsunuz? Bence üç temel sebebi var. ‹lki ve en temel olan› Emerson’un ürün ve hizmet kalitesi. ‹kincisi sat›fl mühendislerimizin müflterilerimize ürün de¤il, çözüm sunuyor olmas›. Dolay›s›yla ürünü pazarlamak yerine müflterimizin sorunlar›na çözüm öneriyoruz. Bu flekilde ihtiyaca tam olarak cevap verebiliyoruz. Üçüncü faktör, özellikle kriz zaman›nda daha da önem kazanan Emerson’un piyasadaki ismi ve finansal konumu. Bu üç faktör bir arada olunca müflteriler için Burak Gürkan 66 Otomasyon tercih sebebi oluyor ve bize de baflar›y› getiriyor. Emerson, hangi ürünlerle hangi sektörlere hizmet veriyor? Emerson, sekiz birimden oluflan büyük bir holding. Bu birimler içinde Emerson Network Power, Industrial Automation, Motor Technologies, Professional Tools, Climate Technologies, Appliance Solutions, Storage Solutions, Process Management bölümlerimiz var. Biz Emerson Process Management olarak sekiz grup içinde en büyük olan›y›z. Tabi flimdi Chloride Masterguard’›n Emerson taraf›ndan sat›n al›nmas›yla Network Power Grubu bu y›l bizim kadar büyüyecek gibi görünüyor. Detaya inersek Emerson Process Management üç ana gruptan olufluyor. Birincisi, Ölçüm Teknolojileri Grubu, di¤eri Vana ve Regulatör Grubu, üçüncüsü ise Kontrol Sistemleri Grubu. Ölçüm grubumuzda Rosemount, MicroMotion, Daniel, Mobrey gibi piyasa taraf›ndan çok iyi bilinen markalar›m›z bulunuyor. ‹kinci grup, Fisher vana ve regülatörlerini kaps›yor. Kontrol sistemleri ise DeltaV, Ovation, AMS gibi markalar›m›zda yaz›l›m ve mühendislik hizmetlerini içeriyor. Az önce de bahsetti¤iniz gibi Emerson, UPS firmas› Chloride Masterguard’› sat›n ald›. Bu konuda bilgi alabilir miyiz? Network Power grubumuz zaten kesintisiz güç kayna¤› hizmeti veriyordu. 1,6 milyar dolar gibi çok ciddi bir yat›r›mla Chloride Masterguard’› sat›n ald›k. Masterguard’›n bünyemize kat›lmas›yla beraber hem ürün gam›m›z hem de servis a¤›m›z daha da geniflledi. Türkiye’deki organizasyonu yüz kiflinin üzerinde olan bir firma. Emerson tarihsel olarak ald›¤› firmalara yat›r›m yapmaya devam eder. Eminim Chloride daha da büyüyecek. Network Power grubumuz da büyümeye ve güçlenmeye devam edecek. Emerson’un proses otomasyonu pazar›ndaki yerini de¤erlendirir misiniz? Emerson, proses otomasyonunda dünya lideri. Bizim için finansal de¤erlerden çok müflterilerin ne dedi¤i önemlidir. Control Magazine Dergisi’nin direkt müflterilerle yapt›¤› anketlerde ürün gruplar›na bak›ld›¤›nda Emerson ürünleri yüzde 90 oran›nda ilk üç s›radad›r, büyük ço¤unlu¤u birincilik olmak kayd›yla. Ürünlere çok önem verip teknoloji üzerine çal›flt›¤›m›z için, ürünlerimiz müflteriler taraf›ndan da tercih ediliyor. Bu noktada Ar-Ge’ye yap›lan ya- c Emerson, proses otomasyonunda dünya lideri. Bizim için finansal de¤erlerden çok müflterilerin ne dedi¤i önemlidir. Control Magazine Dergisi’nin direkt müflterilerle yapt›¤› anketlerde ürün gruplar›na bak›ld›¤›nda Emerson ürünleri yüzde 90 oran›nda ilk üç s›radad›r, büyük ço¤unlu¤u birincilik olmak kayd›yla. d t›r›mlar çok önemli. Emerson, toplam cirosunun ciddi bir k›sm›n› Ar-Ge’ye ay›r›yor. 2010 y›l›nda y›ll›k ciromuz 21 milyar dolar›n üzerindeydi, 800 milyon dolar civar› Ar-Ge’ye ayr›ld›. Emerson Holding olarak bizim için bir di¤er önemli faktör, satt›¤›m›z ürünlerin ne kadar›n›n yeni ürün oldu¤udur. Yeni ürünü biz, son befl y›l içinde piyasaya ç›kan ürünler olarak tan›ml›yoruz. Yeni ürünlerin, toplam ciromuz içindeki pay›, yüzde 40 civar›ndad›r. Bu da Ar-Ge’ye yapt›¤›m›z yat›r›m›n müflteri taraf›ndan ne kadar benimsendi¤ini ve önemsendi¤ini gösteriyor. Emerson’un proses seviye ölçüm çözümleri hakk›nda bilgi alabilir miyiz? Emerson’un geçmiflten bugüne her zaman proses seviye çözümleri vard›. Özellikle 2001 y›l›nda Saab firmas›n› sat›n almam›zla beraber bu alan üzerine daha da odakland›k. Hatta seviye grubu Emerson Process Management içinde bafll› bafl›na bir birim haline geldi. Seviye grubumuz içinde denizcilik sektörüne yönelik ürünler, envanter tank ölçüm sistemleri, proses seviye ürünleri bulunuyor. Saab seviye grubundaki en büyük firmam›z. Ad› Rosemount Tank Ölçümleri olarak de¤iflti. Saab’›n geçmifline bakt›¤›m›z zaman radarla seviye ölçümü çözümlerini keflfeden ve dünyada ilk uygulayan firma. 2005 y›l›nda da 100 y›ll›k tarihi olan Mobrey firmas›n› sat›n ald›k. Böylece titreflimli çatal siviçler, ultrasonik seviye transmitterleri, float tipi seviye anahtarlar› gibi çözümler de ürün grubumuza kat›lm›fl oldu. Dolay›s›yla toplamda en fazla tecrübe sahibi seviye firmas›y›z diyebilirim. Dünyada seviye grubumuza bak›ld›¤›nda bütün ürün gruplar› içinde en h›zl› büyüyen ürün grubumuz. Sadece Avrupa’da her y›l yüzde 20 ve üzeri büyüme gösteriyor. Gelece¤in ölçüm teknolojisi olarak tan›mlanan K›lavuzlu Radar Teknolojisi (Guided Wave RadarGWR)’nden bahseder misiniz? K›lavuzlu radar teknolojisi, müflterilerimiz taraf›ndan çok fazla tercih ediliyor. Çünkü temelde ra- Otomasyon 67 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON dar teknolojisini kullan›yor, zor proses koflullar›nda dahi güvenilir bir ürün. K›lavuzlu radar teknolojisinde de tüm radar teknolojilerinde oldu¤u gibi elinizde belli miktarda bir enerji var ve bu enerjiyi elektro manyetik dalga format›nda tank›n içine gönderip s›v› yüzeyinden geri yans›yan sinyalle ölçüm yap›yorsunuz. Dolay›s›yla bu enerjinin do¤ru kullan›m›, sizin ald›¤›n›z sinyalin kalitesini ve güvenilirli¤ini belirliyor. Bizim k›lavuzlu radar cihazlar›m›z›n getirdi¤i yenilik, radar mühendislerimiz taraf›ndan gelifltirilmifl “Direct Swich Technology” olarak tan›mlad›¤›m›z patentli yeni bir teknoloji. Bu teknoloji, sinyal gönderilirken ve yans›yan sinyal al›nd›¤›nda, enerjiyi elektronik kart üzerinde optimize ediyor ve sinyal kayb›n› önlüyor. Dolay›s›yla gönderilen ve al›nan sinyal çok daha güçlü oluyor. Bunun kullan›c›ya sa¤lad›¤› avantaj flu: Normal koflullar alt›nda arayüzey (interface) dedi¤imiz ya¤ ve su ölçümlerinde kullan›lan probe’un yani k›lavuz tipinin koaksiyel dedi¤imiz boru fleklinde olmas› gerekiyor. Geri yans›yan enerji çok az oldu¤undan sinyalin güçlü iletilebilmesi için en çok kullan›lan yöntem budur. Bunun dezavantaj›, prosesinizin zor, ak›flkan›n›z›n çok temiz olmamas› durumunda t›kanma ve kir birikmesi dolay›s›yla yanl›fl sinyal alma riskinizi art›rmas›. Ancak Emerson’un getirdi¤i teknolojiyle sa¤lanan fazladan enerji ile seviye ya da arayüzey ölçümünü 68 Otomasyon tek metal çubuk, hatta metal bir kabloyla bile düflük dielektrik seviyelerinde dahi çok daha güvenilir olarak yapabiliyoruz. Bu silolarda kat› seviye ölçümlerinde de büyük bir avantaj sa¤l›yor. Plantweb Mimarisi ve Emerson ‘Ak›ll› Kablosuzlar›’ hakk›nda bilgi alabilir miyiz? Plantweb y›llardan beri kulland›¤›m›z, dijital mimari yap›m›z. Ak›ll› Kablosuzlar da pratik olarak Plantweb’in bir parças›. Bu dijital mimari yap›da kontrolü sahaya indirebilecek ak›ll› cihazlar, ekipmanlar kullan›yoruz. Ak›ll› Kablosuzlar’›n getirdi¤i avantaj; eskiden uygun olmayan ölçüm noktalar›nda, ölçmekte, kablolamada sorun yaflad›¤›m›z veya pahal› buldu¤umuz ölçüm noktalar›na kablosuz olarak sinyal tafl›y›p daha fazla kontrol ve izleme noktas› sa¤layabiliyoruz. Bu da prosesiniz ile ilgili daha fazla bilgi ve daha iyi kontrol sahibi olman›z› sa¤l›yor. Günümüzde proses otomasyonu için en büyük yenilik flüphesiz Ak›ll› Kablosuz Teknoloji. Bütün proses otomasyon sektöründe her ne kadar yeni teknoloji olsa da Emerson için çok da yeni de¤il. 2003 y›l›ndan beri tüm dünyada saha denemeleri yap›yoruz. Y›llard›r sürekli test etti¤imiz ve gelifltirdi¤imiz bir teknoloji. 2006 y›l›ndan itibaren de dünyada ve Türkiye’de lansman›n› gerçeklefltirdik. fiimdi müflterilerimize daha önce ölçüm yapamad›klar› noktalarda çözüm sa¤layabiliyoruz. Ak›ll› kablosuzlar hem izleme hem de kontrol amaçl› proses otomasyon kullan›m› için dünyan›n en yeni ve en h›zl› büyüyen teknolojisi. Emerson olarak bizim dünya üzerinde toplamda 200 milyon saatin üzerinde, 1400 sahada çal›flan, on binlerce ak›ll› kablosuz cihaz›m›z var. Türkiye’de de 300’ün üzerinde kablosuz cihaz sat›ld›. Türkiye Emerson, 2010 y›l›nda Avrupa’n›n maddi olarak toplamda en büyük sat›fl›n› yapt›. Türkiye Emerson, özellikle kablosuz cihazlar söz konusu oldu¤unda firmam›z içinde Avrupa’n›n gözdesi. HART foundation, WirelessHart standartlar›n› belirledi. IEC ve EN bu standartlar› IEC62591 ve EN62591 olarak bu y›l onaylad›. Kablosuzlar›n belli standartlara oturmufl olmas› ve pek çok büyük üretici taraf›ndan destekleniyor olmas› sektör için iyi bir haber. Bu protokol savafllar›ndan bir miktar s›yr›ld›¤›m›z anlam›na geliyor. Zaten Hart, proses dünyas›- 17-20 Mart 2011 2. Hall D110 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON n›n en temel dijital iletiflim format›. WirelessHart standartlar› ile beraber herkesin kablosuz ürünlerini ayn› networkte kullanabiliyoruz. WirelessHart networküne sahip oldu¤unuz zaman gönül rahatl›¤›yla herhangi bir firman›n WirelessHart cihaz›n› t›pk› bugünkü kablolu herhangi bir Hart cihaz kullan›r gibi tak›p kullanabiliyorsunuz. Dolay›s›yla gelecek, WirelessHart ile kablosuz teknolojide. Emerson, dünyan›n pek çok yerinde bulunuyor. Bu global a¤ içerisinde Emerson Türkiye’nin yerinden bahseder misiniz? Emerson, sadece Amerikan firmas› de¤il, tüm ülkelerde sat›fl ofisi, fabrika ya da irtibat bürosu kanal›yla bir flekilde yer al›yor. Yerel olarak bakt›¤›m›z zaman Türkiye Avrupa’n›n yükselen y›ld›z›. Bu y›l Türkiye organizasyonumuza üç yeni ülke daha ba¤land›. Umut ediyorum, birkaç y›l içinde Türkiye büyük bir merkez olacak. Türkiye, çok h›zl› büyüyen ve potansiyeli yüksek bir pazar. Bundan kaynakl› firma içinde çok fazla üst düzey görüflmeler ve ziyaretler oluyor. Türkiye Emerson olarak çok h›zl› büyüyoruz ve daha da büyüyece¤iz. Kriz zamanlar›nda pek çok firma küçülmeye giderken biz tam tersi eleman al›m›n› sürdürdük. Yak›n zamanda Avrupa’ya hizmet verecek 14 kiflilik yeni bir mühendislik ekibi kuraca¤›z. Umudum, bunu daha da büyütüp Emerson’un tüm bölümlerinin mühendislik, servis hizmetlerini ve hatta üretimi Türkiye’den sa¤layabilmek. Sat›fl politikan›z›n unsurlar› nelerdir? Müflteriye nas›l ulafl›yor ve müflteriyi nas›l alg›l›yorsunuz? Emerson olarak müflterilerimize yüz yüze ulaflmay› tercih ediyoruz. ‹nternet üzerinden sat›fl›m›z yok. Ürünü anlat›p satmaya çal›fl- 70 Otomasyon Emerson’da çal›flmaya bafllad›¤›m 1999 y›l›ndan bu yana yeni ürün lanse etmedi¤imiz y›l olmad›. Emerson, çok güçlü bir yap›ya sahip. Gelecek gördü¤ü, büyüme olacak sektörler için sürekli sat›n alacak firma aray›fl› içerisinde. Büyük olas›l›kla yak›n zamanda yeni al›mlar ve yeni çözümler olacakt›r. mak yerine çözüm götürüyoruz. Do¤rudan iletiflim içinde oldu¤unuzda sorunu görüp ihtiyac› daha iyi tespit etme firsat›n›z oluyor. Sat›fl ve servis ekiplerimiz çözüm odakl› çal›fl›yorlar. Müflterimize art› bir de¤er katabildi¤imiz için di¤er ürün sat›fl› yapan firmalardan farkl›y›z. Sat›fl ekiplerimizin tüm e¤itimleri sahip oldu¤umuz ürün ve teknolojiyle çözüm sunmak üzerinedir. Emerson, stratejik yap› olarak mühendislik ve teknolojiyi bir araya getirip müflterisine çözüm sunmay› hedefler. Bu global anlamda, basit bir çekiçten, karmafl›k bir DCS çözümüne kadar pek çok konuyu kapsayabilir. Önemli olan müflteriye teknolojiyle çözüm götürmektir. 2011 y›l›nda sunaca¤›n›z yeni çözümler var m›? 2011 y›l› hedefleriniz nelerdir? 2011 y›l›nda da ak›ll› kablosuz ürün grubumuzu geniflletece¤iz. S›cakl›k, bas›nç, pH, vibrasyon, seviye sivici, vana pozisyoneri gibi çözümler ak›ll› kablosuz ürün gam›m›zda halihaz›rda mevcut, bunlara ek olarak özellikle proses otomasyon sektörüne yönelik kablosuz yeni ürünler gelecek. Bunun d›fl›nda bas›nç, s›cakl›k cihazlar›na yeni diyagnostik özellikler gelecek. Seviye grubumuz en çok yat›r›m yap›lan gruplar›m›zdan biri. Bu y›l Raptor ad›nda yeni nesil envanter tank radar seviye sistemimiz Türkiye’de lanse edilecek. Proses seviye ürün gam›m›z› geniflletmek ad›na da proses seviye cihazlar›n›n opsiyonlar› geniflleyecek. Bunlar›n yan› s›ra geçen sene DCS sistem grubumuzdan piyasaya sürdü¤ümüz Electronic Marshalling teknolojimize yenilikler eklenecek. Bu yeni teknoloji ile klemens gruplar›n› ve pano ihtiyac›n› ortadan kald›r›yoruz ve proje esnas›ndaki I/O de¤iflikliklerinde büyük bir esneklik sa¤l›yoruz. “Charm” dedi¤imiz soket modülerlerin yeni opsiyonlar› ürün gam›m›za kat›lacak. 2011 y›l› Emerson için büyüme y›l› olacak. 2010 y›l› bafl›nda krizden ç›k›fl› gördü¤ümüz için 2011 y›l›na iyi haz›rland›k. Bütçe y›l›m›z Eylül sonu Ekim ay› bafl›nda bafllar. Biz y›l›n ilk yar›s›n› halihaz›rda bitirdik. Avrupa ve Türkiye’de ilk yar› sonuçlar› gayet iyi. Büyüme hedeflerimizi tutturup aflaca¤›m›za inan›yorum. 17-20 Mart 2011 3. Hall B170 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Her Türlü Proseste Kullan›labilen Flowmetreler Fatih Say›n Ölçüm Ürünleri ABB Elektrik Günümüzde birçok farkl› yöntemle çal›flan ve her türlü proseste kullan›labilen ak›flmetreler bulunmaktad›r. Hangi yöntemin seçilece¤ine ak›flkan›n s›v› ya da gaz oluflu, ak›flkanl›¤› ve iletkenli¤i gibi özelliklerine bak›larak karar verilir. ABB’nin ak›fl konusundaki serüveni, 1937 y›l›nda ABD’de Germantown/Pennsylvania’da Fischer & Porter olarak bafllad›. 1958’de Almanya Göttingen’deki tesisler Fischer & Porter GmbH olarak, bu endüstrinin Avrupa kolunu oluflturdu. Sensycon, Hartmann & Braun, Kent Taylor ve Total Flow gibi firmalar 1999 y›l›nda ABB ad›yla bir araya gelince ak›fl konusunda farkl› metodlarla ölçüm yapan çok genifl bir ürün yelpazesi oluflmufl oldu. ABB günümüzde birçok farkl› yöntemle çal›flan ve her türlü proseste kullan›labilen ak›flmetreler üretmektedir. Hangi yöntemin seçilece¤ine ak›flkan›n s›v› ya da gaz oluflu, ak›flkanl›¤› (viskozite) ve iletkenli¤i gibi özelliklerine bak›larak karar verilir. Metod 4- Termal Gaz Metod 5- Variable Area (Rotametre) Metod 6- Konvansiyonel Metod (Fark Bas›nç) Bu yaz›da bu metotlardan ilk befli ve buna göre ölçüm yapan belli bafll› modellerin özellikleri özetlenecektir. Metod 1- Elektromanyetik Elektromanyetik flowmetreler Faraday Kanunu’na göre ölçüm yaparlar. Debimetrenin alt ve üstündeki bobin sarg›lar›n›n enerjilenmesi sonucu oluflan manyetik alandan geçen iletken s›v›, ak›fl h›z› ile do¤ru orant›l› bir voltaj oluflturur. Bu voltaj›n, sa¤l›kl› bir flekilde ölçülebilmesi için flowmetrenin içi yal›tkan bir astar malzemeyle kaplanm›fl, ölçüm için yanlar›na iki adet iletken elektrod yerlefltirilmifltir. ABB farkl› yöntemlerle ak›fl ölçen afla¤›daki tüm debimetreleri üretmektedir. Metod 1- Elektromanyetik Metod 2- Vortex ve Swirl Metod 3- Coriolis a) Proses Flowmetresi: Processmaster DN3 ile DN2000 aras› çaplarda üretilen bu flowmetre özellikle Ak›flkan Tipi S›v› Gaz ‹letkenlik Düflük Yüksek Ak›flkanl›k Düflük Ölçüm Metodu: Elektromanyetik debimetre Rotametre Corriolis DP 72 Otomasyon Ölçüm Metodu: Rotametre Corriolis DP Yüksek Ölçüm Metodu: Corriolis Rotametre DP Vortex Swirl Ölçüm Metodu: Vortex Swirl Termal Gaz Rotametre DP endüstri uygulamalar›nda kullan›lmaktad›r. Kimya, ka¤›t, g›da, maden, metal, petrol ve gaz endüstrilerinde, iletkenli¤i olan her s›v›n›n debi ölçümünde prosese uygun astar ve elektrod malzemeleri seçilerek kullan›labilir. Bu flowmetrenin öne ç›kan özellikleri; • Kompakt ya da ayr›k flowmetrelerde de¤ifltirilen transmiter, Primere ait kalibrasyon ve ölçüm bilgilerini otomatik olarak kendine yükler. Manuel bir ayarlama yapmaya gerek kalmaz. • Çok geliflmifl diagnostik özelliklere sahiptir. Elektrod rezistanslar›, voltajlar› sürekli olarak ölçü- lür. Oluflan hatalar kullan›c›ya belli kod düzenlemesi ile verilir. Elektrod kaplanmas›, elektrottaki korozyon ve k›sa devreler, astar malzemesindeki afl›nma ve y›rt›klara varana kadar tüm problemler konusunda bilgi almak mümkündür. • Infrared bir servis portu kullan›larak zamana karfl› ölçülen parametreleri, flowmetrenin tüm konfigürasyonunu bilgisayara yüklemek mümkündür. • Yüksek tetikleme frekans› (25 Hz) ile daha hassas ölçüm yap›l›rken kullan›lan filtreleme yöntemleri ile istenmeyen gürültü sinyalleri rahatl›kla elimine edilebilir. b) HygienicMaster Prosesmaster’in tüm özelliklerine sahip olan ve sahip oldu¤u materyal ve ba¤lant› özellikleriyle g›da, ilaç gibi hijyen gerektiren sektöre hitap eden flowmetre grubudur. PROCESSMASTER Genel Özellikler: Çap ‹letkenlik Besleme : DN 3 - DN 2000 : > 5 μS/cm : 85 - 253 V AC 16,8 - 31,2 V DC Proses Ba¤lant›s› : Flange, DIN, ANSI, JIS Astar Malzemesi : PTFE, Hard/soft rubber, PFA, ETFE Elektrod Malzemesi : SSt 1.4571, SSt 1.4539 Hastelloy B, Hastelloy C Platinyum-‹ridyum Tantalyum, Titanyum Koruma S›n›f› : IP 67, IP68 Do¤ruluk : 0,4% ve 0,2% ( opsiyonel) Haberleflme : HART, Profibus, FF Ak›flkan S›cakl›¤› : max 180°C Tetikleme Frekans› : 25 Hz. Otomasyon 73 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON DN3...DN100 aras› çaplarda üretilen flowmetre FDA, 3A ve EHEDG sertifikalar›na sahip olup CIP ve SIP Proseslerine uygundur. Proses ba¤lant›lar› hijyen sektörlerinde gereken çeflitlili¤e sahiptir. Astar malzemesi: PFA’d›r. c) Su Flowmetresi: Watermaster DN3 ile DN2200 aras› çaplarda üretilen bu flowmetre özellikle su uygulamalar›nda kullan›lmaktad›r. Processmaster’in tüm özelliklerine sahip olmas›na karfl›n su uygulamas›na uyacak flekilde basitleflen malzeme özellikleriyle daha hesapl› bir alternatif oluflturmaktad›r. Watermaster, ölçümü etkilemeksizin ve durdurmaks›z›n kendi kendini kalibre etme özelli¤i ve Patentli oktogonal sensör dizayn› ile benzersiz bir konuma sahiptir. Kendi kendini kalibre etmesi sayesinde zaman ve s›cakl›k de¤iflimlerinden etkilenmeyen bir ölçüm do¤rulu¤u ile çal›fl›r. Oktogonal sensör dizayn› düz hat gereksinimini s›f›ra indiren bir esneklik sa¤lamaktad›r. d) Bataryal› tip Flowmetre: Aquamaster Bu flowmetre, iletkenli¤i 50μS’den fazla olan su uygulamalar›nda ve enerji sa¤laman›n güç oldu¤u uzak noktalarda kullan›lmaktad›r. Pil ömrü 5 y›l olan flowmetre, DN15-DN600 aras› üretilmektedir. Kablolar, primer gövde ve konvertör IP68 koruma s›n›f›na sahiptir. %0,5 do¤rulukla ölçüm yapan flowmetrenin GSM haberleflme ve datalogger opsiyonlar› mevcuttur. Metod 2- Swirl ve Vortex Flowmetreleri Vortex flowmetre, yüksek h›za veya düflük viskoziteye sahip turbulent ak›fllarda kullan›l›r. S›v›, gaz veya buhar flowmetrenin önünde bulunan engele çarparak ilerlerken ak›flla do¤ru orant›l› miktarda girdap oluflturur. Bu girdaplar bir piezo rezistif sensör vas›tas›yla alg›lan›p toplan›r. Entegre PT100’le s›cakl›k ölçümü yap›ld›¤›ndan doymufl buhar uygulamalar›nda direk kütlesel ölçüm yap›labilir. WATERMASTER Genel Özellikler Çap ‹letkenlik Besleme : DN 3 - DN 2200 : > 5 μS/cm : 85 - 265 VAC 24 VAC/DC Proses Ba¤lant›s› : Flange, DIN, ANSI, JIS Astar Malzemesi : Polypropylene ( DN40 - 200) Elastomer (DN250 - 2200) Elektrod Malzemesi : SSt 316L, Hastelloy C Koruma S›n›f› : IP 67, IP68 Do¤ruluk : 0,4% ve 0,2% (opsiyonel) Haberleflme : HART Ak›flkan S›cakl›¤› : max 70°C 74 Otomasyon 17-20 Mart 2011 3. Hall B180 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON VORTEX-Triowirl V Genel Özellikler: Çap : DN 15 - DN 300 Besleme : 24 V DC Proses Ba¤lant›s› : Flange, Wafer Koruma S›n›f› : IP 67 Do¤ruluk : 0,75%(S›v›), 1% (Gaz) Haberleflme : HART, Profibus, FF Ak›flkan S›cakl›¤› : Max. 400°C Ölçümleme Aral›¤› : 1:20 VORTEX-Triowirl S Genel Özellikler: Çap : DN 15 - DN 400 Besleme : 24 V DC Proses Ba¤lant›s› : Flange Koruma S›n›f› : IP 67 Do¤ruluk : 0,5 Haberleflme : HART, Profibus, FF Ak›flkan S›cakl›¤› : Max. 280°C Ölçümleme Aral›¤› : 1:30 sensörleri aras›ndaki faz kaymas›, hat frekans›, s›cakl›k ve sürücü ak›m› direkt olarak ölçülür. Faz kaymas› ve s›cakl›k kullan›larak kütlesel ak›fl hesaplan›r. Hat frekans› ve s›cakl›k kullan›larak yo¤unluk hesaplan›r. Kütle ak›fl ve yo¤unluk kullan›larak hacimsel ak›fl hesaplan›r. Triowirl V vortex modeline karfl›l›k, patenti yaln›z ABB’ye ait olan Triowirl S modeli onda bir civar›ndaki düz hat gereksinimi ile özellikle yer problemi olan durumlarda tek çözüm olmaktad›r. Metod 3- Coriolis ABB FCM2000 Model Coriolis flowmetreleri S flekli verilmifl çift tüp dizayn›na sahiptir. Çift tüp rezonans frekans› ile titreflir. Oluflan bu rezonans frekans›, tüp içindeki ak›flkan›n yo¤unlu¤u ile do¤ru orant›l›d›r. Akan s›v›, Coriolis kuvveti uyar›nca A ve B noktalar› aras›nda bir faz fark› 76 Otomasyon (Δϕ) oluflturur. Bu fark kütlesel ak›fl ile do¤ru orant›l›d›r.. Proses s›cakl›¤›, coriolis giriflinde ölçülür ve istenirse display edilir. Ölçülen s›cakl›k kompansazyon amaçl› kullan›l›r. Coriolis flowmetre ile hareket Densi-Mass yaz›l›m› seçildi¤inde, yo¤unluk ve s›cakl›k kullan›larak konsantrasyon ve Brix hesaplamalar› da yap›labilir. 17-20 Mart 2011 2. Hall B150 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON FCM 2000 – CoriolisMaster • • • • • • • • • • • Kütle ak›fl-yo¤unluk-s›cakl›k-konsantrasyon ölçümü için tek ölçüm metodu Çap: DN 10 - DN 150 Tekrarlanabilirlik: 0,1 % Ak›fl aral›¤›: 0 - 660 t/ h Dizayn: Standart, EHEDG-Design Do¤ruluk 0.1% ile 0.4 % aras›nda seçim imkan› (0.1%, 0.15%, 0.25, 0.4%) Yo¤unluk (1 gr/l veya 5 gr/l) Do¤rudan kütle ak›fl› ölçümü Genifl ölçümleme aral›¤› (1: 100) Tehlikeli saha 1 ve 2 için Ex- tasar›m Farkl› proses ba¤lant›s›: (Flange, Tri- Clamp, Sanitary fitting, Thread) CIP (Sahada temizlenebilme) / SIP Metod 4- Termal Kütle Flowmetre içinde biri gaz›n s›cakl›¤›n› ölçen (Rt), di¤eri bu s›cakl›¤›n üstünde bir sabit s›cakl›kta kalmak üzere ›s›t›lan (Rh) iki direnç vard›r. Bu ›s›tma ak›m› grafikte görüldü¤ü üzere, geçen gaz ak›fl kütlesi ile do¤ru orant›l›d›r. Sensyflow-IG diye adland›r›lan displayli modelin yan› s›ra, VT-S, VT-CS, Sensyflow-D, Sensyfloweco2 gibi displaysiz yaln›zca 420 mA ç›k›fl veren modellerde söz konusudur. Özellikle yüksek çapl› borularda boru delinerek (hot-tap) monte edilebildi¤i için pratik bir yöntemdir. Sa¤l›kl› bir ölçüm için gaz›n nemsiz ve temiz olmas› gerekir. Düz hat gereksinimleri Vortex’de oldu¤u gibidir. Sensyflow-IG Genel Özellikler Çap: DN25-DN3000 Besleme: 24 VDC/110...230 VAC Koruma S›n›f›: IP 67 Do¤ruluk: %1 civar›nda Haberleflme: HART, Profibus DP Proses S›cakl›¤›: Max. 300°C Proses Bas›nc›: 40 Bar Ölçümleme Aral›¤›: 1:150 Ölçümleme aral›¤› ve sensörün neden oldu¤u bas›nç düflümü aç›s›ndan en baflar›l› ölçüm yöntemidir. Hijyen sertifikalar› ve ex-proof opsiyonlar› mevcuttur. 78 Otomasyon Sensyflow-VT-S Genel Özellikler Çap: DN25-DN3000 Besleme: 24 VDC/110...230 VAC Koruma S›n›f›: IP 67 Do¤ruluk: %1 (hava), %2 (di¤er gazlar), Proses S›cakl›¤›: Max. 300°C Ölçümleme Aral›¤›: 1:100 Metod 5- Rotametreler (Variable Area) Dikey olarak yerlefltirilen konik flekilli bu flowmetrelerin içindeki flamand›ra (float), afla¤›dan yukar› hareket eden gaz veya s›v›n›n ak›fl miktar›na ba¤l› olarak belli bir seviyede konumlan›r. Basit ve ucuz flowmetrelerdir. Daha çok düflük ak›fllarda kullan›l›r. Skalaland›rma ve float malzemesi seçimi proses bilgilerine göre yap›l›r. Cam tüp ve metal tüp olmak üzere iki ayr› tipi mevcuttur. Cam tüplüler en fazla üst alt alarm sa¤layabilirken, metal tüplü olan FAM54 modeli alarmlar›n yan› s›ra 4-20 mA ç›k›fl›ndan, Hart protokole kadar opsiyonlara sahip olabilir. Bu modelin di¤er özellikleri afla¤›da s›ralanm›flt›r: • Koruma s›n›f›: IP67 • Güç kayna¤›: 10-46 V DC (Ex 10-28 V DC) • Güç: <1 W • Ak›m ç›k›fl›: 4…20 mA, load < 750Ω • Ak›fl aral›¤›: 1:10 • Do¤ruluk s›n›f›: 1.6 (VDI 3513) • Standart boy: 250 mm • ‹zin verilen ak›flkan s›cakl›klar›: -40 ile +400 °C PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Kimyasal Üretim Tesisindeki Teknoloji Ata¤› Ergün Çetin Simatic PCS 7 Sat›fl ve Ürün Müdürü Dr. Tolga Hasdemir Sat›fl ve Pazarlama Uzman› Siemens Sistemin baflar›yla devreye al›nmas›ndan sonra, DINA mühendisleri, extruder kontrolü gibi eski ekipmanlar üzerinde çal›flan proseslerini yeni operasyon yap›s›na dahil etmeyi planl›yorlar. 80 Otomasyon DINA firmas›, H›rvatistan’›n Krk Adas›’ndaki Omisalj’de, 1970’lerin sonunda kurulan bir tesiste polietilen üretimi yap›yor. Tesisin kurulumundan günümüze, polietilen üretim teknolojisinde kaydedilen geliflmeler sonucu, firma 2007 y›l›nda yeni üretim prosesleri ve yeni proses kontrol sistemleri kazand›racak olan kapsaml› bir yat›r›m program›na karar verdi. Mevcut tesisin verimlili¤inin art›r›lmas›n›n yan› s›ra etilen, vinil klorid monomer (VCM) ve polivinil klorid (PVC) üretim proseslerinin eklenmesi ile ürün portföyünün art›r›lmas› gerekiyordu. Polietilen tesisinin modernizas- yonu için üç önemli ad›m vard›. 1970’lerin kontrol ekipman›n›n yenilenmesi ve yüksek bas›nçl› reaktör ile 7.5 Megawatt’l›k kompresörün komple bak›m›n›n yap›lmas› gerekiyordu. DINA yeni peroksit proses teknolojisine geçmeden önce mevcut polietilen tesisine yeni bir kontrol sistemi kurmaya karar verdi. Bunu takiben VCM, PVC ve etilen için yeni üretim prosesleri kurulup devreye al›nacakt›. Yeni proses kontrol sisteminden beklentiler yüksekti. 40 y›ll›k bir polietilen tesisindeki eski kontrol ekipman›n yerini alacakt› ve tesiste planlanan yeni kurulumlar›n gerektirdi¤i geniflleme yetene¤ine sahip olmal›yd›. Zorlu Beklentiler yüksektir ve reaktör 2007 y›l› bafl›nda 2500 bar gibi çok yeni kurulacak DCS yüksek bas›nçlarda sistemine yönelik çal›fl›r. Operasyonuluslararas› bir ihale daki personel de daiçin flartname haz›rhil olmak üzere, güland›. fiartnamede venlik DINA için tebeklentiler oldukça mel önceli¤e sahipzorluydu ve özelliktir. Bu nedenle opele tesis güvenli¤i ile ratör istasyonlar›n›n ilgili konular vurgutasarlanmas›na DINA lan›yordu. Siemens proses kontrol persoihaleyi Simatic PCS neli de kendi proses 7 DCS sistemi ile kadeneyimi ve bilgilerizand›. Siemens’in ni aktararak dahil olbaflar›l› olmas›n›n du ve sezgisel bir temelinde, bafllang›ç operasyon arayüzü aflamas›nda proses elde edildi. mühendisli¤i için do¤ru teknolojiye Modern operasyon sahip olmas›, devauygulamalar› ile m›nda ise DINA’n›n 1970’lerin eski yeni prosesler kurkontrol yap›lar›n›n maya yönelik yükgörünümünü simüle sek beklentili planlaeden iki ayr› operasProses enstrümantasyonunun Sipart PS pozisyonerleri gibi en son r›n› karfl›l›yor olmas› teknolojiye sahip cihazlarla modernizasyonu, proses kararl›l›¤›nda ilave bir yon modu gelifltirildi. iyileflme sa¤lamaktad›r. vard›. Siemens, SiBu operatörlerin yeni matic PCS 7 ile ölyap›ya al›flmas›n› ve çeklenebilir, esnek bir mimari ile ifl de¤ildi. Siemens’in Simatic e¤itimi kolaylaflt›racak, ayr›ca geyüksek performansl› mühendislik kontrol sisteminin mühendisli¤ini rekti¤inde geriye dönük bir opearaçlar›n› bir arada sunman›n yagerçeklefltirebilmesi için öncelikrasyon stratejisi sa¤layacakt›. n› s›ra, alarm yönetimi, tesis güle DINA mühendislerinin üretim venli¤i ve varl›k yönetimi için prosesine yönelik birçok detay “70’lerin teknolojisinden, Simatic yüksek katma de¤erli fonksiyonçal›flmay› tamamlamas› gerekiPCS 7 gibi modern bir sisteme lar sa¤lad›. yordu. DINA’n›n tesis müdürü geçmek büyük bir ad›m. Simatic Romeo Desa, “Üretimi biliyor ve PCS 7’nin tasar›m esnekli¤i ve ‹fl, yeni üretim tarihinden dört ay prosesimizi çok iyi tan›yoruz, anSiemens mühendislerinin probönce, yani çok s›k› bir çal›flma cak proses otomasyonu uzman› lemlerimizi do¤ru anlamas›, tesitakvimi ile bafllad›. Proje, Siede¤iliz. Siemens proses felsefesisimiz için uygun ve esnek bir otomens’in uluslararas› proses otone iliflkin farkl› seçeneklerin masyon çözümü gerçeklefltirmemasyon uzmanlar›n›n da deste¤i olumlu ve olumsuz yanlar›n› gösmizi sa¤lad›” diyor DINA’n›n Yaile H›rvat proje tak›m› ile gerçektererek do¤ru bir karara varmat›r›mlar Müdürü Misa Vrcelj. lenecekti. m›zda destek oldu. Proses otomasyonu partnerimizden beklenTesis güvenli¤inde önemli bir diTeknolojide neredeyse 40 y›ll›k timiz ise tam olarak buydu” di¤er etken ise, da¤›t›lm›fl I/O yap›bir s›çray›fl› gerçeklefltirmek idyor. Projenin bu aflamas› oldukça s›ndaki optimum tasar›md›. Gedial› bir iflti. Proje tak›m›n›n, polizorluydu, ancak DINA ve Sienel uygulamalar için HART etilen üretim tesisini ve eski mens mühendislerinin verimli ifluyumlu geleneksel I/O cihazlar› kontrol sistemini kapsaml› olarak birli¤i baflar› ile sonuçland›. kullan›ld›. Patlamaya karfl› tehlianlamas› gerekiyordu. Proses dokeli tüm alanlarda ise ET 200iSP kümantasyonunun haz›rland›¤› Tesis Güvenli¤i da¤›t›lm›fl I/O yap›s› tercih edildi. ilk günlerden bu yana y›llar geçtiPolietilen üretiminde tesis güvenET200iSP’nin fiyat/performans ¤i ve bu süre boyunca birçok deli¤i çok önem tafl›r. Prosese tabi oran›, projenin mali yükünü ¤ifliklik yap›ld›¤› için bu kolay bir tutulan kimyasallar›n yan›c›l›¤› azaltmada önemli bir etkendi. Otomasyon 81 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Zaman›nda ler ve Siwarex U devreye alma hassas tart›m sisTüm zorluklara ve temleri gibi ileri tekk›sa temrine ra¤noloji ürünü cihazmen, proje zamalarla modernizasyon›nda tamamland›. nu ile sa¤land›. Sadece dört ay sonra, üretim yeniden Yeni teknolojilerle bafllad›. Planlanan gelece¤e bak›fl ilk çal›flma gününSimatic PCS 7 sistede, polietilen üretiminin baflar›yla mi için etilen tesdevreye al›nmas›nlim etmek üzere tedan sonra, DINA sise bir tanker gelmühendisleri flimdi, di. Üretimin heextruder kontrolü men bafllamas› gegibi eski ekipmanlar rekiyordu; çünkü üzerinde çal›flan tesisin depolama proseslerini yeni kapasitesi tamaoperasyon yap›s›na men doluydu. Bafldahil etmeyi planl›lang›çta her fley soyorlar. runsuz çal›flt›; fakat bir süre sonra tesis Bu ifllem, polietilen aniden güvenli duüretim prosesinin rufla geçti. Önemli yeni Basell Lupobir sistem hatas› tech T peroksit proPatlamaya karfl› tehlikeli alanlar için intrinsically safe Simatic ET200iSP I/O olabilece¤inden sesine dönüfltürülistasyonlar›, fiyat/performans oran› aç›s›ndan baflar›l› bir çözüm korkuluyordu, anmesine ve birçok oluflturmaktad›r. cak anlafl›ld› ki duileri proses kontrol ruflun gerçek nedeyöntemlerinin ekni reaktörü besleyen hava kalitet›r›c›s›, pnömatik transferler ve lenmesine paralel olarak yap›lasindeki düflüfltü. Hatay› bir sensör granülizasyon gibi daha önce kocak. Tüm bu geliflim süreci boyualg›lam›flt› ve Simatic PCS 7, Saordine edilemeyen birçok prosesnca, Siemens yeni kontrol sistefety Matrix arac›n› kullanarak gete kontrol sa¤lan›yordu. Bu ise minin esnekli¤ini ve geniflleyebilrekli durdurma prosedürünü uyoperatörlere, tüm üretim prosesi me yetene¤ini kullanarak, temel gulam›flt›. Bu olay, beklenmedik için daha fazla bilgi sa¤lamaktaymühendislik çal›flmalar›na her bir durum olmas›na ra¤men, yeni d›. Art›k hammadde ve enerji tüaflamada yak›ndan destek vermeproses kontrol sisteminin yap›sal ketimi azalt›l›rken ve sistem güye devam edecek. güvenlik özelli¤ini en iyi flekilde venli¤i sa¤lan›rken, bunlar›n yan› ortaya koyuyordu. s›ra ürün kalitesine kolayl›kla DINA mevcut tesisinde Simatic odaklanabiliyordu. PCS 7’ye geçerek, mevcut proses Simatic PCS 7 ile birkaç ayl›k bir yat›r›m›n› koruman›n ve ömrünü deneyimin sonucunda, DINA poDINA’n›n bir di¤er avantaj› da art›rman›n yan› s›ra, proses konlietilen prosesinin daha sorunsuz farkl› polietilen türlerinin üretitrol teknolojisinde 40 y›ll›k bir ve dengeli olarak çal›flt›¤›n› görmindeki geçifllerin eskisinden daat›l›m gerçeklefltirmifl oldu. Tesis dü. DINA art›k mevcut tesisle daha h›zl› gerçeklefltirilebilmesi oldaha flimdiden oldukça rekabetçi ha fazla üretim yap›yordu. Bu ise du. Sonuçta geçifller s›ras›nda bir konumda ve bir sonraki profirman›n Siemens’le yapt›¤› yat›r›oluflan malzeme firesi önemli ses teknolojisi için güçlü bir altm›n fazladan bir geri dönüflü anmiktarda azalt›ld› ve prosesteki yap›ya sahip bulunuyor. Vrcelj, lam›na geliyordu. kazanç artm›fl oldu. Prosesteki “Sonuç olarak Siemens sistemi dengeli çal›flmaya bir di¤er katk› problemlerimizi yüzde 100 çözSimatic PCS 7 sistemi art›k proseda, proses enstrümantasyonunun dü ve Siemens tak›m› gereksinimsin tümünün izlenmesini mümSipart PS pozisyonerler, yüksek lerimizi yüzde 100 karfl›lad›” dikün k›l›yor ve alçak bas›nç ayr›fldo¤ruluklu Sitrans P transmitteryor. 82 Otomasyon PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Gaz Ak›fl› Ölçüm Cihazlar› Endress+Hauser Fark bas›nç prensibi ile çal›flan debimetreler bir engel üzerinde oluflan bas›nç fark›n› ölçmektedir. Ölçülen bu bas›nç fark› de¤erini baz alarak, s›cakl›k ve bas›nc›n sabit oldu¤u varsay›m› yap›larak, bu cihazlardan hacimsel ak›fl, kütlesel ak›fl ve düzeltilmifl hacimsel ak›fl ç›k›fllar› al›nabilir. Gazlar bugün endüstrinin bütün alanlar›nda kullan›lmaktad›rlar. Gazlar›n ço¤u, özellikle yard›mc› ünitelerde kullan›lanlar, her zaman ucuz bir enerji kayna¤› olarak görülmüfl ve buna göre iflleme al›nm›fllard›r. Ancak enerji maliyetleri son 10 y›lda çok büyük bir art›fl göstermifltir. Bu art›fla örnek olarak do¤algaz fiyat›n›n bu süre içerisinde üç kat›na ç›kmas› gösterilebilir. Bu nedenle yard›mc› gazlar müflterilerin potansiyel tasarruf için odakland›klar› en önemli noktalardan biri haline gelmektedir. Enerji sabit bir gider de¤ildir. De¤iflkendir, bu nedenle de enerji ölçümü yapmadan kontrolünü de yapmak mümkün de¤ildir. Endress+Hauser gaz ak›fl›n›n hassas ölçümü için çok çeflitli ak›fl ölçerler ve maliyet hesaplar› için de güvenilir çözümler sunmaktad›r. Gaz Nedir? Günlük hayatta maddenin üç hali gözlenebilmektedir. Ortam koflullar›nda: • Tahta ve çelik, kat› halde • Su ve ya¤, s›v› halde • Hava ve oksijen gaz halde bulunmaktad›r. “Gazlar” oda s›cakl›¤› ve atmosferik bas›nçta gaz faz›nda bulunan, yo¤unlu¤u düflük, ak›flkanl›¤› fazla maddelerdir. “Su buhar›” ve “buharlar” yukar›da aç›klanan koflullarda s›v› olmalar›na ra¤men termodinamik aç›dan gazlarla aralar›nda bir fark yoktur. 84 Otomasyon Gazlar Neden Kütle veya Düzeltilmifl Hacim Cinsinden Ölçülürler Gazlar›n önemli fiziksel özelliklerinden biri s›k›flt›r›labilir olmalar›d›r (S›v›lar genellikle s›k›flt›r›lamaz maddeler olarak göz önüne al›nmaktad›rlar). Gazlar›n bir di¤er önemli özelli¤i de s›cakl›k artt›¤›nda hacimlerinin de artmas›d›r. Gazlar›n bu özelli¤i s›cak hava balonlar›nda kullan›lmaktad›r. Gazlar en basit flekilde “‹deal Gaz Kanunu” ile tan›mlanm›fllard›r. P.V=m.R.T (P=bas›nç, V=hacim, m=kütle, R=gaz sabiti, T=s›cakl›k) Bu denkleme bakarak gaz kütlesi sabit tutuldu¤unda hacminin bas›nç ve s›cakl›kla nas›l de¤iflti¤i görülür. Gaz hacmi bas›nçla ters, s›cakl›kla ise do¤ru orant›l› olarak de¤iflmektedir. Bunun yan›nda gaz kütlesi s›cakl›k ve bas›nçtan ba¤›ms›z olarak kütle korunumu yasas›na göre sabit kalmaktad›r. Bu nedenle gaz ölçümlerini kütle cinsinden yapmak çok daha uygundur. Bazen do¤algaz veya s›k›flt›r›lm›fl hava gibi gazlar “düzeltilmifl hacim” cinsinden ölçülürler. Örn: Scf veya Nm3. Bu birimler ilk bak›ld›¤›nda hacimsel veriler olarak gözükseler de, düzeltilmifl hacmin tan›m›na bak›ld›¤›nda öyle olmad›klar› anlafl›lmaktad›r. Düzeltilmifl hacim referans koflulla- de, ölçülecek gaz›n referans özkütlesini programlayarak, düzeltilmifl hacim de¤eri ç›k›fl olarak al›nabilir. fiekil 1. S›k›flt›r›lm›fl hava örne¤i: Çekifl taraf›ndaki ve kompresör taraf›ndaki kütle ve düzeltilmifl hacim ayn› kal›rken hacimsel ak›flta çok büyük bir de¤iflim gözleniyor. r›ndaki (örn: 0°C ve 1013.25 mbar) özkütle de¤eri kullan›larak hesaplanm›fl hacimdir ki her madde için sabit s›cakl›k ve bas›nçta özkütle de sabittir. Bu nedenle düzeltilmifl hacim asl›nda kütleyi anlatan bir terimdir. Do¤rudan Kütle Ölçümü Endress+Hauser gazlar için herhangi bir kompanzasyona gerek olmadan do¤rudan kütleyi ölçebilen iki ayr› ölçüm prensibi sunmaktad›r: Termal kütlesel debimetreler termal dispersiyon prensibine dayanan ve sabit kompozisyonlu kuru, temiz gazlar›n ölçümünde %1.5’a kadar hassasiyet ile kullan›lan cihazlard›r. 100:1 gibi yüksek bir ayarlanabilirlikleri vard›r. Bu sayede çok düflük ak›fl de¤erlerini bile ölçebilirler. Coriolis kütlesel debimetreler de ölçüm tüplerine uygulanan frekans›n faz kaymas›ndan yola ç›karak do¤rudan kütlesel ak›fl› ölçmektedir. Bu debimetreler ile giriflte ve ç›k›flta düz boru ihtiyac› olmaks›z›n %0.35’e kadar hassasiyetlere ulafl›labilmektedir. Yukar›da bahsedilen iki debimetre, kütlesel ak›fla ek olarak s›cakl›k için de ayr› bir ç›k›fl sinyali sa¤lamaktad›rlar. Böylece proseste ayr›ca bir s›cakl›k transmitteri kullan›lmad›¤› için hem zamandan hem de paradan kazanç sa¤lanm›fl olur. Ayr›ca iki debimetreden Hacimsel Ak›fltan Kütleye Geçifl Hem fark bas›nç prensibi ile çal›flan debimetrelerin hem de vorteks debimetrelerin gaz ölçümünde kullan›lmas› halinde kompanzasyon gereklidir. Fark bas›nç prensibi ile çal›flan debimetreler bir engel üzerinde oluflan bas›nç fark›n› ölçmektedir. Ölçülen bu bas›nç fark› de¤erini baz alarak ve s›cakl›k ve bas›nc›n sabit oldu¤u varsay›m› yap›larak, bu cihazlardan hacimsel ak›fl, kütlesel ak›fl ve düzeltilmifl hacimsel ak›fl ç›k›fllar› al›nabilir. Vorteks debimetreler do¤rudan hacimsel ak›fl› ölçmektedir. Ayr›ca yine s›cakl›k ve bas›nc› sabit kabul ederek kütlesel ak›fl ve düzeltilmifl hacimsel ak›fl ç›k›fllar› da al›nabilmektedir. S›cakl›k ve bas›nç de¤erlerinin de¤iflken oldu¤u uygulamalarda kütlesel ak›fl› ölçmek için sunulan bu çözümler çok da hassas olmamaktad›r. 7 bar 20°C’de bas›nçl› havan›n düzeltilmifl hacimsel ak›fl›n› kompanzasyon yapmadan bir vorteks debimetre ile ölçüldü¤ünü düflü- fiekil 2. Endress+Hauser’den do¤rudan kütle ölçümü için çözümler: Termal kütlesel debimetreler çok düflük ak›fllara kadar ölçüm yapabilirler, Coriolis debimetreler girifl ve ç›k›flta düz boru mesafesine ihtiyaç duymadan monte edilebilirler ve hassasiyetleri çok yüksektir. nelim. Ancak e¤er, gerçekte bas›nç ve s›cakl›k sabit kalmay›p, bas›nç 6.5 bar-7.5 bar aras›nda ve s›cakl›k da -15°C-30°C aras›nda de¤iflirse, elde edilen ak›fl de¤erindeki hata %20’den fazla olur. ‹çine s›cakl›k sensörü entegre edilmifl bir vorteks debimetre kullanarak daha iyi bir ölçüm yap›labilir. Böylece cihaz, gaz›n s›cakl›¤›n› ölçerek bu parametredeki de¤iflimleri kompanze edebilir hale gelir. Ayr›ca cihaz›n içindeki bilgisayar sayesinde baflka bir ak›fl bilgisayar›na veya PLC’ye ihtiyaç duyulmadan düzeltilmifl hacim de¤eri de hesaplanabilir. Böyle bir vorteks debimetre ile yukar›da verilen örnekteki hata %8’lere düflürülebilir. Y›ll›k gaz maliyeti 100 bin dolar olan bir uygulamada bu %12’lik iyilefltirme, y›ll›k 12 bin dolara denk düflmektedir. Bu çözüm bas›nc›n nispeten sabit kald›¤› ama s›cakl›¤›n de¤iflkenlik gösterdi¤i uygulamalar için ideal bir çözümdür. Ölçüm tek bir cihaz ile yap›l›p harici baflka bir cihaza olan gereksinim ortadan kalkm›flt›r. Ölçülen kütlesel ak›fl de¤erinde %2-3’lere varan hassasiyetler ise hem bas›nç hem de s›cakl›k kompanzasyonu yap›lan bir çözümde elde edilebilir. Bunun için: S›cakl›k sensörü entegre edilmifl bir vorteksmetreye harici bir bas›nç transmitteri ile ölçülen de¤er Hart veya di¤er bus protokolleri (Profibus PA ya da Foundation Fi- fiekil 3. Kompenzasyon yap›lmayan çözümler: Fark bas›nç hücreleri bas›nç fark›n›, vorteks debimetreler do¤rudan hacmi ölçerler. Otomasyon 85 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON fiekil 4. Prowirl 73 vorteks debimetre hem hacimsel ak›fl› hem de s›cakl›¤› ölçer. Bas›nç sabit kabul edilebilir veya HART, Profibus-PA, ya da Foundation Fieldbus gibi bus protokolleri arac›l›¤›yla okunabilir. Kompenzasyon hesaplamalar›n› cihaz kendi yapar. eldbus) arac›l›¤›yla okutulur. Standart bir vorteks debimetre veya fark bas›nç hücresi, bir s›cakl›k ve bir de bas›nç sensöründen al›nan de¤erlerin harici bir ak›fl bilgisayar›na tafl›nd›¤› bir çözüm kullan›l›r. Standart bir vorteks debimetre veya fark bas›nç hücresi, bir s›cakl›k ve bir de bas›nç sensöründen gelen bilgiler do¤rultusunda kompanzasyonun DCS veya PLC’de yap›ld›¤› bir sistem kullan›l›r. Burada do¤ru denklemlerin kullan›lmas› çok önemlidir. Araflt›rmalar göstermifltir ki böyle bir yanl›fll›k ölçümde %10-30 aras›nda bir hataya sebebiyet vermektedir. Bu da bizim örne¤imizde 10 bin-30 bin dolara denk düflmektedir. Örnekteki y›ll›k 100 bin dolarl›k gaz maliyeti olan uygulamada bu iyilefltirilmifl hassasiyet (%2-3 kompanzasyon yap›lmayan %20 hassasiyetindeki çözümle karfl›laflt›r›ld›¤›nda) y›ll›k 17bin dolara eflittir. Böylece daha hassas olan sistemi kurarak daha h›zl› bir geri kazan›m sa¤lanabilir. Hangi Debimetre Seçilmeli Kusursuz bir gaz ölçer yoktur. Yukar›da bahsedilen hassasiyet konusuna ek olarak her debimetrenin kendine özgü avantajlar› ayn› zamanda dezavantajlar› da vard›r. 86 Otomasyon fiekil 5. Endress+Hauser’den bütün kompenzasyonlar›n yap›ld›¤› kütlesel ve düzeltilmifl hacimsel ak›fl ölçüm çözümleri: Solda: Proline Prowirl 73 hem hacimsel ak›fl› hem de s›cakl›¤› ölçüyor ve bas›nç de¤eri harici olarak ölçülüp bir bus protokolü üzerinden cihaza tafl›n›yor. Sa¤da: Ak›fl bilgisayar› RMC621 kullan›lan çözüm. Vorteks debimetreden elde edilen hacimsel ak›fl de¤erinin veya fark bas›nç hücresinden elde edilen de¤erin s›cakl›k ve bas›nç kompenzasyonu ak›fl bilgisayar› içinde yap›l›yor. RMC621 ile üç farkl› uygulama için tek bir cihaz kullanarak kütlesel ak›fl elde edilebilir. Termal Kütlesel Debimetreler Bu debimetreler do¤rudan kütle ölçümü için uygun fiyatl› cihazlard›r. Bu prensip ile çal›flan cihazlarda ayarlanabilirlik (cihazla ölçülebilecek maksimum ak›fl ve minimum ak›fl aras›ndaki iliflki) 100:1’dir. Bu yüksek ayarlanabilirlik oran›, di¤er prensiplerle çal›flan cihazlar ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda termal debimetrelerin daha ekonomik oldu¤u anlam›na gelmektedir. Bir fark bas›nç hücresi ile benzer sonuçlar elde edebilmek için en az›ndan iki ayr› fark bas›nç hücresi içeren bir montaj düzene¤i gerekmektedir. Termal debimetreler çok düflük ak›fllar› ölçebildikleri için, kaçak tespitinde çok yayg›n olarak kullan›l›rlar. Ak›fl› minimum bas›nç kayb›yla (2 milibar’dan düflük) ölçerler, böylece pompalama ve kompresyon kaynakl› elektrik maliyetinde önemli bir tasarruf sa¤lan›r. Ancak bu cihazlar›n montaj yeri öncesinde uzun düz boru mesafeleri gerekmektedir. Bu mesafeler cihaz›n bir ak›fl düzenleyicisi ile kalibre edilerek siparifl edilmesi durumunda bas›nç kayb›nda bir miktar art›flla 5 çapa kadar düflürülebilir. Termal debimetreler güçlü bas›nç dalgalanmalar›n›n oldu¤u uygulamalar- fiekil 6. Endress+Hauser üretim tesisinde Proline t-mass 65 cihaz›n›n s›k›flt›r›lm›fl hava ölçümü yap›lan test ünitesi da (örn: 2 bardan 10 bara), nemli gaz uygulamalar›nda, kompozisyonu de¤iflen gazlarda ve IEC 61508’e göre SIL uygulamalar›nda önerilmemektedir. Coriolis Kütlesel Debimetreler Coriolis debimetreler yüksek hassasiyetleri ve tekrarlanabilirlikleri ile tan›nmaktad›r. Boruya herhangi bir destek veya giriflte düz boru gereksinimi olmad›¤›ndan kurulumlar› kolay, zaman ve paradan tasarruf sa¤layan kurulumlard›r. Güvenlik gerektiren uygulamalar için SIL2 dereceli modeller mevcuttur. Ancak bu debimetreler nemli gazlar için uygun de¤ildir ve termal debimetrelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha büyük bas›nç kay›plar›na neden olur. Fark Bas›nç Prensibi ile Çal›flan Debimetreler Fark bas›nç cihazlar› 1929 y›l›nda ak›fl ölçümü için bir standart haline gelmifltir ve günümüzde genellikle gaz ölçümlerinde kullan›lmaktad›rlar. Fark bas›nç hücreleri ve orifis plakalar› proses bas›nc› alt›nda de¤ifltirilebilir ve yeniden kalibre edilebilirler. Malzeme, hat çap› ve bas›nç de¤erindeki çeflitlili¤in en genifl oldu¤u ak›fl fiekil 7. Promass 40E kütlesel debimetresi ile do¤algaz ölçümü 17-20 Mart 2011 3. HallC210 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON ölçerler bu cihazlard›r. Pitot tüpler, orifis plakalar› ile karfl›laflt›r›ld›klar›nda, daha düflük bas›nç kay›plar› yarat›rlar ve afl›nmaya daha az maruz kal›rlar (Orifis plakas›n›n sivri köflesinde oluflan afl›nma, ölçümde fazladan %1-10 aras›nda bir hata pay›na sebebiyet verir). Endress+Hauser fark bas›nç hücreleri SIL2’ye (IEC 61511) göre gelifltirilmifltir. Fark bas›nçlarda ayarlanabilirlik s›n›rl›d›r (3:1 veya 6:1). Bu de¤er daha önce de bahsedildi¤i üzere ak›fl bilgisayar›n›n “bölmeli aral›k” fonksiyonundan faydalanarak art›r›labilir. Buna ek olarak, böyle bir ak›fl bilgisayar› proses flartlar›na göre orifis karakterini sürekli yeniden hesaplad›¤› için daha hassas ölçüm de¤erleri elde edilmesini de sa¤lar. Ancak fark bas›nç debimetrelerde kaçak emisyon riski çok yüksektir ve uzun süreli kullan›mlarda cihaz›n kararl›l›¤› afl›nmadan etkilenebilir. Bu debimetreler de vorteks ve termal debimetreler gibi girifl ve ç›k›flta uzun düz boru mesafelerine gereksinim duyarlar. Vorteks Debimetreler Endress+Hauser vorteks debimetreler titreflimlere, s›cakl›k de¤iflimlerine ve buhar hatlar›ndaki su çekiçlerine dayan›kl›d›r. Ölçüm prensibi sayesinde tanecikli gazlarda ve hatta hacimce %5’e kadar nem içeren gazlarda kullan›labilir. Vorteks debimetreler tekrarlanabilirlikleri yüksek, düflük bas›nç kay›plar› yaratan ve korozif ve afl›nd›- fiekil 8. Fark bas›nç hücresi ile do¤algaz ölçümü 88 Otomasyon fiekil 9. Prowirl 72 vorteks debimetresi ile petrol sahas›nda do¤algaz ölçümü fiekil 10. Endress+Hauser’in ‹sviçre’deki gaz kalibrasyon tesisinde Proline t-mass 65 flanfll› tip termal debimetresi r›c› olmayan s›v›larda uygulama ömrü süresince tekrar bir kalibrasyona ihtiyaç duymayan cihazlard›r. Di¤er ço¤u geleneksel ölçüm teknikleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda vorteks debimetrelerin sipariflleri, kurulumlar› ve devreye al›mlar› daha kolayd›r ve böylece zamandan ve paradan tasarruf sa¤lar. Endress+Hauser vorteks debimetreler SIL2 sertifikas›na sahiptir. Bir vorteks debimetreyi boyutland›r›rken cihaz›n ölçebilece¤i minimum ak›fl de¤erinin ve girifl-ç›k›fltaki düz boru mesafelerinin uygunlu¤u kontrol edilmelidir. Giriflte gerekli olan düz boru mesafesi ak›fl düzenleyici kullan›larak k›salt›labilir. rasyon tesisi dünyada hava ak›fl ölçümünün en hassas yap›ld›¤› yerlerden biridir. Gaz Kalibrasyonunda Yeterlilik Endress+Hauser’in ‹sviçre’de bulunan hava kalibrasyon tesisinde tamamen yeni kavramlara ve tekniklere dayanan standartlar belirlenmifltir. Revolver üzerindeki de¤iflik boyutlardaki adaptörler sayesinde DN 15’ten DN 100’e kadar olan cihazlar h›zl› ve güvenilir bir flekilde test edilir. 10bin kg/h’e kadar olan ak›fllar ölçülebilir. Burada özel bir kontrol sistemi ile kalibrasyon odas›ndaki havan›n gece ve gündüz s›cakl›¤› 21°C’de tutulmaktad›r. Bütün bu kullan›lan yöntemler ile bu kalib- Prosesi Gözlemleme ve De¤erlendirme Sadece gaz ölçümü yaparak tasarruf edilemez. Bunun yan›nda elde edilen datay› gözlemlemek, de¤erlendirmek ve analiz etmek gerekir. Endress+Hauser y›llard›r kullan›lan ve kendini kan›tlam›fl komple yaz›l›m paketleri (Control Care, P-view, Fieldcare, ToF Tool, Fieldtool gibi) sunmaktad›r. Bunlar ile, bütün ölçüm noktalar›n› ve ölçümü yap›lan de¤iflkenleri kurulum plan› üzerinde görülebilir. Saatlik, günlük, ayl›k ve y›ll›k raporlamalar yap›labilir. Son tüketim de¤erleri maliyet merkezine gönderilebilir. Verimlilik karfl›laflt›rmas› yap›labilir (sa¤lanan enerji vs tüketim). fiekil 11. Endress+Hauser yaz›l›mlar› ile proses izlenir PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Ak›flmetreler ile Do¤ru ve Hassas Ölçüm Devrim O. Güven Sensörler ve Haberleflme Bölümü Ak›flmetre Ürün Sorumlusu Siemens Farkl› sektörler ve farkl› proseslere göre de¤iflkenlik gösteren ihtiyaçlar için ürün seçimi, elbette do¤ru ve istenen sonucu almada en önemli faktördür. Her proses ve uygulama için mutlaka isteneni tam anlam› ile yapacak bir ürün mevcuttur. Önemli olan prosesi tan›mak ve projeyi yapan ekibe bu know-how’› tam ve eksiksiz olarak aktarabilmektir. Ak›flmetreler gaz, s›v›, buhar gibi ak›flkanl›¤› olan malzemelerin bir boru veya kanal içinden geçifl miktar›n› ölçmeye yarayan cihazlard›r. Genifl bir yelpaze içinden seçilecek Siemens ak›flmetreler, kullan›mdaki kolayl›¤›, farkl› çözümler için getirdi¤i esnek kullan›m avantaj›, eklenebilir haf›za modülü, plug & play tasar›m› ile do¤ru ve hassas ölçümü garantiler. Modüler dizayn mant›¤› ile mevcut ürün konfigüre edilebilir. Farkl› eklerle özellikleri art›r›labilir. 5 dakika gibi k›sa bir zamanda cihaz içinde yer alan sensoprom ad› verilen kalibrasyon ayarlar›, boru çap›, sensör tipi gibi bilgilerin sakland›¤› ve kullan›c› taraf›ndan ayarlanan de¤erlerin kaydedilebildi¤i haf›za modülü de¤ifltirilebilir. Ak›flmetrelerde ölçüm hassasiyeti taviz verilemeyecek, ihtimallere b›rak›lamayacak konular aras›nda yer almaktad›r. Siemens labaratuvarlar›nda DN1.5mm - DN1800mm aras›ndaki ak›flmetrelerin 100ml/saat’ten 4350m3/saat’e kadar %0.1’den (0,05-%0,1) daha küçük hassasiyetle kalibrasyonu sa¤lanabilmektedir. Farkl› sektörler ve farkl› proseslere göre de¤iflkenlik gösteren ihtiyaçlar için ürün seçimi, elbette do¤ru ve istenen sonucu almada en önemli faktördür. Her proses ve uygulama için mutlaka isteneni tam anlam› ile yapacak bir ürün mevcuttur. Önemli olan prosesi tan›mak ve projeyi yapan ekibe bu know-how’› tam ve eksiksiz olarak aktarabilmektir. Söz gelimi ak›flka- 90 Otomasyon n›n saf su olmas› ile kimyasal olmas› aras›nda seçimi etkileyen birçok faktör devreye girecektir. Bu noktada Siemens, 30 y›l› aflk›n ak›fl ölçüm tecrübesi ile kullan›c›lar›na ürün seçiminden servis hizmetine kadar birçok alanda tam destek vermektedir. Siemens ak›flmetreler asl›nda her bir kullan›c›n›n ihtiyac›na özel olarak ve gelece¤in teknolojileri göz önüne al›narak tasarlanm›flt›r. Siemens, kullan›c›s›n›n ne istedi¤ini önceden tahmin edebilen bunun için önceden haz›rl›k yapan ve sat›fl sonras›nda da kullan›c›s›n›n sorunlar›na lokalde çözüm bulabilen bir firma olarak öne ç›kmaktad›r. Son y›llarda küresel ›s›nman›n etkisi ile alt yap› çal›flmalar› yani varl›¤›m›z›n devam› için gerekli olan su ve kulland›¤›m›z bu suyun ifllemden geçirilerek bertaraf edilmesi büyük önem kazanm›flt›r. Her türlü su ihtiyac›m›z›n karfl›lanmas› s›ras›nda kullanmakta oldu¤umuz suyu tasarruflu ve bilinçli kullanmak en önemli konulardan biri haline gelmifltir. Bu sebeple Siemens faturalamalarda onayl› (CT=custody transfer) ürünleri ile kullan›c›s›n›n gerçekte kulland›¤› kadar ödemesine olanak sa¤lamaktad›r. Özellikle iflgücü kayb›n› önleme konusunda faturalanacak kullan›m miktar›n›n kablosuz sistemlerle veri taban›na iletilmesi en çok talep edilen konular aras›nda yer almaktad›r. Ak›flmetreler Ak›flmetreler çal›flma prensiplerine göre s›n›fland›r›ld›¤›nda elektromagnetik, ultrasonik, coriolis, vortex, Rotay Piston, orifis, rotametre olarak s›ralanabilir. Elektromagnetik ak›flmetreler Faraday prensibine göre çal›flmakta olup elektriksel iletkenli¤i olan su, süt, kimyasallar gibi ak›flkanlar›n hacimsel ölçümünde kullan›l›r. Çift yönlü ölçüm yapabilmektedir. Elektromagnetik ak›flmetre ailesi içinde farkl› ihtiyaçlar için farkl› ürünler seçilebilir. ‹çme suyundan bafllayarak içinde %70 iletken at›klar›n oldu¤u ak›flkana kadar ölçüm yapabilen cihazlar aras›nda, harici besleme olmaks›z›n 6 y›l tek bafl›na çal›flabilen ve tamamen yeralt›na gömülebilen IP68 koruma s›n›f›nda cihazlar oldu¤u gibi, sulama veya domestik kullan›mda çok hassas ölçüm ihtiyac›n›n oldu¤u faturalama yapabilme (CT) onay›na sahip ürünler de vard›r. Do¤ru Ak›flmetre Seçimi Do¤ru ölçüm için ilk etapta çal›flma prensibine göre seçilen ak›flmetremizi daha sonra içinden geçecek ak›flkan›n temel özelliklerine göre detayland›rmak gerekir. Ak›flmetrenin içinden geçen ak›flkan›n temas edece¤i yüzeyi yani astar› seçmek bafll› bafl›na ayr› bir bilgi birikimi gerektirir. Kimyasal dayan›mda s›cakl›k, bas›nç, konsantrasyon, safl›k, PH de¤eri, malzeme/yüzey karakteristi¤i, malzemenin mekanik stresi belirleyici faktörler aras›ndad›r. PFA -20°C ila 150°C aras›nda kimyasal dayan›kl›l›¤a sahipken, PTFE 20°C ila 180°C aras›nda kimyasal uygulamalar için uygundur. Neoprene içinde ya¤ bar›nd›ran at›ksu için uygunken EPDM özellikle içme suyu prosesinde kullan›lan onaylanm›fl bir malzemedir. Fiyat performans anlam›nda hem içme suyu hem at›k suda kullan›lan hidrocarbon dayan›m› yüksek NBR’ye karfl›l›k, içinde yo¤un partikül bulunan ak›flkan için Linatex tercih edilebilir. Oysa ak›fl› ölçmek istenilen malzeme iletken de¤ilde saf su ise, buhar ya da gaz ise elektromagnetik ak›flmetre uygun bir ürün de¤ildir. Amaç s›v› veya gaz debisi ölçmek ise Coriolis kütlesel ak›flmetreleri kullanmak yerinde olacakt›r. Gaz/s›v› kendi rezonans frekans›nda vibrasyona sokulan metal bir borudan geçer, ak›fl›n vibrasyonda de¤iflikli¤e sebep olmas› ile birlikte ak›flkan›n yo¤unluk ve kütlesi tespit edilir. Bu ürünler kütlesel ölçüm, hacimsel ölçüm, yo¤unluk, s›cakl›k ölçümü yapabilmektedir. Düflük ak›fl oranlar›nda dahi proses flartlar›ndan etkilenmeden +-%0,01 veya +%0,15 do¤ruluk ile çok hassas ölçüm mümkündür. Ultrasonik ak›flmetreler boruya direk tak›labilen In-line dizayn veya clamp-on (kelepçe) dizayn ile farkl› uygulamalar için en uygun çözümü sunmaktad›r. Boru hatt›na direk tak›lan ak›flmetreler su, s›cak su, ya¤ gibi temiz katk›s›z s›v›lar›n debisinin ölçülmesinde tercih edilebilir. +-%0,5 ve +- %2 hassasiyetle çift yönlü hacimsel ak›fl ölçümü yapan bu ürünler Hart, Profibus PA, Modbus haberleflmelerini de desteklemektedir. En yayg›n kullan›m alan› özellikle binalar›n ›s›tma so¤utma sistemlerinde enerji analizidir. Kelepçe dizayn ak›flmetreler ise birçok s›v›n›n, do¤al gaz›n ve proses gaz›n›n ölçümünde kullan›labilir. Mevcut sisteme, sistemi durdurma zorunlulu¤u olmadan sonradan ilave edilebilmesi ek iflçilik maliyeti (boru kesme, toprak kazma vb.) ç›karmamas› harici transdüserlerin periyodik bak›m gerektirmemesi kullan›c›ya büyük avantaj sa¤lamaktad›r. Ultrasoniklerde iki çeflit çal›flma prensibi vard›r. Bunlardan ilki Dopler, konvansiyonel ve kirli ak›flkanlar için olup partiküllere çarp›p yans›yan ultrasonik dalgalar ile ölçüm yaparken ikincisi ise hassas metal boru uygulamalar› için dalga tarama metodudur. Ak›flkan›n çok temiz oldu¤u varsay›larak gönderilen dalgan›n ne kadar sürede al›c›ya vard›¤› hesaplanarak buradan h›z bilgisine ulafl›l›r. Her iki dizayn›n içinde hareketli parçalar›n olmamas›, bas›nç düflümü yaflanmamas›, çok genifl boru hatlar›nda (9m’ye kadar ) kullan›labilmesi, gazlar›n ve elektriksel olarak iletken olan/olmayan tüm s›v›lar›n ölçümünde kullan›labiliyor olmas› ultrasonik ak›flmetrelerin en büyük avantajlar› aras›ndad›r. Vortex ak›flmetreler iletken olan/olmayan s›v›lar›n, gazlar›n (kar›fl›mlar, ›slak gazlar), buhar›n ölçümünde kullan›l›r. Hacimsel ölçüm, s›cakl›k ve bas›nç kompanzasyonu ile kütlesel ölçüm yapan bu ak›flmetreler -40°C ile 240°C aras›nda çal›flabilmektedir. Rotary Piston ak›flmetreler s›v› ölçümü için kullan›l›rken yüksek viskozitenin hassasiyet üzerinde etkisi bulunmamaktad›r. Hacimsel ölçümü +- %0,3 hassasiyetle yapabilen bu kompak dizaynl› ak›flmetre 300°C’ye kadar dayan›kl›d›r. Prosesten istenen performansla ihtiyaç duyulan bilgileri toplayabilmenin ve kullanabilmenin tek yolu bafltan do¤ru ürünle yola ç›kmakt›r. Bu sebeple prosese ait tüm bilgilerin detaylar› ile bilinmesi ve bu bilgiler ›fl›¤›nda ürün seçimi yap›lmas› çok önemlidir. Otomasyon 91 17-20 Mart 2011 7. Hall C100 PROSES KONTROL/ENSTRÜMANTASYON Endüstriyel Buhar Ölçümlerinde Ak›flmetre Çözümleri Zafer Küsbeo€lu Saha Çözümleri Türkiye Müdürü Honeywell Bu sistem, mümkün olan en yüksek hassasiyet oran›nda ve tutarl› ölçümler sa¤lamak için entegre sensör ve mikroifllemci teknolojileriyle dinamik ak›fl kompanzasyonunu birlefltirmifltir ve endüstride en güvenilir olan ST3000 teknolojisine dayan›r. 94 Otomasyon Endüstriyel ak›fl uygulamalar› içerisinde büyük bir öneme sahip buhar ak›fl ölçümleri özellikle enerji uygulamalar›nda vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Günümüzdeki rekabet koflullar› ve enerji maliyetlerinin en aza indirilmesi gereklili¤i, yap›lan ölçümlerin do¤ru ve hassas olarak yap›lmas›n› gerektirmektedir. Bu amaçla, Honeywell tüm ak›flmetre uygulamalar›nda oldu¤u gibi buhar ak›fl ölçümleri içinde güvenilir ve hassas çözümler sunmaktad›r. Buhar tüketimlerinin do¤ru hesaplanabilmesi ve verimlili¤in yüksek tutulmas› amac›yla buhar ölçümlerinin yap›ld›¤› çeflitli noktalarda ak›fl ölçüm cihazlar› kullan›lmal›d›r. Farkl› noktalarda yap›lan buhar ölçümleri bölümler aras›nda kay›p ve kaçaklar›n tespit edilmesini sa¤lamaktad›r. Gerçek tüketimin tespit edilmesi ve kay›p kaçaklar›n ortadan kald›r›lmas› ile de önemli ölçüde enerji verimlili¤i sa¤lanmaktad›r. Buhar ve doymufl buhar ak›fl ölçümlerinde çeflitli ölçüm cihazlar› kullan›lmaktad›r. Honeywell çözümleri olarak bir fark bas›nç eleman› (Orifis, pitot tüp veya flow nozzle) ile birlikte kullan›lan SMV3000 Multivariable Transmitterler ve Vortex tip ak›flmetreler say›labilir. Honeywell’in SMV 3000 Smart Multivariable Transmitterleri hava, gaz, buhar ve s›v›lar için endüstri standard›nda metotlara göre kan›tlanm›fl “smart” teknolojisi ile kütlesel veya hacimsel ak›fl oran›n› hesaplayabilmekte, ayn› anda üç ayr› proses de¤iflkeninin ölçümünü yapabilmektedir. Tek bir sensörden fark bas›nç ve mutlak veya gauge bas›nç ve standart bir PT100 (RTD) veya Termokulp sinyallerinden s›cakl›k ölçer. SMV 3000’in ak›fl hesaplamas›; bas›nç ve/veya s›cakl›¤›n kompansazyonun yan›nda, viskozite, deflarj katsay›s›, ›s›l genleflme faktörü, h›z faktörü ve gaz genleflme faktörü gibi daha kompleks de¤iflkenleri kapsar. Bu sayede, SMV 3000, genifl bir aral›kta proses bas›nc› ve ortam s›cakl›¤›ndaki de¤iflimler için tam olarak kompanze edilmifl ak›fl› hesaplayarak ç›k›fl sinyali üretebilir. daki eflitli¤e göre sabit oldu¤unu kabul etmektedir. Qv : Hacimsel ak›fl oran› hw : Fark bas›nç K: Ak›fl faktörü ρ: Ak›fl yo¤unlu¤u (K faktörü sabit de¤ildir ve k = NCEvY1d2 ile de¤iflir) Di¤er uygulamalarda, eflitlik bir ad›m ileri götürülecek, ek bas›nç ve s›cakl›k transmitterler kullan›larak bas›nç ve s›cakl›ktaki de¤iflimler kompanze edilecektir. Örne¤in, birçok transmittere dayal› olarak bir gaz ölçülüyorsa, afla¤›daki hacimsel ak›fl eflitli¤i - “Geleneksel” yaklafl›m- geçerlidir (fiekil 1) veya kütlesel ak›fl oran› durumunda: SMV3000 Multivariable Transmitter Buhar, gaz ve s›v› ak›fl uygulamalar›nda bulunan ço¤u fark bas›nç transmitteri, fark bas›nç ak›fl eleman› üzerinden ölçer ve ak›fl hesaplamas› için bir DCS, PLC veya ak›fl bilgisayar›na gönderir. Ço¤u zaman, kullan›lan hesaplama, s›v›n›n yo¤unlu¤unun afla¤›- fiekil 1. Geleneksel yöntemle ak›fl ölçümü Qm: Kütlesel Ak›fl oran› hw: Fark bas›nç K: ak›fl faktörü P: Bas›nç T: S›cakl›k “Geleneksel Ak›fl Ölçümü” DCS veya ak›fl bilgisayar›na ihtiyaç duyulmaktad›r. Üç önemli ölçüm (fark bas›nç, statik bas›nç ve proses s›cakl›¤›) ve ak›fl hesaplamas› SMV3000 Multivariable transmitter ile yap›labilir. Bu yüzden, sadece yo¤unluk kompanze edilmek isteniyorsa veya tam dinamik ak›fl kompanzasyonu yap›lmak isteniyorsa, SMV 3000 ve “Gelifltirilmifl” ak›fl yaklafl›m›n› seçilebilir (fiekil 2). Dinamik ak›fl kompanzasyonu gerekli de¤iflkenlerin (fark bas›nç, statik bas›nç ve s›cakl›k) ölçülmesi sürecidir ve bu de¤iflkenlerin tamam› kütle ak›fl ölçümünün hassasiyetini etkileyebilen yo¤unluk, viskozite, Reynold katsay›s›, deflarj katsay›s›, ›s›l genleflme faktörü ve gaz genleflme faktörü gibi de¤iflkenlerin gerçek zamanl› hesaplamas›n› yapmak için kullanmaktad›r. Dinamik ak›fl kompanzasyonlu SMV 3000, Orifis metre (fiekil 3) ve Laminar Ak›fl Elemanlar›n› destekler. Yo¤unluk kompanzanyonlu SMV 3000, Venturi metreler, flow nozzle ve pitot tüp gibi di¤er ak›fl elemanlar›n› destekler. Pitot tüp, düflük fark bas›nç ve dald›rma tip ak›fl elemanlar›d›r ve buhar, hava, gaz ve s›v› uygulamalar›nda kullan›labilir. Pitot tüpleri dald›rma tip elemanlar ol- fiekil 2. SMV3000 ile ak›fl ölçümü Otomasyon 95 PROSES KONTROL/ENSTRÜMANTASYON kinli¤ini art›r›r ve sistem güvenli¤ini güçlendirir. Daha yüksek oranda hassasiyet ve güvenirli¤in avantajlar›n›n yan› s›ra, SMV 3000 Smart Multivariable ak›fl transmitteri, uzun vadeli masraflar› önemli flekilde azalt›r: fiekil 3. Orifis duklar› için, di¤er birçok ak›fl elemanlar›ndan daha düflük kurulum maliyetlerine sahiptir. SMV 3000, pitot tüp kullanarak yo¤unluk için kompanzasyon sa¤layacak flekilde konfigüre edilebilir ve s›v›lar, gazlar ve buhar için ak›fl oran›n› hesaplayabilir (fiekil 4). SMV 3000, mümkün olan en yüksek hassasiyet oran›nda ve tutarl› ölçümler sa¤lamak için entegre sensör ve mikroifllemci teknolojileriyle dinamik ak›fl kompanzasyonunu birlefltirmifltir ve endüstride en güvenilir olan ST3000 teknolojisine dayan›r. Bu özellikler; üretim verimini gelifltirmeye yard›mc› olur, proses et- • Kurulum – Fark bas›nç ve statik bas›nc› tek bir sensörle, proses s›cakl›¤›n› da harici bir RTD veya Termokulp ile ölçmedeki yetne¤i ile SMV 3000 sayesinde; kablo ba¤lant›s› maliyetinde ve de kablo borusu maliyetinde, montajda, güvenlik bariyerlerinde, vb. tasarruf sa¤lan›r. Kompanze edilmifl kütle ak›fl›n› dinamik flekilde ölçerek, SMV 3000; özel bir ak›fl bilgisayar›na olan ihtiyac› tamamen ortadan kald›r›r. • Bak›m - SMV 3000, kalibrasyon ihtiyac›n› azaltarak daha yüksek oranda kesinlik ve kararl›l›k sunar. Self-Diagnositk özelli¤i olas› sorunlar›, güvenirli¤i veya hassasiyeti etkilemeden önce, otomatik olarak gösterebilir. Ayr›ca, tek bir teknisyen; SFC, SCT 3000 veya DCS Operatör ekran›ndan sorunlara uzaktan tan› koyabilir, böylece zamandan ve maliyetten tasarruf etmifl olur. SMV3000, ayr›ca, üç transmitter yerine kullan›larak tek bir transmitter güvenirli¤i art›rmay› sa¤lar. • Stok Maliyeti – SMV 3000’in yüksek turndown yetene¤iyle birlefltirilerek gelifltirilmifl güvenirlik özelli¤i ile beraber, mevcutta kullan›lan transmitterler için tutulan yedek miktar›n› azalt›r. fiekil 4. Pitot tüp 96 Otomasyon Honeywell VersaFlow Vortex 100 serisi ak›flmetre doymufl buhar ak›fl ölçümü uygulamalar› ve buhar kazan› verimlili¤inin izlenmesi amac›yla endüstriyelde yay- VersaFlow Vortex 100 g›n bir flekilde kullan›lmaktad›r. VersaFlow Vortex100, 2 tel teknolojisi kullanan dahili bas›nç ve s›cakl›k kompanzasyonu olan tek vorteks tip ak›fl ölçerdir. iletken ve yal›tkan s›v›lar›n, gazlar›n ve buharlar›n (sal›n›ml› bas›nç ve s›cakl›kta bile) standart hacimsel ve kütlesel ak›fl ölçümlerinde, hassas ve do¤ru bir ölçüm sa¤lar. Doymufl buhar ak›fl› ölçümü için s›cakl›k kompanzasyonu standartt›r. Afl›nmaz, tümüyle kaynakl›, yüksek korozyon, bas›nç ve s›cakl›k dayan›ml› paslanmaz çelik yap› sayesinde uzun dönem kararl›l›¤a sahiptir. VersaFlow Vortex 100, yeni tip ak›ll› sinyal iflleme (ISP) sayesinde optimum iflletme güvenilirli¤i kararl› okuma sa¤lamakta, harici kar›flt›r›c›lardan etkilenmemektedir. Tak ve çal›flt›r sensör tasar›m› sayesinde h›zl›ca kullan›labilir. Bak›m gerektirmeyen kompakt bir yap›ya sahiptir. Flanfl ve sandviç tip ba¤lant› opsiyonlar› bulunmaktad›r. Ayr›ca opsiyon olarak dual ölçüm yap›labilmektedir. ‹ki ölçüm noktas› ve iki çeviricisi ile gerçek bir yedeklemeli (redundant) sistem sunmaktad›r. Böylece iki kat güvenilirlik ve kullan›labilirlik sa¤lanabilmektedir. 17-20 Mart 2011 5. Hall B100 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON Bütünlefltirici Proses Otomasyon Sistemleri fienol Köylü Ürün Müdürü Proses Otomasyonu Bölümü ABB Elektrik San. Afi CAPS, genellikle daha önce farkl› olan sistemlerin, operasyonel mükemmelli¤e ulaflmak için bir araya getirilmesi ve yekpare bir platform yarat›lmas› fleklinde tan›mlan›r. Yekpare ifl ak›fllar› platformu, operatörlerden yöneticilere kadar tüm tesis çal›flanlar›n›n birbirlerinden farkl› olan görevlerini gerçeklefltirebilmeleri için farkl› arayüzler ve farkl› sistemler kullanmak zorunda kalmaktan kurtarmaktad›r. 98 Otomasyon Proses endüstrilerinde kullan›lan, sistemi yöneten ve otomatize eden kontrol sistemleri üretimin kalbi olup, bu sistemler saha enstrümanlar›n›n, vanalar›n, bilgisayarlar›n ve kontrolcülerin tek bir yap› içinde bir a¤a dahil edilmesinden oluflmaktad›r. Üretimin güvende, kaliteli ve verimli olarak yürümesinde bu sistemlerin katk›s› oldukça yüksektir. Son 30 y›lda ABB’nin teknolojik yenilikleri endüstriyel tesislerin üretkenli¤ini hissedilir ölçüde gelifltirirken, ABB bunu geleneksel proses kontrol anlay›fl›n› bir üst noktaya tafl›yarak sahan›n mevcut operasyonlar›n› da zenginlefltiren ortak bir platformla yapmaktad›r. Bu platform, kullan›c›lar›na uygulama mühendisli¤inden, prosesin optimizasyonu ve fabrikadaki ak›ll› cihazlar›n yönetilmesine kadar uzanan genifl bir yelpazede hizmet sunmaktad›r. Günümüzün küreselleflmifl ekonomisinde üretim tesisleri dünya çap›nda ciddi bir yar›fl içerisindedirler. Uzun vadede kalitelerini optimize edebilen, kullan›fll›l›k ve esnekli¤i göz önünde bulundurabilen ve ayn› zamanda maliyetlerini de kontrol alt›nda tutabilen firmalar bu yar›fl›n içinde kalabilmektedir. Üretim, artan karmafl›kl›¤a ba¤l› kalmak ve tüm de¤iflimleri kucaklamak zorundad›r. Aktif ve sistematik bir güvenlik yönetimi sergilemedikleri sürece tek bir olumsuz hadise bile firman›n tüketici üzerindeki imaj›na ciddi ölçüde zarar verebilir. CAPS (Collaborative Automation Process Systems-Bütünlefltirici Otomasyon Sistemleri) genellikle daha önce farkl› olan sistemlerin, operasyonel mükemmelli¤e ulaflmak için bir araya getirilmesi ve yekpare bir platform yarat›lmas› fleklinde tan›mlan›r. Yekpare ifl ak›fllar› platformu, operatörlerden yöneticilere kadar tüm tesis çal›flanlar›n›n birbirlerinden farkl› olan görevlerini gerçeklefltirebilmeleri için farkl› arayüzler ve farkl› sistemler kullanmak zorunda kalmaktan kurtarmaktad›r. Böylelikle bütünlefltirilmifl bir ortam iflbirli¤ini mümkün k›ld›¤› gibi organizasyonlardaki farkl› rollerin özel gereksinimleri, büyük resmi görerek daha iyi anlamalar›n› sa¤lamaktad›r. Veri, bilgi ve fonksiyonel yaklafl›mlar›n paylafl›m› ile tesisteki her organizasyonel yap›, tesisin iflletmesel durumunu, bölümlerin birbirlerine olan ba¤›ml›l›¤›n› ve iflbirli¤inin geliflmesinde kendi rolünü anlamas›n› sa¤layacakt›r. Bu da asl›nda bütünlefltirici proses otomasyon sistemlerinin (CAPS) bekledi¤i entegrasyonun ruhu anlam›na gelmektedir. Bilgisayar destekli proses otomasyonu sistemlerinin 50 senelik bir geçmifli vard›r. Bu süre zarf›nda pek çok terim, bilgisayarl› otomasyon sistemlerini tan›mlamak için kullan›lm›flt›r: • Da¤›t›lm›fl Kontrol Sistemi (DCS) “...rafinerilerde do¤mufltur.” • Programlanabilir Mant›ksal Denetleyici (PLC) “...ayr›k üretim tesislerinde do¤mufltur.” • Gözetimsel Kontrol ve Veri Toplama (SCADA) “...boru hatlar› gibi co¤rafik olarak da¤›n›k sistemlerde do¤mufltur.” Ne yaz›k ki bu terimlerin hiçbiri genel kabul görmüfl ve resmileflmifl bir tan›ma sahip de¤ildir ve s›k s›k yanl›fl flekil ve anlamlarda kullan›lmaktad›r. Son y›llarda kontrol sistemleri, düzenli bir flekilde geliflme göstermifl ve zenginleflerek daha kapsaml› bir hale gelmifltir. Günümüzün geliflmifl sistemleri, dünün eski terimleri ile tam olarak lay›k›yla tan›mlanamamaktad›r ve yeni bir kavrama ihtiyaç vard›r. 2002 y›l›na do¤ru, Boston merkezli araflt›rma ve dan›flmanl›k firmas› olan ARC Dan›flmanl›k Grubu, CPAS kavram›n› ileri görüfllü bir bak›fl aç›s›yla gelifltirdi. Böylece bu kavram ile proses otomasyonu sistemlerinin planlamas›, seçimi, mühendisli¤i ve operasyonu için mükemmel bir yol haritas›na sahip oldu. Bu geliflmeyi takiben birçok otomasyon sistemleri üreticisi, pazarda kendi sistemlerini CPAS olarak sunmaya bafllad›. ARC firmas›n›n temel CPAS prensipleri flöyleydi: • Sürekli geliflim içinde olmak, • Ortaklafla harekete uygun içerik, • Gerçe¤in tek versiyonu, • Standartlar üzerine kurulu ortak bir altyap›. Bir CPAS sistemi söz konusu flartlar› sa¤lamak zorundad›r. Bir CPAS’›n temel bilefleni onun tekrar kullan›labilen ve genel çözümler sunabilen ortak nesne modelidir. Bu model, farkl› üreticilerin ve farkl› teknoloji jenerasyonlar›n›n farkl› kontrolörlerini, fiekil 1. Saha ak›ll› veriyolu c CAPS genellikle farkl› sistemlerin, operasyonel mükemmelli¤e ulaflmak için bir araya getirilmesi ve yekpare bir platform yarat›lmas› fleklinde tan›mlan›r. d saha veriyolu cihazlar›n›, flalt ekipmanlar›n› (IEC 61850), üretim yürütme sistemlerini (MES) ve kurumsal kaynak planlama sistemlerinin (ERP) birbiri ile olan derin entegrasyonunu sa¤lar. Böylece normal olarak tüm ilgili bilgiler, workplace olarak tan›mlanan çal›flma ortamlar›nda haz›r olarak bulunur. ABB’nin System 800xA isimli DCS sistemi, temelinden itibaren oldukça güçlü bir yap› olan Aspect ObjectTM teknolojisi üzerine kurulmufltur. Aspect Object altyap› mimarisi, bilgiye sistemin herhangi bir noktas›ndan standart bir flekilde eriflmeyi mümkün k›lmaktad›r. Bu altyap› mimarisi, System 800xA’n›n benzersiz geliflme kapasitesinin temelidir ve daha önce farkl› platformlarda varl›k gösteren proses ve flalt otomasyonlar›n›n IEC 61850 üzerinden enteg- rasyonunu da mümkün k›lmaktad›r. ‹leriye dönük vizyonu olan firmalar, dünya çap›ndaki tesislerine s›n›f›nda en iyi olan DCS çözümlerini yaymak niyetindeler. Bir CPAS mimarisinde, genifl çapta farkl› senaryo uygulamalar›na çözüm olabilecek olan içerikten ba¤›ms›z çözümleri gelifltirebilmek için gelifltirici bir platform olmal›d›r. Kendini ispat etmifl olan sözkonusu çözümler, maliyet tasarrufu sa¤lamak konusunda oldukça iddial› olup sürekli olarak yüksek kalitenin sa¤lanmas›na imkan verecektir. Böylece System 800xA gibi CPAS ürünleri, artan talepleri karfl›lamak için yatay ve dikey do¤rultuda verimli ve etkili bir biçimde veri eriflimi ve sistem fonksiyonelli¤i entegrasyonlar›n› güçlendirmektedir. Bilgi Altyap›s› CPAS, belirli standartlar üzerinde yükselmektedir: Ethernet, ISA88, ISA95, IEC 61131. Bu standartlar, CPAS içinde derinlemesine entegre edilmifl olan yap›lard›r. Di¤er önemli standartlar aras›nda OPC (DA, AE, HDA ve daha güncel haliyle UA), IEC 61850 ve Otomasyon 99 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON fiekil 2. ECS ile dikey entegrasyon FDT/EDDL yap›lar› da nerede fark yarat›yorsa kullan›lmal›d›r. Sadece az say›daki baz› üreticiler, her tür bilgiye her yerden, her zaman ve her türlü amaç için eriflimi sa¤layan global bilgi eriflimini (GDA=Global Data Access) sa¤layabilmektedir (fiekil 1). ABB’nin System 800xA ürününde, herbir bilgi parças› (ölçülen bir de¤er veya üretim program›) bir Aspect Object bilefleni olarak tan›mlanabilir. Bu bileflenlere, verinin 800xA sistemine nereden geldi¤inden ba¤›ms›z olarak, hangi program ilgileniyorsa rahatl›kla eriflebilir ve veri entegrasyonunu sa¤layabilir. System 800xA, sistemdeki tüm çal›flma ortamlar› için sundu¤u ortak platform ile bilgi aktar›m›n› sa¤lamaktad›r. Örnek olarak, harici bir OPC sunucusuna sistemdeki tüm noktalardan, harici OPC sunucusunun hangi bilgisayarda çal›flt›¤›n› bilmeye gerek kalmadan her çal›flma ortam›ndan eriflilebilir ve bu sunucuyla etkileflim içerisinde bulunulabilir. ERP Entegrasyonu ABB’ nin 800xA DCS sisteminin bir bilefleni olan cpmPlus ECS, (Enterprise Connectivity Solution) proses kontrol sistemleri ile üretim ve ifl ak›fl sistemleri aras›nda köprü kuruyor ve böylece dikey 100 Otomasyon fiekil 3. Fonksiyonel entegrasyona genel bak›fl c 800xA DCS sisteminin bir bilefleni olan cpmPlus ECS (Enterprise Connectivity Solution) ürünü, proses kontrol sistemleri ile üretim ve ifl ak›fl sistemleri aras›nda köprü kuruyor. d entegrasyonu da sa¤lam›fl oluyor. ECS çözümünün tümüyle ölçeklenebilir yap›s›; olay yönetimi, hata yönetimi, uygulama kay›t deste¤i ve yedeklilik özelliklerini de sunmaktad›r. Bu çözümün nas›l çal›flt›¤›n› fiekil 2’ de görülebilir. Böylelikle tam anlam›yla veri entegrasyonunun sa¤lanmas›, yeni ve al›fl›lmam›fl çapraz uygulamalar›n ortaya ç›kmas›na imkan sa¤lamaktad›r. Bu uygulamalardan bir tanesi, gerçek zamanl› ka- fiekil 4. Model öngörünümlü kontrol (MPC) flemati¤i lite bilgisini, planlama ve müflteri sipariflleri ile birlefltirerek sundu¤u tam entegre ürün olan üretim planlama uygulamas›d›r. Bu uygulama teknolojik bir çözüm olarak kalite kontrol sistemini (QCS) ve hata tespit ve tasnif için kullan›lan web görüntüleme sistemini (WIS) de içermektedir. Bu uygulaman›n bileflenleri ve aralar›ndaki entegrasyon fiekil 3’te gösterilmifltir. Bu çapraz uygulama böylece tüm seviyeleri (DCS, CPM, ERP) kendi içinde entegre ederek, maliyet kriterleri ile çevre hassasiyetini de gözeten bir üretim süreçleri optimizasyonunu baflarabilmifltir. Geliflmifl Proses Kontrolü (APC-Advanced Process Control) ISA95 standard›n› takip eden otomasyon hiyerarflisinde geliflmifl proses kontrolü, ifllem kontrolü, üretimin veya üretimin bir bölümünün koordine edilmifl kontrolü anlam›na gelmektedir. Prensip olarak geliflmifl proses kontrolü, da¤›n›k PID kontrolü kullan›m›ndan daha geliflmifl olan, ayn› flekilde ölçülen de¤erin geri beslemede kullan›ld›¤› bir otomatik kontrol demektir. Ancak son y›llarda APC demek, afla¤› yukar› model öngörünümlü kontrol (MPC) ile eflde¤er bir anlamda kullan›lmaya bafllanm›flt›r. fie- 17-20 Mart 2011 2. Hall B120 PROSES KONTROL / ENSTRÜMANTASYON c System 800xA’s› üreticilere, yüksek kalitede proses otomasyonu çözümü sunarak, pazarda rekabetçi kalmalar›nda yard›mc› oluyor. ABB’nin System 800xA’s›, sistemdeki bilgiyi tüm çal›flma ortamlar›na otomatik olarak da¤›tan bir alt yap› sa¤lar. d kil 4’te üç adet ifllem de¤iflkeninin iki adet ayarlanabilir de¤iflkene ve sonra da iki adet PID kontrolcüsüne dönüflümünün flematik MPC konfigürasyonu gösterilmektedir. Fabrika Varl›klar›n›n Yönetimi (PAM-Plant Asset Management) Fabrika Varl›klar›n›n Yönetimi (PAM) organizasyonel ve yap›sal s›n›rlar› olan çok disiplinli bir görevler zinciridir. PAM çözümü genel olarak iflletme, bak›m ve üretim yönetiminin çeflitli yönlerine odaklanmaktad›r. PAM’›n ortak model yap›s› içinde üç modül yer almaktad›r: Fabrika varl›klar›n›n takibi, bilgi iflleme ve bilgi yönetimi. PAM, gerçek zamanl› proses verisi, geçmifl zamanl› varl›k bilgisi, saha topolojisi, ekonomik veriler ve bak›m amaçl› ifl emirleri gibi bilgileri almak için CPAS’ ›n altyap›s›n› kullanmaktad›r. PAM sistemi için söz konusu bilgiler, varl›klar›n takibi için ana zemini oluflturur. Varl›klar›n takibi sistemi (asset monitoring) reaktörler ve ›s› eflanflörleri gibi önemli saha ekipmanlar›n›n denetimi ve de¤erlerlendirilmesi için kullan›lmaktad›r. Varl›klar›n sa¤l›kl› bir flekilde takip edilebilmesi için hem basit hem de geliflmifl algoritmik fonksiyonelli¤i içeren bir yap›ya sahip 102 Otomasyon fiekil 5. Sürekli gelifltirici alarm sistemi olmas› gerekmektedir. Bilgisayar destekli bak›m yönetim sistemleri (CMMS-Computerized Maintenance Management System) gibi iflletme seviyesindeki uygulamalara PAM’›n entegre edilmesi ile bak›mla ilgili her bilgi, iflçilerden organizasyondaki en üst seviyeye kadar etkin bir flekilde iletilecektir. Alarm Yönetimi Alarm kelimesi, önemli bir olay›n gerçekleflmesi durumudur ve acil bir reaksiyon gerektirir. Günümüzde pek çok fabrikada pek çok sözde alarm, saha operasyonu göz önüne al›nd›¤›nda tamamen anlams›z hale gelmifltir. Son on y›l boyunca flu durum aç›k bir hale gelmifltir ki birçok otomasyon sistemi, operatörlerin daha fazla bafla ç›kamayaca¤› birçok gereksiz alarm üretmektedir. E¤er üretilen alarmlar›n büyük ço¤unlu¤u operatörler için bir anlam ifade etmiyorsa, bu durum operatörlerin alarm sistemine olan dikkatini ve güvenini azaltmaktad›r. Böyle bir örnekteki en büyük risk, önemli alarmlar›n, gereksiz alarm y›¤›n› içinde gözden kaçmas› ve yok say›lmas›d›r. Bu gibi s›k yaflanan durumlar gösteriyor ki ço¤u alarm sistemleri düflük perfor- mansl›d›r ve operatörlere beklenen deste¤i verememektedir. EEMUA191 ve ISA18.2 gibi yönergeler, yüksek nitelikte alarm sistemi oluflturmak için alarm sistemlerinin nas›l sistematik olarak mühendisli¤inin yap›laca¤› konusunu anlatmaktad›r. Ço¤u otomasyon sisteminin düflük nitelikli alarm sistemine sahip olmas›n›n nedeni, alarmlar›n yüksek nitelikte konfigürasyonunun yap›lmas›n›n çok fazla uzmanl›k ve çaba gerektirmesidir. System 800xA, operatörün çal›flma ortam›na, tamamen entegre olmufl ve kolay konfigüre edilebilen izleme araçlar› sa¤layarak sürekli geliflen prosesleri desteklemektedir. Bir alarm, her zaman ar›zal› bir bilefleni tamir etmek üzere için ça¤r›d›r. Teoride mükemmel çal›flan bir saha, hiç alarm üretmemelidir. Ancak realitede öyle de¤ildir. 800xA gibi modern alarm yönetimi olan sistemlerle difllerin hergün f›rçalanmas› gibi saha hijyeni sa¤lanm›fl olur. Bu özellik, System 800xA’n›n CPAS vizyonunun sürekli geliflen kültürünü nas›l destekledi¤ine dair güzel bir örnektir. 17-20 Mart 2011 3. Hall E190 DOSYA SENSÖR SENSÖR Temel olarak, fiziksel bir büyüklükle elektrik/elektronik veya mekanik bir cihaz aras›nda çevirici görevine sahip olan sensörler gerek tüketici ürünlerinde gerekse endüstriyel uygulamalarda çok genifl bir kullan›m alan›na sahipler. Basit bir mant›kla girifl büyüklü¤üne göre yap›lan s›n›flama sensörleri 6 ana gruba ayr›l›yor; mekanik, termal, elektriksel, manyetik, ›fl›ma ve kimyasal... Ancak uygulamada bu bilgi çok yetersiz kal›yor. Makinelerin sürekli artan ihtiyaçlar› ve yeni teknolojilerin sa¤lad›¤› imkanlar sensör üreticilerini sürekli bir aray›fla itiyor. ‹htiyaca uygun üretilen yeni ürünler ve gelifltirilen yeni alg›lama teknikleriyle çeflitlilik sürekli art›yor. Gerçeklefltirilecek projeye uygun sensörün seçimi ise her geçen gün daha çok bilgi ve tecrübe gerektiriyor. Günümüzde h›zla geliflen yeni teknolojiler ve bulufllar›n ço¤u h›zla sensör üretim teknolojilerine de yans›yor ve bize yeni çözüm önerileri getiriyor. Bu yüzden en zorland›¤›n›z alg›lama problemlerinin bile biryerlerde bir çözümü muhakkak vard›r. Yeter ki bulmay› bilin... 104 Otomasyon DOSYA U Opkon U Schneider Electric U Elimko U Dacel Mühendislik U GEOTEK U SICK U Emko Elektronik U Baykon U Leuze U Balluff U Pilz U SMS Tork Haz›rlayanlar: ‹pek Portakal, Damla Girgin Otomasyon 105 DOSYA SENSÖR Opkon Pozisyon Sensörleri Dünya Pazar›nda Röportaj: ‹pek Portakal Foto€raflar: Garo Miloflyan Ülkemizde üretilmeyen teknolojik sensörleri üretmek amac›yla kurulan Opkon, teknolojik yenilikler ve Türkiye'nin gereksinimleri do¤rultusunda ülke sanayisinin ihtiyaç duydu¤u ürünlerin gelifltirilmesini görev edinmifl. fiirketin Genel Müdürü Kenan Özeren, ürün çeflitlili¤i, kalite ve fiyat politikalar›yla Türkiye'nin art›k dünya çap›nda tan›nan bir üretici konumunda olmas›na katk› sa¤lad›klar›n› ifade ediyor. Sensör konusunda baflar›lar›n›z her geçen gün ivme kazan›yor. Firman›z›n ç›k›fl noktas› neydi ve bu noktaya nas›l geldiniz? Öncelikle bu süreci bize özetler misiniz? Opkon Ltd. 1993 y›l›nda kuruldu. Ç›k›fl noktas› o güne kadar ülkemizde üretilmeyen teknolojik sensörleri üreterek kendimize rekabetçi bir ortam ve kazanç yarat›rken ülkemizin teknolojik kalk›nmas›na katk›da bulunmakt›. Bafllang›çta potansiyometrik lineer pozisyon sensörlerini üretmeye bafllad›k. Dünyada bu gamda Almanya, ‹talya ve Fransa'da birer adet olmak üzere yaln›zca 3 firma vard›. Böyle iddial› bir sahada pek çok teknik zorlu¤u büyük özveriyle aflarak bugün ülkemizin tüm ihtiyac›n› karfl›larken dünyan›n her yerinde aranan bir marka olduk. Bu baflar›m›z bize güç verdi ve o güne kadar ülke- Kenan Özeren, Opkon Ltd. Genel Müdürü 106 Otomasyon mizde yap›lmaya cesaret edilmemifl birçok teknolojik sensörün üretimine bafllad›k. ‹nanc›m›z ve azmimiz sayesinde ürün gam›m›z› art›rd›k ve art›rmaya devam ediyoruz. Sensörlerinizi teknik detaylar›yla okurlar›m›za tan›t›r m›s›n›z? Ürünlerimiz sanayinin her dal›nda lineer (do¤rusal) veya rotary (dairesel-aç›sal) pozisyon /mesafe/aç› ölçen sensörlerdir. Plastik, mermer, ambalaj, metal, cam, ahflap iflleme, bask›, tekstil, test ve ölçme sistemleri ve pek çok otomasyon uygulamalar›nda yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Hepsi tamamen kendi tasar›m›m›zd›r ve ço¤u taraf›m›zdan tescillidir. Üretti¤imiz sensörler ana grup olarak: - Potansiyometrik pozisyon sensörleri, - Elektronik analog ç›k›fll› potan- DOSYA SENSÖR siyometrik pozisyon sensörleri, (0-5/10V ,0-20mA ,,4-20mA) - Manyetik rotary enkoderler , - Voltaj ç›k›fll› magnetik enkoderler, - Optik rotary enkoderler, - Manyetik incremental enkoder ç›k›fll› lineer pozisyon sensörleri, - ‹pli potansiyometrik sensörler, - ‹pli enkoder ç›k›fll› sensörler, - Panel tipi pozisyon/aç› ölçme ve kontrol cihazlar›, - Panel tipi s›cakl›k ölçme ve kontrol cihazlar›, - Panel tipi a¤›rl›k ölçme ve kontrol cihazlar› (load-cell giriflli), - Plastik endüstrisinde s›cak yolluk sistemleri için s›cakl›k kontrol modülleri. Ön plana ç›karmay› düflündü¤ünüz ürün guruplar›n›z var m›? Müflteri profilinizden, ürünlerinizin uygulama alanlar›ndan bahseder misiniz? Ar-Ge sürecine 5 y›l önce bafllad›¤›m›z rotary incremental enkoder gurubu imalat›m›z dünya standartlar›nda kaliteye eriflti¤i için bu y›l önem verece¤imiz bir ürün grubu olacakt›r. Potansiyometrik pozisyon sensörlerinde dünyadaki pay›m›z› artt›rmak istiyoruz, mamullerimiz çok kaliteli ve ekonomik. Baflta plastik enjeksiyon makineleri olmak üzere pek çok makinede ve otomasyon uygulamalar›nda kullan›l›yorlar. Ancak ülkemizde plastik enjeksiyon makinesi üretimi çok azald›¤› için daha çok Güney Amerika, ‹talya, Hindistan ve Çin’e sat›fl yap›yoruz. Di¤er bir ürün grubumuz metal iflleme makineleri sektörü sensörleridir. Bu sektörün hemen hemen tüm sensör ihtiyac›n› karfl›layabilecek bir ürün yelpazesine sahibiz. Bu sektörde baflta Bursa, Konya ve Kayseri flehirlerindeki de¤erli makine üreticileri için teknolojik pozisyon sensörleri üretiyoruz. Ülkemizin gurur kayna¤› olan bu makinelerle birlikte dünyan›n her yerine 108 Otomasyon c Potansiyometrik pozisyon sensörlerinde dünyadaki pay›m›z› artt›rmak istiyoruz, mamullerimiz çok kaliteli ve ekonomik. Baflta plastik enjeksiyon makineleri olmak üzere pek çok makinede ve otomasyon uygulamalar›nda kullan›l›yorlar. d ulaflan ürünlerimiz, dünyadaki pazar pay›m›z›n artmas›na yard›mc› olmaktad›r. MLC, MLIP ve MLR kendi gelifltirdi¤imiz tescilli ürünlerimiz. Özellikle metal flekillendirme makinelerinde kullan›l›yorlar. 5 mikron hassasiyetle ölçü yapan abkant pres pozisyon sensörleri MLR serisi gelecek vaat ediyor. 80 mikron hassasiyetle ölçüm yapan MLC serisi dairesel metal bükme makinelerinde çok avantaj sa¤l›yor. MLIP serisi modüler yap›s› ile 30 metreye kadar 5 mikron hassasiyetle pozisyon ölçme sensörü oluflturmaya imkan veriyor. Bu büyük metal iflleme makinelerinde avantaj sa¤l›- yor. Çünkü bu sistemler hem çok ekonomik, hem de rutubet, ya¤, toz gibi ortam koflullar›na çok dayan›kl›lar. Modüler olduklar› için sensör yerinde monte ediliyor, nakliyesi mümkün hale geliyor. Opkon yeni teknolojilerin üretilmesine ve gelifltirilmesine önem veren bir firma. AR-GE'ye ne kadar ciro ay›r›yorsunuz ve yeni teknolojilerden nas›l yararlan›yorsunuz? Ultrasonik teknoloji hakk›nda ne düflünüyorsunuz? Opkon, yeni teknolojiler üreten ve gelifltiren bir firma. AR-GE birimimize önemli kaynaklar ay›r›yoruz. Ürün gam›m›z dünyadaki teknolojik de¤iflim ve geliflmeleri yak›ndan takip edip, bu de¤iflimlere ve geliflimlere h›zla adapte olmam›z› gerektiriyor. Bu sebepten AR-GE çal›flmalar› çok önem tafl›yor. Opkon ürün gruplar›nda dünya çap›nda üretici say›s› az oldu¤u ve ülkemizde baflka teknoloji oluflturan üretici bulunmad›¤› için, gelifltirdi¤imiz her yeni üründe teknolojimizi kendimiz yarat›yoruz. S›f›rdan Ar-Ge çal›flmalar›m›z› bitiriyor, elemanlar›m›z› yetifltiriyoruz. Pek çok ürü- 17-20 Mart 2011 3. Hall E180 DOSYA SENSÖR nümüzü de tasar›m olarak tescilliyoruz. Prensip olarak kendimize ait inovatif ürünler oluflturmaya gayret gösteriyoruz. Gelecek yeni teknolojiler için de devaml› haz›rl›k yap›yoruz. Yeni bir ürünün oluflmas› y›llar süren haz›rl›k sürecinin ard›ndan uzun bir AR-GE süresi ve saha testlerini gerektiriyor. Bir ürünün olgunlaflmas› en az 5-6 sene sürüyor. Ultrasonik teknoloji genel bir terim, sensör sektöründe pek çok ultrasonik mesafe ölçüm sensörleri var. ‹lgi alan›m›za benzer prensiple çal›flan magnetostriktif pozisyon sensörleri giriyor. Yak›n gelecekte AR-GE çal›flmalar›m›z› sonuçland›rarak piyasaya sunmay› amaçl›yoruz. Pazarlama ve sat›fl politikalar›n›z hakk›nda bilgi verir misiniz? Müflteriye nas›l ulafl›yorsunuz; Bayilerinizde arad›¤›n›z kriterler nelerdir? Globalleflen dünyada güçlü ve kal›c› bir flirket olmak ancak dünya çap›nda bilinirlik ve sat›fl a¤› kurmakla mümkün. Bu sebeple 20’nin üzerinde ülkede bayilik sistemi oluflturduk. Ülkemizde de bayilik sistemine çok önem veriyoruz. Tüm bayilerimizi Opkon ailesi üyeleri olarak görüyoruz ve birlikte paylaflarak büyüyüp geliflece¤imize inan›yoruz. Var olan müflterilerimizden kritik ve tavsiyeler almak ve yeni pazarlar oluflturmak için ülkemizde, dünyan›n birçok yerinde fuarlara kat›l›yoruz. Bayilerimizle aile gibi çal›fl›yoruz. Günlük kazançlar- 110 Otomasyon dan daha çok uzun vadeli, sa¤lam, sadakatli ticari iliflkilere, etik de¤erlere önem veriyoruz. Opkon iç pazarda hedeflenen ciro rakamlar›na 2010 y›l›nda ulaflabildi mi? Sensörlerin toplam cirodaki pay› nedir? 2010-2011 y›l› hedefleriniz, projeleriniz nelerdir; yeni bir ürün lansman› olacak m›? 2008-2009 y›llar›nda tüm dünyay› saran ekonomik kriz, flirketimizin ana müflteri grubunu oluflturan makine üreticilerini derinden etkiledi. 2010 y›l›nda krizin etkileri azald›, ertelenen ihtiyaçlar talebe, siparifle dönüflmeye ve makine üreticilerinin ekonomik koflullar› iyileflmeye bafllad›. Bu olumlu koflullar bizim pazarlar›m›za da yans›d›. 2011 y›l›n›n ülkemizde ve dünyada çok daha olumlu bir y›l olaca¤›n› ümit ediyoruz. 2011 y›l›nda bayili¤imizin olmad›¤› ülkelerde bayilik sistemimizi oluflturmaya, iç pazarda baflta lineer ve rotary enkoderler olmak üzere sat›fllar›m›z› bayile- rimizin de katk›lar›yla artt›rmay› hedefliyoruz. Bu y›l enkoderler sat›fl aktivitelerimizde önemli bir yer tutacakt›r. Sensör pazar›n›n Türkiye’deki geliflimi ve mevcut durumu hakk›nda bilgi verir misiniz? Opkon pazarda kendini nerede konumland›r›yor? Sensör sektörü çok de¤iflik elemanlardan oluflan büyük bir sektör. Ülkemizde ço¤u Avrupa menfleli pek çok ürün sat›l›yor. Özellikle son y›llarda fiyat bask›s› sebebiyle pek çok Uzak Do¤u mallar› piyasada sat›lmaya bafllad›. Uzun y›llard›r bu teknolojik ürünlere büyük dövizler ödendi, hala da ödenmeye devam ediliyor. Maalesef ülkemizde sensör üretimi yeterli seviyede de¤il. Çok az say›da firma üretim yap›yor. Teknolojiyi oluflturmak çok zor, zaman isteyen pahal› bir süreç. Bilgiye ve teknolojiye ulaflmak uzun u¤rafllar gerektiriyor. Firmalar bu yüzden ticareti tercih ediyorlar. Mustafa Kenan Özeren Kimdir? 1955 y›l›nda ‹stanbul'da do¤du. ‹lk ve orta ö¤renimini ‹stanbul'da tamamlad›ktan sonra 1974 y›l›nda ‹stanbul Teknik Üniversitesi Elektronik ve Haberleflme Mühendisli¤i bölümüne girdi. 1979 y›l›nda, henüz ö¤renciyken ortaklar›yla beraber ilk flirketi KONTEL'i kurdu. 1980 y›l›nda ö¤renimini tamamlad›ktan sonra AR-GE çal›flmalar›na h›z vererek ülkemizde üretilmeyen birçok ürün gelifltirdi. Türkiye'nin sensör alan›ndaki ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla KONTEL'den ayr›larak 1993 y›l›nda OPKON'u kurdu. Çal›flmalar›na, Türkiye'de ilk optik güvenlik bariyeri imalat›yla bafllad›. 1994 y›l›nda, o zamana kadar tamamiyle yurtd›fl›ndan ve zorluklarla temin edilen potansiyometrik lineer pozisyon sensörlerini Türk kullan›c›lar›n›n hizmetine sundu. 2000'de müflterilerinden gelen talepler do¤rultusunda endüstiyel kontrol cihaz› üretimine bafllad›. 2005'te de Türkiye'de ilk kez lineer ve rotary enkoder üretimi için ciddi ARGE çal›flmalar› yaparak ürün gam›n› geniflletti. DOSYA SENSÖR Basit ve Kompakt Yap›l› Minyatür Fotoelektrik Sensörler Schneider Electric OsiSense XUM Bu yeni minyatür fotoelektrik sensörler makine entegrasyonunda basit ve kompakt yap›s›n›n yan›nda, a¤›r ortam flartlar› içinde uygundur. Schneider Electric minyatür fotoelektrik sensörlerin avantajlar›; uzun alg›lama mesafesi ve daha az elektrik tüketmesidir. Minyatür dizayn için uzun alg›lama mesafesi OsiSense XUM fotoelektrik sensörleri, cisimden yans›mal›, reflektörlü ve karfl›l›kl› sistemleri mevcut olup, seçilmifl sisteme ba¤l› olarak 1 m, 5 m ve 12 m alg›lama mesafesine sahiptir. 40.000 lux do¤al ayd›nlatmada ve 10.000 lux akkor ayd›nlatmadaki çevre koflullar›na karfl› duyars›zd›r. Bu yeni fotoelektrik sensör, zor koflullarda bile optimum performans sa¤lar. Montajdan zaman kazand›r›r OsiSense XUM fotoelektrik sensörlerdeki LED yard›m›yla karfl›- 112 Otomasyon l›kl› sistemlerde zaman kaybetmeden hizalama yap›lmas›nda kurulumu basitlefltirir. Flitre aksesuarlar› sayesinde parazite karfl› korur ve yan yana birçok sensörler bir arada kullan›labilir. ‹ste¤e ba¤l› metal sabitleme aparat› da bu yeni sensör için darbelere karfl› mekanik koruma sa¤lamakt›r. Ayr›ca, mekanik floklar›n (en fazla 100 gn) oldu¤u a¤›r ortam flartlar›nda ve/veya mevcut ya¤ s›çramalar›na karfl› güçlendirilmifl metal kasa modelleri (IP67G/IP69K) mevcuttur. OsiSense XUM * Alg›lama mesafesi: * Cisimden yans›mal›:1 m, * Reflektörlü: 5 m, * Karfl›l›k: 12 m * Koruma derecesi: IP67G ve IP69k metal kasa modeli * Çal›flma s›cakl›¤›: -30°C ile 60°C aras› * PNP veya NPN, NA veya NK programlanabilir ç›k›fl * Haz›r kablolu veya veya M8 konnektörlü. 17-20 Mart 2011 3. Hall C100 DOSYA SENSÖR Tavlama Uygulamalar›nda Termokupl Seçimi Malik Aviral Elimko Ltd. fiti. Termokupl iki farkl› alafl›m›n›n (eleman teli) ucunun kaynak yap›lmas› ile oluflturulan bir s›cakl›k alg›lay›c›s›d›r. Kaynak noktas› s›cak nokta, di¤er iki uç ise so¤uk nokta olarak tan›mlan›r. Bu uygulama notlar›nda s›cakl›k ölçümünde tüm dünyada çok yayg›n olarak kullan›lan termokupllar›n “Tavlama Proseslerin”de nas›l seçilebilece¤ine iliflkin do¤ru seçim yaklafl›mlar› anlat›lm›flt›r. Bilindi¤i üzere termokupl iki farkl› alafl›m›n›n (eleman teli) ucunun kaynak yap›lmas› ile oluflturulan bir s›cakl›k alg›lay›c›s›d›r. Kaynak noktas› s›cak nokta, di¤er iki uç ise so¤uk nokta olarak tan›mlan›r ve termokupl olay› s›cak nokta ile so¤uk nokta aras›ndaki s›cakl›k fark›ndan do¤an termoelektrik fiziksel bir olayd›r. Bu iki nokta aras›ndaki s›cakl›k fark›na oranl› olarak bir milivolt de¤eri üretilir. Ölçülen mV de¤eri belli kalibras- yon ifllemleri ile bize ölçmek istenilendi¤imiz yerin s›cakl›¤›n› verir. Her ne kadar ortam›n s›cakl›¤›n›n ölçülmesinde as›l ifllem yapan termokupl eleman teli ise de bu teller ortamdaki 1. Kimyasal afl›nmalar 2. Mekanik darbeler 3. Çeflitli korozif gazlardan etkilenecektir. Termokuplun ömrünü uzatabilmek, daha dayan›kl› ve uzun süre kullan›m›n› sa¤lamak için, ortam flartlar›na ba¤l› olarak eleman telleri çeflitli özel koruyucu k›l›flar içinde kullan›l›rlar. Bu k›l›flar 1200°C’ye kadar genel olarak metal, 1200°C’ nin üzerinde ise seramiktir. Termokupl seçiminde termokuplun Fe Const’mu, Ni Cr-Ni’mi, PtRh-Pt’mi olmas› gerekti¤ine karar vermek, seçmek ve test ederek do¤rulu¤unu saptamak k›smen kolayd›r. Prosese en uygun k›l›f seçimi s›ras›nda özen göstermek gerekir. Fakat bu ifllem s›cakl›k limitlerine göre eleman seçimi kadar kolay de¤ildir. Koruyucu k›l›f seçimi çok önemli olup, direk termokuplun ömrünü etkilemekte, ömürde tamamen ekonomi ile ilgili olmaktad›r. Tavlama uygulamalar› Endüstriyel kurulufllar›m›zda yayg›n olarak görülen proseslerden birisi de tav f›r›nlar›d›r. Tavlama ifllemleri; 1. Yumuflatma (Annealing) 2. Karbonlama (Carburizing) 3. Nitratlama (Nitriding) 114 Otomasyon 17-20 Mart 2011 3. Hall D100 DOSYA SENSÖR Tablo 1 4. Sertlefltirme (Hardening) gibi 4 ana gurupta toplanabilir. Ve her gruptaki çal›flma s›cakl›klar›, üst limitler prosesin durumuna göre farkl›d›r. Genel olarak bu uygulamalar için termokupl dal›nda al›fl›lagelmifl ve DIN standartlar›na (DIN 43710) uygun koruyucu k›l›flar Tablo 1’de s›ralanm›flt›r. Bu dört ayr› grupta de¤iflik s›cakl›k limitlerine uygun koruyucular seçilmek suretiyle termokuplun ömrü uzat›labilir. Do¤ru seçim için tavlama uygulamas›n›n her fleyden önce hangi gruba girdi¤inin bilincinde olunmas› gerekmektedir. Yukar›daki koruyucu k›l›flar DIN standard›na (DIN 43710) uygun olup, metal olarak St-35.8, 1.4571, 1.4841, 1.4762/1.4749, Inconel, Seramik olarak KER-530, KER-610 ve KER799 seramik tüplerdir. Metal koruyucular›n DIN standartlar›nda alafl›m oranlar› incelenirse (Tablo 2). 116 Otomasyon Bu koruyucu metal k›l›flardan S t - 3 5 , 8 , 1.4762/1.4749, 1.4841, Inconeli de¤iflik ortamlarda ömür aç›s›ndan verece¤i cevaba karfl›l›k ince- Tablo 2 Tablo 3 lenirse (Tablo 3). Yap›lan incelemeler do¤rultusunda bir kez daha rahatl›kla belirtebiliriz ki koruyucu k›l›flar ortam flartlar›na ba¤l› olarak büyük özen gösterilerek seçilmelidir. "Do¤ru Seçim" direk termokuplun ömrünü etkilemektedir. D›fl görünüflü ile metal olan bir koruyucu k›l›f alafl›m oranlar›na ba¤l› olarak proses içinde de¤iflik ömre sahip olacakt›r. St35,8 ucuz bir koruyucu k›l›ft›r. 700°C ye kadar çeflitli tavlama ifllemlerinde kullan›labilir. 1.4841, 1.4762 yüksek s›cakl›klara mukavimdir. Daha pahal› özel alafl›ml› borulard›r. St-35,8’in kullan›labildi¤i yerde 1.4841, 1.4762/1.4749 ‘nin kullan›lmas› lüks olacakt›r. Ancak 1.4841, 1.4762/1.4749’nin kullan›laca¤› yerde St-35,8’in kullan›lmas› ekonomiklikten uzak olacakt›r, yanl›fl seçimdir. Inconel di¤er tüm metal k›l›flara nazaran daha pahal›d›r. 1150-1200°C’nin biraz üzerine ç›kma ihtimali olan, ancak metal kullan›lmas› gereken yerlerde Inconel kullan›lmal›d›r. Böyle bir uygulama için Inconel pahal›d›r, fakat di¤erlerinden uzun ömürlüdür. Inconelin kesin gerekti¤i yerde pahal› diye ucuz k›l›flar› seçmek asl›nda daha pahal› bir çözümdür. Maalesef ülkemizde bu tür yaklafl›mlara s›kça rastlanmaktad›r. Rahatl›kla 1.4841 ve 1.4762’nin kullan›labilece¤i bir uygulamada Inconel seçmek lükstür, pahal› çözümdür. 17-20 Mart 2011 3. Hall D120 DOSYA SENSÖR Yüksek Çözünürlüklü Enkoder Ailesi SICK Programlama, enkoderin standart ç›k›fl kablosu veya soketi yard›m›yla yap›l›r. Enkoder bilgisayara ba¤land›¤›nda, ürünün kodu ve geçerli pals say›s› otomatik olarak okunur ve ekranda gösterilir. SICK STEGMANN, 65.536 palse kadar programlanabilen DFS60 serisini piyasaya sürdü. Uygulama alan›na yönelik gelifltirilen enkoder teknolojisi, bu enkoderin sundu¤u say›s›z geliflmelerden dolay› ileri do¤ru önemli bir teknolojik ad›m att›. DFS60 serisi 60mm çap›nda gövdeye sahip yüksek çözünürlüklü art›ml› tip enkoderdir. Maksimum 65.536 pals ile DFS60 art›ml› enkoder s›n›f›nda tektir. Motor mili ve enkoderin aras›ndaki elektrik yal›t›m›, cihaz›n parazitlere karfl› ba¤›fl›kl›¤›n› ve böylece kullan›labilirli¤ini önemli ölçüde art›ran bir özelliktir. -20°C ve +100°C aras› çal›flma s›cakl›klar› sayesinde DFS60 serisi özellikle zorlu iflletme koflullar›ndaki uygulamalar için uygundur. Bir di¤er geliflme, enkoderin yumuflak çal›flmas›n› sa¤lamakt›r. Enkoderin iki rulman› aras›ndaki mesafe, 30 mm olarak art›r›lm›flt›r. Böylece titreflimler, 12.000 min-1 maksimum çal›flma h›z›nda bile minimuma indirilmifltir. Tüm bu yeniliklere ek olarak, DFS60 serisi enkoderlerde temel unsurlar göz ard› edilmemifltir: 1 ile 65.536 aras› pals say›s›, mile geçmeli tiplerde 15 mm’ye kadar iç çap, milli tiplerde 6 veya 10 mm mil çap›, 60 mm gövde çap›, kolay montaj, üniversal kablo ç›k›fl› ve de¤iflken elektriksel arayüzler (TTL ve HTL), enkoder kullan›c›lar›n›n 118 Otomasyon temel ihtiyaçlar›n› karfl›lamaktad›r. DFS60 serisi enkoderler RoHS koflullar›na uygundur ve CE ile UL sertifikalar›na sahiptir. Kolay Programlama DFS60 enkoderin programlanmas› sadece birkaç dakika al›r. Programlama standart bir PC veya notebook kullanarak kolayl›kla yap›labilir. DFS60 enkoder, bilgisayara bir USB programlama kiti yard›m›yla ba¤lan›r. Enkoder ayr›ca bir besleme kayna¤›na ihtiyaç duymaz. Programlama enkoderin standart ç›k›fl kablosu veya soketi yard›m›yla yap›l›r. Enkoder bilgisayara ba¤land›¤›nda, ürünün kodu ve geçerli pals say›s› otomatik olarak okunur ve ekranda gösterilir. Operatör kullan›m› kolay olan program ile pals say›s›n›, ç›k›fl seviyesini ve s›f›r pals geniflli¤ini uygulama için gerekli de¤erlere ayarlayabilir. Ürün Özellikleri • Elektriksel ç›k›fllar; TTL/RS422, HTL/push-pull • Face monunt veya servo flanfl • Tek yönlü veya çift yönlü mile geçmeli tipler • Kablolu veya soketli ba¤lant› • 1 ... 65,536 pals aral›¤›nda programlanabilme 17-20 Mart 2011 9. Hall B100 DOSYA SENSÖR Lineer Mesafe ve Aç› Sensörleri Dacel Mühendislik Potansiyometrik alg›lama sistemlerine göre daha pahal› olsalar da manyetik pozisyon alg›lay›c›lar›n kullan›ld›¤› lineer mesafe sensörleri birçok uygulamada kullan›l›rlar ancak metal tozlar› ve elektromanyetik alanlar›n oldu¤u uygulamalar için uygun de¤ildirler. 120 Otomasyon Mesafe Ölçümünde Yeni Bir Ça¤ ‹ndüktif rezonant devre teknolojisi, mesafe ölçümünde yeni bir ça¤ aç›lmas›na öncülük ediyor. Endüstriyel uygulamalarda mesafe ve aç›sal ölçümler için farkl› ölçme metodlar› oldu¤u gibi, birçok çeflit sensör tipi bulunmaktad›r. Pazara yeni bir sensör ç›karan firma, küçük iyilefltirmeler ve gövde de¤iflikli¤inden daha fazlas›n› sunmal›d›r. Sensör, arayüz ve fieldbus uzman› Turck, mesafe ve aç›sal ölçümlerde 盤›r açacak yeni bir ölçme prensibi gelifltirdi. Bu tip sensörler için çözülmesi gereken en önemli mesele, mevcut pozisyon bilgisini ölçme sistemine iletmektir. Bunu baflarma- n›n en kolay yolu, bir potansiyometrenin yapt›¤› gibi sensör ile pozisyon alg›lama aras›nda do¤rudan mekanik ba¤lant› yapmakt›r. Bu tip potansiyometreler her ne kadar ucuz olsalar da birçok dezavantajlar› vard›r. Özellikle hassas bir eksenel ayar yap›lmas› ve montaj› büyük bir çaba gerektirir. Yüksek devirli uygulamalarda titreflimin kompanze edilmesi için ilave bir esneme kaplini kullan›lmas›na ihtiyaç duyulur. Ayr›ca, makineden d›flar› tafl›yorsa potansiyometrenin milini korumak gereklidir. En önemlisi de bu tip sensörleri kapal› bir gövde fleklinde yapmak mümkün de¤ildir, bu da daha fazla ar›za anlam›na gelir. DOSYA SENSÖR indüklenmesini sa¤lar. Gerilimin fliddeti konumlama eleman›n›n al›c› bobinlerin neresinde oldu¤una ba¤l›d›r. Gövde içindeki ifllemci farkl› formatlarda ç›k›fl sinyali üretir: 0…10V, 4…20mA, IO-Link veya SSI. Turck’un LI-ailesi lineer mesafe sensörleri 1 μm’ye kadar, RI-ailesi aç› sensörleri de 0,005°’ye kadar yüksek hassasiyete sahiptir. Manyetik pozisyon alg›lay›c›lar›n›n kullan›lmas›yla, sensöre mekanik bir ba¤lant› yapmaya gerek yoktur. Bu tip sistemler do¤ru ölçüm sonuçlar› verirler ve kapal› gövdeleri sayesinde afl›nmazlar. Potansiyometrik alg›lama sistemlerine göre daha pahal› olsalar da manyetik pozisyon alg›lay›c›lar›n kullan›ld›¤› lineer mesafe sensörleri birçok uygulamada kullan›l›rlar ancak metal tozlar› ve elektromanyetik alanlar›n oldu¤u uygulamalar için uygun de¤ildirler. Ayr›ca, manyetostriktif lineer cetvellerin her iki ucunda 80 mm’ye kadar kör bölgeleri vard›r. 200 mm’lik bir montaj alan›nda, 160 mm kör bölgedir ve sadece 40 mm’lik bir alanda ölçüm yap›labilir. Rezonant Devre Prensibi Turck, bu sorunlar›n üstesinden gelecek yeni lineer mesafe ve aç› sensörlerini gelifltirmifltir. Pozisyonu alg›lamak için magnet kullanan manyetostriktif ve indüktif pozisyon sensörlerinin aksine Turck’un yeni sensörü, pozisyon bilgisini rezonant konumlama eleman› ile alg›lar. Çal›flma Prensibi: IP67 gövde içine entegre edilmifl verici bir bobin, konumlama eleman›n›n için- 122 Otomasyon deki rezonatörü harekete geçiren bir yüksek frekans alan› meydana getirir. Verici bobin iletimi her durdu¤unda rezonatör sensörün içindeki iki al›c› bobinde gerilim LI-sensörleri yüksek do¤ruluk ve tekrarlanabilirlik de¤erlerine sahiptir. Ölçüm do¤rulu¤u ve esnekli¤i artt›rmak için Turck’un ürün gelifltiricileri, bir genel ve bir hassas olmak üzere iki al›c› bobin sistemi tasarlam›fllard›r. Genel bobin sistemi, rezonant alg›lama eleman›n›n hangi segmentte oldu¤unu ve kabaca pozisyonunu belirler. Hassas al›c› 17-20 Mart 2011 4. Hall B190 DOSYA SENSÖR bobin sistemi ise yüksek do¤rulukta pozisyon bilgisi verir. Bu yöntemin avantaj› sensörün alg›lama eleman›na uzakl›¤›ndan ba¤›ms›z olarak yüksek do¤ruluk ve tekrarlanabilirlik sa¤lamas›d›r. Güvenilir Ölçüm Sistemi Manyetostriktif sensörlerin aksine rezonant devre prensibi, d›fl elektromanyetik alanlardan etkilenmez ve magnet gerektirmedi¤inden sensörün çal›flmas›na etki edebilecek metal tozlar› sensörün gövdesi üzerinde birikmez. Potansiyometrik alg›lama çözümlerinin aksine de tamamen s›zd›rmaz kapal› gövdesi sayesinde; 124 Otomasyon toz, kir, nem ve rutubetten etkilenmez. Ayr›ca, bobinlerin özel tasar›m› sayesinde ç›k›fl sinyali, sensör ile alg›lama eleman› aras›ndaki mesafe de¤iflimlerinden de etkilenmez. Bu yüzden, sensör ile alg›lama eleman› aras›ndaki mesafe 0 ile 4 mm aras›nda kald›¤› sürece küçük sapmalar›n sebep oldu¤u ölçüm hatalar› ortadan kalkar. Genifl Uygulama Alanlar› Sensörün esnekli¤i, metal tozlar›n›n veya d›fl elektromanyetik alanlar›n sensörün çal›flmas›na etki edebilece¤i enjeksiyon kal›p makineleri veya maden iflleme gibi birçok uygulamada etkin flekilde kullan›lmas›n› sa¤lar. Birçok ifle uygun olan LI-sensör serisi kullan›c›lar›n uygulamalar›n› optimum hale getirmelerine yard›mc› olur ve makinelerin kullan›labilirli¤ini ve yararl›l›¤›n› artt›r›r. Turck’un lineer sensörleri, kaynak ifllemi s›ras›nda meydana gelen güçlü manyetik alanlara tamamen duyars›z oldu¤undan kaynak makinelerinde kullan›m için de oldukça uygundur. Bu özellik indüktif lineer mesafe sensörlerinden; tezgahlar, kal›p presleri, haddehaneler, pres döküm, CNC abkant tezgahlar›, e¤me bükme iflleri, dizgi makineleri, dozajlama sistemleri, kar›flt›rma üniteleri, ambalaj ve paketleme makineleri, rüzgar türbinleri veya hizalama kontrol sistemleri gibi birçok uygulamada faydalan›lmas›n› sa¤lar. Parazitlere karfl› dayan›kl› olmas› ve mekanik ömrünün sonsuz olmas› ile RI-serisi aç› sensörleri birçok zor uygulama için idealdir. Örnek olarak; rüzgar enerji tesislerinde rotor b›çaklar›n›n konumlar›n›n ayarlanmas›, günefl panellerinin izlenmesi veya süpermarketlerin giriflindeki döner kollarda kullan›labilirler. Kolay Adaptasyon Yüksek do¤rulu¤u ve parazitlere karfl› direncinden dolay› afl›nmaz gövdeleriyle LI- ve RI-sensörleri mesafe ve aç›sal ölçüm gerektiren birçok uygulamada mevcut sensörlerin yerine kullan›labilirler. ‹ndüktif lineer mesafe sensörleri birçok alanda kolayca uygulanmas›na imkan veren özelliklere sahiptir. Sensörün alg›lama yüzeyinin ters taraf›ndaki alüminyum profil çeflitli montaj aksesuarlar› vas›tas›yla uygulamalara kolayl›kla adapte edilmesini sa¤lar. Sensörün hizalanmas› için paslanmaz çelik aksesuarlar montaj esnekli- 17-20 Mart 2011 3. Hall C240 DOSYA SENSÖR c Yeni lineer mesafe ve aç› sensörleri, geçmiflte etkin flekilde çözülememifl birçok uygulamada kullan›labilirler. Uygulama ister k›sa ister uzun mesafeli olsun, k›s›tl› montaj alanlar› veya d›fl elektromanyetik alanlar›n oldu¤u yerlerde, yeni LI- ve RI-sensörler esnek çözüm olanaklar› sunar. d ¤i sunar. Her iki tarafta sadece 30 mm gibi çok k›sa kör bölgelere sahip olmas›, -25…+70°C gibi genifl bir s›cakl›k aral›¤›nda çal›flabilmesi ve ölçüm aral›¤›n›n farkl› mesafelere programlanabilmesi özel uygulamalarda bile kullan›labilmesine imkan verir. 100 ve 1000 mm ölçüm aral›¤›nda sadece bir sensör ailesinin kullan›lmas› stok maliyetinde tasarruf sa¤lar. RI-aç›sal sensörler, mil veya oyuk millere iki omuz civatas›yla kolayl›kla ba¤lanabilirler. 6 mm ve 8 mm çapl› bir adaptör yard›m›yla, oyuk milli bir sensör, milli bir sensöre dönüfltürülebilir. Her iki sensör ailesinde farkl› ç›k›fllar mevcuttur: Ak›m/gerilim ve SSIinterface. Esnek ç›k›fl konfigürasyonu, sensörün mevcut otomasyon yap›s›na kolayl›kla entegre 126 Otomasyon edilmesine izin verir. Analog ç›k›fl, IO-Link ya da SSI olmak üzere uygulama hangi ç›k›fl› gerektirirse gerektirsin standart bir M12x1 konnektör ile ba¤lant› sa¤lan›r. IO-Link Arayüzlü LI-versiyonu LI-sensör, 0,5…4,5V ç›k›fl sinyalinin yan› s›ra, kullan›c›n›n ölçüm aral›¤›n› tan›mlayabilece¤i IOLink arayüzlü programlanabilir bir üst düzey model de mevcuttur. Ayr›ca dört adede kadar anahtarlama noktas› ayarlanabilir. Yayg›n olarak kullan›lan 3-telli teknolojiye dayanarak, IO-Link standard› kullan›c›lar›n ak›ll› saha cihazlar›na daha h›zl› komut vermesini ve cihazlardan optimum verim al›nmas›n› sa¤lar. Besleme ve veri iletimi için ayn› kablonun kullan›lmas›yla IO-Link ba¤lant› diyagramlar›n› basitlefltirir ve kablolama maliyetlerini düflürür. Ayr›ca cihaz›n parametrelerinin al›n›p benzer bir cihaza aktar›lmas›n› sa¤lar. Bu yolla, sahada elle yap›lan parametre girifl ifllemlerine gerek kalmaz. IO-Link sensörleri, proses/konfigürasyon birleflik veri kanal› yoluyla ilave diyagnostik veri sa¤layabildi¤inden dolay› hatalar›n yeri daha h›zl› saptanabilir. Bu da sahadaki operatörlerin makine ar›za sürelerini önemli ölçüde azaltmalar›na olanak tan›r. Turck yeni LI-Q25 serisi için DTM ad›nda benzer bir sürücü sunar. DTM, PACT Ware gibi kullan›c› dostu görseliyle kullan›c›n›n sadece birkaç t›klama ile ak›ll› sensörlerini programlamas›n› ve yönetmesini sa¤lar. Sonuç Rezonant devre prensibine dayanarak, yeni lineer mesafe ve aç› sensörleri, geçmiflte etkin flekilde çözülememifl birçok uygulamada kullan›labilirler. Uygulama ister k›sa ister uzun mesafeli olsun, k›s›tl› montaj alanlar› veya d›fl elektromanyetik alanlar›n oldu¤u yerlerde, yeni LI- ve RI-sensörler esnek çözüm olanaklar› sunar. Turck, bu yeni sensörleri, “Alg›la, Ba¤la, Bus Kur, Çöz” slogan›na ba¤l› kalarak sadece tek bir komponent de¤il, entegre çözüm sa¤lamaya yönelik gelifltirmifltir. DOSYA SENSÖR Kat› Malzemelerde Hassas Seviye ve Hacim Ölçümü Geotek (Genel Elektronik Otomasyon Tekni€i) APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›, envanter kontrolü ve kullan›m› konusunda karar vermede üretim birimlerine kolayl›k sa¤lar. Silolar ve tüm aç›k depo tiplerinde, depolanan kat›lar›n ve toz malzemenin ölçümünü do¤ru olarak sa¤lamak için ileri teknolojiyi kullan›r. 128 Otomasyon APM Teknolojisi ve 3D Seviye ve Hacim Taray›c›s› II APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›, depolama ortam›, depolama silosu, ambar veya konteyn›rlar›n tip, boy, malzeme tipi ve ürün özelliklerine bakmaks›z›n kat› ve tozlarda do¤ru ölçüm yapan tek cihazd›r. APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›, envanter kontrolünde ve 3 boyutlu proses ölçümünde tozdan etkilenmeyen ölçüm teknolojisini kullan›r. APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›, silo, ambar veya konteyn›r›n içindeki malzemelerden geri dönen ekolar› toplamak ve düflük frekansl› sinyalleri iletmek için üç anten dizisini kullan›r. Üç anten kullanarak cihaz her ekonun sadece zaman ve mesafesini de¤il, ayn› zamanda yönünü de ölçer. Cihaz›n ifllemcisi, depolanan malzeme- nin seviye, hacim ve kütlesinin ölçümünü en do¤ru flekilde sa¤lamak için al›nan sinyalleri örnekler, analiz eder ve uzaktan eriflilen bilgisayar ekran›nda malzemenin gerçek da¤›l›m›n› 3 boyutlu olarak gösterir. Bu eflsiz cihaz; silolar, büyük aç›k ambarlar, kat› malzeme depolar›, stoklar ve depolar dahil çok çeflitli depolama konteyn›rlar›nda depolanan her tür malzemeyi pratik olarak ölçer. Depolama alan›nda zamanla oluflan birikinti ve di¤er düzensizlikleri haritalar. Böylece önceden çözümü imkans›z olan birçok zorlu uygulamada çözümler sunar. 3D Seviye ve Hacim Taray›c›s› Yaz›l›m Ekran› - Dolum ‹fllemi DOSYA SENSÖR 3D Seviye ve Hacim Taray›c›s› Yaz›l›m Ekran› - Boflalt›m ‹fllemi Do¤ru bilgiye dayanarak karar vermek, sadece daha iyi üretim yönetimi de¤il, ayr›ca iyilefltirilmifl iflletim verimi demektir. Kullan›lan Sektörler APM 3D seviye ve hacim taray›c›s› afla¤›dakiler dahil çok çeflitli sanayi uygulamalar›nda kullan›lan kat› y›¤›n malzemelerin etkin süreç ölçümüne ve do¤ru envanter yönetimine olanak sa¤lar: • • • • • • • • • • • G›da Hububat, tohum ve yem Çimento Kimyasal malzeme Biyoenerji Plastik Enerji – kömür, uçucu kül Ka¤›t hamuru, ka¤›t Petrokimyasallar Madencilik Metaller 3D Seviye Taray›c› ürünü flu anda üç modeli kapsamaktad›r: S Modeli Depolanan malzemenin ortalama hacmini belirler. 30 dereceli bir yay›l›m aç›s› ile S modeli uzun (70 metreye kadar) ve çap› 4 metreye kadar olan dar silolar için idealdir. M Modeli Seviye ve hacim bilgisinin okunmas›na olanak sa¤lar. Büyük silolar (70 metreye kadar çap ve yükseklik), büyük aç›k ambarlar ve stoklar için uygundur. 70 dereceli bir yay›l›m aç›s› kullan›r. 130 Otomasyon 3D Seviye Taray›c›s› II M/MVHacim hassasiyeti Tek Noktadan Ölçüm Yapan Cihazlar Hacim Hassasiyeti MV Modeli Ölçüm ve hassasiyet aç›s›ndan M modeli ile ayn›d›r. M modelinden fark› MV modelinin zamanla de¤iflen malzeme yüzeyini 3 boyutlu, gerçek zamana ba¤l› olarak bilgisayar ekran›nda göstermesidir. Bu özellik, zamanla oluflan birikinti yükleri ve di¤er düzensizlikleri haritalamak aç›s›ndan faydal›d›r. APM 3D teknolojisi, müflteri ERP (kurumsal kaynak planlamas›) sistemlerine ba¤lanabilme olana¤› ve iflletim kolayl›¤› sa¤lar. Seviye ve hacim ölçümü konusunda sanayi üreticilerine ambar, stok ve depolar›nda bulu- nan her türlü malzemeyi eflsiz do¤rulukla takip etme olana¤› sa¤lar. Hacim Hassasiyeti Önceden eriflilmez olan bütün uygulamalar›n ölçümlerini sa¤lar. Tesislerin mevcut ERP sistemleriyle sorunsuz bir biçimde haberleflen APM 3 boyutlu seviye taray›c›lar›, daha yüksek verim ve karl›l›k için potansiyeli optimize ederek envanterler ve tüm üretim süreci üzerinde kontrolü üretim müdürlerine verir. 3D Seviye ve Hacim Taray›c›s› II, malzemeye çok düflük frekansl› akustik sinyal APM Modellerinin ve Rakip Teknolojilerin Karfl›laflt›r›lmas› 3. Hall E120 17-20 Mart 2011 DOSYA SENSÖR Do¤ru • Güvenilir • Güçlü • Güvenli 3D Hacim ve Seviye Ölçümünün Genifl Vizyonu Çok noktal› ölçüm teknolojisi gönderir. Gönderdi¤i sinyalin malzemeye ulaflmas› ve malzemeden cihaza geri dönmesinin ne kadar zaman ald›¤›na dayanarak, tozlu silolarda hatas›z ölçüm yapma olana¤› sa¤lar. Di¤er teknolojilerden farkl› olarak, bu dü- Tek nokta seviye ölçümü-APM seviye ölçümü Silo, aç›k depo, ambar ve stoklarda toz, kül ve nem gibi zor koflullar alt›nda uygulama. 132 Otomasyon flük frekansl› akustik sinyaller sayesinde, sinyaller birbirine kar›flmaz ve hatas›z ölçüm sa¤lanm›fl olur. Özel kendi kendini temizleme özelli¤iyle birlikte APM, sert tozlu koflullardan etkilenmeden ve bak›m gereksinimi olmadan uzun süreli güvenilir performans sa¤lar ve malzemenin APM cihaz›n›n iç parçalar›na yap›flmas›n› önler. Envanter ölçüm standard› seviyeden hacme yükseldi-APM APM 3 boyutlu seviye ve hacim taray›c›s› II, teknik personel için gerçek zamanl› veriler sa¤larken, planlanan flekilde ve güvenilir olarak üretimi ilerletir. ‹flletme yöneticileri için gerçek maliyetlerin ölçümünü do¤ru olarak yapma olana¤› sa¤lar. Müflteriler için yüksek maliyetten tasarruf sunan, genel performans ve karl›l›¤› iyilefltiren, kolayca kurulup çal›flt›r›lan bak›m istemeyen bir cihazd›r. APM 3D seviye taray›c›s› II, üretim sektöründe çözümünün imkans›z oldu¤u düflünülen proses ölçüm uygulamalar› için çözümler içerir. fiüphesiz depolanan stok hacmi büyüdükçe, APM taray›c›lar›n›n katma de¤eri ve bilanço üzerinde etkileri de büyür. (Sol attaki grafik) APM ile elde edilecek sonuçlar Güvenilirlik Çelik silolarda, düzensiz yan duvar yüklemeleri silonun yorulmas›na, y›k›c› ar›zalara ve y›k›lmala- ra sebep olmufltur. Ayr›ca asimetrik doldurma, boflaltma veya bozulmadan ask›da kalan malzeme de bu y›k›ma bir neden olabilir. 3D seviye taray›c›s›, konteyn›r›n yap›sal bütünlü¤ünü tehdit etmeden depo alan›n›n kenarlar›nda biriken malzemelerin tespitini sa¤lar. Böylece, beklenmeyen üretim kesintilerini azalt›r, depolama olanaklar›n› art›r›r, uygun ve maliyetsiz bak›m olana¤› sa¤lar. Operasyon Verimlili¤i Hacim ve Seviye Ölçümü APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›, depolanan malzemelerin minimum ve maksimum seviyelerinin yan› s›ra hacmini de ölçer. Bu özellik, normalde zor olan düflük nokta seviyelerinin ölçümünde bu cihaza büyük bir katma de¤er sunmaktad›r. Bilgi güçtür: Optimize Edilmifl Envanter Kontrolü Malzemenin do¤ru ölçümü operasyon verimlili¤ini ve yönetim kapasitelerini önemli ölçüde iyilefltirir, önemli mali tasarruflar› ve h›zl› geri dönüflleri yat›r›ma çevirir. Ürün ‹zlemek için Do¤ru Ölçümler APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›yla; proses kontrolü, envanter yönetimi, izleme, kullan›m miktar› kolay ve do¤ru olarak takip edilir. Verim art›r›ld›¤› ve üretim kolaylaflt›¤› için, teslimatlar optimize edilir ve maliyetler azalt›l›r. ERP ve Di¤er Kontrol Sistemleriyle Birleflik Uzaktan ‹letiflim APM 3D seviye ve hacim taray›c›s›, maksimum otomatik kontrollü arayüzü ile uzaktan ölçüm ve veri da¤›t›m›n› sa¤lar. H›zla de¤iflen gerçek envanter koflullar›na eriflim, üretim sorumlular› ve iflletme yöneticilerine, kar art›fl›n› sa¤layan kararlar› zaman›nda alma f›rsat›n› verir. Sensör d›fl yüzeyi toz birikintisiyle kapl›d›r. Sensörün iç ünitesi pürüzsüz ve tam ifllevseldir. 17-20 Mart 2011 3. Hall A130 DOSYA SENSÖR Güvenilir ve Optimum Performansl› Fotosel SICK IO-Link arayüzü, iflletim s›ras›nda, örne¤in ambalaj ve dolum hatlar›n›n ›slak alanlar›nda görülen zorlu iflletme koflullar› alt›nda önleyici bak›m ve servis tedbirlerinin al›nabilece¤i anlam›na gelmektedir ve ürün ya da format de¤ifliklikleri s›ras›nda ayar ve montaj sürelerinin önemli ölçüde azalmas›n› sa¤lamaktad›r. 134 Otomasyon SICK’in W12-3 fotosel serileri ayr›nt›l› sensör izleme ile birlikte güvenilir nesne alg›lama ve endüstriyel ortamlarda azami kullan›labilirlik, geleneksel optik sensörler ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda elde edilen ilerlemenin alt›n› çizmektedir. Böylece bu seriler zorlu koflullar alt›nda otomasyon için yeni standartlar getirmektedir. W12-3, otomasyonda daha önce 10 y›l› aflk›n bir süre boyunca standartlar› belirleyen W12 ve W12-2 serilerinden elde edilen tecrübe ve uygulama uzmanl›¤›na dayanmaktad›r. Yeni chip teknolojisi ve elektronik ayarlar› ile 3 serileri art›k yaln›zca art›r›lm›fl performans›yla de¤il, IOLink üzerinden bus entegrasyonuna kadar daha büyük kullan›m kolayl›¤› ve iflletim rahatl›¤› da sunmaktad›r. Genifl Sensör Ailesi W12-3 fotosel serileri, zorlu koflullar alt›nda en yayg›n otomasyon problemlerini çözmek için genifl bir aile olarak tasarlanm›flt›r. WSE12-3 serisi karfl›l›kl› fotosel, 20 metreye kadar çok uzun mesafelerin veya daha büyük performanslar›n gerekli oldu¤u uygulamalarda, örne¤in kirlili¤e maruz kalan çevrelerde bile yüksek alg›lama güve- nilirli¤ini sa¤lamak için en ideal çözümdür. fieffaf cisimleri alg›layan tipleri de olan WL12-3 reflektörlü fotosel, özellikle nesneleri güvenilir bir flekilde - 0 mm’den 7 m gibi uzun mesafelere kadar - alg›lamaya uygundur. W12-3 serileri, kesinli¤in önem tafl›d›¤› zorlu uygulamalar› güvenilir bir flekilde çözebilir. Bu güvenilirlik, di¤er özelliklerinin yan› s›ra, hem karfl›l›kl›, hem de reflektörlü fotosellerin oldukça kesin ›fl›n demetleri sayesinde mümkün k›l›nm›flt›r. K›sa cevap süreleri sayesinde serideki tüm fotoseller, nesneleri yüksek proses h›zlar›nda bile güvenilir bir flekilde alg›layabilir. Bu serideki tüm cihazlar ayr›ca fotoselin enerjili durumda olup olmad›¤›n› ve gönderilen ›fl›¤›n geri yans›d›¤›n›n görülebilmesini ve böylece sensörün alg›lama durumunun kolay ve kesin olarak belirlenmesini sa¤layan LED göstergelere sahiptir. Çeflitli montaj tekniklerine uygun montaj delikleri sayesinde montajda kolayl›k sa¤lamaktad›r. Dönebilen soket yap›s› veya kablo ba¤lant›lar›, kablolar›n esnek bir biçimde döflenmesine izin vermektedir. Güvenli Alg›lama Bu seriye ait cisimden yans›mal› fotoseller küçük ›fl›k de- konveyör band›na m› bakt›¤›n› “alg›lamaktad›r”. 1.5 kHz anahtarlama frekans›n›n sonucu olarak WTB12-3, kapa¤› büyük bir h›zla geçerken alg›layabilecek ve gerekti¤inde hatal› ürünü atma mekanizmas›n› harekete geçirecek kadar h›zl›d›r. met çaplar› sayesinde küçük nesneleri alg›lamak için idealdir ve IO-Link teknolojisini seçenek olarak sunarlar. IO-Link teknolojisine sahip W12-3 sensör ç›k›fl› makine kumandas›ndan parametrelerin yüklenmesi, genifl kapsaml› uzaktan teflhis, art›r›lm›fl tesis kullan›labilirli¤i, otomatik tesis dokümantasyonu gibi uygulamalarda say›s›z avantaj sunacakt›r. IOLink arayüzü, iflletim s›ras›nda – örne¤in ambalaj ve dolum hatlar›n›n ›slak alanlar›nda görülen zorlu iflletme koflullar› alt›nda – önleyici bak›m ve servis tedbirlerinin al›nabilece¤i anlam›na gelmektedir ve ürün ya da format de¤ifliklikleri s›ras›nda ayar ve montaj sürelerinin önemli ölçüde azalmas›n› sa¤lamaktad›r. Kolay Ö¤retme Fonksiyonu Yaln›zca iletiflim kapasitesi de¤il, alg›lama güvenilirli¤i de en yüksek kalitededir. Alg›lama mesafe ayar› ö¤retilerek yap›l›r. Nesne ›fl›n yoluna yerlefltirilir ve dü¤meye bas›l›r. Daha sonra hem ön fon bast›rmal› WTF12-3, hem de arka fon bast›rmal› WTB12-3, yenilikçi chip teknolojisi sayesinde çevredeki optik parazit yans›malar› güvenilir bir biçimde alg›lan›p bast›r›ld›¤›ndan, en uygun alg›lama sonuçlar›n› vermektedir. Afla¤›daki uygulamada tarif edildi¤i gibi nem, elektromanyetik parazit kaynaklar›, flaflörler veya titreflimler, cihaz›n güvenilir bir flekilde çal›flmas›n› etkilememektedir. Uygulama: Kaplama Öncesinde Kapaklar›n Yönünün Alg›lanmas› Bir PET ve plastik ambalaj makine üreticisinin otomatik makine- sinde, kavanoz kapaklar›n›n içi, alüminyum folyo ile kaplanmaktad›r. Makine, bir kaptan beslenmektedir ve burada çözülmesi gereken problem, yaln›zca yukar› yönlü kapaklar›n kaplama sürecine dahil olmas› gerekti¤idir. Yanl›fl bir yönlendirmenin sonuçlar› zararlara yol açacakt›r. Zira afla¤› bakan bir kapak, kaplama s›ras›nda tahrip olacakt›r ve makineye de zarar verecektir. Bu görev, WTB12-3 cisimden yans›mal› fotosel ile çözülmüfltür. Elektronik mesafe ayar› ve arka fon bast›rma ifllemi, bu uygulaman›n seçilmesi için sensörün sa¤laml›¤› kadar önemlidir. Sensör, yönü yanl›fl olan kapaklar›n at›lmas›n›n bir sonucu olarak a¤›r darbelere ve titreflimlere tâbi olmas›na ra¤men, elektronik aksam› geleneksel fotosellerde oldu¤unun aksine anahtarlama efli¤inin artmas›n› önlemektedir. Fotosel, konveyör ak›fl›ndaki bir boflluk arac›l›¤›yla yaln›zca güvenilir biçimde yukar› yönlü ve afla¤› yönlü aras›nda ayr›m yapabilecek flekilde ayarlanmam›fl, ayr›ca hassas bir biçimde gerçekten de yukar› yönlü, kapa¤›n iç taraf›na m› bakt›¤›n›, yoksa yaln›zca - birkaç milimetre daha derinde olan - Zorlu Ortam fiartlar› ‹çin Uygun Örnekteki uygulamadan da anlafl›labilece¤i gibi, çal›flma güvenilirli¤i tüm iflletme koflullar› alt›nda bütün W12-3 ailesinde en yüksek önceli¤e sahiptir. Bu yüzden tüm cihazlar, IP69K koruma s›n›f›n›n koflullar›n› yerine getiren sa¤lam, yüksek derecede bas›nca dayan›kl› metal kasalara sahiptirler. Sensörlerin deterjanlara, dezenfektanlara ve ya¤lama maddelerine karfl› dayan›kl›l›¤›, zorlu iflletme koflullar›nda -40°C ile +60°C dahilinde genifl bir kullan›m aral›¤› sa¤lamaktad›r. Daha a¤›r koflullar mevcut ise W12-3, opsiyonlu olarak teflon kaplamal› temin edilebilir. Sa¤lam, güvenilir, ak›ll› SICK’in W12-3 serisi sensörleri zorlu görevleri çözebilecek, yüksek proses h›zlar›na ayak uydurabilecek ve zorlu endüstriyel koflullar alt›nda yüksek bir dayan›m gösterebilecek optik sensörlerdir. Otomasyon 135 17-20 Mart 2011 10. Hall A170 17-20 Mart 2011 10. Hall A170 DOSYA SENSÖR Termokupl ve Termorezistans S›cakl›k Sensörleri EMKO Elektronik Kafa içi transmitterli tipler, 4-20mA analog ç›k›fl› sayesinde her türlü otomasyon ve SCADA sistemine adapte edilebilmektedir. Bayonet, sonda, hava tipi, rekorlu, insetli, klemens terminalli, mineral izoleli, kafa içi transmitterli, seramik koruyucu k›l›fl›, çap 6mm’den 22mm’ye kadar de¤iflik tiplerde üretimi gerçeklefltirilen termokupl ve termorezistans modelleri ile oldukça genifl ürün yelpazesine sahip olan Emko Elektronik, standart ürünlerinin yan› s›ra birçok farkl› uygulama için özel ürünler de üretebilmektedir. Endüstride yayg›n olarak kullan›lan Pt-100, Pt-1000, PTC-1K veya NTC-10K termorezistans tiplerinde gerçeklefltirilen ürünlerde –200°C’den +650°C’ye kadar s›cakl›k ölçümü gerçeklefltirilebilmektedir. Termokupllarda ise yine endüstride en yayg›n kullan›lan FeCu-Ni “J”, NiCr-Ni “K”, Pt10%Rh-Pt 138 Otomasyon “S”, Pt13%Rh-Pt “R” tiplerinde 1200°C’ye kadar ölçme aral›¤›nda üretilebilmektedir. Kafa içi transmitterli tipler, 420mA analog ç›k›fl› sayesinde her türlü otomasyon ve SCADA sistemine adapte edilebilmektedir. AISI ve DIN normlar›na uygun ürünler, AISI-304, 316, 310, Inconel-600, KER-610 koruyucu k›l›f malzemeleri ile uzun ömürlü çözümler sunmaktad›r. 2. Hall A240 17-20 Mart 2011 DOSYA SENSÖR Dijital Loadcell Transmitteri Baykon TX2 dijital transmitter ailesi, statik ya da dinamik a¤›rl›k ve kuvvet ölçüm prosesleri için, PLC / SCADA vs kontrol sistemine uygun dijital a¤›rl›k bilgisini, h›zl› ve hassas bir flekilde transfer eder. S›f›rlama, dara alma, enerji verildi¤inde otomatik s›f›rlama, enerji kesilmelerinde dara haf›zas› gibi, entegre tart›m fonksiyonlar› ile özellikle tart›m uygulamalar› için idealdir. Windows tabanl› Baykon xFace yaz›l›m› ile aktif titreflim bast›rma filtresi programlanabilir, yük ile ya da yük kullanmadan elektronik olarak kalibre (eCal) edilebilir. RS485 ç›k›fll› TX2; 31 adede kadar network oluflturabilir. Ray tipi kutusu kontrol panelinie kolayca montaj imkan› sa¤lar. Avantajlar› • Haberleflme: RS232C, RS485, Ethernet Modbus TCP/IP, Profibus, Modbus RTU, ProfiNet, CanOpen. 140 Otomasyon • Yüksek H›z: 800 conv./sn • Tart›m Fonksiyonlar›: Harici komutla s›f›rlama ve dara alma, aç›l›flta otomatik s›f›rlama, enerji kesilmesinde dara haf›zas›, vs. • Yaz›l›m Deste¤i: Windows tabanl› Baykon xFace yaz›l›m› ile PC ile kalibrasyon ve programlama. • eCal: Elektronik olarak test yükü olmadan kalibrasyon imkan›. • Titreflim Filtresi: Kar›flt›r›c›l› tanklar ve titreflimli ortamlarda kararl› okuma. • Network: 31 cihaza kadar RS485 ba¤lant›s›. TX2 Ailesi TX2 AD: RS232C, RS485 TX2 EN: Ethernet Modbus TCP/IP TX2 MB: Modbus RTU TX2 PB: Profibus DP TX2 PN: Profinet TX2 CO: CanOpen Kullan›m Alanlar› • Tam otomasyona entegre olmufl fabrikalar ve üretim tesisleri, • Yüksek h›za ihtiyaç duyulan üretim bantlar›, • PLC, SCADA gibi uygulamalarla iletiflim kurabilen dijital teknoloji, • Al›nan analog sinyalleri optimum seviyede ve yüksek h›zda dijital sinyallere çevrilme ihtiyac› olan tesisler, • G›da, ilaç, tekstil, kozmetik, a¤›r metal sanayicileri, otomasyon gibi sektörler • Tank, silo, reaktör tart›m uygulamalar› ile, kimya/petrokimya, afl›r› yük kontrolü, çimento ve inflaat fabrikalar›. 17-20 Mart 2011 2. Hall C170 DOSYA SENSÖR Yeni Nesil Çatal Sensörler Leuze Electronic Optik çatal foto-elektrik sensörler, eski cihazlara göre boyutlar› daha küçük ve daha performansl› yeni nesil cihazlar sunmaktad›r. Kullan›m kenar›na daha yak›n olmalar› nedeniyle, tekrarl›l›k ve yan›t sürelerinde daha da geliflmifl özelikler gösterirler. Yeni GS 61 ve GS 63 optik çatal fotoelektrik sensörler, çok baflar›l› GSU 14B ve IGSU 14B ultrasonik çatal sensörleri tamamlayarak yüksek performansl› bir ürün grubunu meydana getirmektedir. Bu cihazlar özellikle opak etiketlerin alg›lanmas› için özel olarak tasarlanm›fl olup, üç milimetrelik çatal aral›¤› ile kitapç›k veya katl› etiketler dahil, çok genifl bir uygulama alan› içinde kullan›labilirler. Son derece düz ve ince yap›l› alt çatal, yerin çok s›n›rl› oldu¤u konumlarda do¤rudan kullan›m kenar›na kolayca kurulum sa¤l›yor. Endüstriyel kalitede en küçük çatal fotoelektrik sensörü olan GS 61, maksimum kurulum serbestîsi sa¤lar. Kolay görünebilir iflaretlerle, her iki cihazda etiket band›n›n kolayca hizalanmas›n› sa¤lar. Ba¤lant› seçenekleri de do¤rudan montaj ve çok s›n›rl› alanlar için tasarlanm›flt›r. Kablo ba¤lant›s›na alternatif olarak, cihazlar yatay veya dikey ç›k›fll› M8 konnektörü ile de sunulabilir. GS 61’in hassasiyet ayarlamas›, ek alet gerektirmeden kendi ö¤renim ifllevi veya bir multiturn po- tansiyometre ile kolayca gerçeklefltirilebilir. Bu amaç için sa¤lanan çal›flma kafas›, manipülasyonu önlemek için ç›kart›labilir. GS 63 üzerindeki ö¤renim butonu ayn› nedenlerle girdi ö¤renim butonu arac›l›¤›yla kolayca kilitlenebilir. GS 61’in plastik muhafazas›na karfl›n, GS 63’ün s›zd›rmaz metal muhafazas›, otomotiv mühendisli¤inde yayg›n olarak kullan›lan katodik dald›rma boyama tekni¤i ile korozyona karfl› korunmufltur. Teknoloji konusunda ise GS 63'ün özellikleri aras›nda çok yüksek anahtarlama frekanslar› ve k›sa yan›t süresi bulunmaktad›r ve bu özellikler çok iyi tekrarl›l›¤› garanti eder. Yeni eklenen ALC (oto kontrol seviyesi-auto level control ) ise ifllevsel güvenirli¤e katk›da bulunmaktad›r. Bu sensörün çal›flma esnas›nda anahtarlama efli¤ini otomatik olarak düzelterek, her zaman maksimum ifllev rezervini sa¤lar. Örne¤in ayn› tip etiketler aras›nda kayda de¤er farkl›l›klar olmas› durumu gibi. IGSU 14B’den tan›nan bir özellik olan ç›k›fl uyar›s›, bu yeni cihazda da bulunmaktad›r. Cihazdaki kendini test ifllevi sayesinde, ö¤renim ve çal›flma esnas›nda oluflan, lekeleme ve de¤iflen sinyal efli¤i gibi hatalar görüntülenmektedir. Kullan›c›ya yönelik performans özellikleri ile yeni çatal fotoelektrik sensörler ailesi, ifllevsellik ve esneklik konusundaki standartlar› yeniden düzenlemektedir. 142 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall A160 DOSYA SENSÖR Yüksek Bas›nca Dayan›kl› Endüktif Sensörler Balluff Balluff'un yüksek bas›nca dayan›kl› endüktif sensörleri +120°C s›cakl›klarda ve 7,250 psi gibi yüksek bas›nçlarda çözüm sunabilen sensörlerdir. Balluff'un yeni BHS yüksek bas›nç endüktif sensörleri yüksek s›cakl›k ve bas›nc›n bulundu¤u uygulamalar için uygun çözümler sunar. Standart yaklafl›m sensörleri kullan›lmak istendi¤inde ya so¤utma sisteminin kullan›lmas› ya da sensörlerin kritik s›cakl›k de¤erlerinden etkilenmeyecek uzakl›kta montaj›n›n yap›lmas› gereklidir. Uygulamalar • Yüksek performansl› hidrolik sistemler için tasarlanm›fllard›r. • S›cakl›k etkisiyle özelli¤ini kaybetmeyen çevreye duyarl› hidrolik solüsyonlar alt›nda kullan›labilir. • Yüksek s›caklarda enjeksiyon kal›p yapabilen hidrolik silindirlerle iyi bir uyumla çal›fl›rlar. 144 Otomasyon Standart yaklafl›m sensörleri kullan›lmak istendi¤inde ya so¤utma sisteminin kullan›lmas› ya da sensörlerin kritik s›cakl›k de¤erlerinden etkilenmeyecek uzakl›kta montaj›n›n yap›lmas› gereklidir. Yüksek bas›nç sensörlerinin aktif yüzeyi seramikten yap›lm›flt›r ve genellikle yüksek s›cakl›k uygulamalar›nda kullan›lmak üzere tasarlanm›fllard›r. Herhangi bir ekstra yard›mc› aksesuar ba¤lant›s›na ihtiyaç duymadan güvenli bir flekilde kullan›labilir. Teknik Özellikleri • M8, M12 ve M18 gövde yap›lar›, • Paslanmaz çelik gövde ve seramik alg›lama yüzeyi, • 10 bardan 500 bar bas›nca kadar genifl ürün yelpazesi, • —25…+120°C aral›¤›nda çal›flma s›cakl›¤›, • Patlay›c› ortamlar için namur modeller, • 10…30V DC besleme gerilimine sahip PNP-NPN NO ve NC kontak yap›lar›, • IP68 koruma s›n›f› • M12 konnektörlü ya da kablolu modeller. 17-20 Mart 2011 7. Hall A150 DOSYA SENSÖR Emniyet Kap› fialteri Uygulamalar› ve Çözümler Fatih Güngör Pilz Otomasyon sisteminin emniyet devresi k›sm› tasarlan›rken seçilen emniyet anahtar› uygulamaya göre farkl›l›k gösterebilmektedir. Manyetik, mekanik, mekanik kilitlemeli, kodlu, kuru kontak ya da PNP ç›k›fl vb emniyet anahtarlar› kullan›lmaktad›r. ‹statistikler de göstermektedir ki tehlikeli makineler (robot, pres, CNC iflleme tezgahlar›, paketleme makineleri, vb) gerekli emniyet tedbirleri al›nmad›¤›nda ya da yanl›fl emniyet çözümleri uyguland›¤›nda istenmeyen ifl kazalar›na, yaralanmalara zaman zaman da ölümlere sebep olmaktad›r. Bu tehlikeli makinelerde en çok uygulanan emniyet önlemi ise tehlikeli bölgelerin bir kap› arac›l›¤› ile kapat›lmas›, kap›n›n aç›lmas› durumunda da sistemin çal›flmas›na izin verilmemesidir. Kap› uygulamas›n›n üretimi yavafllatt›¤› durumlarda ve standartlar›n izin verdi¤i ölçüde ›fl›k perdeleri de kullan›labilmektedir. Bu uygulamalar birçok sektörde yayg›n olarak kullan›lmas›na ra¤men yanl›fl da kullan›labilmektedir. Emniyetli oldu¤u düflünülen sistemler ço¤u zaman yeterli emniyet seviyesine ulaflamamaktad›r. EN 1088 standard›na göre tehlikeli makine hareketleri, operatörün tehlikeli alana müdahale et- 146 Otomasyon mesi gereken durumlarda mutlaka engellenmeli, makineye eriflimi sa¤lanan geçifl alanlar›, kap›lar emniyet flalterleri ile izlenmelidir. Standartlara göre izlemenin do¤ru yap›labilmesi için her bir sensör ayr› bir emniyet rölesine ba¤lanmal›d›r. Bu fazladan iflçilik, kablolama, zaman kayb› yani maliyet anlam›na gelir. Bu kay›plar› minimize etmenin tek yolu, emniyet uygulamalar›n› iyi bilmek, do¤ru emniyet anahtar›n› do¤ru uygulamada kullanmak ve do¤ru kontrol cihaz›n› seçmekten geçmektedir. Çünkü tek bir emniyet anahtar› ile ço¤u zaman emniyet seviyesi *EN 954-1 ‘e Kat 2 ‘de kalmaktad›r. Otomasyon sisteminin emniyet devresi k›sm› tasarlan›rken seçilen emniyet anahtar› uygulamaya göre farkl›l›k gösterebilmektedir. Manyetik, mekanik, mekanik kilitlemeli, kodlu, kuru kontak ya da PNP ç›k›fl vb emniyet anahtarlar› kullan›lmaktad›r. DOSYA SENSÖR firmas› Pilz’in bu alanda kullan›c›lara sundu¤u çözümler nelerdir? Pilz, emniyet flalter grubunu 3 temel bafll›kta toplam›flt›r. Bu üç ana grup alt›nda ihtiyaçlar› karfl›lamaya yönelik çok genifl bir ürün yelpazesi ve birçok farkl› ürün bulunmaktad›r. 1-Mekanik flalter, 2-Manyetik flalter, 3-Kodlu flalter Bu anahtarlar hangi durumlarda kullan›l›r, aralar›ndaki fiziksel farklar d›fl›nda teknik olarak ne farklar bulunmaktad›r. Kullan›c›- 148 Otomasyon lara daha genifl bir perspektiften bakmas›n› sa¤layacak, emniyet anahtar› seçimi ve kullan›m›n› emniyet otomasyonun çözümleri Hücreler için Mekanik Kilitlemeli RFID Teknolojili Emniyet Çözümü (PSENsgate) Özellikle kilitleme fonksiyonunun zorunlu oldu¤u emniyet çözümlerinde s›kl›kla kullan›lan kilitlemeli mekanik flalterlerin emniyet kategorisi maksimum kategori 3’e kadar desteklenebilmektedir. Mekanik kilitlemeli emniyet flal- 17-20 Mart 2011 3. Hall B190 DOSYA SENSÖR terleri zaman zaman tek bafl›na yeterli olmamakta bu durumda emniyet kap›s›n› (özellikle pres hatlar› ve baz› robot hücrelerinde, plastik enjeksiyon makineleri, vb.) ikinci bir flalterle izleme zorunlulu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Bu ek maliyet yan›nda sahada kablo karmaflas›, buton, fazladan emniyet cihaz› anlam›na gelmektedir. Bu sorun üzerinde Ar-Ge çal›flmalar›n› tamamlayan Pilz, 2010 y›l›nda kullan›c›lara sundu¤u PSENsgate ürününü gelifltirmifltir. Kulland›¤› RFID teknolojisi sayesinde manipülasyonu minimize eden flalter, bunun yan›nda entegre reset ve izin butonu sayesinde kilitlemeli kap› uygulamalar› için maksimum emniyet seviyesi olan kategori 4 yap›y› tek bir emniyet cihaz› ile sa¤lamaktad›r. Ayr›ca cihaz›n yüksek hata teflhisi bildirimi, kilitlenen dilin k›r›lmas› gibi fiziksel ar›zalarda bile kullan›c›ya ar›za bilgisini vererek sistemin çal›flmas›n› engellemektedir. Kap›lar ve Hücreler için Manipülasyonu Zor, Kodlu Emniyet fialter Çözümleri (PSENcode) Manyetik emniyet flalterleri birçok emniyet uygulamas› en ekonomik çözümü olmakla beraber manipülasyona karfl› daha etkili farkl› özellikli emniyet flalteri gereksinimi ortaya ç›kmaktad›r. Pilz’in PSENcode ismi ile kullan›c›lara sundu¤u emniyet anahtar› RFID teknolojisini kullanarak hem m›knat›sla manipüle etmeye bir son vermektedir, hem de maksimum emniyet kategorisi seviyesini azaltmadan seri olarak ba¤lanabilmektedir. Bu kullan›c›lara birçok emniyet rölesi yerine tek bir emniyet röle- 150 Otomasyon si kullanarak sistemlerini emniyetli hale getirmelerine olanak sa¤lamaktad›r. Zaman, yer, maliyet gibi art›lar›n›n yan›nda kulland›¤› transponder teknolojisi ve hata bildirim LED’leri sayesinde kullan›c› dostu bir üründür. Hücre Kap›lar› için Manipülasyonu Zor Emniyet Menteflesi Çözümü Operatörlerin üzerinde her gün yeni manipülasyon çözümleri üretti¤i emniyet flalterleri kimi zaman yerinden sökülerek karfl›l›¤›na ilifltirilmifl, kimi zaman bir m›knat›s yard›m›yla kand›r›lm›fl, kimi zaman da bir bant ya da lastik yard›m› ile karfl›l›¤›na ilifltirilerek manipüle edilmifltir. Emniyet çözümleri sunan firmalarda bu manipülasyonlar› engelleyecek yeni ürünler tasarlamaya devam etmektedirler. %25 ‘i Ar-Ge çal›flanlar›ndan oluflan ve bu ürün yelpazesini her geçen gün gelifltiren Pilz, en son olarak kullan›c›lara sundu¤u ürünlerden biri de PSENhinge ürün ismi ile piyasaya sürülen emniyet kap› menteflesidir. Bir kap› menteflesinden farks›z görüntüdeki ürün, kap›n›n aç›lmas› ile ayarlanan aç› de¤erine göre sistemin emniyetli duruma geçmesini sa¤lamakta, kap› kapat›lmadan sistemin çal›flmas›na izin vermemektedir. *EN 954-1 ‘e göre en düflük emniyet seviyesinden en yüksek emniyet seviyesine kadar s›ralamas›; Kat B, 1, 2, 3, 4 17-20 Mart 2011 2. Hall A120 DOSYA-ÜRÜN SENSÖR De¤iflken Alanl› Metal Gövdeli Debimetre TECFLUID marka SC-250 serisi flamand›ral› debimetreler s›v› ve gaz haldeki birçok ak›flkanda kullan›labilmektedir. Çal›flma bas›nç s›n›f› PN16 veya PN40’d›r. Opsiyonel olarak PN400 bas›nç s›n›f› mevcuttur. Çal›flma s›cakl›¤› standart 200°C (316L gövde ve flamand›ra) olup, opsiyonel olarak termal seperatör ile 400°C s›cakl›¤a kadar kullan›labilmektedir. Gövdesinin ve flamand›ras›n›n 316L paslanmaz çelik ve opsiyonel olarak da PVC, teflon ve PP seçenekleriyle agresif ve de¤iflik özellikteki ak›flkanlarda kullan›labilmektedir. Özel T tipi flamand›ras› ile 10000 mPas viskoziteli ak›flkanlarda bile sorunsuz çal›flmaktad›r. Hatta montaj flekli olarak standart dikey montaj›n yan› s›ra yatay montaj imkan› da sunmaktad›r. Standart flanfll› ba¤lant›, montaj kolayl›¤› sa¤lamakta, opsiyonel olarak diflli ve sanitary ba¤lant› seçenekleriyle kullan›c› odakl› çözümler üretebilmektedir. 4-20 mA analog ç›k›fl, puls ç›k›fl, inductive switch, micro switch yan› s›ra Hart Protocol ile iflletmelerdeki tüm PLC, SCADA ve di¤er kontrol birimleri ile sorunsuz haberleflme ve kontrol imkan› sunmaktad›r. Ayr›ca uluslararas› geçerlili¤e olan CE, ISO, Lloyd ve ATEX sertifikalar›na sahiptir. SC-250 birçok sanayi kuruluflunun ihtiyaçlar›na % 1.6 ile % 2.5 aras› do¤ruluk s›n›f› ile sorunsuz çal›flma, uzun ömür, yüksek performans, ekonomik fiyat ile iflletmeler için bir yard›mc›d›r. Radar Tip Seviye Sensörü TECFLUID marka LTDR serisi radar seviye sensörü 3 farkl› prob seçene¤i ile de¤iflik ak›flkanlarda kullan›labilir. Bu problar: Single rod 100mm ile 3000mm, Coaxial 100mm ile 6000mm, Rope 100mm ile 20000mm aras›nda boylar› ayarlanabilmektedir. Problar standart 316L paslanmaz çelik veya opsiyonel peek malzemedir. 1 mm’lik çözünürlü¤ü ve 3mm’lik hassasiyeti ile noktasal ölçümler yapabilmektedir. Standart 3/4” diflli ba¤lant›n›n yan› s›ra DN 40 ile DN 100 aras›nda flanfll› ve sanitary (g›daya uygun) ba¤lant› seçenekleri ile kullan›c›ya montaj kolayl›¤› sunmaktad›r. Neredeyse bütün s›v›larda ve rope probe ile birçok kat› ürünle de kullan›labilir. Ayr›ca küçük, dar ve de¤iflik geometrik flekildeki depolarda rahatl›kla kullan›labilir. -1…40 bar aras›ndaki bas›nçlarda ve 40 … 150°C aras›ndaki genifl s›cakl›k aral›¤›ndaki ak›flkanlarda kullan›labilir. Standart 4-20 mA Hart Protocol ç›k›fl yan› s›ra ATEX sertifikal› olarak da tehlikeli ortamlarda güvenli bir flekilde ölçüm yapmay› sa¤lar. LTDR serisi radar seviye sensörü; kullan›m kolayl›¤›, sorunsuz çal›flma, yüksek do¤ruluk-çözünürlük ve uygun fiyatlar› ile iflletmeler için yard›mc›d›r. SMS Tork 152 Otomasyon 17-20 Mart 2011 7. Hall A210 DOSYA-ÜRÜN SENSÖR Pompa Uygulamalar› için Yeni Bas›nç Sensörü Birçok avantajlar›yla birlikte üreticilerin kârl›l›¤›n› art›rmak amaçl› tasarlanm›flt›r. Seçimi kolay ve basittir OsiSense XMLK bas›nç sensörleri 8 boyuttan oluflur (4 bar, 4 psi ).Bar ve psi de¤erlerini hesaplama gerektirmeden uygun ürün h›zl› ve basit olarak seçilebilir. Çeflitli ba¤lant› tipleri için standart elektrik ve ak›flkan ba¤lant›lar› mevcuttur. Düflük enerji tüketimi Yeni OsiSense XMLK, 4 - 20mA veya 0 - 10V analog ç›k›fllar, uygulamalarda mükemmel bir uygunluk sa¤lar. Schneider Electric Altivar h›z kontrol cihazlar› ile birlikte kullan›ld›¤›nda, sistemde sabit bas›nç regülasyonuyla, ak›flkan h›z› ne olursa olsun, optimum motor verimlili¤ini sa¤lar. Gerçek zamanl› bilgiyle (2ms az) ve ihtiyaca göre sürücüyü kontrol ederek sistemin enerji tüketimini minimize eder. Çevre dostu için yüzde 75 daha az ambalaja sahiptir. XMLK Hava veya su kontrolü (0 ila + 80 ° C) Analog ç›k›fl sinyali: 4 ... 20mA veya 0 ... 10V 8 boyutlar›: 6, 10, 16, 25 bar ve 100, 150, 200, 300 psi Elektrik ba¤lant›s›: DIN veya M12 konnektörü Ak›flkan ba¤lant›: G 1 / 4 A (BSP erkek) veya 1 / 4 "-18NPT erkek Paketleme ve Konveyör Makine Üreticileri için Yeni Seri Optik Çatal Sensörler U ve L fleklindeki OsiSense optik çatal sensörler tüm konveyör boyutlar›nda her türlü nesnelerinin alg›lanmas›n› sa¤lar. Özel ihtiyaçlarda ideal ve hassas çözüm sunar. Ayar Gerektirmez Karfl›l›kl› sistem sayesinde kurulumu ve montaj› kolay, ayar gerektirmez. Al›c› - verici besleme kayna¤› tektir. Tek kurulumda tak çal›flt›r. Modüler dizayn Yeni metal optik çatal sensörler sa¤lam, hassas ve küçük çapl› ›fl›k spot (0,8mm) sayesinde çok küçük parçalar›n alg›lanmas›n› sa¤lar. Görünür k›rm›z› ›fl›kla h›zl› hizalama ve hassas alg›lamay› garantiler. Modüler tasar›m› sayesinde, makine ve konveyörlerde özel entegrasyon ihtiyaçlarda montaj, kurulum ve ba¤lant›s›n› kolaylaflt›r›r. Schneider Electric 154 Otomasyon Makinede kolay adaptasyon OsiSense XUV R (U tip) OsiSense XUV A (L tip) Geçit mesafesi 30 ile 180 mm Derinlik ayar› 30 ile 120 mm PNP veya NPN, NA veya NK ç›k›fl Sar› LED ç›k›fl göstergesi Haz›r kablolu veya konnektör 17-20 Mart 2011 3. Hall E200 DOSYA-ÜRÜN SENSÖR T-slotlar için Yeni Manyetik Alan Sensörü Balluff manyetik alan sensörü yelpazesini BMF 235K ile geniflletti. Bu sensör her çeflit T-slota uyacak flekilde tasarland›. Silindir pozisyonlar›, her alüminyum kaplama pnömatik silindir üzerinde, entegral T-Slotlar ile denetlenebilir. Buna k›sa stroklu silindirler ve gripperler de dâhildir. Sensör 23mm’lik k›sa gövdesi ve ultra parlak LED’iyle kolay alg›lama özelli¤ine sahiptir. BMF 235K rahatl›kla T-Slotlar›n içine oturur ve stardart bir tornavida ya da alyenle güvenli bir flekilde monte edilir. Sensör, alan darl›¤› yaflanan uygulamalarda güvenle kullan›labilmesi için hiçbir ç›k›nt› olmadan gömme bir flekilde monte edilir. Bu mini sensör, yüksek hassasiyet ve düflük histeresiz özelliklerine sahiptir. BMF 235, IP67 koruma s›n›f› gövdesi ile PNP normalde aç›k ve kapal› olarak mevcuttur. Kablolu veya M8/M12 versiyonlar› bulunmaktad›r. Balluff manyetik alan sensörleri k›sa devre korumas›na ve ömür boyu garantiye sahiptirler. Daha ileri montaj uygulamalar› için BMF 235 V-Twin® versiyonu da mevcuttur. VTwin versiyonlar maliyetten kazanç sa¤lar. Balluff Yüksek Çözünürlüklü Optik Mesafe Sensörleri ODSL 9 optik mesafe sensörleri ile Leuze Electronic, optik mesafe sensörleri ailesini hem geniflletmifl hem de h›z, do¤ruluk, kompakt tasar›m ve rahat operasyon için yeni standartlar oluflturmufltur. Cihazlar 0.01 mm’ye kadar hassasiyet oranlar› ve k›sa ölçüm zamanlar› içermektedir. Yeni ODSL 9 serisi, üçgenleme yöntemini kullanarak yüksek do¤ruluk ve hassasiyet gerektiren mühendislik uygulamalar› için gelifltirilmifltir. Cihazlar iki tiptir: Birinin çözünürlü¤ü 0.1 mm olup ölçüm mesafesi 50 ile 450 mm aras›ndayken, di¤erinin çözünürlü¤ü 0.01 mm olup ölçüm aral›¤› 50 ila 100 mm aras›ndad›r. Ölçüm mesafesi ve alg›lanan cisim özelliklerinden ba¤›ms›z olarak ölçüm h›z› 500 Hz olarak belirlenmifltir. Bu, yeni ODSL 9 ölçüm sensörlerini hareketli uygulamalar için ideal bir çözüme dönüfltürmektedir. Cihazlar nesnenin özelliklerinden ba¤›ms›z çal›flmakta olup ayn› zamanda parlayan ve düz, pürüzsüz yüzeylerden Leuze Electronic 156 Otomasyon olumsuz etkilenmemektedir. Is› istikrar› hassasiyet özelli¤ine katk›da bulunmaktad›r. ODSL 9 ölçüm sensörlerinin performanslar›na nazaran kompakt yap›lar›, optik sensör alan›nda bir “ilk”i oluflturmaktad›r. Muhafazalar› plastikten yap›lm›fl olup, döner konnektör içerir ve di¤er Leuze mesafe sensörleri ile uyumludur. Önemli bir özelli¤i ise LCD grafiklerinin hem yap›land›rmay› hem de hata teflhis ve ölçüm de¤erlerini göstermek için kullan›lmas›d›r. Bu amaç için kan›tlanm›fl bir menü kullan›c›n›n hizmetine sunulmaktad›r. Bu da h›z ile do¤ruluk aras›nda bir dizi operasyon mod’lar›n›n seçimine imkân tan›maktad›r. Ek olarak uygulama uyarlamalar› da mümkündür. Örne¤in ölçüm veri filtrelemesi veya anahtarlama ç›k›fllar›n›n yap›land›r›lmas› gibi. Ölçüm de¤erleri milimetre olarak görüntülenir ve böylece hata teflhis ve kurulum do¤rulama ifllevlerini kayda de¤er miktarda kolaylaflt›rmaktad›r. 3-6 fiubat 2011 10. Hall A90 MOTOR ve SÜRÜCÜLER Pano’ya ‹htiyaç Duymayan Sürücü ABC Enser Korozyona karfl› koruma için özel kaplama ve koruma k›l›fl› kablo giriflleri mevcuttur. Bu sayede d›fl ortamlardan gelebilecek olan tehlikelere karfl› güçlü bir savunmaya sahiptir. 158 Otomasyon ABC Enser, ürün yelpazesine Invertek AC frekans kontrol cihazlar›n› da ekleyerek motor kontrol çözümlerinde farkl› bir alternatif daha sundu. Invertek imalat› ‹ngiltere’de yap›lan ve geliflmifl teknolojiye sahip bir üründür. AC Sürücü IP 55 veya IP 66 olup üzerinde; açma-kapma flalteri, ileri-geri yön seçme anahtar›, h›z ayar› yapmak için potansiyometre bulunmaktad›r. Bunlar›n normalde harici olarak pano üzerine montaj› yap›l›r. Ancak Invertek frekans konvertöründe tüm bu harici anahtarlar ürünün üzerinde bulunmaktad›r. Montaj›n›n kolay olmas› ve ayr›ca duvar üzerine montaj olabilmesi nedeni ile sürücü pano ihtiyac› duymadan kullan›labilmekte ve kontrol sa¤lanabilmektedir. Invertek AC motor sürücüleri geliflmifl IGBT yap›s› içerir. Bu sayede küçük gövde yap›s›nda yüksek ak›m kapasiteleri sunabilmektedir. Ufak gövde yap›s› sürücünün kolay monte edilmesini sa¤lamaktad›r. Sürücü kablo giriflinin üstte, ç›k›fl›n›n altta olmas› sayesinde pano montaj› daha da kolay olmaktad›r. Invertek farkl› uygula- malar için de¤iflik çözümleri mevcuttur. Düflük güçlü uygulamalar için Optidrive E2 modeli ve için Optidrive VTC de¤iflken tork gerektiren uygulamalar için, sabit tork gerektiren zor uygulamalar için Optidrive 3GV Plus modelleri mevcuttur. Invertek h›z kontrol cihazlar›n›n genel özellikleri: • Avrupa menfleili, • IP 20, IP 55 ve IP 66 koruma s›n›flar›, • Skaler veya vektör kontrol imkan›, • Dahili RFI filtre ve fren modülü, • K›z›lötesi haberleflme, • 0-50ºC aras› kay›ps›z çal›flma, • %200 tork sunabilme, • Modbus, Bacnet, Canbus, Profibus, DeviceNet, gibi haberleflme protokolleri, • Master-Slave çal›flma modu, • 32 kHz’e varan anahtarlama frekans›, • Mono faz motor da kullanma özelli¤i, • Tek faz veya üç faz motor sürebilme, • Panosuz sürücü kontrolüne imkan veren h›z ayar potu, devir yönü switch’i ve on-off pako flalteri sürücü üstünde sabit, • Fonksiyonel dijital ve analog girifl-ç›k›fllar, • Korozyona ve darbelere karfl› özel korumal› d›fl gövdeler, • CE, UL, cUL, cTick, GOST standartlar, • Ba¤lant› zorluklar›na karfl› üstten besleme, alttan motor ç›k›fl›, • Dikey uzun olmas› pano yerlefliminde yer tasarrufu, • Parametre kopyalama ünitesi USB opti stick. 17-20 Mart 2011 2. Hall E280 HAREKET KONTROL FANUC Robotics Türkiye Müdürü Marco Ghirardello: Pazardaki en yüksek verimlili¤e sahip “Ak›ll› ve Güçlü” robotlar› üretiyoruz Röportaj: ‹pek Portakal FANUC, pazardaki en yüksek verimlili¤e sahip, “Ak›ll› ve Güçlü“ robotlar› üretiyor. Geçti¤imiz y›l 20 binin üzerinde robot üretimi ile lider robot üreticileri aras›nda ön s›ralarda olduklar›n› kaydeden firman›n Türkiye Müdürü Marco Ghirardello, “FANUC, her y›l AR-GE’ ye 120 milyon Euro’dan fazla yat›r›m yap›yor ve çal›flanlar›n yüzde 25’i AR-GE’de çal›fl›yor” diyor. 160 Otomasyon FANUC’un, fabrika otomasyonu ve robot teknolojilerindeki baflar›lar› her geçen gün ivme kazan›yor. ‹lk olarak firman›z›n yükselifl sürecini ve bu baflar›n›n s›rr›n› okurlar›m›zla paylaflman›z› rica edece¤im. FANUC, günümüzde robot üreticileri aras›nda y›lda 20 binin üzerinde robot üretimi ile dünyada bir numarad›r. Bu, Japonya’da günde 24 saat çal›flan bin 500 kadar robotun oldu¤u yüksek otomasyonlu fabrikam›z sayesinde mümkündür. FANUC önce kendisinin müflterisidir, dolay›s› ile esnek ve verimli bir fabrikan›n ihtiyaçlar›n› çok iyi bilir. ofis açmaya karar verdi, operasyon yapabilen bir ofis önümüzdeki y›llarda pazar durumuna göre giderek büyüyecektir. FANUC’un Türkiye’deki yap›lanmas› nas›l oldu? Türkiye’deki fabrikalar uzun zamand›r iyi bir otomasyon seviyesindeler, ama önümüzdeki y›llarda bu seviye daha da artacak. FANUC, tüm müflterilerine gerekli teknik destek sa¤layacak bir Müflteri profiliniz kimlerden olufluyor? Robotlu otomasyon uygulamalar›n›z nelerdir? Bizim müflterimiz yoktur, bizim ifl ortaklar›m›z vard›r, amac›m›z onlarla birlikte büyümektir. ‹fl ortaklar›m›z, otomasyon konusunda pazara, do¤ru ve en verimli çözü- Smart Strong Yellow (Ak›ll› Güçlü Sar›) teknolojisini aç›klar m›s›n›z? FANUC her fabrikan›n Japonya’daki fabrikam›zdaki verimlili¤e ulaflmas›n› istiyor. Bu seviyeye ulaflabilmek için pazardaki en yüksek verimlili¤e sahip, Ak›ll› (Smart-insan zekas›na yak›n, entegre görüntü iflleme ve dokunma yetene¤ine haiz) ve Güçlü (Strong) robotlar› üretiyor. Bu bizim görüflümüz, bu bizim Sar› dünyam›z. 17-20 Mart 2011 3. Hall E110 HAREKET KONTROL mü sunabilen uzman firmalard›r. FANUC ifl ortaklar› ile ayn› felsefeyi benimser: “Müflteri Memnuniyeti” Günümüzde zeki ve h›zl› robot aray›fllar› devam ediyor. Ak›ll› görme sistemleriyle donat›lan robotlar›n kullan›m› yayg›nlafl›yor. Robotik t›p alan›nda da yeni yerler ediniyor. Okurlar›m›za bu alandaki yeni teknolojilerden ve FANUC’un AR-GE çal›flmalar›ndan bahseder misiniz? FANUC her y›l AR-GE’ye 120 milyon Euro’dan fazla yat›r›m yap›yor ve çal›flanlar›n yüzde 25’i AR-GE‘de çal›fl›yor. Robotlar›m›z günümüzde entegre görüntü iflleme ve eflsiz fonksiyonlar› ile servis vermektedirler. Tüm bunlar FANUC robotlar›n› pazardaki en zeki robot yap›yor. Zeki olmak için esnek olmal›s›n›z, esneklik de günümüzde tüm fabrikalar›n ihtiyac›d›r. ‹laç endüstrisinde kullan›lmak üzere yüksek h›zl› ve zeki robotlar gelifltirdik, bu endüstri beklenilenden daha fazla robotumuzun kullan›ld›¤› bir sektördür. FANUC olarak Türkiye pazar›nda pastadan ne kadarl›k pay al›yorsunuz veya almay› planl›yorsunuz? Firman›z kendini nerede konumland›r›yor? Bugün firmam›z; küresel ekonomik kriz s›ras›nda, geçen y›l üretilen 20 binin üzerinde robot ile dünya çap›nda bir numaral› robot üreticisidir. Türkiye’ye FANUC olarak iki y›l önce geldik ve en h›zl› büyümeyi sa¤lad›k. ‹fl ortaklar›m›z sayesinde, dünyan›n geri kalan›ndaki liderli¤imize burada da birkaç y›l içinde ulaflmay› düflünüyoruz. 162 Otomasyon Türkiye robot pazar›ndaki geliflmeleri de¤erlendirir misiniz; pazar›n talepleri neler? Dünya robot sektörü ile Türkiye robot sektörünü karfl›laflt›rd›¤›n›zda karfl›n›za nas›l bir foto¤raf ç›k›yor? Günümüz Türkiye’sinde müflterilerin, do¤ru çözümü verimli bir flekilde kendilerine sunacak kabiliyetli bir firmaya ve otomasyona ihtiyaçlar› vard›r. Bizim amac›m›z, ifl ortaklar›m›zla birlikte bu verimlili¤i ve yetkinli¤i garanti etmektir. Bu yüzden yeni bir yat›r›m yap›ld›¤›nda; dünyan›n geri kalan›nda kurulan 220 binin üzerindeki robot gibi baflar›l› olmas› kaç›n›lmazd›r. Hiçbir zaman istenilen düzeyde olmayan bir kurulum ile bir müflteriyi kaybetmedi¤imizi bildirmek isteriz. yadaki ifllere daha yak›n olmalar›na yard›mc› oluyoruz. Üniversitelere yönelik organize etti¤iniz “Otomasyon ve Robotik Günleri” hakk›nda bilgi verir misiniz? Üniversitelere tecrübelerimizi açt›¤›m›z bir günlük oturumla ö¤rencilerin gerçek örnekleri görerek, robotlar›n fabrikalarda nerede ve nas›l kullan›ld›klar›n› anlamalar›na yard›mc› oluyoruz. Ayr›ca fabrikalarda kullan›lan eflde¤er yaz›l›mlar› ö¤rencilerin kullan›m›na b›rakarak; ö¤rencilerin mezun olduklar›nda gerçek dün- 2011 y›l› için büyüme ve yat›r›m hedefleriniz neler? Ön plana ç›karmay› düflündü¤ünüz ürün gruplar›n›z ve yenilikleriniz olacak m›? FANUC, geliflen marketlerden biri olan Türkiye gibi yeni pazarlara ilgisini ve gücünü odaklam›fl durumdad›r. Buradaki varl›¤›m›z› ve organizasyonumuzu gelifltirerek ifl ortaklar›m›za ve onlar›n müflterilerine her zaman yanlar›nda oldu¤umuzu hissetmelerini sa¤lar›z. Geçti¤imiz y›l firmalar krizi aflma sürecinde farkl› stratejiler izledi. Siz FANUC olarak nas›l bir yol izlediniz; pazarlama taktikleriniz nelerdir? FANUC fabrikalar› tam otomasyonlu oldu¤u için krizden etkilenmemifltir. Fabrikalara krizin üstesinden gelmelerinde yard›mc› olabilecek, benzersiz özellikleri olan yeni robotlar gelifltirildi. Bunlardan biri olan M-1iA; insan eliyle ayn› iflleri yapabilecek, yüksek h›zl› ve entegre görüntü iflleme özelli¤i olan eflsiz bir robottur. Birçok alma ve koyma uygulamas›nda baflar›l› olmufltur (g›da, ilaç vb.). HAREKET KONTROL Elektro-hidrolik Hibrid Sürücü Teknolojisi ile Enerji Verimlili¤inin Art›r›lmas› B&R Automation Elektro-hidrolik hibrid sürücü teknolojisinin önemli bir karakteristi¤i de elektronik olarak üretilen enerji ak›fl›n›n hidrolik olarak transfer edilmesidir. Bu özellik, elektrik enerjisinin kontrolü ve hidrolik enerjinin transferinin tüm avantajlar›n› bir araya getirmektedir. Yükselen enerji maliyetleri yüzünden endüstri sektörü için enerji verimlili¤i çözümleri gittikçe daha önemli bir hale gelmektedir. Hidrolik dirençli bir vana yard›m› ile kontrol etmek son derece verimsizdir. Hidrolik enerjinin transferinde tüm yararl› karakteristikleri kaybetmeden elektro-hidrolik hibrid sürücü kullan›m›, enerji tasarrufu için potansiyel olarak bir avantaj oluflturur. Azalt›lan termik güç kayb› sayesinde ya¤›n hacmi önemli bir ölçüde azalt›labilir. Sonuç olarak uzun iflletme ömrü ile düflük bak›m maliyetli hidrolik bir cihaz ortaya ç›km›fl olur. Elektro-hidrolik hibrid sürücü teknolojisinin önemli bir karakteristi¤i de elektronik olarak üretilen enerji ak›fl›n›n hidrolik olarak transfer edilmesidir. Bu özellik, elektrik enerjisinin kontrolü ve hidrolik enerjinin transferinin tüm avantajlar›n› bir araya getirmektedir. Ortaya ç›kan ACOPOS ve ACOPOSmulti servo, 8LSC serisinin servo motorlar› ile birlikte elektro-hidrolik hibrid sürücü sistemleri ile iyi bir uyum sa¤lam›fllard›r. Ak›ll› proses teknolojisiyle (Smart Process Technologie) ACOPOS tüm kontrol devresini servo sürücüye ba¤lama imkan› sunarken döngü ve tepkime süresini de azalt›r. Güç geri besleme ve güç faktörü düzeltme (Power Factor Correction) ifllemlerini de sa¤layan ACOPOSmulti ayn› zamanda tüm enerji yönetim iyilefltirilmesine de katk›da bulunur. 8LSC serisi motorlar›n karakteristikleri ise çok düflük atalet momentli ve fevkalade ivmelidir. Yüksek dinamizm ile beraber hibrid sürücü çözümlerinin haz›rlanabilmesine olanak sa¤lar. B&R’in yeni ak›flkan enerjisi ve mekatronik teknolojisi (Fluid Power Mechatronic Technologie) sayesinde, makine ve sistem imalatç›lar›n›n elinde art›k konvensiyonel hidrolik sürücülerin dezavantajlar› ve efl zamanl› artan maliyet etkisini kompanze ederek makinelerinin performans ve verimlerini kolayca artt›rabilecekleri bir cihaz mevcuttur. 164 Otomasyon HAREKET KONTROL Genel Avantajlar› ve Uygulamaya Özgü Hayati Özellikleri ile Robotlar Tunahan Tahir Çakmak Elektrik Elektronik Mühendisi Robotmer Robotlar çok hassas bir flekilde, her defas›nda ayn› hareketi gerçeklefltirmek üzere programlanabildiklerinden hatal› ürün geri dönüflleri ve kay›plar minimize edilmektedir. Kullan›lan ekipmanlar›n hareketleri ve ölçümler çok daha kesindir. 166 Otomasyon Endüstriyel Robotlar›n Üretime Sa¤layaca¤› Faydalar Robotlar, birçok modern araflt›rman›n neticesinde ortaya ç›km›fl elektromekanik cihazlard›r. Farkl› endüstrilerde, insan eliyle mümkün olmayacak birtak›m avantajlar› elde etmek için kullan›lmaktad›rlar. Bu avantajlar›n bir k›sm› afla¤›da ifade edilmifltir: Sa¤l›ks›z Koflullarda Çal›flma Tehlikeli maddelerin varl›¤›ndan ötürü insan eme¤inin kullan›lamayaca¤› sa¤l›ks›z koflullara sahip birçok endüstriyel üretim flekli mevcuttur. Örne¤in insan sa¤l›¤› üzerinde tehlikeli etkileri olan radyoaktif materyallerin tafl›nmas›n› gerektiren hastane veya nükleer tesislerde robotlar efektif bir flekilde kullan›lmaktad›rlar. Kalite Art›fl› Robotlar çok hassas bir flekilde, her defas›nda ayn› hareketi gerçeklefltirmek üzere programlana- bildiklerinden hatal› ürün geri dönüflleri ve kay›plar minimize edilmektedir. Kullan›lan ekipmanlar›n hareketleri ve ölçümler çok daha kesindir. Böylelikle üretilen parçalar›n kalitesi, elle yap›lan üretime k›yasla çok daha yüksek olmaktad›r. Üretim Art›fl› ‹nsanlar›n dinlenme ve tatil gereksinimlerinden farkl› olarak robotlar durmaks›z›n, sürekli bir flekilde çal›flabilmektedirler. Böylece endüstriyel uygulamalarda robotlar›n kullan›lmas›yla üretim art›fl› sa¤lan›r ve sonuç olarak birim karl›l›k art›r›lm›fl olur. S›k›c› ve Tekrarl› ‹flleri Gerçeklefltirme Birçok üretim tesisinde gerçeklefltirilen ifllemler genellikle çal›flanlar›n dikkatini uzun süre korumas›na izin vermeyecek flekilde s›k›c›, tekrar tekrar ayn› hareketi yapmay› gerektiren bölümlerden 17-20 Mart 2011 2. Hall D110 HAREKET KONTROL oluflmaktad›r. ‹flin monoton oldu¤u durumlarda çal›flanlar dikkatini kaybetmekte, böylelikle kaza olas›l›¤› ve makine ar›zalar› art›fl göstermektedir. Böyle durumlarda robot kullan›m›, bu riskleri tamamen ortadan kald›rmaktad›r. Uygulamaya Özgü Birkaç Opsiyonel Robot Özelli¤i 24 Saat Çal›flma Birçok üretim tesisinin 24 saat, gece/gündüz, tatil günleri de dahil olmak üzere aral›ks›z bir flekilde çal›flmas› gerekmektedir. Bu sayede makinelerin kapasitesiyle orant›l› olarak bir üretim art›fl› elde edilmektedir. Böyle iflletmelerde çal›flan iflçiler kendilerini rahat hissetmeyecek, dönüflümlü olarak gece de çal›flmalar› gerekecektir. Ancak robotlar en verimli flekilde, ne zaman gerekirse o zaman çal›fl›rlar. Konveyör ‹zleme (Conveyor Tracking) Bilindi¤i gibi üretim hatlar›nda parçalar›n bir noktadan di¤er bir noktaya insan gücü olmadan tafl›nmas› gerekti¤i durumlarda tafl›y›c› bant sistemleri (konveyörler) kullan›lmaktad›r. Bu sayede sistemin kesintiye u¤ramadan otomatize edilmesi ile birlikte hedeflenen üretim adetlerinin de hatas›z bir flekilde yakalanmas› sa¤lanmaktad›r. Bu yap›ya sahip üretim hatlar›nda robot entegrasyonu düflünüldü¤ünde dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri robotun konveyör h›z›na ba¤l› olarak parçalar› do¤ru bir flekilde takip edebilmesidir. Çal›flanlar›n Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Zararl› ortamlarda çal›flma kabiliyetine sahip olduklar›ndan ötürü tehlikeli ifllemlerde robotlar kullan›lmaktad›rlar. Böylece çal›flanlar›n güvenli¤i ve sa¤l›¤› garanti alt›na al›narak sa¤l›k ve ilaç giderleri azalt›lm›fl olur. A¤›r parçalar›n kald›r›lmas›nda, tafl›nmas›nda ve di¤er güvesiz ifllerde robotlar tercih edilmektedir. Burada sayd›¤›m›z genel avantajlar›n›n yan› s›ra uygulama baz›nda hayati önem tafl›yan birkaç robot özelli¤ine de göz atal›m. Bu amaçla robotlarda konveyör izleme (conveyor tracking) özelli¤i opsiyonel olarak yer almaktad›r. Bu özellik ile birlikte senkronizasyon switchi olarak adland›r›lan bir parça varl›k sensörü bant üzerindeki ürünü alg›layarak robot kontrolöre referans sinyali gönderir. Bu sinyalin ard›ndan robot, enkoderden gelen palslere ba¤l› olarak konveyör h›z›na senkronize bir hareket gerçeklefltirir. Özellikle konveyör h›z›n›n de¤iflken oldu¤u uygulamalarda conveyor tracking ile robotun 168 Otomasyon hassas bir flekilde ürünleri takip etmesi mümkün olmaktad›r. Güç / Tork Kontrolü (Force/Torque Control) Özellikle z›mparalama ifllemlerinde robot taraf›ndan tutulan parçan›n bir kay›fl z›mparaya sabit bask› kuvveti ile de¤dirilmesi gerekmektedir. Bu gibi durumlarda meydana gelen afl›nma nedeniyle sabit nokta tan›mlamas› yaparak parçay› sürekli belli bir mesafede tutmak do¤ru sonuç vermeyecektir. Robotik manipulatörün uç eksenine ba¤l› parça üzerine gelen bask› kuvvetini alg›layarak bunu sabit seviyede tutacak flekilde konumunu sürekli güncelleyecek bir yap›ya ihtiyaç duyulmaktad›r. Bu kontrolü sa¤lamak amac›yla ifllenecek parça ile robot kol ba¤lant›s› aras›na tork alg›layacak bir sensör yerlefltirilmektedir. Robot kontrolör ile bu tork sensörünün geri bildirimi sürekli izlenerek parça üzerine uygulanan bask› kuvveti sabit kalacak flekilde gerekli hareket gerçeklefltirilecektir. HAREKET KONTROL Entegre Sürücülü EtherCAT Arayüzlü F›rças›z DC Servo Motorlar Femsan Kullan›c›lar genifl bir modüler tahrik bilefleni aras›ndan istediklerini seçebilmektedir. Bu da makine imalatç›lar›n›n belirli ihtiyaçlar do¤rultusunda en ideal flekilde s›ral› tahriklerin tasarlamas›na olanak tan›r. EtherCAT, zorlu gerçek zamanl›l›k gerekliliklerini karfl›layan Ethernet bazl› bir fieldbus sistemi olup, hali haz›rda endüstriyel otomasyon uygulamalar›na yönelik Ethernet-bazl› fieldbus’larda kurulu nodlar aç›s›ndan en yüksek büyüme oran›n› göstermektedir. Dunkermotoren’in BG ailesindeki servo motorlar 40 ile 500 Watt aral›¤›nda ç›k›fl gücüne sahiptirler. Bahsedilen ürün ailesi entegre (tümleflik) ak›ll› sürücüleri ile birlikte piyasaya sunulmaktad›r. Bu kompakt sürücüler y›llard›r CANopen fieldbus arayüzü ile sa¤lanmaktayd›; k›sa süre önce ise piyasada kendini kan›tlayan bir Profibus DP (V1) arayüzü ile sunulmaya baflland›. Dunkermotoren tümleflik haberleflme arayüzleri serisine EtherCAT arayüzünü de ekledi. EtherCAT (CoE) üst modeli CANopen fonksiyonu servo motorlar›n bir EtherCAT network’ünde ba¤›ml› (slave) olarak hareket etmesine izin verir. 170 Otomasyon EtherCAT üst modeli CANopen, CANopen olarak ayn› nesneleri kullan›r. Dunkermotoren servo sürücüleri konumland›rma, takip ve yap›land›rmas› için standart DSP402 nesnelerini kullanmaktad›r. Bu sayede Dunkermotoren ürünleri genifl bir uygulama alan› için do¤ru tahrik çözümlerini sa¤layabilmektedir. Kullan›c›lar genifl bir modüler tahrik bilefleni aras›ndan istediklerini seçebilmektedirler. Bu da makine imalatç›lar›n›n belirli ihtiyaçlar do¤rultusunda en ideal flekilde s›ral› tahriklerin tasarlamas›na olanak tan›r. Dunkermotoren motorlar›n yan› s›ra, iyi tasarlanm›fl modüler bir sistemde genifl çapl› bir planet diflli ve sonsuz diflli, fren ve kodlay›c› yelpazesi sunmaktad›r. Dunkermotoren tahrik uzmanlar› ile iflbirli¤i içinde çal›flan makine imalatç›lar› tasar›m için asgari emek harcayarak standart bileflenlerden en uygun tahrik yap›land›rmalar›n› oluflturabilmektedir. HAREKET KONTROL Tak›m Tezgahlar› için Standart CNC Paketi B&R Automation Standart CNC paketi, donan›m komponentleri sayesinde gerekli tüm yaz›l›m fonksiyonlar› ve kullan›labilir simulasyon seçenekleri yard›m›yla prosesin geliflim sürecini k›salt›r ve otomasyon ifllemlerini h›zland›r›r. 172 Otomasyon CNC tezgahlar› için haz›rlad›¤› standart sistem modülleri ile B&R, makine parças› imalat› konusunda büyük ad›mlarla ilerlemektedir. Kullan›c›lar, böylece yeni standart CNC paketini kullanarak her CNC tezgah›nda bulunan birçok fonksiyondan verimli bir flekilde yararlanabilecektir. Bu yeni yaz›l›m paketi, donan›m komponentleri sayesinde gerekli tüm yaz›l›m fonksiyonlar› ve kullan›labilir simulasyon seçenekleri yard›m›yla prosesin geliflim sürecini k›salt›r ve otomasyon ifllemlerini h›zland›r›r. CNC fonksiyonlar›n›n kullan›m alan› CNC, PLC ve hareket kontrolünün (Motion-Control) tek bir kontrol ünitesinde toplanmas›na B&R’in yeni toplu çözümü yüksek bir dinamik ilave edip, eflzamanl› olarak kaliteyi de art›rarak proses ifllemlerinin en yüksek seviyeli hassasl›k ile makinenin üretim kapasitesini yükseltmifl olur. Standart CNC paketindeki fonksiyon modülleri, bir CNC tezgah› için gerekli olan tüm önemli fonksiyonlar› kapsayacak flekilde tasarlanm›flt›r. Tüm temel fonksiyonlar›n kullan›m›yla, sistemin konfigürasyonu ve teflhis ifllemleri, özelikle eksenlerde ve CNC kanallar›nda büyük bir avantaj sa¤larlar. B&R Almanya yönetim ekibinden Markus Sandhöfner’in dedi¤i gibi: “B&R’in standart CNC paketi müflteriye sadece h›zl› bir start imkan› sa¤lamakla kalmay›p, ayn› zamanda “müflteriye özel” programlardan ba¤›ms›z olarak yenilikçi de¤ifliklerini, rakipsiz ve özgür bir flekilde devreye sokmalar›na olanak sa¤lamaktad›r”. Mikro-saniye mertebesinde interpolasyon ile kontrol programlar›n›n tam senkronizasyonu sayesinde, müflteriye yüksek performansl› çözümler sunulmaktad›r. Gerçek zamanl› ve deterministik POWERLINK ba¤lant›s› sayesinde, CNC enstrümanlar› ile tüm sürücü ve I/O çevre elemanlar›, interpolasyon döngüsü ve nano-saniye mertebesi hassasiyetindeki pozisyon kontrol döngüsü ile senkronize edilir. Sistemin tüm fonksiyonlar›na Visual Components yaz›l›m›n› kullanarak eriflmek mümkündür. Önceden tan›mlanm›fl görüntüleme komponentleri, klasik kullan›m (parametre ayarlama, program kontrolü) d›fl›nda, simulasyon, kay›t tutma ve proses teflhisi içermektedir. Makine Operasyonlar› için CNC Kullan›m Paneli CNC paketinin kalbini oluflturan 15” dikey bir Power Panel 400 ile ilave edilmifl navigasyon kontrol butonlar›d›r. Navigasyon butonlar›, çark› ve programlanm›fl fonksiyon butonlar› sayesinde verilerin problemsiz sisteme girilmesini sa¤lar. Tan›mlanm›fl 6 buton sayesinde, h›zl› bir flekilde ana menü sayfalar› aras›nda h›zl› bir tercih yap›labilir. CNC panelinin üzerine tafl›nabilir bir kumanda cihaz› ilave edilmifltir. Böylece makine operatörü serbest olarak tezgah etraf›nda dolaflabilir ve istedi¤i verileri istedi¤i yerde sisteme girebilir. Makine prosesleri, el çark› ve ilave edilmifl kontrol butonlar› ile kolay bir flekilde kontrol edilebilir. HAREKET KONTROL Çok Eksenli Hareket Kontrolörü ve AC Servo Motor ve Sürücüleri Enotek Kam profilleri baflka bir yerden al›nabilir ya da grafik editör arac›l›¤› ile gelifltirilebilir. Kam profili, switch, faz ofseti ve ölçeklendirme gibi fonksiyonlarla karmafl›k hareket uygulamalar› için çözüm üretilebilir. Yeni PACMotion kontrolcüler, GE Intelligent Platforms RX3i PACSystem Programlanabilir Otomasyon Kontrolcüleri (PAC, Programmable Automation Controllers) ailesinin son üyesidir. Genifl sürücü seçenekleri ile hareket ve lojik uygulamalar›n›n birlikte kullan›ld›¤› yerlerde karmafl›k makine otomasyonunun gerektirdi¤i performans ve esneklik özelliklerini sa¤lar. Aç›k programlama yap›s› hareket uygulamalar›n›n h›z›ndan ödün vermeden hareket ve lojik senkronizasyonu sa¤lar. Verim art›fl› ve kritik önemde iyilefltirmelerin yap›lmas› için GE Intelligent Platforms AC sürücüler ve robot sistemleri ile ortak donan›ma sahip hareket kontrol sistemleri kullan›lmaktad›r. Avantajlar› Makina verimlili¤ini art›ran performans Günümüzde rekabet avantaj› sa¤lamak için üretim süresinin k›salt›lmas›, durufllar›n azalt›lmas› ve ürün geçiflinde çabukluk sa¤lanmas› gibi üretimi farkl› k›lan unsurlar öne ç›kmaktad›r. Bu yüksek standartl› üretim sistemleri için gerçek zamanl› hareket ve 174 Otomasyon senkronizasyon yetene¤i olan üstün performansl› makine kontrolcüleri gerekmektedir. PACMotion’›n sa¤lad›¤› performans ve avantajlar: Küçük ve karmafl›k uygulamalar için esnek ve ölçeklendirilebilir sistem PACMotion, malzeme aktar›m›ndan karmafl›k çok eksenli makine ve elektronik flaft boyu uygulamalar›na kadar çok genifl bir alan› kapsayacak esnek ve ölçeklendirilebilir çözümler sunmaktad›r. • Her modül dört eksene kadar kontrol kapasitesine sahiptir ve bir rak üzerinde toplam 40 eksene kumanda edebilecek modül yerlefltirilebilir. HAREKET KONTROL • Küçük boyutlu uygulamalarda modül üzeri I/O yap›s› ekonomi sa¤lar. Büyük ve karmafl›k uygulamalarda opsiyonel fiber optik klemens ile da¤›t›lm›fl dijital ve analog I/O yap›s› kullan›labilir. • Ampflikatör ve hareket I/O’lar› uzun üretim hatlar› boyunca ya da farkl› makine gruplar› için fiber optik kablo ile fiziksel olarak da¤›t›labilirler. • Sanal ya da gerçek master eksenler ile ileri düzey kam ya da elektronik gearing uygulamalar› gerçeklefltirilebilir. • Bir rak üzerinde yer alan tüm eksenler bir ya da daha fazla master sinyale göre senkronize edilebilir. • Kam profilleri baflka bir yerden al›nabilir ya da grafik editör arac›l›¤› ile gelifltirilebilir. Kam profili, switch, faz ofseti, ve ölçeklendirme gibi fonksiyonlarla karmafl›k hareket uygulamalar› için çözüm üretilebilir. • Beher eksen için iki adet yüksek h›zl› pozisyon, girifli kay›t ve sekans kontrolü için kullan›l›r. • Program tarama s›ras›nda hareket fonksiyonlar›n›n hemen ifllenmesi sistemin h›z›n› daha da artt›rmaktad›r. • Mikro saniye seviyesindeki h›zl› ç›k›fll› PLS (kam sviç) fonksiyonu sayesinde ç›k›fllar eksen ya da master pozisyon bilgisine göre sürülebilir. Durdurma ifllemi zaman›n fonksiyonu ya da gerçek zamanl› olabilir. • Daha hassas bir uygulama için yüksek çözünürlüklü seri enkoder geri beslemesi kullan›l›r. Durufllar›n minimuma indirilmesi Makine duruflu üretim hatt› için en olumsuz olayd›r. Do¤ru hareket kontrol birimleri seçilerek makine dizayn›nda en önemli aflama geçilmifl olur. GE Intelligent Platforms 5 milyondan fazla çal›flan AC sürücü birimi ile endüstride Güvenilir bir isimdir. 176 Otomasyon • MTBF (Mean Time Between Failure) de¤eri 430,000 saati aflk›nd›r. • Konektörlü ba¤lant›lar ve ayar ya da parametre girifline gerek duymamas› nedeni ile MTTR (Mean Time To Repair) de¤eri di¤er sistemlere göre çok daha düflüktür. • Fiber optik ba¤lant› yap›s› gürültü ve titreflimden etkilenmez. Etkin mühendislik çal›flmalar› için aç›k ve entegre programlama ortam› Farkl› hareket ve lojik programlar›n›n senkronize edilmesi gereklili¤i ve aç›k hareket programlama standartlar›n›n olmamas› basit hareket uygulamalar› için de zorluk yaratmaktad›r. Proficy Machine Edition kontrol, izleme ve hareket uygulamalar›n›n programlanmas›, konfigürasyonu ve diagnosti¤i için entegre yaz›l›m ortam› sunmaktad›r. Sonuç olarak, daha k›sa bir e¤itim süresi ile daha h›zl› ve etkin mühendislik çözümleri üretilmektedir. PACMotion ve RX3i sistemlerinin entegrasyonu sistem mühendislik ve devreye alma maliyetlerini büyük ölçüde azaltmaktad›r. • Hareket ve lojik uygulamalar›n›n birlikte gelifltirilmesi programlamay› büyük ölçüde kolaylaflt›rmaktad›r. • Aç›k PLC programlama yap›s›na uygun haz›r hareket fonksiyon bloklar› ö¤renmeyi kolaylaflt›rmakta ve e¤itim maliyetlerini düflürmektedir. • Buffer modu ile lojik üzerinden hareket komutlar› belli bir s›ra ile ça¤›r›labilir ya da h›z de¤ifliklikleri tan›mlanabilir. • Tüm Proficy Machine Edition yaz›l›m modülleri lojik, script ve animasyon için ortak veritaban› ve uygulama objeleri kullan›r. Bir de¤iflken yarat›ld›¤›nda, di¤er modüller taraf›ndan da kullan›labilir. • Tüm Proficy Machine Edition yaz›l›m modülleri ortak arayüz, sürükle b›rak gibi ortak gelifltirme araçlar› kullan›rlar. • Proficy Machine Edition relay ladder, instruction list, structured text, fonksiyon bloklar›, SAC programlama gibi IEC programlama dillerini destekler. Ayr›ca C programlama da mümkündür. PACMotion sistem mimarisi PACMotion çözümleri makina ya da üretim hatt›n›n gereksinimlerine göre merkezi ya da da¤›t›lm›fl yap›da olabilir. Merkezi kontrol için RX3i rak üzerinde 40 eksen yer alabilir. Fiber optik arabirim ile servo amplifier ve I/O gruplar› azami 400 m olacak flekilde noktalar aras›nda 100 m mesafe ile yerlefltirilebilirler. Karmafl›k makina ya da hat yap›lar›nda RX3i rak birimleri ethernet ile uzak noktalara yerlefltirilebilir. Entegre hareket programlama PACMotion hareket programlama için PLC open standard›na uygun olarak gelifltirilmifltir. 50’den fazla fonksiyon blo¤u ladder ya da structured text programlama içinde yer alabilir. Böylece eksenler aras› koordinasyon çok kolay hale gelir, makine ile ilgili olaylar›n farkl› programlar›n uzlaflmas› ile yerine getirilmesine gerek kalmaz. Tüm fonksiyon bloklar› program taramas› s›ras›nda hemen uygulan›r. Yüksek h›zl› RX3i rak haberleflmesi elektronik flaft boyu senkronizasyon uygulamalar› için gerekli olan gerçek zamana dayal› performans› sunar. 17-20 Mart 2011 3. Hall B260 KONTROLÖRLER Dokunmatik Renkli Ekran Nem Kontrolörü Mikrohost Sistem Cihaz›n üzerinde bulunan birçok dijital girifl-ç›k›fl sayesinde kar›fl›m s›ras›nda sistemi kontrol eder. Oluflabilecek hatalarda veya kar›fl›m hatas›z olarak bitti¤inde e¤er varsa di¤er birimleri, dijital ç›k›fllar› sayesinde bilgilendirir. 178 Otomasyon Hydro-Control VI Hydronix taraf›ndan beton üretiminde kullan›lmak üzere tasarlanm›fl bir nem kontrolörüdür. Mikser uygulamalar›nda kullan›lmak üzere gelifltirilmifl olan bu kontrolör ile kar›fl›m döngüsünün tamam› kontrol edilebilir. Ayn› zamanda kar›fl›m döngüsünün durumu anl›k olarak renkli ekran›ndan grafiksel ve yaz›l› olarak izlenebilir. Cihaz›n üzerinde bulunan birçok dijital girifl-ç›k›fl sayesinde de kar›fl›m s›ras›nda sistemi kontrol eder. Oluflabilecek hatalarda veya kar›fl›m hatas›z olarak bitti¤inde e¤er varsa di¤er birimleri, dijital ç›k›fllar› sayesinde bilgilendirir. Basit arabirimi ve renkli dokunmatik ekran› ile kolayca reçeteler haz›rlanabilir. Ayr›ca cihaza ba¤l› tüm girifl-ç›k›fllar ile nem sensörü ayarlar›na ve o anki durumlar› hakk›ndaki bilgilere kolayca ulafl›labilir. Bu sayede sistemdeki herhangi bir hata da (örne¤in su pompas›ndaki bir sorundan dolay› su gelmemesi) kolayca tespit edilebilir. RS232 seri haberleflme ile uzaktan hem reçete seçimi yap›labilir, hem de kar›fl›m bilgileri görüntülenebilir. USB girifli saye- sinde de yedekleme ve yeni sürüme yükseltme kolayca yap›labilir. Standart bir Hydro-Control VI mikser uygulamas›nda, mikserin içerisinde bulunan Hydronix nem sensöründen gelen bilgi RS485 haberleflme ile kontrolöre aktar›l›r. Miksere ba¤l› olan ince ve kaba su vanalar› ile ilk su al›m›nda h›zl›ca su al›nmas› sa¤lan›rken, istenilen nem de¤erine yaklafl›ld›¤›nda daha hassas ayar yapmak için daha yavafl su al›m› sa¤lanabilir. Daha önceden ayarlar› yap›lm›fl ve reçeteleri oluflturulmufl bir kontrolörde, operatöre art›k sadece ekrandan istenilen reçeteyi seçmek ve kar›fl›m döngüsünü bafllatmak kal›r. HydroControl VI kar›fl›m döngüsünün durumunu üzerindeki dijital giriflç›k›fllar ile takip eder ve kendisine ba¤l› olan vana(lar›) kontrol ederek kar›fl›m sonunda istenilen nem de¤erine ulafl›lmas›n› otomatik olarak sa¤lar. Kar›flt›rma ifllemi bitip istenilen nem de¤erine ulafl›l›nca kar›fl›m›n bitti¤ini dijital ç›k›fl› ile bildirir. 17-20 Mart 2011 3. Hall A240 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M Profinet ‹novasyonlar› Endüstriyel Ethernet Standartlar›n› Belirliyor ‹lker Eren Otomasyon Sistemleri Sat›fl ve Pazarlama Uzman› Siemens Profinet, PROFIenergy özelli¤i ile günümüzün enerji ihtiyaçlar›na da cevap verebilecek bir endüstriyel Ethernet haberleflme haline gelmifltir. 180 Otomasyon Endüstriyel Ethernet haberleflmesinde öncü ve standart belirleyici olan Profinet, yeni firmware ile Shared Device, I-Device, PROFIEnergy, MRP, kullan›c› tan›ml› WEB server, Mini-IP Config ve Option Handling inovasyonlar›n› sunmaktad›r. Bu özelliklerin kullan›lmas› ile daha az donan›m kullan›m›, mevcut sistemlere yeni fonksiyonlar ekleyebilme, daha k›sa projelendirme zaman›, enerji tasarrufu ve modüler makine konsepti gibi faydalar sa¤lanabilmektedir. Shared Device Shared Device özelli¤i ile iki farkl› kontrolör ayn› cihazdan veri okuyup yazabilir. Bu cihaz I/O istasyonu olabilece¤i gibi h›z kontrol cihaz› da olabilir. Bu özelli¤in kullan›lmas›, mevcut sistemlerde; yeni özellikler eklenebilmesini, mevcut CPU’nun geniflletilemedi¤i durumlarda ikinci bir CPU’nun ilave edilmesini, Fail-Safe olmayan sistemlere Fail-Safe özelli¤i eklenmesini, yeni kurulan sistemlerde; devreye alma aflamas›nda oluflabilecek isteklerin karfl›lanmas›nda, fiyat olarak çok pahal› olan sensör bilgilerinin birden çok PLC taraf›ndan paylafl›labilmesini üretim hatlar›n›n kolayca geniflletilebilmesini sa¤lar. Ayr›ca daha az cihaz kullan›m› ile kurulum maliyetleri de azalmaktad›r. ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M Shared Device özelli¤i ile Fail-Safe olmayan sisteme Fail-Safe özelli¤i kazand›r›l›r. Shared Device özelli¤i ile kurulum maliyeti yüksek olan sensörleri iki CPU paylafl›r. I - Device ( Intelligent CPU as IO Device ) I – Device özelli¤i ile, CPU üzerindeki Profinet portu hem I/O kontrolör hem de I/O cihaz olabilir. CPU – CPU haberleflme gereken uygulamalarda, bu özellik kullan›m› ile I/O imaj seviyesinde veri paylafl›m› sa¤land›¤› için herhangi bir program yazmaya veya PN/PN coupler kullan›m›na gerek kalmamaktad›r. I – Device ve Shared Device özelli¤inin birlikte kullan›lmas›. PROFIenergy Profinet, PROFIenergy özelli¤i ile günümüzün enerji ihtiyaçlar›na da cevap verebilecek bir endüstriyel Ethernet haberleflme haline gelmifltir. Artan enerji maliyetleri, azalan enerji kaynaklar› ve üre- 182 Otomasyon timde artan birim maliyetlerin rekabetçi kalabilmesi gibi faktörler, üretim yapan makinelerin veya proseslerin ayn› imalat› daha az enerji tüketimi ile yap›labilmesini zorunlu hale getirmifltir. Profinet üzerinde oluflturulan PROFIenergy dataseti ile verimlilikten ödün vermeden enerji tasarrufu yap›lmas› sa¤lanabilir. Bu dataset kontrol ve izleme de¤iflkenleri ile çal›flma periyotlar›na göre gerekli olan cihazlar› uyku moduna geçirebilir. PROFIenergy özelli¤i h›z kontrol cihazlar› taraf›ndan da desteklenir. MRP – Media Redundancy Protocol (Ring) Profinet, yeni firmware ile çift Profinet portlu olan yeni seri tüm Profinet portlu CPU’lar CP kartlar› ve ET200 IO istasyonlar› Ring a¤ yap›s›nda ba¤lanabilir. Herhangi bir kablonun veya istasyonun devre d›fl› kalmas› durumunda haberleflme a¤ yap›s› iki adet hat yap›s›na dönüflece¤inden haberleflmenin kesilmesi önlenebilmektedir. Bu özellik ile her istasyonda ring yapabilen switch kullan›lmas› zorunlulu¤u ortadan kalm›flt›r. MRP özelli¤i entegre edilmifl CPU’larda, ringde bir hatt›n kopmas› durumunda Simatic Manager ve WEB Server da Topology Editor ile diyagnostik bilgisi ve kopan hatt›n hangi iki istasyon aras›nda oldu¤u izlenebilir. Kullan›c› Tan›ml› WEB Server Profinet yeni firmware ile, Profinet portlu tüm CPU’larda bulunan WEB Server art›k kullan›c› taraf›ndan tasarlanabilir. Ayr›ca yeni firmware ile kullan›c› flifre ile sisteme girebilmekte ve daha önceden tan›mlanan yetkiler çerçevesinde istenilen proses de¤erlerini de¤ifltirebilir. WEB sayfas› tasar›m› için frontpage, dreamweaver gibi programlar kullan›labilir. Option Handling, ET200s Option Handling özelli¤i ile opsiyonel fonksiyon parçalar›na veya opsiyonel donan›mlara sahip makinelerde çal›flma s›ras›nda opsiyon seçilebilir. Ayn› Step7 projesinde temel hardware konfigürasyonu ve opsiyonlar belirlenip çal›flma s›ras›nda seçim yap›labilir. 17-20 Mart 2011 3. Hall D220 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M Endüstriyel Ortamlarda Genifl Alan A¤lar› (WAN) Uzak Eriflim için Ürünler ve Çözümler Yüksel Tunal› Areskom Ltd Veri aktar›m› zaman zaman çift yönlü olabildi¤i gibi, özellikle da¤›t›k lokasyonlar›n baz›lar› sürekli insan kayna¤›n›n oldu¤u yerler olmad›¤›ndan IP / CCTV güvenlik kamera sistemleri ile gözlemlemek de önemli hale geldi. fiekil 1 184 Otomasyon Areskom Ltd, Endüstriyel Data Haberleflmesi / Endüstriyel Ethernet konusu üreticilerinden biri olan Westermo’nun ülkemizde çözüm sa¤lay›c›s› ve distribütörü olarak faaliyet göstermektedir. Genifl Alan A¤› (WAN: Wide Area Network) Biliflim veya TCP/IP dünyas›nda çok duyulan bu kavram yavafl yavafl endüstri ve otomasyon dünyas›na da girmeye bafllad›. Özellikle endüstriyel uygulamalarda otomasyon sistemlerinde da¤›t›k yap›lar artmaya bafllad›. Co¤rafi olarak hem yurtiçinde hem de yurtd›fl›nda olabilen bu da¤›t›k lokasyonlardaki verilerin merkezi SCADA veya uygulama yaz›l›m›na aktar›lmas› ihtiyac› giderek artmaya bafllad›. Veri aktar›m› zaman zaman çift yönlü olabildi¤i gibi, özellikle da¤›t›k lokasyonlar›n baz›lar› sürekli insan kayna¤›n›n (çal›flan personelin) oldu¤u yerler olmad›¤›ndan IP / CCTV güvenlik kamera sistemleri ile gözlemlemek de önemli hale geldi. Dolay›s› ile geçmiflte çok düflük h›zlarda, özellikle seri arayüz üzerinden ba¤lant› biçimi ile düflük paket boyutlar›ndaki veriler da¤›t›k lokasyonlardan merkezi noktaya haberleflme sistemleri üzerinden ulaflt›r›l›yordu. Fakat günümüzde art›k, ba¤lant› h›z› (band geniflli¤i) ihtiyac› gün ve gün artmaktad›r. Tabii ki tek kriter yüksek h›zda ba¤lant› de¤ildir. Ayr›ca güvenli ba¤lant›, sürekli ve kararl› çal›flma için yedeklilik vb… baflka kriterler de önemini artt›rmaktad›r. Bu kapsamda hem karasal genifl bant denilen kablolu telekom operatörleri (Türk Telekom gibi) taraf›ndan sunulan servisler hem de mobil genifl bant denilen kablosuz / GSM telekom operatörleri (Turkcell, Avea, Vodafone gibi) taraf›ndan sunulan servisler için Westermo’nun endüstriyel ortamlara uygun ürün ve çözümleri bulunmaktad›r. Falcon VDSL2 / ADSL Router Çevresel ve ekonomik sebeplerden dolay› sahadaki sistem ve ünitelere uzak eriflim önemi artt›kça, 1990’l› y›llar›n bafl›ndan itibaren uzak eriflim için endüstriyel modemlerini pazara sunan Westermo, yüksek h›z ihtiyac› ve internet gerçe¤i kapsam›nda Falcon genifl bant Router’›n› pazara sundu. VDSL2 Endüstriyel Router: Falcon ‹nternet gelifltikçe ve kullan›m› artt›kça, kullan›c›lar›n ihtiyaçlar› gitgide daha yüksek h›zlar›n 17-20 Mart 2011 3. Hall D230 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M (bant genifllikleri) sunulmas›na sebebiyet vermektedir. Asl›nda bu konudaki teknolojiler bu ihtiyaca cevap vermek üzere gelifltirilmektedirler. Bu kapsamda karasal genifl bant taraf›ndaki en son teknoloji VDSL2; çift yönlü 100 Mbit/sn’ye kadar (gönderme ve alma olarak) bant geniflli¤i imkan› veren bir teknolojidir. VDSL2 servisinin h›z alternatifleri ülkeden ülkeye, servisi veren telekom operatöründen telekom operatörüne de¤iflmektedir. Ülkemizde TTNET 100 Mbit/sn h›zlar› sunabilmektedir. fiekil 2’de genel olarak ADSL ve VDSL teknolojilerinin çal›flma mesafesi / h›z – bant geniflli¤i karfl›laflt›r›lmas› gösterilmifltir Genel Olarak DSL Genifl Bant Teknolojileri Genel ismi xDSL (Digital Subscriber Line: Say›sal Abone Hatt›) olan bak›r kablo ile karasal genifl bant teknolojilerinde x yerine kullan›lan teknolojiye ba¤l› olarak A (Asymmetric: Asimetrik) veya V (Very-high speed DSL: Çok Yüksek H›zda Say›sal Abone Hatt›) gelmektedir. Westermo’nun Falcon VDSL2 / ADSL Router› müflteri lokasyonuna konuldu¤undan müflteri lokasyon ekipman› (CPE: Customer Premises Equipment) olarak adland›r›l›r ve telekom servis sa¤lay›c›n›n bak›r telefon kablolar› ile DSLAM (Digital Subscriber Line Access Multiplexer) cihaz›na ba¤lan›r. fiekil 3 nün omurgas› üzerinden (Ulusal ve/veya Uluslar aras› telekomünikasyon altyap›lar› ile) genifl alan a¤›n›n (WAN) merkezi ile haberleflmeyi sa¤lar. fiekil 2’de de görüldü¤ü üzere ADSL ve VDSL teknolojilerinin çal›flma mesafeleri farkl›l›k göstermektedir. Bu kapsamda ülkemizde Türk Telekom eskiden yaln›zca bak›r telefon kablolar›n›n da¤›t›m›nda kullan›lan saha dolaplar›n› günümüzde ADSL veya VDSL DSLAM’lar› da içeren saha dolaplar› ile yenilemeye bafllam›flt›r (fiekil 3’de DSLAM içeren bir saha dolab› örne¤i görülmektedir). DSLAM içeren saha dolaplar› ilgili telekom operatörünün omurgas›na fiber optik kablo ile ba¤lanmaktad›r (fiekil 4). fiekil 3’deki uygulaman›n benzeri, rüzgar / günefl enerji üretim çiftli¤inde veya bir organize sanayi bölgesi için de projelendirilebilir. Bu durumda DSLAM içeren saha dolab› daha düflük kapasiteli ve ebatl› olacak ve flekil 4’deki DSLAM’lar›n fiber kablo ile ba¤land›¤› telekom servis sa¤lay›c› noktas› “SCADA veya Sistem Yönetim Merkezi” olacakt›r. fiekil 3’de ADSL / VDSL DSLAM içeren yeni nesil telekom saha dolab› örnek olarak gösterilmifltir. Bu örnek genel olarak bir telekom operatörü içindir. fiekil 4’de endüstriyel tesis, DSLAM içeren saha dolab› ve telekom operatörünün omurgas›na ba¤lant› gösterilmifltir. Falcon VDSL / ADSL Router tam olarak endüstriyel uygulamalar için tasarlanm›flt›r. fiekil 5’de Westermo Falcon VDSL2 / ADSL Router DIN Raya monte halde gösterilmifltir. Ve bu sayede telekom operatörü- fiekil 2 186 Otomasyon fiekil 4 fiekil 5 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M sayesinde kablodan ba¤›ms›z olarak mobil / GSM operatörün baz istasyonu üzerinden merkezdeki yönetim istasyonu ile haberleflme gerçeklefltirilir. Bu ürünler tam olarak mobilite sa¤lad›¤›ndan baz› projelerde tercih sebebidirler. 3G / HSPA Mobil genifl bant teknolojisi sayesinde 7,2 Mbit/sn’ye kadar indirme 2 Mbit/sn’ye kadar gönderme yönünden h›z (bant geniflli¤i) söz konusudur. 3G çekim alan›nda bulunulmuyorsa veya 3G sinyal çekimi yeterli de¤ilse Westermo MRD serisi 3G routerlar EDGE, GPRS veya GSM teknolojisini de desteklemektedirler. fiekil 6 • Genifl çal›flma s›cakl›k aral›¤› (-20°C ila +60°C), • DIN raya montaj, • Yedekli DC enerji beslemesi, • IP40 d›fl / zorlu ortam kullan›labilirlik standard›, • Yüksek yaflam ömrü (MTBF olarak 10 y›ldan fazla), • Endüstriyel EMC seviyelerinde çal›flmak üzere tasar›m, • 4 adet Ethernet (Layer3) port, • 1 adet RS-232 seri port (device server), • Dijital I/O, • 100 Mbit/sn’ye kadar çift tarafl› VDSL2 deste¤i, • VDSL2 servisinin bulunmad›¤› yerde ADSL / ADSL2 / ADSL2+ deste¤i, • Geliflmifl routing özellikleri fiekil 7 188 Otomasyon (OSPF, RIP, VRRP, vb), • Firewall özelli¤i, DMZ özelli¤i, • IPSec VPN (20 adet tünel), SNMPv3, VLAN, IGMP Snooping deste¤i, • WeOS (Westermo Operating System) deste¤i, • Westermo’nun di¤er Wolverine, Redfox, LynxPlus serisi ürünleri ile karfl›l›kl› çal›flabilirlik, • Kolay kurulum, kullan›m ve yönetim özelli¤i. MRD-310 / 330 GPRS 3G Router Westermo mobil genifl bant için de endüstriyel ürünlere sahiptir. Bunlardan biri de 3G router olarak kullan›labilen MRD-310 / 330 serisi ürünlerdir. Bu ürünler MRD Serisi endüstriyel 3G Router 2 adet Ethernet portuna ve 1 (MRD-330’da 3 adettir) adet RS232 seri arayüzüne sahiptir. Genel uygulamalar IP kamera güvenlik sistemleri, SCADA / DNP3 Telemetri sistemleri veya makine / ünitelere uzaktan ba¤lant›lard›r. Üzerindeki RS-232 seri arayüz PLC veya RS-232 seri arayüzlü cihazlara ba¤lant› için kullan›labilir. Bu arayüz paket ve devre anahtarlama modunu destekledi¤i gibi, Seri’den IP’ye dönüfltürme, Modbus Gateway, DNP3 Level 1 Outstation, Dial-Up modem emülasyonu da söz konusudur. Westermo MRD-310 / 330 3G Router endüstriyel uygulamalar için tasarlanm›flt›r fiekil 6’da Westermo MRD-330 Endüstriyel 3G Router’›n detayl› görünümü bulunmaktad›r. • Genifl çal›flma s›cakl›k aral›¤› (-20°C ila +60°C), • Duvara veya DIN raya montaj, • 10 – 60 VDC çal›flma voltaj›, • IP40 d›fl / zorlu ortam kullan›labilirlik standard›, • Yüksek yaflam ömrü (MTBF olarak 10 y›ldan fazla), • Endüstriyel EMC seviyelerinde çal›flmak üzere tasar›m, 17-20 Mart 2011 2. Hall E215 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M noktadan noktaya güvenli VPN tünelleme ile veri haberleflmesi gösterilmifltir. Uzak lokasyonda Westermo Yönetilebilir LynxPlus Endüstriyel Ethernet Switch’leri ile oluflturulmufl kompleks bir network altyap›s› gösterilmifltir fiekil 10’da di¤er bir Falcon ADSL / VDSL Routerlar ile noktadan noktaya veri haberleflme uygulama örne¤i gösterilmifltir. fiekil 11’de ise co¤rafi olarak uzak lokasyonlardaki (örnek olarak biri ‹zmir’de di¤eri yurtd›fl›nda) MDR-310 / 330 3G Routerlar, merkez ile Falcon VDSL / ADSL Router üzerinden noktadan noktaya güvenli VPN tünelleme ile veri haberleflmesi uygulama örne¤ini göstermektedir. fiekil 8 • Tri-Band UMTS/HSDPA/HSUPA: 900/2100 MHz, • Quad-Band GSM/GPRS/EDGE: 850/900/1800/1900 MHz, • 2 adet Ethernet port, • 1 adet RS-232 seri port (device server) (MRD-330’da 3 adet seri arayüz), • 2’fler adet dijital I/O (Yaln›zca MRD-330’da), • Firewall özelli¤i, • VPN deste¤i (IPSec, SSL, PPTP, L2TP encryption), • Web ve SNM tabanl› konfigürasyon. Noktadan noktaya güvenli tünel yönetimi (VPN) kullan›larak haberleflme (WAN) uygulama örnekleri fiekil 7’de Falcon ADSL / VDSL Router ile Westermo MRD-330 Endüstriyel 3G Router’›n aras›nda IPSec VPN denilen güvenli bir tünel ile noktadan noktaya ba¤lant› görülmektedir. Bu iki cihazda co¤rafi olarak uzak lokasyonlardad›rlar. fiekil 8’de merkezi yerel alan a¤› bir flirketin merkezindeki Network’ü ve uzak lokasyondaki cihazlar›n verilerinin merkeze iletilmesi için ise MRD serisi 3G routerler›n VPN örne¤ini göstermektedir. fiekil 9’da Falcon VDSL / ADSL Routerlar ile oluflturulan 190 Otomasyon fiekil 9 fiekil 10 fiekil 11 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M Güvenli Kablosuz ‹zleme ve Kontrol Node’lar› Dacel Mühendislik Uzak noktalara yerlefltirilmifl node’lar, toplad›klar› verileri ve/veya kontrol komutlar›n› sensörler veya di¤er cihazlarla merkezi bir Gateway aras›nda iletir. Bir Gateway’e 56’ya kadar node ba¤lanabilir. Banner Engineering firmas›n›n dünya genelinde patlay›c› gaz veya toz içeren ortamlarda kullan›lmak üzere onaylanm›fl bir dizi “intrinsically safe” güvenli kablosuz iletiflim node’lar› Dacel Mühendislik taraf›ndan piyasaya sunuldu. Node’lar birçok sensör ve di¤er izleme ve kontrol cihazlar›yla iletiflim kurabilir ve çeflitli I/O seçeneklerini içerir. Uygulamalar DX99 FlexPower node’lar›, Banner SureCross kablosuz çözümlerini, kömür, madencilik, petrol ve gaz, tah›l tafl›ma, enerji üretimi, çimento, metal iflleme, elyaf, pudra ve plastik dahil olmak üzere çok say›da sektördeki tehlikeli uygulamalara geniflletir. Banner Engineering’den DX99 “intrinsically safe”güvenli kablosuz iletiflim node’u, patlay›c› gaz ve toz içeren ortamlar için onaylanm›flt›r. 192 Otomasyon Uzak noktalara yerlefltirilmifl node’lar, toplad›klar› verileri ve/veya kontrol komutlar›n› sensörler veya di¤er cihazlarla merkezî bir Gateway aras›nda iletir. Bir Gateway’e 56’ya kadar node ba¤lanabilir. Gateway, uzak noktalardaki node’lardan ve PLC veya HMI arayüzünden gelen input’lar› RS-485 modbus veya Ethernet/IP arac›l›¤›yla toplar. Gateway üniteleri, tehlikesiz ortam konfigürasyonunda ve patlamaya karfl› dirençli gövdelerde mevcuttur. Node’lar dahili bataryalarla yap›land›r›lm›fl olup metal gövdelidir. Node’lar flu s›n›flardaki patlay›c› toz ve gaz içeren atmosferlerde kullan›lmak üzere 17-20 Mart 2011 3. Hall '190 ENDÜSTR‹YEL ‹LET‹fi‹M uygulamalarda önemli ölçüde maliyet tasarrufu ve montaj kolayl›¤› sa¤layabilir. Node’lar IP67 s›n›f›ndad›r ve basit DIP switch konfigürasyonu sa¤lar. onaylanm›flt›r: Class I, Division 1, Groups A, B, C, D; Class II, Division 1, Groups E, F, G; Class III, Division 1; Category 1G, Group IIC, Zone 0; and Dust, Category 1D, Group II, Zone 20. Kablo çekmenin pratik veya ekonomik olmad›¤› uygulamalar için tasarlanm›fl olan DX99 node’lar›n›n ve izledikleri cihazlar›n gücü batarya ile sa¤lan›r. Batarya ömrü, thermokupl ve RTD/PT100 DX99 modelleri için 5 y›ldan fazla olabilir. Dijital ve analog girifller için batarya ömrü, sensör türlerine ve örnekleme h›z›na ba¤l›d›r. Bu özellik, kontrol kablosu çekme ihtiyac›n›n yan› s›ra elektrik kablosu çekme ihtiyac›n› da ortadan kald›rarak, genifl alanlar› kapsayan Bataryay› çok h›zl› tüketecek ve elektrik hatlar› veya günefl panelleri gerektiren uygulamalar için Banner’in standart DX80 kablosuz ürünleri patlamaya karfl› dirençli gövdelerde mevcuttur. Tehlikeli alanlarda kullan›m için patlamaya karfl› dirençli gövde içindeki SureCross kablosuz Gateway. Toz tehlikesi içeren ortamlara uygun DX99 kablosuz node’u, güvenli tah›l asansörü ifllem izlemesi sa¤lar. 194 Otomasyon HMI / SCADA SCADA ve SCADA’lara Yönelik RBSReport Excel Raporlama Program› Robosoft En h›zl› ve performansl› SCADA’lar›, tag lisanslar› olmadan gelifltirmek ve raporlamalar› yapmak mümkündür. Burada dikkat edilecek husus; yap›lacak SCADA’da sonradan ba¤›ml› kal›nmas›d›r. SCADA, genifl çerçevede bak›ld›¤›nda izleme yaz›l›mlar›na verilen add›r. ‹çeri¤ine bak›ld›¤›nda ise çok kompleks yap›larla karfl›lafl›labilir. En basit uygulamadan en karmafl›k uygulamalara kadar mant›k ayn›d›r; “Sistemi izlemek ve kontrol etmek.” Bu tip programlar› asl›nda iki çeflit yolla gelifltirmek mümkündür. Birincisi; paket yaz›l›m araçlar›: ICONICS, WINCC, WONDERWARE, INDUSOFT vb. Bu markalardan seçim ço¤u zaman lisans ücretlerine bak›larak yap›lsa da, lisans sat›c›lar›n›n deste¤i, ürünün kolay kullan›labilirli¤i ve özellikleri, bazen de dünyadaki marka de¤eri ön plana ç›kmaktad›r. ‹kinci yol ise kendimizi gelifltirmektir. Bu en meflakatli yol olarak gözükse de asl›nda en h›zl› ve performansl› SCADA’lar›, tag lisanslar› olmadan gelifltirmek ve raporlamalar› yapmak mümkündür. Burada dikkat edilecek husus; yap›lacak SCADA’da sonradan ba¤›ml› kal›nmas›d›r. Standart bir makine otomasyonu uy- 196 Otomasyon gulamas›nda kendi SCADA’n›z› gelifltirmeniz binlerce Euro’nun Alman veya Amerikan flirketlerine de¤il, ülkemizde kalmas›n› sa¤lar. Bu tip SCADA’lar›n en büyük özelli¤i; yap›lan program›n büyüklü¤ünün maksimum 20MB’› bulmamas›d›r. Arka planda ise yaz›l›mc›n›n kalitesine göre 30MB bir RAM kullan›m› veya daha düflük RAM kullan›m› da mümkündür. WINCC gibi GB düzeyindeki bir SCADA ile ayn› ekran görüntüsüne sahip bir yaz›l›m daha düflük hardware seçenekleriyle çal›flabiliyor. Bunun nedeni tabi ki paket ve özel yaz›l›m›n farklar›d›r. Baflka bir özelli¤i de web taraf›nda ve mobil cihazlar taraf›ndaki uygulamalarda da bu flans›n yakalanabilmesidir. ‹flin teknolojik yönünün yan›nda maliyet k›sm›n› incelemek de firmalar için önemlidir. Örne¤in, 30 makinelik tesisin izleme yaz›l›m›n› ele alacak olursak siparifl takibinin yap›lmas›, ERP ile entegrasyon, makine bafl›na raporlamalar›n yap›lmas›, web üzerin- 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 HMI / SCADA den izlenmesi ve raporlanmas› gibi özellikler konuldu¤unda, Alman veya Amerikan yaz›l›m firmas›ndan lisanslar› al›nd›¤›nda ve mühendisli¤i eklendi¤inde firmaya sadece yaz›l›m maliyeti 60bin Euro gelmektedir. Bu yaz›l›m 3-4 ayl›k fulltime gelifltirme ücreti ödenerek gelifltirilebilir. Ayr›ca bunun altyap›s›n› oluflturduktan sonra bir sonraki projede bu maliyetler düflecek onbinlerce Euro Alman veya Amerikan firmalar›na gitmeyecektir. En can al›c› nokta; raporlama yaz›l›mlar›d›r. Raporlama paket yaz›l›mlar› en düflük maliyeti 50006000 Euro’lara gelmektedir. Bu tip sistemleri kurgularken kendi raporlama sistemini kurmak mümkündür. Özellikle OPC Server teknolojilerinin geliflmesi bu alanda yeni bir pazar açm›flt›r. Microsoft.net gibi önde gelen yaz›l›mlar› kullanabilen yaz›l›m firmalar› kendi raporlama sistemlerini gelifltirebilir ve ekstra maliyeti paket yaz›l›mlara vermek zorunda kalmayabilirler. Otomasyon firmalar› yönünden bak›l›rsa bu tip özel projeler firmalarda çok s›k olmamakla beraber kendi içlerinde bir yaz›l›m mühendisi bulundurmak ve ARGE’sine zaman ay›rmalar› imkans›z gözükmektedir. Bu yönde çal›flan özel yaz›l›m firmalar› ile partnerlik yapmak en ak›lc› çözüm olarak gözükmektedir. Özellikle MES ve raporlama alan›ndaki aç›kl›k, Türkiye gibi geliflmekte olan ülkelerde gözler önündedir. Microsoft.net gibi platformlar› tam anlam›yla kullanabilen otomasyon sektörüne hizmet veren firmalar az›nl›ktad›r. Almanya gibi ülkelere bak›ld›¤›nda asl›nda bu tip uygulamalarda ciddi bir pazar dönmektedir. Özel yaz›l›m gelifltirmek ülke ekonomisine katk› sa¤lamaktad›r, hem de Türkiye’de y›llard›r söyledi¤imiz “Biliflim ile kalk›nabili- riz” cümlesini desteklemektedir. E¤er otomasyon firmalar› ve son kullan›c›lar bu yöndeki seçimlerini en az›ndan standart çözümlerde özel yaz›l›m firmalar›na verir veya içlerinde bir yaz›l›m mühendisiyle çözümünü sa¤larlarsa ülkemizin bu alanda geliflmesine önemli bir katk›da bulunmufl olacaklard›r. Microsoft .net teknolojisi ile haz›rlam›fl RBSReport özellikleri • Excel raporlar› dizayn edip istenilen an tarih baz›nda sorgulayabilen. • Analog verileri trend olarak tarih baz›nda sorgulan›p izlenbilir. • DataLogger paketi ile art›k script yazmaya son verilir. • Web arayüzü ile internet ve intranetten tüm raporlara ulafl›n. • Tüm opc server araçlar› ile çal›flabilinir. • Raporlar›da mail atma özelli¤i bulunur. • SQL Server üzerinde veri depolanabilir. • Redundant paketi ile verileri kaybolmaz. 198 Otomasyon HMI/SCADA Renkli Dokunmatik Ekranl› PLC Yorum Otomatik Kontrol Yüksek PID performansl› ürün, petrokimya, otomotiv, besin, plastik, tekstil, enerji, ilaç veya otomasyonun ihtiyaç duyuldu¤u birçok sektörde rahatl›kla ve güvenle kullan›labilmektedir. Unitronics, yeni ürünü V560T25B; 5.7’’ renkli dokunmatik ekran, alfa-numerik tufl tak›ml› PLC’sini kullan›c›n›n hizmetine sundu. Türkiye Temsilcisi; Yorum A.fi. taraf›ndan piyasaya sürülen V560- T25B; firman›n di¤er PLC’leri gibi operatör paneli ve direkt girifl-ç›k›fllar›n› üzerinde bulundurarak kompakt yap›s›yla kullan›c›ya birçok donan›m ve yaz›l›m avantajlar› sa¤lamaktad›r. Grafik ekranl› ürün grubu olan Vision ailesinde yer alan PLC, 228.4x146.5x70.5mm boyutlar›nda olup kullan›c›ya 12 veya 24VDC besleme ile çal›flt›rma seçenekleri sunmaktad›r. OPLC kullan›c›n›n seçimi do¤rultusunda farkl› ‘snap-in’ modüllerinden biriyle kullan›larak kendi üstünde 62 adede kadar girifl-ç›k›fl sa¤lamaktad›r. ‘Snap-in’ler üzerlerinde dijital, analog ve s›cakl›k girifl-ç›k›fllar› bulunduran modüllerdir. V560’›n kendi üzerindeki girifl-ç›k›fllar›n yetersiz kald›¤› uygulamalarda geniflleme adaptörleri ve modülleri sayesinde 1024 adede kadar girifl-ç›k›fl genifllemesi mümkündür. Yüksek PID performansl› ürün, petrokimya, otomotiv, besin, plastik, tekstil, enerji, ilaç veya otomasyonun ihtiyaç duyuldu¤u birçok sektörde rahatl›kla ve güvenle kullan›labilmektedir. PLC ve HMI’›n ayn› yaz›l›m üzerinden programlanmas› sayesinde kullan›c›ya kolayl›k sa¤lamaktad›r. OPLC’de grafik ekran arkadan beyaz LED ile ayd›nlat›l›rken rezistif, analog dokunmatiklik özelli¤i de mevcuttur. 2MB uygulama, 6MB resim ve 1MB font haf›za kapasiteli V560 1K’y› 9 mikrosaniyede tarama süresi ile oldukça h›zl›d›r. Geliflmifl veri tablolar› (reçete, veri giriflleri, vb) sunan programlama ortam›n›n yan› s›ra h›zl› SD kartlarla da kullan›labilmektedir. Geliflmifl haberleflme olanaklar› olan OPLC V560’da RS232 veya RS485 seçilebilen iki seri port ve bunun yan›nda bir CANbus portu bulunmaktad›r. MODBUS, CANopen, UniCAN gibi haberleflme protokollerini destekleyen cihaz, TCP/IP üzerinden Ethernet, eposta gönderme, mesajlaflma, GPRS, GSM ve CDMA gibi geliflmifl haberleflme olanaklar›yla kullan›c›ya tam kontrol sa¤lamaktad›r. 200 Otomasyon 17-20 Mart 2011 6. Hall E135 HMI/SCADA PLC ve Endüstriyel PC Tek Cihazda Wago Wago, I/O IPC ile yeni bir aç›l›m sunuyor. Genelde endüstriyel PC’ler geniflleme yetenekleri s›n›rl›, yer problemi olan veya oldukça maliyetli çözümlerdir. Oysa I/O IPC ile bir sistemde iki çözüm sunuluyor; PLC ve Endüstriyel PC tek cihazda. IP20 standard›nda, alüminyum yap› içerisinde olan PC sadece 1100gr a¤›rl›¤›ndad›r. -20°C ile 60°C aras›nda çal›flabilmekte olup özellikle d›fl ortam uygulamalar› için güvenilir bir aral›k sunmaktad›r. Tamamen do¤al so¤utma ile çal›flmas› kapal› dolaplarda ve zorlu endüstriyel ortamlarda çal›flma aç›s›ndan avantaj sa¤lamaktad›r. 202 Otomasyon I/O IPC bir PLC fonksiyonuna sahiptir, çünkü 400’den fazla DI, DO, AI, AO ve özel fonksiyon modülüne sahip Wago I/O system ile do¤rudan uyumlu olup tüm kütüphaneleri destekler. CoDeSys ile IEC 61131-3 standard›na göre programlanabilir. Böylece I/O IPC’yi Profibus ya da CANopen yüklü al›p endüstriyel ortamlarda kolayl›kla master PLC olarak kullanmak mümkündür. 64 modüle kadar ba¤lant› yapmak mümkün olup bu 512 I/O’a karfl›l›k gelmektedir. IL, LD, SFC, ST, FBD ve CFC gibi dillerde program yaz›labilir. Tüm bu modülleri standart bir 35x7,5 mm ray üzerine takmak sistem maliyet ve kullan›m kolayl›klar›na ek olarak yard›mc› olur. Sistemin fieldbus ba¤lant›s› ile kendi dahili veriyolu K-Bus aras›nda ve yine modüller ile sahadan gelen ba¤lant›lar aras›nda 3 yollu izolasyon vard›r. Bu her üç farkl› alandan gelen gerilim darbelerinin sistemi bir bütün olarak etkileme- 17-20 Mart 2011 3. Hall C145 HMI/SCADA mory, 1024kB retain memory ve ek compact flash yuvas› ile her türlü uygulama için iyi bir performans sunmaktad›r. yece¤i ve sadece bir tek modülde ar›zaya sebep olaca¤› anlam› tafl›r ki bu sistemin iflletme güvenli¤i aç›s›ndan önemli bir art›d›r. Non-volatile haf›za ve real-time clock sistem performans ve güvenli¤ini art›r›r. PLC olarak kullan›rken saha taraf›nda farkl› fieldbus yap›lar›nda haberleflebilir üst seviyede ise Ethernet üzerinden di¤er cihazlar veya SCADA, MES, ERP ve internet ile çal›flabilir. Her fleyden önemlisi bir PLC olarak özel panellere gerek kalmadan standart bir LCD ekrana ba¤lant› yapmak mümkündür. Bu PLC’lerin özel touch ekrana ba¤lant› zorunlulu¤unu ortadan kald›rarak genel sistem maliyetinde önemli bir tasarruf sa¤lar. Çünkü IPC üzerindeki DVI VGA portu ve USB ç›k›fllar› sistemi standart bir PC gibi kullanma imkan› verir. Endüstriyel 204 Otomasyon PC taraf›ndan sistemi ele ald›¤›m›zda karfl›m›zda 4 farkl› CPU’ya sahip bir bilgisayar vard›r. Donan›msal olarak; Farkl› versiyonlarda MMX 266 uyumlu Geode CPU, Celeron 600, Celeron 1000 ve Pentium 1,4 GHz CPU’ lar vard›r. Duo ifllemcili modeller I/O IPC ailesine kat›ld›. Geode CPU’ lu versiyonda on board grafik kart› varken di¤er versiyonlarda harici ekran kart› ile 1280x1024 ekran çözünürlü¤üne ulafl›labilmektedir. 256MB RAM, 512MB flash me- Üzerinde 2xUSB 2.0 portu ile Mouse ve klavye ba¤lant› imkan› vermektedir. 2 ethernet portu ile ek bir switch’e gerek duymadan IPC’ye girdi ç›kt› yapmak mümkündür. Böylece ek bir switch masraf›, Switch PLC aras› ek kablo ve kablolama maliyeti ortadan kalkt›¤› gibi ring kablolama ile bir sistem içerisinde aktif yedekleme yapmak ve kablo kopmalar›ndan etkilenmeden çal›flmak mümkündür. DVI ç›k›fl› ile standart bir LCD ekran do¤rudan ba¤lanabilir. Onboard 2 adet optik izoleli DI ve DO ile basit ifllemler yap›labilir. Standart olarak LINUX® 2.6 yüklü olan sistemde istenirse Profibus ya da CANopen sistemi yüklü 17-20 Mart 2011 3. Hall C100 HMI/SCADA MODBUS TCP/UDP, MODBUS RTU deste¤i de ayr›ca vard›r. olarak gelmektedir. Bir Profibus DP (master/slave) ve bir de CANopen (master) arabirimi sistem üzerinde standartt›r. RS232 portu, 8 adet diyagnostik LED, 24 VDC besleme girifli ve KBUS arabirimi(WAGO I/O sistem ba¤lant›s› için) standartt›r. IP20 standard›nda, alüminyum yap› içerisinde olan PC sadece 1100gr a¤›rl›¤›ndad›r. -20 °C ile 60°C aras›nda çal›flabilmekte olup özellikle d›fl ortam uygulamalar› için güvenilir bir aral›k sunmaktad›r. Tamamen do¤al so¤utma ile çal›flmas› kapal› dolaplarda ve zorlu endüstriyel ortamlarda çal›flma aç›s›nda avantaj sa¤lamaktad›r. Yaz›l›msal olarak; Standart olarak LINUX® 2.6 yüklü olan sistemde istenirse Profibus ya da CANopen sistemi yüklü olarak gelebilmektedir. C/C++, JAVA gibi yüksek dillerde program gelifltirilebilir. Wago I/O Check ve Wago Ethernet settings yaz›l›mlar› ile konfigüre edilebilir. Dahili WEB server, görsel kontroller yaratmak ve izleme yapmak için yeterlidir. DHCP, BootP, DNS, SNTP, FTP, TELNET, http deste¤i, web tabanl› kontrol, 206 Otomasyon CoDeSys Automation Alliance ile 5 IEC dilinde programlanabilir, aç›k arabirimler OPC ve DDE, offline simülasyon, alarm routine, watch formula, tracing, logging, vb. sistem destekleri sa¤lamaktad›r. CoDeSys Web Visualization ile XML tabanl› ve java applet destekli görsel izleme kontrol ekranlar›n› internet browser ile kullanmak mümkündür. CoDeSys Target Visualization ile lokal proses izlemesini programlama sistemine ba¤lanmadan yapmak mümkündür. DVI üzerinden ekran ba¤lant›s› mümkün oldu¤u gibi ayn› görsel ö¤elere USB touch paneller ile de ulafl›labilir. CoDeSys OPC Server istemci a¤lar›na ba¤lanmak için aç›k arabirimdir. CoDeSys de¤iflkenlerinin OPC tag lar›na do¤rudan ba¤lan- t›s› mümkündür. 26 ayr› farkl› yaz›l›msal ve donan›msal versiyonda sunulan Wago I/O IPC; ölçüm ve kontrol, iflletme ve görsel kontroller, veri kayd› ve veri iflleme ile haberleflme gateway ve web server uygulamalar› için kullan›labilir. Uygulama örnekleri olarak robotlar, bask› makineleri, otomatik yerlefltirme makineleri, CNC, test sistemleri, kar›flt›r›c›lar, rüzgar türbinleri, enjeksiyon makineleri, endüstriyel y›kama makineleri, enformasyon terminalleri, kaynak makineleri, bak›m ve izleme hizmetleri, depolama sistemleri ve IT haberleflmesi gösterilebilir. TEST / ÖLÇÜ Dijital Fosfor Osiloskop Netes Mühendislik Osiloskoplar›n en önemli özelliklerinden birisi kay›t uzunlu¤udur. Osiloskobun kay›t uzunlu¤u ne kadar yüksek olursa o kadar yüksek detay ve uzun süre ile dalgaformu kay›t edilebilir. Yeni MSO2000 ve DPO2000 serisi dijital fosfor osiloskoplar, yüksek performans› ve geliflmifl analiz özellikleri ile sinyalleri incelemek ve aranan cevaplar› bulmak için gereken performans› sunar. DPO2000 serisi, 200MHz bant geniflli¤i, kanal bafl›na 1M nokta kullan›labilir kay›t uzunlu¤u, seri veriyolu tetikleme/analiz opsiyonlar› ve ayarlanabilir alçak geçiren filtre ile sinyalleri tek bir cihaz ile ayr›nt›l› bir flekilde incelemeyi sa¤lar. MSO2000 serisi ise bu özelliklere bütünleflik 16 lojik kanal ekleyerek analog ve dijital sinyalleri tek bir cihazda efl zamanl› olarak görülmesini sa¤lar. Bu ek özellik ayn› zamanda 20 kanal için tetikleme imkan› sa¤lar. kadar yüksek olursa o kadar yüksek detay ve uzun süre ile dalgaformu kay›t edilebilir. Ancak günümüzde mega-point seviyelerine gelen kay›t uzunluklar› ile dalgaformu içerisinde aranan bir olay› bulmak da bir o kadar güç olabilir. Wave Inspector Osiloskoplar›n en önemli özelliklerinden birisi kay›t uzunlu¤udur. Osiloskobun kay›t uzunlu¤u ne Tektronix MSO/DPO serileri ise Wave Inspector özelli¤i ile uzun Dijital fosfor teknolojisi ile saniyede 5000 dalgaformu yakalama ve gerçek zamanl› yo¤unluk derecelendirme (Intensity Grading). 208 Otomasyon Çünkü üreticiler kay›t uzunluklar›n› art›r›rken bu uzun kay›tlar üzerinde çal›flmak için etkin ve yeterli araçlar sunmam›flt›r. Örne¤in Google ya da Yahoo gibi arama motorlar› olmadan ya da internet taray›c›s›n›n s›k kullan›lanlar özelli¤i olmadan internet kullan›ld›¤›n› düflünelim. ‹flte ço¤u modern osiloskoplarda yüksek kay›t uzunlu¤u ile çal›flmak da böyledir. Wave Inspector 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 TEST / ÖLÇÜ FilterVu Ayarlanabilir Alçak Geçiren Filtre E¤er 20MHz standart bant geniflli¤i limitleyici ile s›n›rl› kalmak istenmiyorsa FilterVu ayarlanabilir alçak geçiren filtreyi aç›p istenen bant geniflli¤ine ayarlanabilir. dalgaformlar› üzerinde çal›flmay› yeniden tan›mlam›flt›r. Wave Inspector ›n Search, Mark, Zoom/Pan, Play/Pause gibi etkili fonksiyonlar› ile dalgaformu üzerinde kolayca gezinebilir, arama yapabilir, aranan olaylar› iflaretleyebilir ya da dalgaformuna zoom edilebilir. Bu fonksiyonlar›n her birine ön panelden tek bir buton ile ulafl›labilir. Seri Veriyolu Tetikleme ve Analiz Uzun kay›t uzunlu¤u gerektiren uygulamalar›n en bafl›nda gömülü sistem tasar›mlar›ndaki seri veriyollar›n›n analizi gelmektedir. Gömülü sistemler ile hemen her yerde karfl›lafl›l›yor ve mikroifllemci, mikrodenetleyici, DSP, RAM, EEPROM, FPGA gibi birçok farkl› ayg›t› içerebiliyorlar. Bu ayg›tlar da önceden birbirleri ile ya da d›fl dünya ile haberleflmek için paralel veriyolu kullan›rken günümüzde bu paralel yolllar›n yerini, az yer kaplayan, düflük güç tüketen, daha az pin gerektiren, gürültüye karfl› daha dayan›kl› ve de daha düflük maliyetli seri veriyollar› almaktad›r. Ancak seri veriyollar› bu avantajlar›n›n yan›nda paralel yollarda olmayan baz› zorluklar› da beraberinde getirmektedir. Sistem ya da veriyolu problemlerinin hata ay›klama ifllemini zorlaflt›rd›¤› gibi osiloskop ekran›ndaki sinyalin yorumlanmas› ve içerisinde ilgilenilen bir olay›n bulunmas› çok daha zordur. MSO/DPO serisi bu Seri veriyolu tetikleme 210 Otomasyon Olay Tablosu zorluklar için yine en iyi araçlar› sunmaktad›r. Veriyolu Görünümü: Clock, data gibi ayr› hatlar› birlikte yorumlayarak bir veriyolu görünümü sa¤lar. Bu görünüm üzerinden paketlerin bafllang›ç, bitifl anlar›, paketlerin içerdi¤i adres, data, CRC bilgileri kolayl›kla tan›mlanabilir. Seri Tetikleme: I2C, SPI, RS232/422/485/UART, CAN ve LIN seri arabirimler üzerinde paket içeri¤i, paket bafllang›c›, belirli bir adres, belirli bir data için tetikleme yap›labilir. Veriyolu Çözme: Gerekli veriyolu de¤erleri bir kere girildikten sonra MSO/DPO2000 serisi her bir paketi çözüp içindeki de¤eri hex, binary, decimal (sadece LIN) ya da ASCII (sadece RS232/422/485/UART) formatta veriyolu görünümü üzerinde gösterebilir. Olay Tablosu: Olay tablosu ile çözülmüfl paketleri ayr›ca tablo halinde zaman etiketi ile birlikte görülebilir. FilterVu’nun di¤er bir önemli özelli¤i ise di¤er alçak geçiren filtrelerin aksine, yüksek frekansl› gürültüleri bast›r›rken glitch, peak gibi görmek istenen detaylar kaybedilmez. Mixed Sinyal ve Analizler E¤er gömülü sistemler ile çal›fl›l›yorsa ve devaml› artan bir karmafl›kl›k ile karfl› karfl›ya kal›n›yor demektir. Tipik bir gömülü sistem tasar›m› yüksek/düflük h›zl› seri dijital iletiflimden mikroifllemci veriyollar›na kadar farkl› sinyaller içerebilir. Çipler aras› iletiflim için s›kl›kla I2C ve SPI kullan›l›rken baz› uygulamalarda paralel veriyollar› kullan›lmaktad›r. Mikroifllemciler, FPGA’ler, ADC ler ve DAC’lar›n hepsi bu tip uygulamalara birer örnektir ve bu uygulamalarda analog ve lojik sinyallerin bir arada görüntülenmesi kaç›n›lmaz bir gerekliliktir. MSO2000 serisi mix sinyal osiloskoplar 4 analog kanala ek olarak 16 lojik kanala sahiptir. Bu kanallar osiloskobun kullan›c› arabirimine entegre edilmifl ve kullan›m› son derece kolayd›r. Yeni Nesil Dalgaformu Görünümü Bu kullan›m kolayl›¤›n› art›rmak için MSO2000, lojik sinyalleri görüntülerken yeni bir yaklafl›m kullan›r. FilterVu istenmeyen gürültüyü elimine ederken görülmesi gereken glitchleri göstermeye devam eder. Lojik analizörlerde ya da di¤er mix sinyal osiloskoplarda zoom 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 TEST / ÖLÇÜ National Instruments LabVIEW Signal Express Tektronix Edition yap›ld›¤›nda, e¤er sinyalde ekran boyunca bir hareket yoksa, sinyalin 0 m› 1 mi oldu¤unu anlamak zordur. MSO2000 serisi ise sinyalleri renklendirerek 0’lar› mavi, 1’leri ise yeflil renk ile gösterir. Ayr›ca ekrandaki kanal numaralar›n› lojik probtaki renkler ile ayn› renkte gösterir. Yine bir MSO osiloskopta kanallar›n ayarlanmas› zaman gerektiren bir unsur iken MSO2000 serisi grupland›rma özelli¤i ile bu zaman› k›salt›r. Kanallar grupland›r›larak birlikte hareket ettirilebilir ya da hepsi için bir seferde eflik de¤eri girilebilir. Bunun yan›nda MSO2000 kenar geçifllerinin etraf›nda baz› durumlarda beyaz bir bölge gösterir. Bu, asl›nda geçiflin o bölge içerisinde herhangi bir yerde olabilece¤ini, daha yüksek örnekleme oran› ile çal›fl›ld›¤› takdirde daha kesin bilgi elde edilebilece¤ini gösterir. PC Ba¤lant›s› ve USB Bellek MSO/DPO2000 serisi USB port- c Dijital Fosfor Osilloskop Serisi, USB portlar› ile PC’ye ba¤lanabilir, USB belleklere kay›t yapabilir ve PictBridge uyumlu yaz›c›lara direkt olarak yazd›r›labilir. d lar› ile PC’ye ba¤lanabilir, USB belleklere kay›t yapabilir ve PictBridge uyumlu yaz›c›lara direkt olarak yazd›r›labilir. Ayr›ca opsiyonel olarak GPIB, LAN video-Out portlar›na da sahiptir. Standart olarak gelen OpenChoice Desktop PC Communications yaz›l›m› ile dalgaformlar›n›, ekran görüntüsünü ya da osiloskobun ayarlar› kolayca bilgisayara aktar›labilir ya da geri ça¤r›labilir. NI Labview Signal Express Tektronix Edition LE ile de daha geliflmifl analizler, uzaktan osiloskop kontrolü ve canl› sinyal analizi gibi ifllemleri yap›labilir. 212 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 TEST / ÖLÇÜ Yüksek Hassasiyete Sahip Masa Tipi Multimetre Testone PT-Link, Microsoft Word ve Excel uygulamalar› alt›nda de¤erleri ve diyagramlar› kolayca görünmesini sa¤lar. ‹fllemler Microsoft Office olmadan da yap›labilir. ‹stenirse Labview'e uygun olarak da kullan›labilir. 214 Otomasyon Testone Teknoloji Çözümleri, Türkiye Distribütörü oldu¤u Picotest Coorparation masa tipi multimetreleri pazara sundu. Yüksek hassasiyete sahip ve Data Acquisition Unit olarak kullan›lan M3500A modelinin özellikleri flöyledir: • 6.5 dijitten daha fazlas› • 7.5 dijit teknolojisiyle dizayn edilen 6.5 dijit M3500A dijital masa tipi • Multimeter (DMM)/ Data Acquisition Unit 35 ppm yüksek do¤rulu¤a sahiptir. -DC Voltajda 35 ppm (0.0035%), AC voltajda 0.06%, direnç ölçümünde 0.01% do¤rulu¤a sahiptir. Bu sayede kullan›c›ya kararl›, h›zl› ve hassas ölçümler sa¤lar. 6.5 Digit DMM ve M3500A aras›ndak› kararl›l›k karfl›laflt›rmas› Yüksek H›z: 2000 Rdgs/Sec M3500A yüksek performans almak için tasarlanm›flt›r. Hem örnekleme h›z› ve hem de data transfer oran› saniyede 2000 okumaya ulaflabilir. 19 Full Özellik M3500A ile 11 adet ölçüm yap›labilir • 1000 VDC, 750 V AC voltaj ölçümü • 3 ADC ve AC ak›m ölçümü • ‹ki ve dört kablolama ile direnç ölçümü (2WΩ ve 4WΩ): 100Mø. • Frekans, periyot, diyot, süreklilik ,s›cakl›k ölçümü • Programlanabilir A-D converter ve gürültü optimizasyonu sinyali için filtre ayarlar› Ayr›ca 8 adet de matematiksel fonksiyonu ifllemi de yap›labilir; • RATIO, %, Min/Maks, NULL, Limits, mX+b, dB, ve dBm testi S›cakl›k Ölçümleri Termokupl ve RTDs (Direnç S›cakl›k Aleti) ölçümlerini destekleyen M3500A, Termokupl için yedi tipe kadar sensörleri destekler: E, J ,K, N, R, S ve T, NIST Monografi 175 (Ulusal Standartlar Ve Teknoloji Enstitüsü) referans tablosu kullan›l›r. multimetrenin ücretsiz yaz›l›m› sayesinde Data Acquisition Unit olarak kullan›labilir. Gürültü Engelleme M3500A gürültü engellemede harika bir performansa sahiptir. DMM’nin ana parças› multi-slope A/D dönüfltürücüdür. (A/D converter). Bu sayede örnekleme h›z› daha yükse¤e ulafl›r, fazla gürültü filtrelenir, iyi bir ölçüm lineeritisini sabit tutar ve geri plandaki çevresel gürültüleri azalt›r. Ayr›ca multimetre içerisindeki bak›r iletkenler termal EMF (Elekro manyetik, kuvvet)’i düflürür. USB Arayüzü ve USBTMC Deste¤i Yüksek h›zl› USB arayüzüne sahip olan M350A kullan›m› kolay ve saniyede 2000 okuman›n üstünde bir data transferini desteklemektedir. Opsiyonel olarak GPIB/RS232 arayüzüne de sahiptir. USBTMC deste¤i sayesinde eski DMM at›lsa bile sahip olunan USB uyumlu yaz›l›m kullan›labilir. Kalite Güvence CE belgeli M3500A koruyucu elektriksel dizayna, çevresel testlere ve ISO 9001 belgesine sahiptir. Ayr›ca PICOTEST taraf›ndan üretim tarihinden itibaren cihaz›n hassasiyeti bir sene boyunca garanti edilmektedir. 3 Renk Ekran 5x7 dot matrix ile VFD dual ekran› ve 3 renk ekrana sahiptir. Renkler sayesinde her bir sembol kolay görülebilir. Ücretsiz Yaz›l›m ve Uzaktan Kontrol Program› Uzaktan kontrol sistemi, PT-TOOL VE PT-LINK, ücretsiz ve kolay kullan›ml›d›r. PT-TOOL ba¤›ms›z bir program olarak PC ortam›nda M3500A ifllemlerini sanal olarak yapabilir, grafikleri görebilir ve datalar Excel format›na aktar›labilir. Ek olarak, PT-LINK Microsoft Word ve Excel uygulamalar› alt›nda de¤erleri ve diyagramlar› kolayca görünmesini sa¤lar. ‹fllemler Microsoft Office olmadan da yap›labilir. ‹stenirse Labview'e uygun olarak da kullan›labilir. RTD s›cakl›k dönüfltürmeleri için 3 tip standarta uygundur: ITS-90, IEC751 ve Callendar Van-Dusen Standart› termal ölçüm fonksiyonlar›d›r. Multi-Point Scan – Data Acquisition Unit M3500A 10 kanala (2 pole) kadar ya da 20 kanala kadar taramay› destekler. Bu sayede masa tipi Otomasyon 215 17-20 Mart 2011 7. Hall C200 TEST / ÖLÇÜ Enerjisini Di¤er Kaynaklardan Sa¤layan Kablosuz Datalogger E3Tam Kablosuz datalogger çevrede bulunan birden çok kaynaktan titreflim çevre ayd›nlatmas› termal ve elektromanyetik alanlar termal de¤ifliklikler vs yay›lan enerjileri bünyesinde bar›nd›rd›¤› girifller ile toplar. MicroStrain’in, kendi enerjisini çevrede bulunan di¤er enerji kaynaklar›ndan toplayarak sa¤layan kablosuz datalogger EH-Link, E3Tam taraf›ndan Türkiye’de ilk defa pazara sunuldu. MicroStrain’in EH-Link adl› kablosuz datalogger’› çevrede bulunan birden çok kaynaktan (titreflim, çevre ayd›nlatmas›, termal ve elektromanyetik alanlar, termal de¤ifliklikler vs) yay›lan enerjileri bünyesinde bar›nd›rd›¤› girifller ile toplar. Toplad›¤› bu farkl› enerjileri iflleyerek kendi bünyesinde bulundurdu¤u 3 eksen ivme ölçer nem sensörü, s›cakl›k sensörü ve strain temelli (wheatston e köprüsü) bas›nç, yük, tork, manyetik sensörlerine sinyal flartland›rma ifllemi için enerji olarak kullan›r. Uygulama Alanlar› * Bak›m (CBM) * HVAC * ‹ç mekan ›fl›k enerji toplama * Bina otomasyonu * Is› enerjisi toplama * Endüstriyel kablosuz veri toplama Destekledi¤i Sensör Tipleri ve Yetenekler * Harici olarak gerinim pulu (strain gage) * Köprü temelli (wheatstone köprüsü) bas›nç, yük hücresi, tork, manyetik sensörler * Besleme isteyen harici sensörler için DC darbe katar› ( Pulsed DC excitation) * Dahili nem ve s›cakl›k sensörü * Dahili 3 eksen ivme ölçer Destekledi¤i Enerji Tipleri Standart voltaj girifli için • Piezoelectric • ‹ndüktif • EM alan • AC yahut DC kaynaklar Çok düflük voltaj girifli için • Termoelektrik üreteçler • Düflük voltaj günefl pilleri • Düflük voltaj DC kaynaklar (20 mV) Daha ileri deneyler yapmak ve yeni uygulamalar keflfetmek için MicroStrain, Pioneer Kit’i kullan›c›lara sundu. Bu kitin içinde EH-Link, yaz›l›m gelifltirme paketi, test aparatlar›, 2 adet toplay›c› ve bir kablosuz merkez istasyonu bulunur. Bu paket sayesinde, mühendisler kendi uygulamalar›n› tasarlayabilir ve gelifltirebilirler. 218 Otomasyon 17-20 Mart 2011 7. Hall C220 ENERJ‹ OTOMASYONU Enerji Sektöründe Yeflil Bir Büyüme için Ak›ll› fiebeke Uygulamalar› Schneider Electric Bu makale, üretim aflamas›ndan son kullan›c›ya kadar bütün da¤›t›m flebekesinin teknik ve ticari özelliklerini, Smart Grid için gereken enerji, alt yap› kaynaklar›n›, yerel mevzuatlar kapsam›nda teknik ve ticari zorluklar› özetlemektedir. Smart Grid (ak›ll› flebeke) dönüflümü ile daha ak›ll› bir enerji yönetiminin sa¤lanmas› Schneider’in önde gelen vizyonlar›ndan biridir. Elektrik endüstrisi ile iliflkisi bulunan kimsenin günümüzde “Smart Grid” konusunu göz ard› etmesi mümkün de¤ildir. Fakat “Smart Grid” yani ak›ll› flebeke kavram› tam olarak ne demektir? Web üzerinde Smart Grid ile ilgili çok say›da yararl› bilgiler mevcut olmas›na ra¤men konu ile il- fiebeke Yönetim Çözümleri 220 Otomasyon gili sadece k›smi bilgi veren broflürler yay›nlanm›flt›r. Bugüne kadar “Smart Grid” ile ile ilgili, haberleflme ve otomasyona dair teknik bak›fl aç›lar› tart›fl›lm›flt›r, fakat Smart Grid ifadesinin "Smart (ak›ll›)" k›sm›na dahil edilmesi gereken pazarlar›n fleffafl›¤› ve tüketimdeki davran›flsal de¤ifliklikleri ile ilgili önemli ticari aç›lar da mevcuttur. Gerçekten de Smart Grid uygulamalar›, gelecekte kaynak - talep dengelemesi için daha fazla veri ve araflt›rma f›rsat› sa¤layacakt›r. Bu makale, üretim aflamas›ndan son kullan›c›ya kadar bütün da¤›t›m flebekesinin teknik ve ticari özelliklerini, Smart Grid için gereken enerji, altyap› kaynaklar›n›, yerel mevzuatlar kapsam›nda teknik ve ticari zorluklar› özetlemektedir. Bu makalenin hedefi okuyucuya Smart Grid kavram› ile ilgili teorik bilgileri sunmakt›r. Özellikle Smart Grid uygulamalar›n›n kapsaml› ve do¤ru bir flekilde yap›lmas› için son kullan›c›lar›n önemine vurgu yap›lm›flt›r. Smart Grid, verimli, sürekli, ekonomik ve güvenli elektrik sa¤lamak amac›yla kendisine ba¤l› tüm kullan›c›lar›n - jeneratörler, tüketiciler - ifllemlerini ak›ll›ca entegre eden bir elektrik flebekesidir. Bir Smart Grid sistemi, yenilikçi ürünleri ve servisleri haberleflme sistemleri üzerinden görüntüleme ve kontrol için kullan›l›r: • Çeflitli büyüklüklerde ve farkl› teknolojilere sahip alternatörlere ait ba¤lant›lar›n ve iflletimlerin kolaylaflt›r›lmas› • Tüketicilere, elektrik sisteminin iflletme optimizasyonunda kendi rollerini oynama imkan›n›n tan›nmas› • Tüketicilere daha kapsaml› bilgi ve daha fazla kaynak ve sözleflmenin sunulmas› • ‹yilefltirilmifl seviyede güvenilir ve güvenli beslemenin sa¤lanmas› Ak›ll› flebeke sistemleri kendi kendini iyilefltiren teknolojiye sahiptir. “Smart Grid” elektrik sisteminin çevresel etkisini önemli ölçüde azalt›rken, iyilefltirilmifl enerji süreklili¤i, konfor ve son kullan›c›lara rekabet gücü yüksek bir enerji kayna¤› sunar. Ak›ll› flebeke sistemlerinin geliflti- Enerji Da¤›t›m Pazar› Yönetim Sistemleri rilmesi için, co¤rafyaya ba¤l› olarak de¤iflkenlik gösterebilecek, pek çok etken vard›r: • CO2 emisyonlar› ve Kyoto Protokolü’ne uygunluk • Altyap›n›n korunmas› veya iyilefltirilmesi olmadan daha fazla yük alabilme • Haberleflme flebekesinde h›z ve güvenilirlik kazand›ran teknolojik geliflimler • Toptan sat›fl yapan enerji piyasas›n›n serbestlefltirilmesi ve ayr›flt›r›lmas› • Toplam enerji giderleri • Elektrikli araçlar›n uyumundaki beklentiler • fiebekede daha yüksek güç kalitesi ve güvenilirlik ihtiyac› Smart Grid, kurulum aflamas›nda sosyal ihtiyaç ve mevzuat›n yan› s›ra teknoloji, pazar ve ticari etkenler, çevresel etkiler, standardizasyon ihtiyac› ve ICT (Enformasyon ve ‹letiflim Teknolojisi) mutlaka göz önüne al›nmal›d›r. 20. Yüzy›l "Sessiz" fiebeke Miras› Geçmiflte, büyük kurulufllar›n ve Avrupa'da baz› co¤rafi bölgelerin d›fl›nda, enerji kullan›c›lar› arzdan ve günün kullan›m saatinden ba¤›ms›z olarak sabit bir ücret ödüyorlard›. Bu konuda farkl› bir motivasyonlar› olmad›¤›ndan, kullan›c›lar günlük döngülere afl›r› yüklenerek gerilim çökme ve yükselmeleri oluflturdular, hava durumuna ba¤l› olarak s›cak yaz ile so¤uk k›fl aylar›nda enerji kayb›n› artt›rd›lar. Da¤›t›m flirketlerinin ortak amac› ise sadece tedari¤in kesilmemesiydi. Elektrik ekonomik olarak depolanamad›¤›ndan, oluflturulan kapasite, kesinti riskiyle beraber en yüksek kullan›m tepe de¤erinden daha fazla olmal›yd›. Ne yaz›k ki, ABD'nin de içinde bulundu¤u baz› co¤rafyalarda "kullan›mdan fazla üret" modeli 1900'lerin sonunda, da¤›t›m flirketlerinin sermayelerini gere¤inden fazla alt yap› yat›r›m›na harcamalar› ve bunun sonucunda devletin bu bütçeyi kesmesi ile iflas etti. Bunun sonucunda bu bölgelerde genifllemifl fakat bak›m› tam olarak yap›lmam›fl ve tasarland›¤› kullan›m›n çok ötesinde kullan›lan, sürekli ar›za ve kesintiye yol açan güç da¤›t›m flebekeleri olufltu. Da¤›t›m flebekeleri ilk olarak 1900'lerin bafl›nda dizayn edildi, otomasyon teknolojileri elbette yoktu. Yüzy›l›n ikinci yar›s›nda haberleflme flebekelerinin ve otomasyon kullan›m›n›n bafllamas›yla, otomasyon sistemleri genellikle tüketiciye yak›n olan da¤›t›m flebekelerinin yerine flebekenin daha yüksek kademelerindeki iletim sistemlerine entegre edildi. Otomasyon sistemlerinin kurulmas›yla beraber, ço¤u kullan›c› için enerji süreklili¤inin sa¤lanmas› yeterliydi ama yüzy›l›n sonuna do¤ru birçok kullan›c› flebekenin sa¤layabilece¤inin çok ötesinde bir "Güç Kalitesine " ihtiyaç duydu. Elektroni¤in toplumda yay›lmas›yla, daha yüksek ve daha kaliteli güce olan ihtiyaç, otomas- Otomasyon 221 ENERJ‹ OTOMASYONU yon olmadan sa¤lanamayacak kritik seviyeye ulaflt›. Özet olarak, geleneksel enerji pazar› tedarik zinciri taraf›ndan yönetilirdi, bugünkü büyüyen pazarsa müflteri odakl› olarak geliflmektedir. Gelecekteki Zorluklar ve 21. Yüzy›l fiebekesi ‹klim de¤iflimini sera gazlar›n›n etkisini azaltarak s›n›rland›rmak global bir hedef haline geldi. 1997'deki Kyoto sonuç bildirgesinde birçok ülke enerji verimliliklerini artt›raca¤›n› beyan etti ve Aral›k 2009 Kopenhag sonuç bildirgesinde de üye ülkeler kendilerine bu konuda büyük hedefler koydular. Önümüzdeki hedef 2030 y›l›nda enerji ihtiyac› tam 2 kat›na ç›kacakken, CO2 emisyonunu yar› yar›ya düflürmektir. Elektrik üretimi, enerji denkleminde iklim de¤iflikli¤i konusunda önemli bir rol oynamaktad›r ve çözümün en büyük destekçisi olacakt›r. Elektrik, elektronik ve haberleflme endüstrisinin sa¤lad›¤› Smart Grid çözümleri bu zorluklar› aflabilecek kapasitededir. Smart Grid elektrik üretimi ve elektrik ihtiyac› aras›ndaki dengeyi sa¤lamaya yard›mc› olacak ve ihtiyaç duyulan altyap›y› optimize edebilece¤i gibi daha fazla yeflil enerji üretimini de sa¤layabilecektir. Smart Grid afla¤›dakileri yönetme imkan› sa¤layacakt›r: • Yenilenebilir enerji yat›r›mlar›ndaki büyüme ve fosil yak›t emisyonundaki yasaklamalar sayesinde olumlu çevresel etkiler • Di¤er ürünlerden daha fazla artmas› beklenen konvansiyonel fosil yak›tlar›n maliyeti • Merkezi güç üretimi alanlar›na karfl› toplumsal tepki (özellikle nükleer teknoloji) • Da¤›t›m sistemleri ve son kullan›c› ba¤lant›lar›nda mikro üretimin eklenmesi ve kullan›lmas› 222 Otomasyon yonlar› bu konu ile ilgili çal›flmalar›n› sürdürmektedir. • Kullan›c›lar özel bilgilerinin korunmas›na ihtiyaç duymaktad›rlar. Bilgilerin nas›l saklanaca¤› ve kimlerin eriflim izni olaca¤› hala tart›flma konusudur. Ak›ll› fiebeke Çözümleri Uygulanmazsa Gelece¤imiz ... • ‹letim ve da¤›t›m altyap›s›n›n iyilefltirilmesi Çok büyük de¤iflikliklerin olmamas› durumunda, sürekli elektrik tedari¤ine ihtiyaç duyan kritik ifllemler artarken elektrik flebekelerinde geçici ve kal›c› kesintilerin say›s› da artacakt›r. Ticari bak›mdan dünyada, özellikle Avrupa ve ABD'de birçok elektrik pazar›, üretim, iletim ve da¤›t›m alan›nda devlet kontrolü alt›nda olmaktan ç›kmaktad›r. Bu da Smart Grid'e iki yönlü bir fonksiyonellik sa¤lamaktad›r: • Enerji ticareti ve transferi art›k rutin olarak genifl co¤rafi alanlara yay›lmakta ve enerji piyasas›ndaki fiyatlar› h›zla düflürmektedir. • Son tüketiciler, düflen fiyatlardan yararlanabilirler ve pazar fiyatlar›na göre kendi tüketimlerini kontrol etme motivasyonuna sahiptirler. Smart Grid’in Sa¤lad›klar› ve Uygulama Örnekleri Smart Grid baflta afla¤›dakiler olmak üzere yeni teknolojiler ve uygulamalar› getirecektir: Siber Güvenlik Smart Grid'in haberleflme ve flebeke oluflturma ifllemiyle büyük ilgisi olmas› nedeni ile siber güvenlik en önemli konu haline gelmektedir. Bununla ilgili birbirini tamamlayan iki bak›fl aç›s› mevcuttur: • Veri alt yap›s› hacker ve zararl› yaz›l›mlara karfl› korumaya ihtiyaç duymaktad›r. Standart komis- Smart Grid teknolojisinin net trendlerinden biri, internetteki iletiflim için kullan›lan TCP/IP protokolünün standartlaflt›r›lmas›yla elde edilen "IP yak›nsamas›d›r". Üzerinde çal›fl›lan alanlardan biri de daha güvenli araç ve yaz›l›mlar için güvenlik standartlar› ve uygulamalar›d›r; IP V6'da buna dahildir. Hizmet Odakl› Yap› (SOA) SOA uyumlu yaz›l›m ve yap›lar, normalde birbirinden ayr› olan sistemlerin birbiriyle etkileflimini ve ba¤lanabilirli¤ini sa¤layan endüstriyel bir standartt›r. W3C (World Wide Web Consortium) taraf›ndan belirtilen özelliklere göre Smart Grid fonksiyonelli¤inin önemli bir kriteridir. Bu flartnameler, karfl›l›kl› gönderimlerin ne kadar güvenli oldu¤unu tan›mlayan WS- Security'e sahiptirler. Ayn› zamanda https gibi teknolojilerin kullan›m›nda da ihtiyaç duyuldu¤unda kullan›labilir. Bugün, sadece bir kaç sistem SOA yap›s› içerisinde yer alabilecek, kurumsal yaz›l›m mimarisine sahiptir. Zaman içerisinde, tüm sistem ve araçlar, sat›c› sistemleri ve müflteri özellikleri ile etkileflim içerisinde olacak bu ana mimariye sahip olacakt›r. W3C spesifikasyonlar›, NIST (Ulusal Standart ve Teknoloji Enstitüsü) taraf›ndan benimsenen, web servisleri ve web tabanl› uygulamalar›yla uyuflan çekirdek bir stratejidir. Karbon Emisyon Ticareti Karbon Emisyon ticareti (ayn› zamanda emisyon ticareti, beyaz kredi, emisyon üst s›n›r ticareti), ekonomik teflvikler sa¤lanarak emisyon ve kirlenme konusunda azalmalar hedefleyen ve kirlenmeyi kontrol etmeyi amaçlayan resmi bir programd›r. Tüketicinin enerji tasarrufu ve karbon yay›l›m›n› düflüren ad›mlar, potansiyel para tasarrufu da sa¤lad›¤›ndan öncelik kazanm›flt›r. Bu mekanizman›n do¤ru bir flekilde devreye al›nabilmesi için Smart Grid sistemleri büyük öneme sahiptir. Ak›ll› Ölçüm Ak›ll› ölçümler, izleme ve kontrol teknolojileri ile birlikte daha dinamik fiyatlama flemalar›n oluflmas›nda anahtar rolü üstlenecektir. Do¤ru bilgilere sahip olduktan sonra kullan›c›lar, ak›ll› flebeke kontrollerinin fiyat sinyallerine göre tüketim al›flkanl›klar›n› uyarlayabileceklerdir. Ak›ll› ölçümlerin ev kullan›c›lar›na yönelik bir arayüz olarak kullan›lmas› da düflünülmektedir. Üreticiler taraf›ndan kullan›labilecek bir web arayüzü ve entegre kontrollü ev otomasyonu seçenekleri araflt›r›lmaktad›r. Da¤›t›lm›fl Enerji Kaynaklar›n›n Entegrasyonu Da¤›t›lm›fl Enerji Kaynaklar› konsepti da¤›t›lm›fl üretim teknolojilerinin ötesine geçmektedir. Hem yenilenebilir hem de yedeklenen üretim kaynaklar›n›, depolama donan›mlar›n› (elektriksel ve termik depolama), elektrikli araçlar› ve ak›ll› aletleri kapsamaktad›r. Mikrogrid Mikrogrid birkaç bina ve küçük bir toplulu¤a güç tedarik etme amac›yla dizayn edilen küçük ölçekli bir elektrik flebekesidir. Microgridler enerjiyi daha verimli kullanan rüzgar türbinleri, fotovoltaik santraller gibi yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n kullan›m›n› artt›racakt›r. Aktif fiebekeler Geleneksel flebekeler pasif olarak yönetiliyordu. Aktif flebekeler, üretici ve tüketicilerin daha kolay ba¤lanabilmesini sa¤lamakta, da¤›t›m flirketi ve müflterilerin daha iyi etkileflebilmesine izin vermekte, k›sa vadede oldu¤u gibi uzun vadede de tüketici ve üretici için al›m cazibesi sunmaktad›r. Aktif flebeke yönetimi, flebekelerin enterkonnekte hale gelmesi ve lokal kontrol alanlar›n›n (‘hücreler’) kullan›m›ndan meydana gelir. Bu tarz flebekeler, tüketiciler için birçok hizmet olana¤› sa¤lad›¤› gibi daha yüksek iflletim güvenli¤ini de sa¤lamaktad›r. Sistemdeki da¤›t›lm›fl üretim seviyesinin artmas›yla, aktif flebekeler gittikçe daha büyük öneme sahip olmaktad›rlar. Yeni Teknolojinin Arz ve Talep Taraf›na Etkileri Da¤›t›m flirketi flebekelerinde otomasyon 30 y›l önce bafllad›. Genel olarak otomasyon sistemlerine sahip iletim a¤lar›ndan farkl› olarak, da¤›t›m a¤lar› limitli bir da¤›l›mdan dolay› flebeke operatörüne ancak temel otomasyon, uzaktan görüntüleme ve bu kompleks ve çok genifl a¤› limitli kontrol imkan› sa¤lamaktad›r. Otomasyon uygulamalar› yap›lmas›ndaki en önemli temel neden, tedarik güvenilirli¤i, enerji süreklili¤i ve iflletme maliyetlerinin düflürülmesiydi. Yeni nesil da¤›t›m otomasyonu ayn› zamanda yeni ihtiyaçlar› da karfl›layabilecektir: • Kaynaklar›n izlenmesi: ekipmanlara yeni sensörlerin yerlefltirilmesiyle, ekipman durum bilgilerinin bir kaynak yönetim yaz›l›m›na iletilmesi, yat›r›m ve yenileme planlamalar›nda iyilefltirme. • Elektrik h›rs›zl›¤›n›n azalt›lmas›: fiebekenin belli kademelerinde ak›ll› ölçümlerin karfl›laflt›r›lmas›yla, kay›p-kaçak oranlar›n›n ve da¤›t›m flirketi verimlili¤inin iyilefltirilmesi. • Da¤›t›lm›fl enerji kaynaklar›n›n entegrasyonu • Güvenlik izleme uygulamalar›n›n eklenmesi (gözetim kameralar›) ‹leri seviye da¤›t›m otomasyonu afla¤›dakilerden oluflur: • Yeni flebeke yönetim konsepti (eski flebeke iflletme kurallar›n›n de¤ifltirilmesi ile oluflturulmufltur) • Varolan da¤›t›m hatlar› ve kablolara yeni sensörlerin eklenmesi • Yeni haberleflme kanallar› ile daha üst seviye otomasyon (özellikle AMM/AMI haberleflme sistemleri ile ak›ll› ölçümler) • Bu sensörler ve haberleflme altyap›s›n›n kontrol merkezleri ve bilgi ifllem uygulamalar›yla entegrasyonu. Otomasyon 223 ENERJ‹ OTOMASYONU Yeni uygulamalar sistem güvenli¤inin bak›m›n› yap›p, güç kalitesi ve tedarik süreklili¤ini art›r›rken da¤›t›lm›fl enerji kaynaklar›n›n entegrasyonunu da destekleyecektir. • Kendi kendini onarma, otomatik olarak tekrar servise girme özelli¤i • Orta gerilim, alçak gerilim flebekelerinde izleme ve kontrolle, ak›ll› trafo merkezleri konsepti • Güç kalitesi izleme ve analizi ile ileri seviye flebeke görüntüleme imkanlar›. • Kontrol merkezi operatörlerine yönelik daha fazla flebeke yönetim imkan› (da¤›t›m tahmini vs.) Standartlar, da¤›t›m otomasyonu uygulamalar›n› ve tüm ekipmanlar›n entegrasyonunu destekleyecektir. • IEC 61850 uygulamalar›, kontrol merkezlerinden fider kademesine kadar tüm da¤›t›m otomasyonu alanlar›n› kapsayarak sadece da¤›t›m merkezi uygulamalar›n›n çok ötesinde geniflleyecektir. • IEC 61968 Genel Bilgi Modellemesi, baflka bilgi ifllem uygulamalar›na (CRM, GIS, MDM…) ba¤lanabilirli¤i sa¤layacakt›r. Bununla birlikte bu haberleflme a¤lar› ek kapasiteye, mevcut alt sistemler aras›nda sürekli haberleflme ve enterkonnektiviteye ihtiyaç duyacakt›r. Gelecekte HVDC (DC ‹letim), FACTS (Esnek AC ‹letim Sistemleri), UHV (Ultra Yüksek Gerilim), VFT (De¤iflken Frekans Transformatörü), WAMS (Genifl Alan Görüntüleme Sistemleri), süper iletken donan›mlar› gibi teknolojiler daha da ak›ll› bir haberleflme flebekesinin oluflturulmas›n› sa¤layacakt›r. Yeni Teknolojinin Arz ve Talep Taraf›na Etkileri Smart Grid'in üç ana hedefi afla¤›da özetlenmektedir: 224 Otomasyon c Ak›ll› flebeke sistemleri kendi kendini iyilefltiren teknolojiye sahiptir. “Smart Grid” elektrik sisteminin çevresel etkisini önemli ölçüde azalt›rken, iyilefltirilmifl enerji süreklili¤i, konfor ve son kullan›c›lara rekabet gücü yüksek bir enerji kayna¤› sunar. d 1. fiebeke kapasitesini optimize etmek için elektrik enerjisinin arz ve talep taraf›n› daha iyi dengelemek, yük e¤risinde günlük dalgalanmalar› önleyerek, "yük faktörünü" maksimize etmek. 2. Üretim ve iletim k›s›tlamalar›ndan dolay› oluflan enerji maliyetlerindeki oynamalar› düzenlemek. 3. Son kullan›c› taraf›nda daha fazla da¤›t›lm›fl üretim (yenilenebilir veya konvansiyonel) ve enerji depolamaya olanak tan›yan micro gridler’in kurulmas›. Sürekli yeni ekipman alarak kapasite geniflletmek yerine, modern haberleflme ve internet teknolojileri kullanarak talep taraf›ndaki kaynaklar› daha düflük maliyetlerle kullanabilir. Son kullan›c›lar›n kendi elektrik yüklerini kontrol edebilmeleri ve Smart Grid'in getirece¤i yeni ekonomik avantajlar› kullanabilmesi için birçok önemli ölçüm yapmalar› gerekmektedir. • Ölçüm yap›lam›yorsa iyilefltirme yap›lamaz. Son kullan›c›n›n gerçek zamanl› karar verebilmesi ve analiz yapabilmesi için uygun ölçümleri alabilmesi gereklidir. • Son kullan›c›n›n ekonomik f›rsatlar olufltu¤unda harekete geçmesini sa¤layacak enerji strateji- leri olmak zorundad›r. Ticari bir binada, bina otomasyon sistemine de¤iflik yük atma/alma senaryolar› eklenebilir. Di¤er taraftan bir üretim tesisi, ERP ve MRP sistemlerine üretim maliyeti ile enerji maliyeti karfl›laflt›rmalar›n› ekleyebilir, böylece ürünlerde birim enerji maliyetini düflürmek için üretim miktar› ayarlanabilir. Smart Grid uygulamalar› gelifltikçe, piyasa mekanizmalar› da son kullan›c›lar›n fiyat sinyallerinin geliflmelerine göre tepki verebilece¤i ve enerji pazar›na aktif olarak kat›labilece¤i flekilde geliflmektedir. Basit yük atma/alma programlar› olarak bafllayan bu uygulamalar, art›k son kullan›c›lar›n toptan enerji pazar›ndaki dalgalanmalara gerçek zamanl› reaksiyon göstermesini sa¤layan yeni uygulamalara do¤ru evrimlefliyor. Bu, uygulamalar, optimum enerji tedari¤i için gereken altyap›y› optimize etmektedir ama ayn› zamanda Smart Grid teknolojisinin uygulanmas›n› da zorunlu k›lmaktad›r. Daha düflük maliyetlerin getirdi¤i avantajlar›n yan›s›ra, Smart Grid sayesinde mümkün olan talep yönetim programlar›n›n sosyal faydalar› da bulunmaktad›r. Bir son kullan›c› tüketmedi¤i her megawatt güç için karbon emisyonu da azalm›fl olacakt›r. Üretilmeyen her megawatt/s için atmosfere 1 ton daha az karbon sal›nmaktad›r. Smart Grid'in ana hedeflerinden biri son kullan›c›lar›n da¤›t›lm›fl üretime katk›da bulunmalar›n› ve enerji depolamalar›n› kolaylaflt›rmakt›r. Bunun faydal› say›lmas›n›n birçok nedeni vard›r: • Hastanelerden gökdelenlere, veri merkezlerinden, so¤utmal› depolara kadar tüm kritik yüklerde enerji süreklili¤i flartt›r. Smart Grid, kritik yüklerde yap›lan arz/talep kontrolünü konutlardaki kritik yüklere kadar indirmektedir. • Önümüzdeki 50 ila 100 y›l aras›nda, gazl› veya dizel yak›t ile çal›flan araçlar›n yerini alacak olan elektrikli araçlar sera gaz› emisyonlar›n› önemli derecede düflürecektir. • Di¤er fleylerin yan›nda rüzgar ve hidroelektrik santraller, fotovoltaik santraller, enerji depolamas›n› kapsayan yenilenebilir enerji kaynaklar› yayg›n olarak kullan›lmaya bafllam›flt›r. Smart Grid teknolojisi, yenilebilir kaynaklar›n flebeke ba¤lant›lar›n›n güvenli ve güvenilir hale getirilmesini sa¤lar. Sonuç Bugünün ve 1960 y›l›n›n elektrik endüstrisi aras›nda yap›lacak bir karfl›laflt›rma çok küçük farkl›l›klar gösterecektir. Teknik aç›dan, kullan›c›lar›n›n her türlü ihtiyaçlar›n› karfl›layabilecek kapasitede bir flebeke infla edilmesine çal›fl›lm›flt›r. Tüketiciler elektrik enerjisinin gerçek, de¤iflken masraflar›ndan uzak kalm›fllard›r. Elektrik flebekesinden fazla yük çekme nedeni ile oluflan ekonomik cezalarla ilgili bilgileri de yoktur. Buna ilave olarak, baz› co¤rafyalarda flebeke alt yap›s› ile ilgili gerekli yat›r›mlar yap›lmam›flt›r. Bunun sonucunda elektrik flebekesi optimum flekilde kullan›lmamakta, da¤›t›m bölgeleri aras›nda denge sa¤lanamamakta, kullan›c›lar sürekli kesintilerden muzdarip olmakta, önümüzdeki y›llarda gerekli olan kapasite büyümesi hesaplanamamakta ve sera gaz› emisyonlar›nda ciddi art›fllar oluflmaktad›r. ‹klimsel de¤iflikli¤e gösterilen toplumsal hassasiyet, enerji piyasas›n›n serbestleflmesi, yenilene- bilir enerji kaynaklar›n›n kullan›m› ve yeni enerji depolama ve haberleflme teknolojileri, elektrik flebekelerini gözden geçirme ve flebekelerini Smart Grid – Ak›ll› fiebekeye çevirme flans›n› vermektedir. Smart Grid, elektrik flebekesini bir IT a¤› üzerinden birlefltirir ve de¤erli enerji kaynaklar›n› daha iyi kullanabilmeyi ve enerji sektöründe daha “yeflil” bir büyümeyi mümkün k›lar. Smart Grid uygulamalar›, yenilebilir enerji ve elektrikli araçlar›n kullan›m›n› artt›racak olan sosyal hareketlili¤i de mümkün hale getirir. Ak›ll› flebekeler fiyat sinyal- lerini do¤ru yorumlayan bilinçli tüketiciler ile fleffaf bir enerji piyasas›n›n kurulmas›n›, flebeke kapasitesinin do¤ru kullan›lmas›n›, tüm dünyada yeni geliflen ekonomilerin yüksek kalitede ve güvenilir enerjiye ulafl›m›n› sa¤layacak ve enerji sektörünü kökünden de¤ifltirecektir. Referanslar • NIST http://www.nist.gov/smartgrid/ • Avrupa Teknoloji Platformu http://www.smartgrids.eu • Avrupa Enerji komisyonu http://ec.europa.eu/energy/index_en.htm Otomasyon 225 ENERJ‹ OTOMASYONU Enerji Otomasyonu’na Genel Bak›fl SGE Mühendislik SCADA sistemlerinde amaç; PC’ye kurulan SCADA yaz›l›m› vas›tas› ile sahadaki ekipmanlardan okunan veya al›nan durum bilgilerinin PC ekran›nda izlenmesi, gerekli bilgilerin, istenilen frekansta kayd›, alarm al›nmas›, sahadaki baz› ekipmanlar›n PC üzerinden otomatik/manuel kontrolü ve raporlamad›r. 226 Otomasyon Enerji SCADA’s› Tan›t›m› SGE Mühendislik, enerji otomasyonu üzerine çal›flmalar yapmakta olup, afla¤›da bu sistemlerde kullan›lan bafll›ca ekipmanlar, kullan›m alanlar›, amaçlar›, yaz›l›mlar›n çal›flma flekilleri, protokoller hakk›nda baz› bilgileri verilmifltir. Ayr›ca yaz›n›n sonunda bu konuda referans niteli¤inde olabilecek bir flartname tasla¤› verilmifltir. SCADA kelimesi, Supervisory Control And Data Acquisition, kelimelerinin bafl harflerinin birlefltirilmesi ile oluflmufltur. Türkçe anlam›; bilgi alma, kontrol ve izlemedir. SCADA sistemlerinde amaç; PC’ye kurulan SCADA yaz›l›m› vas›tas› ile sahadaki ekipmanlardan okunan veya al›nan durum bilgilerinin PC ekran›nda izlenmesi, gerekli bilgilerin, istenilen frekansta kayd›, alarm al›nmas›, sahadaki baz› ekipmanlar›n PC üzerinden otomatik/manuel kontrolü ve raporlamad›r. SCADA Sistemlerinin Avantajlar› • Sistemin PC üzerinden online olarak izlenmesi ve denetimi (kumandas›), • Bak›m süresinin azalt›lmas› yoluyla zaman ve iflgücü tasarrufu, • Ar›za takibi ve müdahale, • Tüketim noktalar›n›n tespiti ve enerji tasarrufu önlemleri al›nmas›nda öncülük, • Güvenli enerji, güç, yük da¤›t›m ve denetiminin sa¤lanmas›, • Cezal› durumlar›n önlenmesi (Demand ve kompanzasyon), • ‹nsan hatas›na yer vermeyecek flekilde manevralar yap›lmas›, • Sisteme yap›lan müdahalelerin kay›t alt›nda tutulmas›, • Sahadaki alarmlardan an›nda haberdar olunmas› ve kaydedilmesi, • Üretimdeki enerji maliyetlerinin ç›kart›lmas› ve enerji tüketimlerinin kayd›, • Ar›zal› noktalardan an›nda haberdar olunarak izole edilmesi ve müdahale, • Ar›za riski olan noktalar›n tespiti ve önceden önlem al›nmas›, • Sahadaki ekipmanlar taraf›ndan ölçülen de¤erlerin (Ak›m, gerilim, güç, enerji, THD vs.) tek tek ayn› anda izlenmesi çok zor ve zahmetli oldu¤undan tüm bunlar›n ayn› anda tek ekranda izlenebilmesi, • Sistemin iflleyiflinden (flalter pozisyonlar› vs) bilgi sahibi olma, • Ölçümlerin kayd›, • Kay›tlar›n bir tufl yard›m› ile otomatik grafik ve say›sal raporlanmas›, • Sistemi besleyen enerji kalitesinin takibi (harmonikler, transientler, flicker, nötr-torak aras› potansiyel fark› takibi). Enerji Otomasyonu Modellemeleri Enerji otomasyonu konusunda bafll›ca 2 SCADA modeli mevcuttur; 1- Enerji kalitesi / devaml›l›¤› izleme otomasyonu a. Enerji izleme (Tüm parametreler) b. Sayaç otomasyonu (sadece 17-20 Mart 2011 2. Hall C100 ENERJ‹ OTOMASYONU kWh ve/veya kVAr) 2- Enerji kalitesi / devaml›l›¤› izleme ve kontrol otomasyonu a. Enerji izleme ve kontrol b. Kontrol Otomasyonu / yük atma otomasyonu Not: Tüm bunlar›n yan›nda, makine otomasyonu, proses otomasyonu firman›n faaliyet alan›nda olmad›¤›ndan kapsam d›fl› tutulmufltur. 1- Enerji Kalitesi / Devaml›l›¤› ‹zleme Otomasyonu a- Enerji ‹zleme (Tüm parametreler) Bu tip enerji otomasyonlar›nda sahadan sadece bilgiler okunur. Yani sahadaki herhangi bir cihaza müdahale edip onun çal›flma fleklini de¤ifltirmek veya bir noktan›n enerjisini on/off yapmak mümkün de¤ildir. Bu nedenle sahada kullan›lan ekipman sahadaki izlenecek parametrelere göre de¤iflkenlik göstermektedir. E¤er sadece elektriksel bilgiler izlenecek ise, izlenecek parametrelere uygun RS232/485 ç›k›fll› bir enerji analizörü kullanmak yeterlidir. Bunun yan›nda s›cakl›k, nem, trafo ya¤ seviyesi, flalter/kesici aç›k-kapal›, trafo kap›s› aç›kkapal› gibi parametrelerinde izlenmesi gerekiyor ise bu durumda izlenecek parametrelere uygun iletiflim portuna sahip veya dijital/analog (transducer) ç›k›fllar› bulunan, switch, flalter, kesici, termostat kullan›lmal›d›r. (RS 485/232 ç›k›fllar›na sahip olmayan elemanlar›n sahada bulunmas› durumunda bunlardan gelen dijital / analog sinyallerin ifllenmesi ve PC’ye aktar›lmas› için PLC kullan›lmas› gerekir) Tüm bilgiler, bir veya birden fazla tek hat flemas› sayfas› üzerinden izlenir. Ayr›ca sistemi k›smen simule etmek de mümkündür. Yani, ek- 228 Otomasyon c Enerji izleme otomasyonuna benzer flekilde sahadan sadece enerji tüketimlerine ait veriler okunur ve kaydedilir. Daha sonra kaydedilen bu verilerden rapor al›narak belirli tarihler veya saatler aras›ndaki tüketimler kontrol edilebilir. d rana konacak bir veya daha fazla tek hat sayfas› üzerinden sistemin daha kolay ve anlafl›l›r olarak izlenmesi mümkündür. E¤er sistem bir enerji izleme sistemi ise afla¤›dakiler mümkündür: • PC ekran›nda ölçülen anl›k de¤erler online olarak izlenir, • Ayarlanan frekansta ölçülen de¤erler kaydedilir, • Ayarlanan alt, üst, eflit de¤erlerine göre sahadan alarm al›nabilir, • Al›nan alarm de¤erlerini tarihsaati-de¤eri ile kaydedilir, • Kaydedilen bilgilerden istenilen tarih ve saat aral›klar›nda raporlar al›nabilir, al›nan raporlar di¤er program formatlar›na (Access, Excell) aktar›labilir, • Ölçülen veya rapor olarak al›nan de¤erler yaz›c›dan ç›kt› al›nabilir, Ethernet üzerinden iletiflim • Sistemin çal›flmas› hakk›nda her daim bilgi sahibi (flalter pozisyonlar› vs..) olunur, • Tüketim noktalar›n›n tespiti ve enerji tasarrufu önlemleri al›nmas› sa¤lan›r, • Ar›zalardan ve ar›za do¤urarak sistemin kesintiye u¤ramas›na sebep olabilecek olaylardan an›nda haberdar olunabilir. Böylece sisteme an›nda müdahale edilerek verimlilik art›r›l›r, • Yükleri besleyen enerji kalitesi hakk›nda bilgi sahibi olunabilir, • Reaktif enerji tüketimlerinin sürekli izlenmesi ve kay›t alt›na al›nmas› vas›tas›yla, cezal› reaktif enerji tüketim bedellerinin ödenmemesi sa¤lan›r, • Üretimdeki enerji maliyetlerinin ç›kart›lmas› ve enerji tüketimlerinin kayd›, • Sahadaki ekipmanlar taraf›ndan ölçülen de¤erlerin (ak›m, gerilim, güç, enerji, THD vs) tek tek izlenmesi çok zor ve zahmetli oldu¤undan ve ayn› anda izlenmesi imkans›z oldu¤undan tüm bunlar›n ayn› anda tek ekranda izlenebilmesi. Not: Enerji izleme otomasyonu ile tüm elektriksel parametreler izlendi¤inden sayaç otomasyonunun yapt›¤› ifli de kapsayabilir. Uygulama alanlar›: Fabrikalar, al›flverifl merkezleri, organize sanayi bölgeleri, hastaneler, ifl merkezleri 17-20 Mart 2011 3. Hall B176 ENERJ‹ OTOMASYONU • Al›nan alarm de¤erlerini tarihsaati-de¤eri ile kaydedilir, • Kaydedilen bilgilerden istenilen tarih ve saat aral›klar›nda raporlar al›nabilir, al›nan raporlar› di¤er program formatlar›na (Access, Excell) aktar›labilir, • Ölçülen veya rapor olarak al›nan de¤erler yaz›c›dan ç›kt› al›nabilir, • Faturaland›rma yap›labilir, • Tüketim noktalar›n›n tespiti ve enerji tasarrufu önlemleri al›nmas›, • Reaktif enerji tüketimlerinin sürekli izlenmesi ve kay›t alt›na al›nmas› vas›tas›yla, cezal› reaktif enerji tüketim bedellerinin ödenmemesi sa¤lan›r, • Üretimdeki enerji maliyetlerinin ç›kart›lmas› ve enerji tüketimlerinin kayd›. Modem üzerinden iletiflim b- Sayaç Otomasyonu Baz› durumlarda sadece enerji tüketim noktalar›n›n tespiti ve maliyetlendirme / faturaland›rma çal›flmalar›n›n yap›labilmesi için sadece enerji bilgilerinin ölçülmesi istenilebilir. Bu durumda sahaya sadece sayaç koymak yeterli olabilir. Enerji izleme otomasyonuna benzer flekilde sahadan sadece enerji tüketimlerine ait veriler okunur ve kaydedilir. Daha sonra kaydedilen bu verilerden rapor al›narak belirli tarihler veya saatler aras›ndaki tüketimler kontrol edilebilir. Pulse veya RS485 ç›k›fll›, bir elektronik süzme sayaç ile enerji analizörlerinin birim fiyat› son dönemlerde birbirine çok yak›n olmas›ndan dolay› art›k çok tercih edilir bir otomasyon modeli olarak karfl›m›za ç›kmamaktad›r. Fiyat olarak biraz daha uygun olan pulse ç›k›fll› elektronik bir veya birden fazla süzme sayac› bir PC sistemine ba¤lamak için arada, sayaçlardan gelen pulse’lar› say›p RS485 sinyaline çe- 230 Otomasyon virecek bir PLC ve pulse say›c› kullan›lmas› gerekmektedir. Bu nedenle sayaçlar›n çok da¤›n›k oldu¤u bir yerde neredeyse her 13 sayaç bafl›na bir PLC/Pulse say›c› kullanmak gibi bir zorunluluk do¤maktad›r. Birbirine çok yak›n olan sayaçlarda ise 1 PLC kullanmak yeterli olmaktad›r. Fakat PLC ile süzme sayaç bedelleri topland›¤›nda genellikle RS485 ç›k›fll› bir analizör kullanmak çok daha uygun ve kolay olmaktad›r. Ayn› flekilde RS485 ç›k›fll› bir süzme sayaç fiyat› tek bafl›na bir analizör fiyat› ile neredeyse ayn› oldu¤undan, yine analizör kullan›p, sayaç de¤erleri d›fl›nda di¤er elektriksel parametreleri de izlemek hem fiyat hem de teknik olarak çok daha uygun olmaktad›r. Genel olarak yap›labilecekler flöyledir. • PC ekran›nda enerji tüketimleri online olarak izlenir, • Ayarlanan frekansta ölçülen de¤erler kaydedilir, • Ayarlanan toplam üst eflik enerji de¤erine ulafl›ld›¤›nda alarm al›nabilir, Uygulama alanlar›: Fabrikalar, al›flverifl merkezleri, organize sanayi bölgeleri, hastaneler, ifl merkezleri 2- Enerji Kalitesi / Devaml›l›¤› ‹zleme ve Kontrol Otomasyonu Bu tip enerji otomasyonlar›nda t›pk› 1 no’lu otomasyon modelinde oldu¤u gibi sahadaki bilgiler okunup PC ekran›ndan izlenebilir; fakat tüm bunlara ek olarak otomatik veya manuel olarak sahadaki bir tak›m ekipmanda (motor / flalter / kesici) PC üzerinden kontrol (aç-kapa) edilebilir. Bu nedenle 1 no’lu otomasyon modelinde kullan›lan ara ekipmanlara ek olarak sahadaki baz› ekipmanlar› kumanda edebilmek için PLC kullan›lmas› gerekmektedir. Zira sahada kontrol edilmesi gereken flalter / kesici / motor / klima vb ekipmanlar tüm çal›flma komutlar›n› bu PLC’lerin kontaklar› üzerinden alacaklard›r. Tüm bilgiler, bir veya birden fazla tek hat flemas› sayfas› üzerinden izlenir. Ayr›ca sistemi tam olarak simule etmek de mümkündür. 17-20 Mart 2011 3. Hall B250 ENERJ‹ OTOMASYONU Genel olarak yap›labilecekler ise flöyledir. • 1 no’lu otomasyon modelinin tüm özellik ve avantajlar›na ek olarak • Ar›za bilgisi gelen yerler otomatik / manuel olarak an›nda izole edilebilir. • O an on/off yap›lmas› gereken noktalara an›nda müdahale edilerek gerekli ifllem yapt›r›labilir. • Sistemin tam otomatik çal›flmas› sa¤lanabilir. • ‹nsan hatas›na yer vermeyecek flekilde otomatik / manuel manevralar yap›labilir. 3- Kontrol Otomasyonu K›saca 2 no’lu otomasyon modelinin parametre izlemesiz flekli olarak düflünülebilir. Sadece sahadaki ekipmandan gelen durum bilgilerine göre sistemdeki flalterkesici-motor vb ekipman›n on/off pozisyonlar› bir tek hat flemas› üzerinden izlenebilir. E¤er tercih edilirse sahadaki ekipmana uzaktan otomatik veya manuel müdahalede bulunmak mümkündür. Di¤er bir deyiflle say›sal de¤erleri ölçmek kaydetmek ve bu say›sal de¤erler üzerinden rapor / alarmlar almak genellikle bu otomasyon sisteminde pek tercih edilmez. Baz› durumlarda sadece trafo-jeneratör gibi kaynaklar›n ve baz› ç›k›fllar›n yük durumlar› ekrandan say›sal olarak izlenir. Alarm al›nabilecek veya kaydedilebilecek tek data genellikle sistemdeki ekipman›n pozisyonlar› ve konum de¤iflimleridir. Kontrol otomasyonuna yük otomasyonunu da dahil etmek pek yanl›fl olmaz. Yük atma otomasyonu bir veya birden fazla PLC taraf›ndan; kayna¤›n ve ayn› anda yüklerin; üzerlerindeki yük miktar›n›n bir transducer arac›l›¤› ile kontrol edilmesi ve yük de¤iflimlerinde e¤er kaynak gücü yüklerin tamam›n› karfl›lamayacak 232 Otomasyon kapasitede ise yüklerin kullan›c›n›n belirleyece¤i s›ra ve süre ile devreden ç›kart›lmas› veya devreye al›nmas› durumunu içerir. Genel olarak yap›labilecekler ise flöyledir. • Ar›za bilgisi gelen yerler otomatik / manuel olarak an›nda izole edilebilir. • O an on/off yap›lmas› gereken noktalara an›nda müdahale edilerek gerekli ifllem yapt›r›labilir. • Sistemin tam otomatik çal›flmas› sa¤lanabilir. • ‹nsan hatas›na yer vermeyecek flekilde otomatik / manuel manevralar yap›labilir. • Kayna¤›n bloke olarak off olmas›n›n önüne geçilerek, yük seviyesi belirli bir de¤erde tutulabilir. Not: Anlat›lan tüm SCADA modelleri tek bir SCADA alt›nda da çal›flabilir. Enerji Otomasyonunun Genel Yap›s› Enerji otomasyonu afla¤›daki temel elemanlardan meydana gelir. 1- Enerji analizörü, 2- PLC, 3- SCADA yaz›l›m›, 4- Transducer, switch, sensör, DC güç kayna¤›, otomasyon panosu, 5- PC, 6- Yaz›c›. Sahadaki cihazlar ile PC’de çal›flan SCADA yaz›l›m›n›n haberleflmesi ise farkl› yollarla olabilir. Bunlar; - RS232/RS485 gibi seri iletiflim portu üzerinde, - Ethernet üzerinden, - Modem üzerinden, - Radyo modem üzerinden (wireless). RS232/485 seri port üzerinden iletiflim Bu haberleflme modelinde RS485 haberleflme portuna sahip analizörler birbirlerine paralel olarak ba¤lanarak bir RS232/485 çevirici arac›l›¤› ile PC’de çal›flan SCADA’ya bilgi aktar›rlar. Burada dikkat edilmesi gerekenler; - Ayn› hat üzerinde 31’den fazla analizör ba¤lamamak gerekir. E¤er ba¤lanmas› gerekiyor ise araya bir sinyal kuvvetlendirici ba¤lanmas› zorunludur. - Ayn› hattaki analizör say›s› artt›¤› müddetçe iletiflim hatt›n›n mesafesi k›sal›r. Hat mesafesi uzad›kça analizörlerin iletiflim h›z›n› düflürmek flartt›r. - E¤er RS485 üzerinden 1000 mt’den uzak bir noktaya bilgi aktar›m› yap›lacak ise sinyal kuvvetlendirici kullan›lmal›d›r. - E¤er ekranda parametrelerin h›zl› bir flekilde de¤iflmesi isteniyor ise PC taraf›nda com port say›s›n› artt›r›p, com port bafl›na maksimum 5 analizör ba¤lamak en do¤ru yöntem olacakt›r. (hattaki bir analizörün tüm bilgilerini okumak yaklafl›k 800 ms sürmektedir. E¤er ayn› hatta 10 analizör var ise tüm analizörlerin okunup ekranda okunan de¤erin de¤iflmesi 8 s sürecektir.) - E¤er birbirinden farkl› iletiflim protokollerinde haberleflen cihazlar var ise bu cihazlar birbirleri ile ayn› hatta ba¤lanmamal›d›r. - Hattaki her bir cihaz›n iletiflim adresi birbirinden farkl› olmal›d›r. ENERJ‹ OTOMASYONU Mikro ‹fllemci Tabanl› Enerji Analizörleri DKE Elektrik Enerji analizörleri ölçülen tüm parametreleri LCD ekrandan izleyebilme imkan› vermektedir. LCD ekran sayesinde kullan›c›ya kolayl›k sa¤lamaktad›r. Ak›m trafosu oran› kullan›c› taraf›ndan xxx/5A fleklinde ayarlanarak, tüm ak›m trafolar› ile kullan›labilmektedir. 234 Otomasyon MPA-602 enerji analizörleri elektrik flebekelerindeki tüm parametreleri ölçmek amac›yla yap›lm›fl mikro-ifllemci tabanl› bir cihazd›r. Ölçülen Parametreler • Faz gerilimleri (Her faz için ayr› ayr›) • Faz-faz aras› gerilimler • Faz ak›mlar› (Her faz için ayr› ayr›) • Aktif güç (Her faz için ayr› ayr›) • Reaktif güç (Her faz için ayr› ayr›) • Sanal güç (Her faz için ayr› ayr›) • Güç faktörü (Her faz için ayr› ayr›) • Aktif enerji • Reaktif enerji • Frekans (Her faz için ayr› ayr›) • Aktif güç (Her faz için ayr› ayr›) • Reaktif güç (Her faz için ayr› ayr›) • Sanal güç (Her faz için ayr› ayr›) • Toplam aktif güç • Toplam reaktif güç • Toplam sanal güç • Ak›m ve gerilim parametreleri için maksimum ve minimum de¤erlerin haf›zada tutulmas› Çal›flma Prensibi MPA 602 enerji analizörleri ölçülen tüm parametreleri LCD ekrandan izleyebilme imkan› vermektedir. LCD ekran sayesinde kullan›c›ya kolayl›k sa¤lamaktad›r. Ak›m trafosu oran› kullan›c› taraf›ndan xxx/5A fleklinde ayarlanarak, tüm ak›m trafolar› ile kullan›labilmektedir. Üzerinde bulunan aktif ve reaktif sayaç sayesinde harcanan enerji izlenebilmekte olup ölçülen parametreler; üç faz için ayr› ayr› gerilim, ak›m, aktif güç, sanal güç, reaktif güç. Faz-faz gerilimi, frekans, güç faktörü, toplam aktif güç, toplam sanal güç, toplam reaktif güç. Faz ak›mlar›, faz gerilimleri, her faz›n gücü ve toplam güçler için maks., min. de¤erler 10 dakikal›k periyotlarda kaydedilir. Devreye Alma Cihaz ba¤lant›lar› tamamland›ktan sonra yukar›, afla¤› tufllar› yard›m› ile ak›m trafosu ayar menüsüne gelinir. SET butonuna bas›larak ba¤l› oldu¤u trafo oranlar› girilir. SET butonuna tekrar bas›larak bu de¤erler kaydedilir. Yukar› ve afla¤› tufllar› yard›m›yla sayfa geçiflleri sa¤lan›r. ‹zlenmek istenen de¤erler bu sayfalardan görülebilir. Maks. ve min. de¤erleri görmek için ilgili o parametrenin sayfas›na giderek görülebilir. RESET butonuna bas›larak hangi parametre de¤erini gösteriyorsa bu de¤er s›f›rlan›r. 17-20 Mart 2011 2. Hall C100 OT / VT Otomatik Kimliklendirme Sistemleri Tolga Kutlu Otomotiv Sektör Müdürü Pepperl+Fuchs Elektronik RFID sistemler otomasyon uygulamalar›nda sensörler seviyesinde kabul edilirler. Kontrol ünitesi PLC veya PC gibi üst seviye kontrol sistemleri için arabirim vazifesi görür. Okuma ve yazma kafalar› ile haberleflme ve bunlar›n ilgili parametrelerinin ayarlanmas› bu arabirim üzerinden gerçeklefltirilir. Otomatik Kimliklendirme Sistemleri (Automatic Identification Systems); ürünlerin, dokümanlar›n, varl›klar›n ve insanlar›n bir yerden baflka bir yere hareketi esnas›nda çok daha etkin ve daha verimli bir flekilde izlenmesine, gözlemlenmesine, raporlanmas›na ve kontrol edilmesine imkan sa¤larlar. Bu sistemlerin kullan›m›n›n getirdi¤i avantajlardan baz›lar› afla¤›da s›ralanm›flt›r: • Üretim faaliyetlerinin otomatik hale getirilmesi, • Daha sa¤l›kl› stok kontrolü, • H›rs›zl›klar›n önlenmesi, • Taklit ürünlerin engellenmesi, • Garanti bilgilerine kolay eriflim, • Tedarik zincirindeki verimin art›r›lmas› ile kazanç art›fl›. Otomatik Kimliklendirme Sistemleri birçok farkl› pazar ve uygulama için yeterince esnektir. ‹malat ve stok kontrol uygulamalar›na ek olarak; uçak kargolar›n›n izlenmesi, kay›p golf toplar›n›n toplanmas›, ilaç fliflelerinin takibi, vahfli yaflam ve canl› hayvan stok durumunun kontrolü ve acil servis hastalar›n›n takibi gibi çok Data Matrix Okuyucu 236 Otomasyon farkl› uygulamalarda gerçeklefltirilebilmektedir. Otomatik Kimliklendirme Sistemleri temel olarak iki teknoloji üzerine kurulmufllard›r. Bunlardan ilki elektromanyetik çal›flma prensibine sahip olan RFID (Radio Frequency Identification Systems), di¤eri ise optik çal›flma prensibine sahip ‘Barkod’ ve ‘Data Matrix’ çözümleridir. Her iki çözümde de kod veya veri tafl›y›c› olarak tan›mlanabilecek etiketler (Tag) kullan›l›r. Kod tafl›y›c›lar sabit bir bilgi tafl›d›klar›ndan sadece okunabilirken, veri tafl›y›c›lar›n içindeki veriler okunup ayn› zamanda tekrar yaz›labilir. Buna göre barkod ve data matrix sadece kod tafl›nan etiketlerin kullan›ld›¤› sistemlerken, RFID uygulamalar›nda hem sadece okunabilen etiketler hem de okunup tekrar yaz›labilen etiketler kullan›lmaktad›r. RFID Nedir? ‘Radio Frequency Identification’ veya k›saca RFID 50 y›l› aflk›n bir süredir endüstriyel uygulamalar- RFID El Terminali OT / VT da kullan›lmaktad›r. Sade bir anlat›m ile RFID; bir vericide tafl›nan bilginin kablosuz olarak bir al›c›ya iletilmesidir. Bafllang›çta çok k›sa mesafelerde az miktarda bilginin transferi mümkün iken, günümüzde çok uzun mesafelerden binlerce byte’l›k bilginin transferi yap›labilmektedir. Bir RFID Sisteminin Bileflenleri Nelerdir? Tipik olarak bir RFID sistemi; kontrol ünitesi, okuma ve yazma kafas› ve etiketlerden (Tag) meydana gelir. Etiketi tafl›yan ürüne veya üreticiye ait bilgiler bu etiketlerde saklan›rlar. Etiketlerin haf›za kapasiteleri 1 kbit’ten 256 kbit’e kadar farkl›l›k gösterir. Uygulamadan kaynaklanan ihtiyaca göre; okuma ve yazma kafalar› etiketlerdeki bilgileri sadece okuyabilir veya de¤ifltirebilir. Bu ifllem kontrol ünitesinden okuma ve yazma kafas›na gönderilen bir seri komut sayesinde gerçeklefltirilir. Üzerine birden fazla okuma ve yazma kafas› ba¤lanabilen bu kontrol üniteleri ayn› zamanda PLC veya PC gibi üst seviyedeki kontrol sistemleri ile haberleflmede bir arayüz görevi görürler. Bu amaçla Ethernet, Profibus, DeviceNet ve seri iletiflim üzerinden haberleflebilen kontrol üniteleri gelifltirilmifltir. Okuma ve yazma kafalar› kontrol ünitesine ekranl› kablolar ile ba¤lan›rlar. Bu sayede ortamdaki elektriksel gürültünün etkisi azalt›lm›fl olur. RFID Sisteminin Getirdi¤i Avantajlar Nelerdir? RFID Sistemler, iflletmelerin zamandan ve paradan tasarruf ederek karl›l›klar›n› artt›rmalar›na yard›mc› olurlar. Bir ürünün üretimi ve da¤›t›m› esnas›nda takibinin otomatik olarak yap›lmas›, bu ifllemlerin insanlar taraf›ndan yap›ld›¤›nda ortaya ç›kan ifl gücü ve hata maliyetlerinin azalt›lmas›na 238 Otomasyon fiekil 1 imkan sa¤lar. Ayr›ca gerekli bilgiye eriflim çok daha k›sa sürede gerçekleflir. Bu sayede üretim esnas›nda meydana gelecek hatalar›n tespiti ve telafisi çabuklafl›r. Temass›z çal›flma prensibinin getirdi¤i avantaj sayesinde; kablosuz bir el terminali veya sabit okuyucular ile görüfl alan› içerisinde olmayan etiketler bile gerçek zamanl› olarak okunup yaz›labilir. Böylece günefl ›fl›¤›ndan, nemden, so¤uktan (-40ºC ), kirden, ya¤dan ve birçok afl›nd›r›c› kimyasaldan etkilenmeden hatas›z bir ifllem gerçeklefltirilmifl olur. RFID sistemi ile stok kontrol amaçl› gerçek zamanl› bilgi elde edilebilir. Böylece üreticiler talep de¤iflikliklerine k›sa sürede cevap verirken, fazla veya eksik ürün sto¤u oluflmas›na engel olabilirler. fiekil 2. Kontrol Üniteleri RFID’nin Otomasyon Sistemine Entegrasyonu Nas›l Gerçekleflir? RFID sistemler otomasyon uygulamalar›nda sensörler seviyesinde kabul edilirler. Kontrol ünitesi PLC veya PC gibi üst seviye kontrol sistemleri için arabirim vazifesi görür. Okuma ve yazma kafalar› ile haberleflme ve bunlar›n ilgili parametrelerinin ayarlanmas› bu arabirim üzerinden gerçeklefltirilir. PLC veya PC’den gönderilen komutlar fieldbus üzerinden kontrol ünitesine ve daha sonra da sistemde ba¤l› bulunan okuma ve yazma kafalar›na iletilirler. Al›nan yan›tlar ayn› yoldan PLC veya PC’ye geri ulaflt›r›l›r. RFID Sisteminin Çal›flma Frekans Aral›¤› Nedir? RFID flemsiyesi alt›nda toplanabilecek birçok farkl› çal›flma frekans aral›¤› mevcuttur. Her frekans›n kendine göre avantajlar› ve yo¤un olarak tercih edildi¤i farkl› sektörler vard›r. Temel olarak üç frekans kullan›lmaktad›r. Düflük frekans (LF) 125/250 KHz, yüksek frekans (HF) 13,56 MHz ve çok yüksek frekans (UHF) 2,45 GHz. OT / VT Düflük frekans (LF) 125/250 kHz Düflük frekansl› sistemler tipik olarak k›sa mesafeli uygulamalarda tercih edilirler. Etraftaki metallerden etkilenmez, su, ya¤ ve di¤er metal olmayan maddelerden de kolayca nüfuz edebilirler. Bu frekanslarda çal›flan etiketlerin (Tag) pahal› olmalar›, tekrar kullan›labilir olmalar›n› gerektirir. Fabrika otomasyonu, parça tan›ma, kapal› çevrim ürün takibi ve stok kontrol uygulamalar› için ideal çözümdür. Yüksek frekans (HF) 13,56 MHz Bu frekansta kullan›lan etiketlerin (Tag) içerisindeki bobinler daha küçük ebatl› oldu¤undan maliyetleri de düflüktür. Uygulama alanlar› daha çok lojistik amaçl›d›r. Etiketlerin uygun fiyatl› olmas›, yüksek adetlerde kullan›m›nda avantaj sa¤lar. Metal içine yerlefltirilemedi¤inden, makine otomasyonu uygulamalar›nda pek kullan›lmazlar. Ayn› zamanda 240 Otomasyon düflük frekansl› etiketlere göre bu etiketlerin okunma h›z› üç dört kat daha fazlad›r. toplam çevrim süresine etki eden di¤er faktörler de dikkate al›nmal›d›r. Çok yüksek frekans (UHF) 2,45 GHz Bu frekans›n etiketleri (Tag) bluetooth, mikrodalga f›r›nlar, telsiz telefonlar ve kablosuz modemler ile ayn› frekans aral›¤›nda çal›fl›rlar. Enerji beslemesi için pile ihtiyaç duymalar› ebat olarak büyük olmalar›na ve yüksek maliyetli olmalar›na sebep olur. Bu sebeple daha çok uzun mesafeli ve yüksek h›z gerektiren uygulamalar için tercih edilirler. Tipik olarak birkaç metrelik çal›flma mesafeleri söz konusudur. • Profibus, DeviceNet ve Ethernet gibi üst seviye haberleflme sistemlerinde, a¤›n yo¤unlu¤una ve haberleflme h›z›na ba¤l› olarak çevrim süreleri de¤iflebilir. • RFID sisteminin, sistemde kullan›lan PLC’nin çevrim h›z›ndan daha h›zl› çal›flmas› bir avantaj sa¤lamaz. • Okuma ve yazma kafas› ile etiket aras›ndaki veri transfer h›z› hesaba kat›lmal›d›r. RFID Sistemi Nas›l Seçilir? Çevrim Süresi Genel olarak bak›ld›¤›nda çal›flma frekans› ne kadar yüksek ise etiket içerisindeki bilginin okunmas› da o kadar h›zl› olur. Fakat Veri Transfer H›z› Her frekans›n ve her RFID sisteminin farkl› okuma ve yazma süreleri vard›r. Ayr›ca transfer edilecek verinin miktar› da transfer süresi ile orant›l›d›r. Örne¤in; 125 kHz’lik bir sistem saniyede 40 Byte okuma ve 120Byte’l›k yazma ifllemi gerçeklefltirirken, yüksek frekansl› bir sistem (13,56 OT / VT MHz) saniyede 130/230 Byte’l›k ifllemleri gerçeklefltirebilir. Bu süreye ilaveten haberleflme sisteminde ve PLC’deki ifllem süreleri de hesaba kat›lmal›d›r. Bu hesap do¤ru ürün ve sistemin seçiminde, özellikle hareket halindeki (on the fly) okuma ve yazma uygulamalar› için büyük önem tafl›r. Tipik olarak okumak istenilen veri miktar› artt›¤›nda, okuma süresi de uzayacakt›r. Otomotiv Sektöründe RFID Uygulamalar› Etiket Geçifl H›z› Geçifl h›z› okuma ve yazma kafas› ile etiket (Tag) aras›ndaki veri aktar›m süresi ve okuma ve yazma kafas›n›n etki alan›n›n geniflli¤i ile hesaplan›r. Okuma ve yazma kafas› ne kadar büyük olursa etki alan›n›n geniflli¤i de o kadar büyük olur. Böylece etiketin etki alan› içerisinde kalma süresi artaca¤›ndan geçifl h›z› da art›r›labilir. Ayr›ca etiket ile okuma ve yazma kafas› aras›ndaki mesafede geçifl h›z›na etki eden di¤er bir faktördür. Montaj ‘Tier1’ olarak adland›r›lan tedarikçilerden gelen ve ana firmadaki montaj hatt› ile senkronize ilerleyen ürünlerin (örn. tampon) do¤ru s›ra ile geldi¤inin kontrolünde RFID sistemi kullan›l›r. Vmax= Okuma Alan› Geniflli¤i (m) Okuma Süresi (s) 242 Otomasyon Boyahane RFID sayesinde, araç gövdeleri tüm boyama süreci boyunca izlenirler. Yüksek s›cakl›¤a dayan›kl› (200°C), kostik ve afl›nd›r›c› kimyasallardan etkilenmeyen özel etiketler (Tag) kullan›l›r. Montaj Montaj hatt›n›n en bafl›nda araç üzerine bir etiket (Tag) yerlefltirilir. Tüm montaj ve test ifllemlerine ait (örn. fren testi) veriler bu etiketlerde hat boyunca tafl›n›r. Montaj› tamamlanan araçtan geri al›nan etiket silinerek hatt›n bafl›nda yeni bir araca tak›l›r. Kaynak Araç gövdesi kaynak fikstürleri üzerine yerlefltirilen parçalar›n birlefltirilmesi ile meydana gelir. Kaynak fikstürleri üzerine yerlefltirilen etiketler sayesinde daha önce gerçeklefltirilen ifllemlere ve bunlar›n sonuçlar›na ait veriler sonraki istasyonlara aktar›l›r. AGV’ler (Automatic Guided Vehicles) Baz› otomobil fabrikalar›nda parçalar› montaj istasyonlar›na tafl›mada AGV’ler (otomatik ilerleyen sürücüsüz araçlar) kullan›l›r. Belli aral›klarla zemine yerlefltirilen etiketler ve araç üzerindeki okuma kafas› sayesinde, AGV son okunan etiketteki bilgiye göre konumunu tespit ederek hedefine do¤ru ilerler. OT / VT Araç ‹çinde Ekranlara Sahip Kablosuz Filo Yönetim Sistemi Almer Otomasyon Birçok filo yönetim uygulamas› sayesinde kablosuz haberleflme teknolojisi tafl›mac›l›k sektöründe vazgeçilmez hale gelmifltir. Gerçek zamanl› araç takip ve izleme, filolarda verimlili¤i, güvenli¤i ve emniyeti art›rmak için önemlidir. Sadece yönetime arac›n bulundu¤u yer bilgisi, sürüfl süreleri, bekleme süreleri ve servis kay›tlar› bilgilerini gerçek zamanl› olarak sunmaz, ayn› zamanda araç içindeki ekranlarla sürücülerin daima gerçek zamanl› bilgilerle donat›lmas›n› sa¤lar. Sistem Gereksinimleri Tafl›mac›l›k uygulamalar›nda verimli bir yönetim sistemi elde etmek için, firma yönetimi güçlü ve ifllevsel olmas›n›n yan›nda kullan›m› da kolay olan geliflmifl bir çözüm uygulamak istemektedir. Haritalara ekran üzerinden ulaflmak ve ayn› anda birden fazla arac› ekranda görme ihtiyac› duymaktad›rlar. Dahas›, ayl›k gidilen mesafe, ortalama/azami h›zlar, ziyaret edilen flehirler, sürüfl süreleri, bekleme süreleri vb. hakk›nda detayl› kay›tlar elde etmek istemektedirler. • Araç bilgilerinin gerçek zamanl› gösterilmesi • Rota düzenleme • Parametre/bilgi girifli • Servis kay›tlar› • Araç yönetimi-denetimi • Araç izleme kay›tlar›-denetimi • Araç periyodik bak›m kay›tlar› • Periyodik istatistikler Sonuç Bu projenin baflar›s›, kamyon, otobüs, araba, tren gibi de¤iflik araçlardan bilgiyi toplay›p, baflar›s› kan›tlanm›fl teknoloji ve servis imkân›yla tek bir yap› alt›nda toplamas›nda yatar. Ayr›ca, bu çözümü uyguland›ktan sonra afla¤›daki faydalar da elde edilmifltir: • Artan üretkenlik • Gerçek zamanl› takip • K⤛t ifllerinin büyük ölçüde azalmas› • Azalan yak›t faturalar› • ‹zinsiz araç kullan›m›na son verilmesi Sistem Diyagram› Ulafl›m ve Tafl›mac›l›k 244 Otomasyon Sistem Tan›m› Filo yönetim sistemi, arac›n içinde bulunan UNO-2053E’ye ba¤l› bir adet FPM-3060G düz ekranl› monitör ve ak›ll› kart okuyucudan oluflmaktad›r. UNO-2053E, ak›ll› kart okuyucudan servis bilgilerini alarak kontrol merkezine yollamaktad›r. Bu s›rada araç GPS arac›l›¤› ile uydudan takip edilir ve bu bilgi hem kontrol merkezine hem de araç içindeki sürücüye gönderilir. Bu yolla, yönetim arac›n koordinatlar› hakk›nda devaml› bilgilendirilirken, sürücü de güncellenmifl yol, güvenlik ve hava durumu bilgilerine FPM-3060G üzerinden ulaflabilir. 17-20 Mart 2011 3. Hall C100 H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K CPX Tip Valf Adalar› Entegre Otomasyonun Simgesi Festo Pnömatik, elektrik ve hareket ö¤eleriyle gerçeklefltirilen genifl kapsaml› fonksiyon entegrasyonu sistem maliyetlerini %20, kurulum sürelerini de yüzde 60’a kadar azaltarak daha yüksek verime ve enerjinin daha rand›manl› kullan›lmas›na katk›da bulunuyor. Valf adalar›na yönelik elektriksel terminal CPX, 21. yüzy›l›n entegre edilmifl otomasyonun bir simgesi haline geldi. fiu ana kadar dünya genelinde 10 bin’den fazla sistemin kurulmufl olmas› bunun en aç›k göstergesi. Tüm sistemlerin ortak özelli¤i yüksek modülarite ve uygulama esnekli¤i; bu sayede hareket kontrolü, güvenlik ve ar›za arama da dahil olmak üzere birçok fonksiyon entegre edilebiliyor. Elektriksel terminal CPX yayg›n olarak kullan›lan tüm endüstriyel seri haberleflme ve ethernet sistemleri ile firmalara özgü kurulum standartlar›na uyum sa¤layabiliyor. Çevrim sürelerini maksimum yüzde 30 nispetinde, hava tüketimini de maksimum yüzde 50 oran›nda azaltan merkezi, da¤›n›k ve karma esasl› olmak üzere üç ayr› kurulum konsepti mevcut. Pnömatik, elektrik ve motion (hareket) ö¤eleriyle gerçeklefltirilen genifl kapsaml› fonksiyon entegrasyonu sistem maliyetlerini yüzde 20, kurulum sürelerini de yüzde 60’a kadar azaltarak daha yüksek verime ve enerjinin daha rand›manl› kullan›lmas›na katk›da bulunuyor. Elektriksel eksenlerin kontrolü Hareket kontrolü, güvenlik veya ar›za arama fonksiyonlar›n›n ger- 246 Otomasyon çeklefltirilmesi için CPX sistemine özel teknoloji modülleri entegre ediliyor. Bu sayede iflletme içi kurulumda zaman ve maliyet tasarrufu sa¤lan›yor. CPX örne¤in entegre kontrollü I/O sistemi olarak ba¤›ms›z çal›flabiliyor çünkü basit Gateway fonksiyonundan operatör paneline kadar tek modüller makine dahilinde IP 65 arac›l›¤›yla iletiflimi sa¤l›yor. CoDeSys operatör paneli ile bir kontrol sisteminin direkt makineye montaj› mümkün. Böylece kurulum maliyeti azal›yor, ön ifllemler ve hatta komple ba¤›ms›z kontrol imkan› 17-20 Mart 2011 2. Hall D190 H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K sa¤lan›yor. CPX modülleri biçiminde düzenlenmifl çok eksenli elektriksel kontrol ö¤eleri tek eksen olarak maksimum 31 elektriksel tahrik sistemini veya 2,5 D enterpolasyonlu maksimum sekiz senkronize ekseni CANopen üzerinden kontrol edebiliyor. Buna bir de oransal veya servo pnömatik uygulamalar›n›n modülleri eklenebiliyor. Soft Stop tip elektriksel son konum regülasyonu iki sabit son konum aras›nda h›zl› ve sars›nt›s›z sürüfl gerçeklefltirerek yüzde 30 oran›nda daha h›zl› bir çevrim ve ayn› oranda hava tasarrufu sa¤l›yor. Pnömatik tahrik sistemlerine yönelik pozisyon kontrol sistemi, CPX ile entegre edilebilen bir di¤er modülü oluflturuyor. Dünya çap›nda benzeri bulunmayan bu entegrasyon baflar›s› sayesinde tesis otomasyonu önemli ölçüde yal›nlafl›yor. Bas›nç ve ›s› derecesi kontrolü CPX/MPA ve CPX/VTSA sistemlerindeki fonksiyon entegrasyonu pnömatik ve elektriksel hareketlerin kontrolü yan› s›ra art›k bas›nç ve ›s›lar›n ölçülmesi ve regülasyonuna da yöneliyor. Ölçme mo- Örnek niteli¤inde fonksiyon entegrasyonu: Hareket kontrolü, güvenlik veya ar›za arama fonksiyonlar› CPX sistemleriyle sadece fabrika de¤il bilakis proses otomasyonunda da mümkün. Burada ilaç sektöründe, kontrol kabininde bir uygulama gösterilmifltir. dülleri sayesinde pnömatik silindirler zaman ve mekan tasarrufu sa¤layan birer sensöre dönüflüveriyor. Strok bafllang›c›ndan bitifline kadar tek hamlede ölçme yap›labiliyor. Dört adet sensörlü entegre bas›nç ölçme modülleri alan içi tek modüllerin yerine geçiyor. Dört termo eleman›na yönelik ›s› ölçme modülleri veya re- zistans modülleri IP 65 s›n›f›na uygun olarak yerinde çözümler sa¤l›yor. Böylece montaj alan›ndan ve kurulum süresinden tasarruf edilmifl oluyor. CPX/VTSA ve güvenlik fonksiyonlar› CPX tip elektriksel terminal ile VTSA tip esnek uygulamal› valf Katma de¤er: Patchwork otomasyonu yerine entegre otomasyon 21. yüzy›lda entegre otomasyon 248 Otomasyon 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K “CPX ile otomasyon alan›ndaki fonksiyon entegrasyonu aflamalar kaydediyor. Dünya genelinde 10.000’den fazla kurulu sistemde kurulum maliyetleri düflmüfl, çevrim süreleri k›salm›fl, bas›nçl› hava tüketimi hissedilir ölçüde azalm›flt›r.” Eberhard Klotz, Leiter Promotion Concepts Products and Technology, Festo adas› birbiriyle kombine edilebiliyor. VTSA, dört farkl› valf ebad›n› bir araya getirebilen ilk valf adas› olarak biliniyor. Daha önemlisi ise valf adas›n›n güvenlik fonksiyonlar›: Bunlar PL d performans düzeyine kadar ulaflabiliyor ve flu konularda çözümler sa¤l›yor: • Anahtarlanabilen pilot havas› sayesinde beklenmedik çal›flmaya karfl› koruma, • Tersindirme, • Hava tahliyesi, • Devre d›fl› b›rak›labilen bas›nç ve voltaj bölgeleri. Uygulama esnekli¤i: CPX sistemlerinin direkt makineye montaj› kurulumu kolaylaflt›r›r, tesisin verimini art›r›r. CPX/VTSA destekli güvenlik fonksiyonlar›: Valf adas›n›n güvenlik fonksiyonlar› PL d performans düzeyine ulafl›yor. 250 Otomasyon Müflteri ihtiyac›na özel çözümler Kontrol kabinleri ve montaja haz›r sistemler gibi müflteri ihtiyac›na özel çözümlerde de Remote I/O [uzaktan kumandal› girifl/ç›k›fl] ve valf adas› donan›ml› CPX tip otomasyon platformunun olmamas› art›k düflünülemiyor. CPX platformu tümü önceden haz›rlanm›fl bir alt sistemin parças› olarak uygulay›c›lara kurulum, montaj ve zaman aç›s›ndan tasarruf sa¤l›yor. Yüksek modülarite endüstriyel seri haberleflme girifli bafl›na 512 I/O’y› mümkün k›l›yor. Bu sayede 128 valf bobini ve buna ilaveten maksimum sekiz bas›nç ve voltaj alan› modülü monte edilebiliyor. 3 metre gibi rekor bir uzunlukta gerçek bir rand›man art›fl› elde ediliyor. 17-20 Mart 2011 2. Hall D100 H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K Toplam Sahip Olma Maliyetini Düflüren Filtrasyon Teknolojisi Bosch Rexroth Filtre elemanlar› ve tüm filtrelerden, kapal› filtreleme ve sudan ar›nd›rma sistemlerine kadar büyük bir aral›¤› kapsayan hizmetler, hemen hemen tüm uygulamalar için ideal çözümler sunmaktad›r. 252 Otomasyon Köklü bir gelene¤e sahip K. & H. Eppensteiner firmas›n›n bünyesine kat›lmas›yla Rexroth, sahip oldu¤u en geliflmifl hidrolik ürün program›n›, yüksek kalitede bir filtre teknolojisi ile gelifltirdi. Rexroth, endüstriyel hidrolik, mobil makineler ve proses mühendisli¤i sektörlerine filtrasyon ve temizleme sistemleri üretmektedir. Filtre elemanlar› ve tüm filtrelerden, kapal› filtreleme ve sudan ar›nd›rma sistemlerine kadar büyük bir aral›¤› kapsayan hizmetler, hemen hemen tüm uygulamalar için ideal çözümler sunmaktad›r. Sonuç olarak tüm ürün ve çözümleri ile Rexroth, uluslararas› standartlarla uyumlu filtre teknolojisinin teknik avantaj›n› her uygulamada orijinal makine üreticisi için ortaya koymaktad›r. Buna ilaveten, uyum içinde çal›flan global sat›fl ve servis a¤› ile müflterilerine h›zl› ve do¤ru hizmet sa¤lamaktad›r. Fabrika Otomasyonu Fabrika otomasyonunda kullan›lan ak›flkanlar, hidrolik sistemler ve ya¤lama devreleri için mineral ve atefle dayan›kl› ya¤lardan talafll› imalatta kullan›lan su bazl› so¤utma ya¤lay›c›lar›na kadar genifl bir spektrumdad›r. Sadece bulunulan ortama göre uygun seçilmifl filtre ve temizleme sistemleri ile uygulama do¤ru bir flekilde yap›labilir. Bu noktada yap›lacak yanl›fl bir tespit, yüksek bir hasar riski tafl›maktad›r. Oldukça kir- H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K lenmifl iflletim s›v›s›, iflletmenin ve makinelerin verimlili¤i ve hassasiyetini düflürecektir. Böyle bir durum, s›kl›kla sistem elemanlar›n›n daha çabuk bozulmalar›na yol açar. Buna karfl›l›k, Rexroth filtreleme teknolojisine yap›lacak olan yat›r›m, kullan›c› için toplam çal›flma maliyetini önemli bir oranda düflürecektir. Uygun flekilde yap›lacak olan temizlik ifllemleri servis süresini uzatacak ve iflletme maliyetini düflürecektir. Ayn› zamanda, sisteme ba¤lanabilen sensörler ile online iflletme ak›flkan›n› kontrol imkan› bulunmaktad›r. Uzaktan eriflim ile servis departman›, kirlenme seviyesini, filtre kullan›m suresini, s›z›nt›y› ve su miktar›n› herhangi bir zamanda kontrol edebilmektedir. Otomatik ikaz sinyalleri ile sistemde kritik seviyelere ulafl›lmadan kullan›c› uyar›l›r. Bu izleme sistemi, bak›m için gerçeklefltirilen kesintilerin planlanabilirli¤ini art›r›r. Böylece gereksiz imalat durufllar› ortadan kald›r›lm›fl olur. Amaç: Verimlili¤i yüksek filtre teknolojisi sayesinde toplam sahip olma maliyetini azaltmakt›r. lemi yap›lmas› gerekti¤inde, genellikle makinenin servis merkezlerine götürülmesi gerekir. Bu da uzun süreli durufllara sebebiyet verecektir. Özellikle, hasat zaman› ya da inflaat s›ras› gibi s›k›fl›k bir zamanda meydana gelen böyle aksakl›k büyük bir risk oluflturur. Rexroth filtreleri hem aç›k hem de kapal› hidrolik sistemlerinde ve ya¤lama devrelerinde güvenle kullan›labilir. Rexroth, kompakt filtrelerde geliflmifl üretim metotlar› ve malzeme kullan›r. Böylece birçok uygulama ve hidrolik sistem için uygun çözümler gelifltirilir. Bu teknoloji sayesinde ak›flkan kalitesi devaml› izlenir ve mobil uygulamalar için de ikaz mesajlar› ile takip edilir. Müflterilere, belirlenen s›n›r de¤erlerinin farkl› çal›flma koflullar›nda gözlenmesi imkan› verir. Böylelikle uzun kullan›m ömrü ve düflük bak›m maliyetleri de garanti edilmifl olur. Proses Mühendisli¤i Çelik üretiminde, haddehanelerde, ka¤›t fabrikalar›nda ve güç türbinlerinde sürekli üretim yük- Mobil Sistemler Mobil makinelerin hidrolik sistemi ve hidrostatik tahrik sisteminde kullan›lan ak›flkan genellikle yüksek bas›nç alt›nda çal›fl›r. Özellikle mobil uygulamalarda, sistemin süreklili¤i büyük önem tafl›maktad›r. Hidrolik ak›flkan›n de¤iflimi gibi detayl› bir bak›m ifl- Otomasyon 253 H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K 16/40 FKE serisi fitlerler maksimum bas›nc 16/40 bar, maksimum debi 2000 l/dak sek verimlili¤in anahtar›d›r. Hidrolik ve ya¤lama sistemlerinin temizli¤i, iflletmenin mevcudiyeti ve süreklili¤i için en önemli ön koflullardan biridir. Yüksek verimli filtreleme sistemleri, bak›m aralar›n› uzat›r ve böylece yat›r›m›n geri dönüflü h›zland›r›lm›fl olur. Yüksek s›cakl›kla çal›fl›lan baz› özel iflletmeler genellikle özel hidrolik s›v›lar› kullan›rlar. Bu atefle dayan›kl›, ›s› dengeleme özelli¤ine sahip sentetik s›v›lar›n, filtre teknolojisinden beklentileri yüksektir. Bu beklentiler, sadece yüksek verimlili¤e sahip filtre malzemesi ve güvenilir filtreleme sistemlerinin birlikte kullan›lmas› ile karfl›lanabilir. 254 Otomasyon Yeni sistem Tonlarca kapasitede, büyük miktarlarda hidrolik ak›flkan›n temizlenmesi ve sudan ar›nd›r›lmas› için VacuClean® sistemi ideal çal›flma flartlar› sa¤lamaktad›r. Operatörler, de¤iflik çal›flma koflullar› için, sabit ya da mobil üniteleri kullanabilir. Dakikada 80 litre ak›fl h›z› ile Rexroth VacuClean® ya¤ bak›m, h›zl› temizleme ve sudan ar›nd›rma sistemleri endüstri standard› olmufltur. Patentli sistem, güvenli bir flekilde suyu, havay›, gazlar› ve hatta küçük kat› maddeleri hidrolik ya¤dan, ya¤lama ya¤›ndan ve di- ¤er iflletme s›v›lar›ndan bir ad›mda uzaklaflt›r›r. VacuClean® sistemi suyu, havay› ve gazlar› iflletme s›v›lar›ndan vakum koflullar›nda bas›nç azaltma yöntemiyle ayr›flt›r›r. Ayr›ca ilave entegre filtreler ile partikül filtrasyonu da yap›labilir. Ya¤ bak›m sistemi, özellikle birkaç tonluk tank kapasitesine sahip iflletmelerde ya da büyük sistemlerde kullan›m için uygundur. Kullan›ma göre, kullan›c› bu güçlü sistemi isterse sabit bir ünite olarak merkezi kayna¤a entegre edebilir ya da farkl› devrelerde hareketli bir sistem olarak kullanabilir. H‹DROL‹K / PNÖMAT‹K Çevreye Duyarl› Hidrolik Eksen Kontrol Çözümü Can Tolga Bizel Proje Yöneticisi Siemens Çevreci bir çözüm olan bu sistem, 4 kadranl› kapal› yap›s› sayesinde sistemin enerji dönüflümü yapmas›na olanak vererek, kullan›lmayan at›l enerjnin geri dönüflümüne izin vermektedir. Yani, sistem rejeneratif çal›flmaktad›r. Endüstrinin birçok konusu içinde performans ve düflük enerji tüketimi aras›nda çok iyi bir denge kuran ve içerisinde kullan›ld›klar› makine performans›n›, enerji tasarrufunu art›ran, çevreci bir Hidrolik Eksen Kontrol çözümü oluflturuldu: SimoHyd® Hidrolik sistemlerin en önemli sorunlar›ndan biri; kullan›lan yön valfi, h›z ayar valfi, bas›nç ayar valfi gibi k›s›c› kontrol elemanlar›n yüzünden hidrolik ya¤›n ›s›nmaktan kaynaklanan özelli¤ini yitirmesi sorunudur. Bu durumda kullan›lan ya¤›n geri dönüflümü iflletmelerde çok önemli bir sorundur. ‹çerisinde valf olmayan ve sistemdeki ya¤› ›s›tmadan y›llarca kullanabilecek bir çevreci bir çözüm: SimoHyd® • Klasik Hidrolik yap›ya göre yüzde 70 daha az ya¤ ihtiyac› vard›r. Klasik hidrolik sistemlerin enerji kayb› ›s›nan hidrolik ya¤›ndan ve 256 Otomasyon tank›ndan izlenebilir. Oysa SimoHyd® verimli çal›flmas› sayesinde ›s› olarak bir enerji a盤a ç›karmaz bu sebepten dolay› hidrolik tank› hiçbir zaman ›s›nmayan bir çözümdür. Çevreci bir ç ö z ü m olan SimoHyd®, 4 kadranl› kapal› sistem yap›s› sayesinde sistemin enerji dönüflümü yapmas›na olanak vererek, kullan›lmayan at›l enerjnin geri dönüflümüne izin vermektedir. Yani, sistem rejeneratif çal›flmaktad›r. (Pompa modunda çal›fl›rken sisteme enerji aktarmakta, motor modunda çal›flarak sistemden enerji depolamaktad›r.) • Diferensiyal silindirlerdeki hacim farklar› hidrolik akümülatörlerle giderilebilir. • Simotion kontrol devresiyle istenen h›z ve bas›nç profilleri izlenebilir. Dura¤an haldeyken bile bas›nç ayar› yap›labilir. • Yüksek debilerde birimler tek bir hareket merkezinden sa¤lanabilir. Miktar de¤iflimi kademesiz olarak 0…900 l/dak. aras›nda mümkündür SimoHyd® çok sessiz bir çözümdür. Sistemin çal›flma sesi insan ses seviyesinden daha fazla de¤ildir. Ses kirlili¤i yaratmaz. Simotion Mekanik komponentlerin teknoloji fonksiyonlar›n› içerisinde bulunduran ileri düzeyde bir hareket kontrol sistemidir. Mühendis- lik platformu Yüksek düzeyli programlama tekniklerini içerecek flekilde düzenlenmifltir. SimoHyd® çözümünü içerisinde standart Teknoloji Objeleri gibi özellikler bulundurmaktad›r. Kullan›m Alanlar› Rüzgar jeneratörleri, uçufl simülatörleri, mobil kald›r›c›lar ve tafl›y›c›lar, metal flekillendirme makineleri, ka¤›t ve tekstil makineleri, plastik iflleme makineleri, yang›n söndürme ve çöp kamyonlar›, a¤aç iflleme makineleri. Özet: Kapal› devre 4 kadranl› uygulamalarda, Motor uygulamalar›nda, Enerji tasarrufu yüzde 70 dolay›nda, ihtiyaç duyulan ya¤ hacminden yüzde 90’a kadar tasarruf, Tek Ünite ile 900 l/dak’ya kadar verim, Büyük debilerde de çok yüksek dinamizm sa¤lar, Daha az miktarda valf, ba¤lama plakas›, boru, hortum, ba¤lant› eleman› Kadran köflelerinde bas›nç fark› oluflmad›¤›ndan; servo, h›z ayar vaya oranlama valflari gibi elemanlara gerek duyulmamaktad›r. Enerji tasarrufu gerçekleflir. Bu sayede ya¤ so¤utma sistemine gerek duyulmaz. Otomasyon 257 H‹DROL‹K/PNÖMAT‹K Hidrolik Silindirlerde Pozisyon Ölçüm Uygulamalar› Balluff Dizaynda de¤ifliklik yap›lmadan eski standard›n yerine yeni standart yerlefltirilebilir. Yeni versiyonda art›r›lm›fl performans özellikleri ile donat›lm›flt›r ve hizmet gerekli ise bu yeni versiyon tercih edilmelidir. Balluff’un hidrolik silindirlerin içine yerlefltirilmifl rod dizayn› fleklindeki yer de¤ifltirme trandüserleri y›llard›r pozisyon uygulamalar›nda güvenilirli¤ini kan›tlam›flt›r. Manyetoresistif çal›flma prensibi çok s›k› bir flekilde kapat›lm›fl gövdeler içine yerlefltirilebilir anlam›na gelmektedir. Pozisyon bilgisi manyetik alan arac›l›¤›yla gövde boyunca al›n›r ve iç k›s›mdaki sensöre iletilir. Micropulse transdüserlerin son nesil BTL7 serisi daha iyi teknik özellikler ve ek fonksiyonlar sunuyor. Balluff birçok çeflitli yap›da Micropulse transdüser yap›s› sunmaktad›r. Gezici veya s›k› magnetle kullan›lan ve profil gövde diye adland›r›lan ve ölçme eleman› alüminyum ekstürsiyon ile korunan transdüserler makine çerçevelerinde kullan›lmaya uygundur. Rod tipindekiler ise hidrolik silindirler için dizayn edilmifllerdir. Ölçme eleman› 600 bar bas›nca dayan›kl› paslanmaz çelik tüp içine yerlefltirildi¤i için rod k›sm› silindir içindeki bas›nçl› bölgeye direkt olarak yerlefltirilebilir. Yeni micropulse 7 serisi standart ve high end versiyonlara uygundur. Standart versiyonlar geçmiflteki BTL serileri ile kurulum ve fonksiyon bak›m›ndan yüzde 100 uyumludur. Dizaynda de¤ifliklik yap›lmadan eski standard›n yerine yeni standart yerlefltirilebilir. 258 Otomasyon Yeni versiyonda art›r›lm›fl performans özellikleri ile donat›lm›flt›r ve hizmet gerekli ise bu yeni versiyon tercih edilmelidir. Yeni özelliklerden biri de çal›flma durumunu gösteren ve görsel olarak hata bulma özelli¤i sa¤layan LED’leri de içermektedir. Teknik geliflmelerin aras›nda 7600 mm’ye kadar uzat›lm›fl stroke uzunluklar› da bulunmaktad›r. Konnektörlü versiyonlar›na ek olarak IP68 s›n›f›na sahip kablolu tip sunulmaktad›r. Sadece yüzde 0.01 olan non lineerite daha fazla do¤ruluk anlam›na gelir. High end versiyonda micropulse pozisyon ve h›z bilgisini veren konfigüre edilebilen dual ç›k›fl› vard›r. ‹lki 0.0003 m/s’nin alt›ndaki yavafll›ktaki hareketlerin dahi izlenmesine izin verir. 2. ak›m ç›k›fl› ise iki ayr› iflletim ünitesinin birlefltirilmesine izin verir. Parametre ayarlar›, sistemlerin bafllat›lmas› ve programlanmas› USB arabirimi kullan›larak laptop ve PC üzerinden yap›labilir. 17-20 Mart 2011 3. Hall A110 GÜÇ ELEKTRON‹⁄‹ Çift Kanal IGBT Sürücü ile Geleneksel Sürücülerden Üç Kat Fazla Servis Ömrü Semikron Güç ve sinyal iletimi bu amaca uygun tasarlanm›fl, düflük ba¤lant› kapasitesine ve di¤er standart IGBT sürücülere göre %25 daha yüksek gerilim direncine sahip trafolar ile yap›l›r. IGBT'ler için gerekli kontrol gerilimleri ikinci tarafta stabilize edilerek, düzgün ve güvenilir IGBT modül kontrolünü sa¤lar. 260 Otomasyon Yeni SKYPER 42.400 ile 2000 Amper aras› IGBT modülleri kontrol etmek için kullan›lan son derece sa¤lam bir sürücüdür. Ar›zalar aras› süresi (MTBF) iki milyon saatten fazla olan bu sürücünün servis süresi, standart IGBT sürücülerin üç kat›d›r. Optimize edilmifl yerleflim düzeni, elektromanyetik ekranlama ve entegre k›sa-darbe bast›rma gibi benzersiz özellikleri ile d›flar›dan gelebilecek etkilere karfl› korumay› garantilemektedir. SKYPER 42 sürücüsü 50μC‘a kadar flarj etme özelli¤i ile 1.5MW ‘a kadar olan invertör sistemlerinde kullan›labilmesine imkan sa¤lar. Kontrol sisteminin sa¤laml›¤› sürücü taraf› ile bafllar. SKYPER 42 sürücüsü, parazitsiz 15V’ta anahtarlama yapar ve istenmeyen darbe giriflimini engelleyen k›sa-darbe bast›rma devresi entegre edilmifltir. Güç ve sinyal iletimi bu amaca uygun tasarlanm›fl, düflük ba¤lant› kapasitesine ve di¤er standart IGBT sürücülere göre %25 daha yüksek gerilim direncine sahip trafolar ile yap›l›r. IGBT'ler için gerekli kontrol gerilimleri ikinci tarafta stabilize edilerek, düzgün ve güvenilir IGBT modül kontrolünü sa¤lar. Optimize üretim kavram› ve korumal› PCB, EN standard›nda belirtilen parazit ba¤›fl›kl›k seviyelerinin yüzde yüz üzerinde art›fl sa¤latmaktad›r. Tüm gelifltirme süreci boyunca yap›lan kapsaml› kalite önlemleri ve uygulama koflullar› göz önüne al›nmas› sayesinde, MTBF de¤eri SN29500’de belirtilen de¤erden iki milyon saatten fazla bir de¤er elde edilerek, SKYPER 42 sürücüsünün standart bir IGBT sürücüden üç kat daha fazla uzun ömürlü oldu¤unu gösterir. SKYPER 42, 600V,1200V ve 1700V IGBT modülleri için iki kanall› bir IGBT sürücüsüdür. Maksimum ç›k›fl ak›m› 150mA ve maksimum anahtarlama frekans 100kHz ile 2000A kadar olan IGBT modüllerini sürmek için uygundur. Entegre güç ve sinyal transformatörlerinin kullan›m› ile, müflteriler art›k sürücü IC’lerde ihtiyaç duyulan pahal›, ayr›k izolasyon çözümleri veya ilgili korumalar› dahil etmek zorunda kalmayacaklard›r. Entegre güç ünitesi 15V girifl geriliminden +15/-8V kap› gerilimini üretmektedir, yani müflterinin hiçbir ek güç devresine ihtiyac› yoktur. Sisteme kolay entegrasyon, SKYPER 42 adaptör kartlar› kullan›m› sayesinde mümkündür. IGBT tetikleme simetrik ve paralel ba¤l› modüller durumunda da her bir yonga için ayr› ayr› sinyaller ile tafl›nmaktad›r. Bu, ak›m ve gerilim tepelerini azalt›r ve h›zl› anahtarlanan IGBT yongalar›n›n sundu¤u yeni imkanlar›n tam olarak kullan›lmas›na imkan vererek son derece verimli modül kontrolü sa¤lar. Afl›r›gerilimin (over-voltage) bast›r›lmas› için aktif-kesme (clamp) gibi ek tedbirlere gerek yoktur. SKYPER 42 sürücüsü, y›llardan beri pazarda mevcut olan SKYPER 32 ve 52 sürücülerinin tecrübesine dayanarak gelifltirilmifltir. Çeflitli sanayi alanlar›ndaki temel gereksinimler; düflük ›s› birikmesi, d›fl parazitlere karfl› yüksek direnç, kompakt boyutlar ve kolay entegrasyon gibi ihtiyaçlar yeni sürücünün gelifltirilmesinde göz önüne al›nd›. Sonuç olarak SKYPER 42, benzerlerinden daha yüksek servis ömrüne sahip, güvenilir bir çift kanal IGBT sürücüdür. fiALT Yük Transferinde Do¤ru Ürün Transfer fialteri Elektrik Müh. / Elektronik Tek. Metehan Kaplan Gülboy Mühendislik Transfer flalterleri kal›c› tip 3 sabit pozisyona sahiptir ve sadece transfer an›nda enerjiye ihtiyaç duyarlar. Dolay›s› ile gerilim dalgalanmalar›ndan etkilenmezler, termik tüketimleri düflüktür ve güvenli çal›flma sa¤lar. Kontaktörlerde ise mekanik olarak sabit pozisyon yoktur, bobinin sürekli enerjilenmesi gerekir, dolay›s› ile gerilim düflmelerinden etkilenebilir, kontak s›çramas› meydana gelebilir. 262 Otomasyon Bobin Kumandal› ve Motor Kumandal› Transfer fialterleri Gülboy, geçti¤imiz 3 y›l içerisinde verdi¤i ücretsiz e¤itimler ile flebeke jeneratör transferi için özel olarak tasarlanm›fl (ATyS) transfer flalterleri hakk›nda sektörün bilgilenmesini sa¤lam›fl ve güvenli olarak yük transferinin sa¤lanmas› için, do¤ru ürün olan “transfer flalteri'nin” kullan›m›n› da yayg›nlaflt›rm›flt›r. Bu konuda proje firmalar›, taahhüt firmalar› ve pano üreticileri ile ortak çal›flmalar yürütmüfltür. Otomatik transfer konusunda güvenilir, h›z- l› transfer yapabilen ve kullan›m› kolaylaflt›racak 40 A'den 3200 A'e kadar bobin kumandal› veya motor kumandal› ATyS otomatik transfer flalterleri, kullan›c›lar›n hizmetine sunulmaktad›r. Motor Kumandal› Transfer fialterleri > ATyS 3s Serisi Motorlu Transfer fialterleri (IEC 60947-3) ATyS 3s serisi flalterler, 125 A ile 3200 A aras›nda, kuru kontakla uzaktan kontrol edilebilen 3 veya 4 kutuplu motor kumandal› trans- 17-20 Mart 2011 3. Hall B150 fiALT çifl süresi sa¤lanm›flt›r. Çal›flma prensibi olarak genel ATyS ürünleriyle ayn› olup iki flalterin elektriksel ve mekanik olarak kilitlenmesi ile tek bir flalterde transfer ifllemi gerçeklefltirmektir. ATyS fer flalterleridir. Üst üste oturan, birbirleri aras›nda elektriksel ve mekanik kilitlenmifl 2 flalterin birlefltirilmesiyle oluflur. ATyS 3s serisi, yük alt›nda açmakapama yapabilen, uzaktan kumanda veya elle kumanda edilebilen güvenli geçifl sa¤layan flalterlerdir. Ayr›ca ATyS 3s serisi ile birlikte, otomatik transfer ünitesi ile kullan›labilir ve sistem, otomatik transfer sistemi haline getirilebilir. > ATyS 6e Otomatik Transfer fialterleri (IEC 60947-6-1) ATyS 6e serisi flalterler, 125 A ile 3200 A aras›nda, 3 veya 4 kutuplu motor kumandal› otomatik transfer flalterleridir. Üst üste oturan birbirleri aras›nda elektriksel ve mekanik kilitlenmifl 2 flalterin birlefltirilmesiyle oluflur. ATyS 6e serisi, yük alt›nda açmakapama yapabilen, transfer ifllemini kaynak durumlar›na göre otomatik olarak sa¤layan, istendi¤inde programlanabilir giriflleri kullan›larak uzaktan kumanda edilebilen veya elle kullan›ma imkan veren, güvenli geçifl sa¤layan flalterlerdir. Bobin Kumandal› Transfer fialterleri Yeni seri AtyS M seride bu kolayl›klar›n d›fl›nda motor yerine bobin kullan›larak daha h›zl› bir ge- 264 Otomasyon ATyS M 3s serisi flalterler, kuru kontakla uzaktan kontrol edilebilen, ATyS M 6s ve 6e serileri otomatik olarak transfer ifllemini gerçeklefltirebilen, tüm amperajlarda flebekeden jeneratöre veya jeneratörden flebekeye 180 ms. içinde transfer ifllemini yapan monofaze veya trifaze 40,63,80,100,125 ve 160 A olarak imal edilen ve 10.000 açma kapama yapabilen transfer flalterleridir. Yeni M serisi ile beraber, 2 kutup, 3 kutup veya 4 kutuplu olarak, transfer flalterleri ürün yelpazesi 40 A ile 3200 A aras›nda piyasaya sunuldu. ATyS M Kontaktörlü ve T.M. fialterli Transfer Sistemleri ile Transfer fialterinin (ATyS) Karfl›laflt›r›lmas› Yayg›n bir flekilde kullan›lmakta olan kontaktörlü, termik manyetik flalterli veya aç›k tip devre kesicili transfer sistemleri, mekanik ve elektriksel kilitleme yap›larak, ihtiyaç duyulan yük transferi ifllemini sa¤lamaktad›rlar. Fakat bu sistemler, acil durumlar ve çal›flma mant›klar› ile yaratt›¤› dezavantajlarla, birçok durumda do¤ru sistem olup olmad›klar›n› tar- 17-20 Mart 2011 2. Hall C100 fiALT t›flmaya açmaktad›r. S›kça karfl›laflmaktay›z ki; bu yöntemlerle yap›lm›fl transfer panolar›nda, ço¤u zaman mekanik kilit dahi kullan›lmamas›, sisteme olan güveni azaltmakla beraber, mühendislik aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, birçok soru iflaretini de beraberinde getirmektedir. Transfer flalterleri, kullan›lan di¤er sistemlere göre sa¤lad›¤› üstün özellikler, ürün tercihinde kendini ön plana ç›karmaktad›r. Transfer fialterlerinin ‹fllevsel Farklar› Transfer flalterleri kal›c› tip 3 sabit pozisyona sahiptir ve sadece transfer an›nda enerjiye ihtiyaç duyarlar. Dolay›s› ile gerilim dalgalanmalar›ndan etkilenmezler, termik tüketimleri düflüktür ve güvenli çal›flma sa¤lar. Kontaktörlerde ise mekanik olarak sabit pozisyon yoktur, bobinin sürekli enerjilenmesi gerekir, dolay›s› ile gerilim düflmelerinden etkilenebilir, kontak s›çramas› meydana gelebilir. Kontaktör bobini devaml› enerji alt›nda oldu¤undan gereksiz enerji tüketimi mevcuttur. Transfer flalterlerinin çal›flma modu otomatik veya el kumanda fleklinde seçilebilir ve acil durumlarda tahrik kolu ile kumanda edilebilir. Kontaktörle yap›lan transfer sistemlerinde ise el ile kumanda olana¤› yoktur, dolay›s› ile acil durumlar için herhangi bir çözümü yoktur. Transfer flalterinin çal›flma modu el kumandas›na al›nmas› durumunda, kumanda devresinin devre d›fl› kalmas›na olanak verilir ve problem an›nda veya bak›m s›ras›nda tahrik kolunun bulunmas› pratikte önemli yararlar sa¤lar. Transfer flalterlerinin kumanda mant›¤› kontaktör fleklinde (de- 266 Otomasyon taj› flalterin ön ve arka k›sm›na yap›l›r. T.M. flalterlerde ise montaj flekli yan yana veya bir flalter di¤erinin üst k›sm›nda olacak flekildedir. Bu durum, transfer flalteri kullan›ld›¤› durumda devreye almada kolayl›k ve pano içinde yer kazanc› sa¤lar. SIRCOVER vaml› gerilim) veya darbeli (impuls) fleklinde olabilir, bu durumda kullan›c›ya esneklik sa¤lanm›fl olur. Kontaktörlerin çal›flma mant›¤› ise de¤ifltirilemez. Transfer flalterlerinde, hatadan önce geçen süre (MTBF) cihaz›n basit yap›s› nedeniyle uzundur. MTBF’nin uzun olmas› potansiyel ar›zalar›n da az olmas› anlam›na gelir. Kontaktörler ise birçok parçadan meydana geldi¤inden hata riski daha fazlad›r. Transfer fialterlerinin Montaj ve Maliyet Avantajlar› Transfer flalterlerini, tek referans ürünü ile tarif edebilir ve di¤er transfer sistemlerine göre pano içinde daha küçük bir alana, k›sa sürede montaj› yap›labilir. Bu durum, montaj iflçili¤i maliyetinde avantaj sa¤lamakla beraber, mekanik ve elektriksel kilitleme mekanizmas› cihaz›n içinde oldu¤undan ayr›ca aksesuar olarak siparifl etmek zorunda kal›nmaz ve kilitleme ile ilgili problemlerin üretici garantisi alt›nda olmamas› sorununu ortadan kald›r›r. Kontaktörlerde ise bütün aksesuarlar›n (kontaktör, bobin, yard›mc› kontaklar..) ayr› ayr› siparifli gerekir. Bu durum, montaj ve siparifl s›ras›nda yan›lmalara yol açabilir. Transfer flalterlerinde, bara mon- Transfer flalterlerinin Icw de¤eri (K›sa devre anma ak›m dayan›m› de¤eri) yüksektir, dolay›s› ile k›sa devre s›ras›nda tahribata u¤ramaz. Aç›k tip devre kesicilerde ise Icw de¤eri düflüktür. Ço¤u zaman, k›sa devre olufltu¤u durumlarda, bir daha kullan›lmayacak flekilde tahribata u¤rarlar. Transfer flalterleri, 250 A ve üzerindeki de¤erlerde, di¤er sistemlere göre daha düflük maliyetlidir ve sat›n almada maliyet avantaj› sa¤layabilir. Yük Alt›nda Güvenli Açma/ Kapama için SIRCOVER Serisi Manuel Transfer fialterleri (Enversör Sistem) 125 A ile 3200 A aras›, 3 kutup veya 4 kutuplu yükte açma kapama yetene¤ine sahip yük ay›r›c›lar bu konuda yeterli derecede güvenilir olmayan ve yük alt›nda kullan›lamayan özelli¤i flalterlere göre çok üstündür. K›sa devre dayan›m› yüksektir, boyut olarak daha küçüktür. Ayr›ca ürünün estetik kolu da pano görüntüsünü olumlu yönde etkilemektedir. SIRCOVER BY-PASS flalterleri, el kumandal›, çok kutuplu, yükte açma-kapama yapabilen, çok kutuplu anahtarlard›r. Üst üste oturan, birbirleri aras›nda kilitlenmifl 3 anahtardan oluflur. Bu flekilde 3+6 kutup veya 4+8 kutuplu anahtar kombinasyonlar› oluflturulmufltur. Yükün girifli ve ç›k›fl›n›, ayn› anda ay›rarak genellikle bak›m s›ras›nda güvenli flekilde by-pass ifllemini yerine getirirler. EMN‹YET Güvenlik Bariyerlerinde Yeni Teknoloji ve Maliyet Avantajlar› SICK Güvenlik bariyeri, makinede en yüksek koruma seviyesinin gerekti¤i durumlar için tasarlanm›flt›r. EN ISO 13849-1 uyar›nca Performans Seviyesi pl “e” veya alternatif olarak, IEC 61508 uyar›nca SIL3 veya sektör standard› EN 62061’e uygundur. SICK, miniTwin ile güvenlik bariyerlerinde yeni bir ça¤ açmaktad›r. ‹lk kez, al›c› ve verici modüller, minyatür bir gövde içinde bir araya gelmifltir. Tek bafl›na ve kaskad çal›flma özelli¤i ayn› bariyer kullan›larak sadece soket de¤iflimi ile sa¤lanmaktad›r. Yap›s› itibar› ile miniTwin, köfleli sistemlere kaskad ba¤lanm›fl olsalar dahi kör noktas›z olarak çal›fl›rlar ve kullan›c›lar›na minimum güvenlik mesafeleri sunarlar. miniTwin güvenlik bariyeri, makinede en yüksek koruma seviyesinin gerekti¤i durumlar için tasarlanm›flt›r. EN ISO 13849-1 uyar›nca Performans Seviyesi pl “e” veya alternatif olarak, IEC 61508 uyar›nca SIL3 veya sektör standard› EN 62061’e uygundur. Köfle uygulamalar› dahil olmak üzere 14 mm, 24 mm ve 34 mm çözünürlük seçeneklerini sunmaktad›r. miniTwin’in yüksek çözünürlük ve h›zl› cevap süreleri, gerekti¤inde üçlü kaskad ba¤lanm›fl sistemlerin maksimum kombinasyonunda dahi ifl ergonomisi için k›sa güvenlik mesafelerine olanak vermektedir. miniTwin ile sa¤lanan koruma yükseklikleri 120 mm ile 1,200 mm aras›ndad›r. 60 mm’lik gövde boyu art›fllar›, özel makine flartlar›na göre optimum adaptasyonu sunmaktad›r. Cihaz›n çal›flma mesafesi 0 - 4 m’dir. Bütünleflik gövde yap›s› sayesinde maksimum standardizasyon D›flar›dan görünmemekle beraber, miniTwin’in sensör tasar›m› tamamen yenidir. SICK’in yeni ›fl›k bariyeri verici ve al›c› elemanlar›n› tek gövdede buluflturmufltur. Bu verici ve al›c› elemanlar simetrik olarak 268 Otomasyon gövdenin yar›s›n› kaplar ancak bir merkezi senkronizasyon ›fl›¤›yla ayr›lm›flt›rlar. Sektör odakl› olarak tasarlanm›fl olan cihaz ba¤lant› soketi, miniTwin’in arkas›na vidalanarak monte edilir. Kontrolöre ba¤lant› M12 5-pin soket ile gerçekleflmektedir. miniTwin’in tek biçimlili¤i sadece verici/al›c› yap›s›n›n sonucu de¤il, ayr›ca ayn› ünitenin kaskad ba¤lanabilmesinden dolay›d›r. Al›c› ve vericinin ve ayr›ca kaskad ba¤lanabilen cihazlar›n ayn› olmas› yüksek seviyede bir standardizasyon sunmaktad›r. Organizasyonel olarak yönetilecek olan materyal say›lar› ve bunlarla alakal› ekipman, depolama ve servis lojisti¤i bu nedenlerden ötürü, di¤er sistemlerle k›yasland›¤›nda ciddi seviyede azal›r. Montaj çözümleriyle tak-çal›flt›r ve otomatik konfigürasyon Baflka hiçbir güvenlik bariyeri günümüzde miniTwin’in tak & çal›flt›r seviyesine ulaflamamaktad›r. Bu, uygulama odakl› montaj çözümleri gelifltirilerek mümkün k›l›nabilmifltir. Elektrik ba¤lant›lar› standart ba¤lant› kablosu ve M12 5-pin sistem soketi ile gerçekleflmektedir ve harici cihaz gözleme (EDM) ve Resetin tüm ifllevselli¤ini de sunmaktad›r. Cihaza ilk enerji verildi¤inde cihaz otomatik olarak Reset ve EDM ba¤lant›lar›n› ö¤renmektedir. Cihaz, LED göstergeler ile donat›lm›fl olup bu da cihaz›n ayr› bir özelli¤idir. Bu LED göstergeler, cihaz›n ayar› için, ar›za bildirimi için ya da durum göstergesi olarak kullan›l›rlar ve kullan›c› dostu tasar›m› bir kez daha desteklemifllerdir. 17-20 Mart 2011 10. Hall A140 BA⁄LANTI ELEMANLARI S›kma Terminal Difli Konnektör ve Kapa¤› Harting Harting kapak gövdeli yeni DIN 41 612 tip 2C/2R s›kma terminal difli konnektör ile DIN 41 612 ürün yelpazesini geniflletiyor. IEC 60 603-2 testlerine uygun flekilde, konnektör 48 konta¤a kadar kulan›labilir. Kablo montaj sürecini kolaylaflt›ran özellikleri birlefltirmek için tasar›mda özel uygulamalar gerçeklefltirilmifltir. K›l›f, müflteri tercihine göre kolayl›kla aç›labilen önceden belirlenmifl k›r›lma noktalar› ile birlikte üç farkl› kablo girifl opsiyonu özelli¤i tafl›yor. Yerden kazand›ran boyutlar› sayesinde, konnektör daha kompakt PCB’ler ya da montajlar için idealdir. Kablo montaj sürecini kolaylaflt›ran özellikleri birlefltirmek için tasar›mda özel uygulamalar gerçeklefltirilmifltir. K›l›f, müflteri tercihine göre kolayl›kla aç›labilen önceden belirlenmifl k›r›lma noktalar› ile birlikte üç farkl› kablo girifl opsiyonu özelli¤i tafl›yor. Kilitleme kollar›, ayr› kollar›n birbirine uygun olmas› ihtiyac›n› önleyerek kapak gövdenin üst yar›s›n›n içerisine kadar yerlefltiriliyor. Pre-molded tasar›m daha az say›daki bireysel parçalar›n ek fay- 270 Otomasyon dalar›n› sunuyor, böylelikle kay›p komponentlerin riskini azaltm›fl oluyor. Kablo girifli, güvenli ve sa¤lam kapak gövdeye uyumlu hale getiren bir kablo ba¤› ile gerçeklefltiriliyor. Uyumlu s›kma kontaklar tamir ve bak›m için tekli kontaklar olarak ya da seri üretim için 5000’li veya 500’lü makaralarda kullan›labilir. Uygun s›kma aletleri, el aleti, otomasyon düzeyine ve miktara ba¤l› olan yar› otomatik veya tam otomatik olarak kullan›labilir. Yeni DIN 41 612 tip 2C/2R s›kma terminalli difli konnektör düz veya aç›l› erkek konnektörlerle veya PCB üzerine yerlefltirilmifl kontaklarla kullan›labilir. Kapak gövde ya da difli konnektör vidalarla veya kilitleme kollar›yla ba¤lanabilir. Yeni konnektör tam boyutlu kardefl türlerin göstermifl oldu¤u ayn› sa¤laml›¤› gösteriyor. 17-20 Mart 2011 3. Hall C100 E⁄‹T‹M Mesleki Teknik E¤itimde AB Standartlar›, Enka ATL Entek E€itim Teknolojileri, Dan›flmanl›k Afi Enka Vakf›, grubun Bafl Mimar› ve Vak›f Baflkan› fiar›k Tara’n›n bir hayalini hayata geçirmek üzere Türkiye’nin ilk özel teknik meslek lisesini kurmak üzere harekete geçti. Okulda Anadolu Teknik Lisesi programlar› takip edilmekte; ö¤rencilerin iyi bir mesleki e¤itim almas›n›n yan› s›ra kendi alanlar›nda mühendislik lisans programlar›na yerleflmeleri de hedeflenmektedir. 272 Otomasyon Mesleki teknik e¤itim ülkemizde her geçen y›l artan sanayi yat›r›mlar› ve üretim kapasitesi ile do¤ru orant›l› olarak y›llard›r bir geliflim göstermiyordu. Özellikle sanayide h›zla artan küreselleflmenin yan› s›ra oluflan rekabetçi koflullar teknoloji kullan›m›n› ve verimlili¤i sürekli k›larken, ülkemizdeki mesleki e¤itim kurumlar› bu de¤iflime ayak uydurmakta epey zorluk çekti. Avrupa Birli¤i entegrasyonu sürecinde teknik e¤itim de reforma u¤rad›. MEGEP (Mesleki E¤itimin Gelifltirilmesi Projesi) ile bafllayan süreç tüm müfredatlar›n ve e¤itim sisteminin yeniden yap›land›r›lmas›n› öngördü ve büyük ölçüde bu yap›sal de¤iflikli¤i son 5 y›l içerisinde h›zland›rd›. Ancak üstyap›da gerçeklefltirilen bu reformun altyap›ya, yani okullara yans›mas› hem maliyet aç›s›ndan, hem köklü zihniyet de¤ifliklikleri gerektimesi ve yüksek maliyetleri aç›s›ndan büyük engeller teflkil etti. 2010 senesinde gerçeklefltirilen UMEM (Uzmanlaflt›r›lm›fl Meslek Edinme Merkezleri) Projesi sayesinde, Türkiye sath›nda 81 ilde 111 okul özellikle mali kaynak anlam›nda laboratuarlar›n› güncelleyecek bütçelere sahip olup, maddi zorlu¤u büyük bir ölçüde aflt›lar. Ancak daha zor olan›, yani okullar›n sanayi ile entegrasyonunu sa¤layacak zihniyet ve altyap›sal de¤iflikli¤i ise hala büyük bir problem olarak mesleki teknik e¤itimin önünde büyük ölçüde durmakta. Özellikle sanayinin yo¤un oldu¤u illerde bu anlamda daha az s›k›nt› yaflan›yor olsa da, kamunun özel sektöre olan uzakl›¤›, sanayinin bilgi vermekten çekinmesi gibi karfll›l›kl› s›k›nt›lar halen mesleki teknik e¤itimi sanayi ile buluflturacak çözümün oluflmas›nda zorluklar ç›karmakta. Mesleki Teknik E¤itimde Bir Devrim: Özel Enka ATL Tüm bu de¤iflim sürecinde Türkiye’de yukar›da bahsi geçen zorluklar› adeta bir devrim ile aflan ve mesleki teknik e¤itimde AB standartlar›n› yakalayan bir deneyim olufltu. ‹nflaat ve enerji sektörlerinde faaliyet gösteren Enka Grubu e¤itim için kurdu¤u Enka Vakf› arac›l›¤›yla grubun Bafl Mimar› ve Vak›f Baflkan› fiar›k Tara’n›n bir hayalini hayata geçirmek üzere Türkiye’nin ilk özel teknik meslek lisesini kurmak üzere harekete geçti. 2008-2009 ö¤retim y›l›nda e¤itim ö¤retim hayat›na bafllayan okul Türkiye’de bir ilki gerçeklefltirmek üzere büyük bir bütçe ve AB ölçe¤inde e¤itim vizyonu ile yola ç›kt›. Okul binas›, ‹stanbul Makine ‹malatç›lar Sanayi Kooperatifi’nin Enka Vakf›’na hibe etti¤i 30bin 750 metrekarelik bir yeflillik içinde yer almaktad›r. Kapal› alan› 15bin metrekare olan binada 20 derslik, 5 laboratuvar, makine CNC, endüstriyel otomasyon ve kimya alanlar›na ait toplam 15 atölye, kapal› spor salonu ve yemekhane bulunmaktad›r. Okul mekânlar›, donan›m› ve e¤itim program›, yurt d›fl›nda (özellikle Almanya’da) e¤itim veren benzer kurumlar ile iflbirli¤i içerisinde gelifltirilmifltir. Kurulmufl olan bu karfl›l›kl› iliflkinin, e¤itim sürecinde de sürdürülmesi planlanmaktad›r. 30 ö¤retmen ve 10 personelin hizmet verdi¤i okulda ö¤renci kapasitesi 750 ö¤rencilik olup, ha- len 200 ö¤renci e¤itim ö¤retim görmektedir. 25 bin kitap kapasiteli kütüphanesinde 15 bin kitap bulunmaktad›r. Okulda “Anadolu Teknik Lisesi” programlar› takip edilmekte; ö¤rencilerin iyi bir mesleki e¤itim almas›n›n yan› s›ra kendi alanlar›nda mühendislik lisans programlar›na yerleflmeleri de hedeflenmektedir. Mesleki e¤itimin yan› s›ra ö¤rencilerin kültürlü, iflini benimseyen, mesle¤ini seven, özgüven sahibi bireyler olarak yaflama haz›rlayacak ça¤dafl, sosyal programlar ve olanaklar da okul projesinin önemli bir parças›d›r. Okulda e¤itim-ö¤retim, yemek ve servis ücretsizdir. Okul ayn› zamanda iflsiz ve vas›fs›z bölge insanlar›n› e¤itmeyi de hedeflemifltir. SMC ve Yerel Ortak Entek ile Teknolojide Dünya Standartlar› Okulun bahsi geçen tüm özelliklerinin yan› s›ra en önemli misyonlar›ndan birisi ise sanayinin ihtiyaç duydu¤u ara teknik eleman ihtiyac›n› sanayinin kulland›¤› ileri otomasyon teknoloji seviyesinde laboratuarlar›nda birebir uygulatarak, yetifltirdikleri insan kaynaklar› ile karfl›lamakt›r. Bu anlamda okul müdürü Refik Sarg›n ve Enka Vakf›’ndan sorumlu Genel Müdür Yard›mc›s› Alparslan Tansu¤ liderli¤inde sanayinin ileri oldu¤u ülkelerde yap›lan incelemeler sonucunda endüstriyel otomasyon teknolojileri alan› labratuarlar› SMC/Entek firmas› iflbirli¤inde beceri ve teknoloji odakl› olarak kuruldu. Kurulan laboratuvarlar özellikle sanayinin ihtiyaç duydu¤u ara teknik elemanlarda gerekli temel becerilerin gelifltirilmesine yönelik olarak uygulama a¤›rl›kl› ve birebir sanayinin kulland›¤› endüstriyel ürün ve teknolojilerle donat›ld›. SMC International Training (SMC IT) Türkiye temsilcisi Entek E¤itim Teknolojieri Dan›flmanl›k Afi. taraf›ndan tasar›m› ve dan›flmanl›¤› sa¤lanan Pnömatik-Hidrolik, Otomasyon 273 E⁄‹T‹M bilir monitör, PC masas› ve Touch Panel sayesinde rahatça ergonomik bir flekilde deneyler yapabilmektedirler. PLC deney masas›, PC deney masas› ve Asansör Kontrol E¤itim Seti’nden oluflan 3’lü setten toplam 6 tak›m bulunmaktad›r. Bu sayede ö¤renciler laboratuarda çok say›da ekipman ile az say›da tak›mlar halinde uygulama yapabilmekte ve ö¤renme h›zlanmaktad›r. Mekatronik, PLC ve Fabrika Otomasyon Teknolojileri Laboratuarlar›’nda ö¤rencilerin sanayide karfl› karfl›ya kalaca¤› makinelerdeki teknolojiler e¤itim müfredat›na uyumlu olacak flekilde e¤itim setleri seçildi. Hidrolik Pnömatik Laboratuvar› Endüstriyel otomasyon teknolojilerinde s›kça kullan›lan hidrolik ve pnömatik sistemlerle ilgili devre flemalar›n›n tasarland›¤›, devre elemanlar›n›n çal›flma mant›klar›n›n ve sembolojisinin ö¤renildi¤i laboratuvarda ö¤renciler multimedya deste¤i ile deneyler yapabilmektedirler. Çift tarafl› çal›flma paneline sahip 274 Otomasyon hidrolik ve pnömatik deney masalar› ö¤rencilere güvenli bir çal›flma ortam› sa¤lamak amac›yla CE sertifikas› ile üretilmektedir. Alt›flar set hidrolik ve pnömatik ekipman›n oldu¤u laboratuarda ö¤renciler çift tarafl› paneller sayesinde 24 kifli kontenjanla uygulama yapabilmektedirler. PLC Laboratuvar› Otomasyonun bel kemi¤i olan kumanda tekniklerine dair kontrol sistemleri bu laboratuarda gösterilmektedir. Siemens S7-200 ve 300 serisi PLC’lerin yayg›n olarak gösterildi¤i uygulamalarda ö¤renciler klasik deney masalar› veya çantalar› yerine t›pk› endüstrideki gibi birebir pano montaj› yapabildikleri alüminyum profil tabla üzerine DIN ray sistemi ile tasarlanm›fl gerçek sistemlerle çal›flabilmektedirler. Hareket ettire- Mekatronik Laboratuvar› Mekatronik sanayide mekanik ve elektri¤in iyice iç içe geçmesi son 10 y›lda ise informatik, yani biliflim teknolojilerinin de artan h›zla sisteme entegre olmas›yla özellikle ihtiyaç duyulan disiplinler üstü bir alan olarak Japonya’da tarif edildi. Günümüzde ülkemizde de hem bu alanda teknik e¤itim lise, lisans ve yüksek lisans seviyesinde mezunlar›n› vermeye bafllad› hem de sanayide bu anlamda istihdam alanlar› yarat›ld› ve üretim hayat›n›n bir parças› olarak mekatronik an›lmaya baflland›. Mekatronik laboratuvar›nda ö¤renciler elektrik makineleri (motor kontrol), pnömatik, elektropnömatik, sensörler, PLC ve SCADA teknolojilerinin biraraya geldi¤i e¤itim setlerinde bu teknolojilerin bir arada çal›flma prensiplerini ö¤renmektedirler. Özellikle ar›za bulma, sorun giderme, sistem kurma ve devreye alma, programlama gibi ileri becerilerin geliflti¤i uygulamalar sayesinde fabrikalarda ihtiyaç duyulan E⁄‹T‹M temel becerilerini ileri seviyeye tafl›maktad›rlar. E¤itim sistemlerinin modülerli¤i, tafl›nabilirli¤i, dayan›kl›l›¤› ve esnekli¤i sayesinde farkl› senaryolarda endüstriyel uygulamalar yapabilen ö¤renciler sisteme rahatça müdahale edebilecek özgüveni ve becerileri bu laboratuarda kazanmaktad›rlar. Fabrika Otomasyon Laboratuvar› Ö¤renciler son s›n›fa geldiklerinde fabrika otomasyon laboratuar›nda endüstride ifle bafllamadan önce bir nevi iflbafl›, oryantasyon e¤itimi almaktad›rlar. Son s›n›fta bu e¤itimin pekiflmesi için tarif edilen yar› zamanl› sanayi staj› da asl›nda bu anlamda büyük önem arz etse de birçok örne¤in- de sanayicimizin stajyer ö¤renciye üretimini tehdit eden bir unsur gözüyle yaklaflmas› ve uygulama yapma olana¤› tan›mamas› bu laboratuarda yap›lacak uygulamalar›n önemini bir kere daha art›rmaktad›r. Fabrika otomasyon teknolojileri laboratuar› pnömatik, hidrolik, elektrik motorlari (AC, DC, Step ve Servo), sensörler, robot, ethernet ve bus haberleflme teknolojileri gibi otomasyonda kullan›lan tüm teknolojilerin seri üretim yapan bir hatta biraraya gelmesinden oluflmaktad›r. FMS-200 fabrika otomasyon e¤itim seti SMC’nin dünya çap›nda endüstride yapt›rd›¤› teknoloji ve beceri ihtiyac› analizi çerçevesinde tasarlanm›fl olup, bu konuda teknoloji olarak Toyota fabrikas› model al›narak üretilmifltir. 8 ayr› modüler istasyonun yine modüler bir konveyör sistemi ile biraraya getirilmesinden oluflan FMS-200, Ethernet ve BUS haberleflme teknolojileri ile birbirleri ile haberleflen ba¤›ms›z istasyonlardan oluflmaktad›r. Her bir modül 900x540 mm boyutunda olup rahatl›kla 6 ö¤rencinin uygulama yapmas›na izin verirken tüm sistemde toplamda 48 ö¤renci eflzamanl› uygulama yapabilmektedir. 276 Otomasyon Sistem esnek oldu¤u için modül say›s› azalt›labilir veya ço¤alt›labilir. Her bir modülde ba¤›ms›z olarak uygulama yapmak mümkünken tüm sistem biraraya getirildi¤inde seri üretim flartlar›nda da e¤itim yap›labilmektedir. Sonuç Özel Enka ATL’nin kurulufl felsefinde yer alan sanayiyi referans alan üretim ve istihdam odakl› ve beceri temelli e¤itim yaklafl›m›yla Entek E¤itim Teknolojileri’nin sanayi odakl› ve ileri teknolojiyi bar›nd›ran e¤itim setleri ile donat›lan laboratuarlar ülkemizde mesleki teknik e¤itimin sanayinin yayg›n oldu¤u Kocaeli ilinde AB standartlar›n› yakalamas›n› sa¤lam›flt›r. 17-20 Mart 2011 2. Hall C100 YEN‹ ÜRÜN 2 2 16 mm ve 35 mm ’lik Yay Bask›l› Ray Klemensler Onka Ürün, Push-in teknolojisi ile daha düflük kablo itme kuvveti sayesinde zaman ve maliyet tasarrufu sa¤lamaktad›r. Tek damarl› ve yüksüklü kablonun klemens içine itilmesi esnas›nda kontak yay› otomatik olarak aç›lmakta ve yüksüklü ya da tek damarl› kablo kolayl›kla yuvas›na oturmaktad›r. Onka yeni üretti¤i OPK (Push-in) yay bask›l› klemensler de serisini tamamlayarak iki katl›, topraklama klemensi, 16mm2 ve 2 35mm ’lik ürünleri de ürün gam›na ekledi. Yay bask›l› klemensler de daha önce yap›lmayan bir sistem uygulanarak çift yay sistemini gelifltirdi. Bu sayede montaj› tamamlanan kablo geri çekildi¤inde iki kat› mukavemet ile karfl›lafl›lacak. Bu da yüksek kesitlerde yay bask›l› klemense olan güveni daha da art›rmaktad›r. Bu ürün grubu ile 2,5mm2’den 35 mm2’lik kablo kesitine kadar seri tamamlanm›fl oldu. OPK Serisi Ray Klemensler Pushin teknolojisi ile daha düflük kablo itme kuvveti sayesinde zaman ve maliyet tasarrufu sa¤lamaktad›r. Tek damarl› ve yüksüklü kablonun klemens içine itilmesi esnas›nda kontak yay› otomatik olarak aç›lmakta ve yüksüklü ya da tek damarl› kablo kolayl›kla yuvas›na oturmaktad›r. Kablo yuvas›ndan ç›kart›laca¤› zaman yay üzerine konumland›r›lm›fl olan ve yaya hareket veren bir buton yard›m› ile kablo kolayca yuvas›ndan ç›kart›labilir. Bu buton tornavida ya da herhangi bir sert cisim ile kolayl›kla bast›r›larak yaya bask› uygulan›r ve yay taraf›ndan s›k›flt›r›lan kablonun serbest kalmas› sa¤lan›r. Bu ifllem basit bir tükenmez kalemle dahi yap›labilmektedir. Bu buton turuncu renkte ve rahatl›kla ay›rt edilebilecek flekilde dizayn edilmifltir. 0.34mm2 ve üzeri yüksüklü kablolar do¤rudan ve herhangi bir alet gerektirmeden rahatl›kla ba¤lanabilmektedir. Kabloya bask› yapan yaylar›n malzemesi paslanmaz çelik olup, korozyona karfl› dayan›kl›d›r ve oksitlenme olmaz. Paslanmaz çelik olan yaylar, yüksek oranda krom (Cr) ve nikel (Ni) bulundurduklar›ndan atmosferik koflullara; suya, asitlere ve yüksek s›cakl›ktaki ortamlara dayan›kl› malzemelerdir. Onka ray klemenslerin genel özelli¤i olan her iki taraf›n›n da kapal› olmas› OPK Serisi’ni muadillerinden ay›ran özelliklerindendir. Bu seri, klemensinin her iki taraf›n›n da kapal› olmas›n›n sa¤layaca¤› avantajlar; öncelikle daha güçlü bir izolas- 278 Otomasyon c Bu seri, klemensinin her iki taraf›n›n da kapal› olmas›n›n sa¤layaca¤› avantajlar; öncelikle daha güçlü bir izolasyon sa¤lamaktad›r ve katalogda belirtilen standart de¤erlerin daha üzerindeki ak›mlara klemensin dayanabilmesini sa¤lamaktad›r. d yon sa¤lamaktad›r ve katalogda belirtilen standart de¤erlerin daha üzerindeki ak›mlara klemensin dayanabilmesini sa¤lamaktad›r. Nihayet plakas› gibi ekstra maliyetten kullan›c›lar› kurtarmaktad›r. Her kesit klemens için ayr› ayr› nihayet plakas› sto¤u da bulundurmaya gerek kalmaz. OPK Serisi’nin bir özelli¤i de piyasada bulunan Dekafix denilen standart 5x5mm ve 10x5mm ebatlar›ndaki markalama alternatiflerinin uyumlu olmas›d›r. Bununla birlikte ka¤›t markalama olarak bilinen 8 klemensin tek parça olarak markalanabildi¤i 4.8 mm eninde ve 48 mm boyunda olan özel plastik malzeme için de Dekafix’lerin tak›ld›¤› bölüme yuva yap›lm›flt›r. OPK serisinde köprüleme sistemi piyasada tarak köprü olarak adland›r›lan köprüleme sistemi ile kolay ve pratik flekilde köprülenebilmektedir. Kullan›lan üs köprülerin monte edildikten sonra d›flar›da kalan k›s›mlar›n›n da yal›tkan polyemid 6.6 malzemeyle kapl› olmas› kullan›c›n›n güvenli¤i aç›s›ndan önemli bir unsurdur. Yay bask›l› klemenslere göre en ay›rt edici özelli¤i, kabloyu yerinden sökmek için yay› esnetmek gerekti¤inde yaya hiç temas etmeden sadece turuncu renkteki butona tornavida ya da sert bir cisim yard›m›yla bast›rmak yeterli olacakt›r. Bu da ifl güvenli¤i aç›s›ndan daha sa¤l›kl› bir sonuçtur. OPK yay bask›l› klemensi vidal› klemens ile k›yasland›¤›nda en avantajl› konu vibrasyonlu ortamlarda s›kça yaflanan vidan›n çözülmesi gibi durumlar›n bu seride yaflanmamas›d›r. Sonuç olarak OPK yay bask›l› klemens sürekli geliflen ve yenilenen günümüz teknoloji ça¤›nda teknik kadronun iflini kolaylaflt›racak, daha h›zl› ve kolay montaj yapabilece¤i uzun ömürlü bir ba¤lant› teknolojisidir. Otomasyon 279 YEN‹ ÜRÜN Dahili PLC Yaz›l›ml› Yeni Seri Sürücüler Elsim Dahili PLC yaz›l›m› sayesinde istenilen uygulamaya tam uyum sa¤lar. ‹talya’da üretimi yap›lan sürücüler imalat tarihinden itibaren üç y›l garanti ile makine imalatç›lar›n›n ve sanayinin hizmetine sunuldu. 280 Otomasyon Elsim’in temsilcisi oldu¤u Gefran, yeni serisi olan ADV200 AC Sürücü ile makine üreticilerine ve otomasyon firmalar›na uluslararas› arenada rekabet edebilecekleri yenilikçi ve ekonomik çözümlü olanaklar sunmak için gelifltirildi. Baflta demir çelik, plastik, ka¤›t, havaland›rma sistemleri olmak üzere kapal› veya aç›k çevrim her türlü endüstriyel uygulamada baflar› ile kullan›l›r. sürücüler imalat tarihinden itibaren üç y›l garanti ile makine imalatç›lar›n›n ve sanayinin hizmetine sunuldu. Özellikleri Besleme: • 3 x 400V, - %15 50/60 Hz +-%5 • 3 x 480V, + %10 • Motor Gücü: 0,75 kW... 1,2 MW Koruma S›n›f›: IP20 Dahili PLC yaz›l›m› sayesinde istenilen uygulamaya tam uyum sa¤lar. ‹talya’da üretimi yap›lan Genel Özellikler • 600 Hz’e kadar ç›k›fl frekans› • Dahili DC flok bobin • Dahili EMC Filtresi75 kW’a kadar dahili frenleme ünitesi • Kapal› çevrim manyetik alan kontrolü (FOC), aç›k çevrim manyetik alan kontrolü (FOC), V/f • Kolaylaflt›r›lm›fl bafllang›ç menüsü sayesinde birkaç dakikada devreye alma • Anl›k % 180 oran›nda afl›r› yüklenebilme • Motor, sürücü ve frenleme direnci I2T termal koruma özelli¤i • 4 ba¤›ms›z programlanabilir rampa • S Rampas› (jerk özelli¤i) • Tork kontrolü • Ayarlanabilir 16 farkl› h›z seçene¤i • Motorlu potansiyometre fonksiyonu • Hareketli mil bafllang›c› (Flying restart) • Ayarlanabilir 16 kHz’e kadar anahtarlama frekans› • Alfanümerik 4 sat›r, 16 karakter Türkçe keypad • Döner mil veya sabit mil Auto-tuning özelli¤i ile h›z, ak›m ve ak›’y› optimum ayarlayabilme • Dahili PLC • ProfiBus, CANOpen, DeviceNet, Ethernet realtime GDNet protokolleri ile haberleflebilme • RS 485 ModBus RTU Protokol • 2 analog girifl (1 voltaj, 1 ak›m) • 2 analog ç›k›fl (1 voltaj, 1 ak›m) • 6 dijital girifl (NPN, PNP) • 2 dijital ç›k›fl (NPN, PNP) • 2 röle ç›k›fl› • PLC program›n› 5 farkl› dilde kullanabilme (LD, STL, FBD, ST, IL) • Fan ve Pompa gibi uygulamalar için Light Duty, Extruder, Mikser, Vinç gibi uygulamalar için Heavy Duty seçenekleri • Uygulamaya göre ayarlanabilir PID fonksiyonu • 4 farkl› opsiyon kart›n› ayn› anda kullanabilme • Harici girifl, ç›k›fl kart› • Harici enkoder kart› • IP54 koruma (opsiyonel) • Harici Safety Card PLC ve SCADA Bir Arada GF-VEDO Endüstriyel PC’leri makine kontrolü için kompakt ve ekonomik bir sistem sunmaktad›r. PLC [IEC1131 tabanl› Soft PLC] ve SCADA’y› bir arada sunan VE- DO, bu entegrasyonu ile h›zl› ve ekonomik otomasyon çözümleri sa¤lar. • Makine kontrolü • SoftPLC ve grafik display ayn› üründe • Yeni 6,5” TFT endüstriyel PC matrix ekran • 640x800 piksel dokunmatik ekran • Standart 128MB, opsiyonel 256MB RAM • DOM Memory (64MB – 1GB) Haberleflme modülü ile Remote I/O’larla haberleflebilme imkan› Ayr›ca; 1 x RS485, 2 x Ethernet 10/100 Base T, 2 x USB 1.1, 1 x RS232 istenildi¤i taktirde Vx Works yada Windows XP Embeded iflletim sistemleri ile siparifl edilebilir. Özellikleri: • 10.4” display • 800x600 (SVGA) • Dokunmatik ekran • Fieldbus Haberleflme (CANOpen, Modbus RTU, Modbus TCP) • Ethernet 10/100 BaseT • Fans›z • Solid State Disk (MMC) • Gefran Automation Builder ile Programlanabilme • VedoWin • Scada Uygulama Alanlar› • Ekstrüder ve enjeksiyon makineleri • Termoform makinesi • Paketleme makinesi • Demir çelik iflleme makineleri • Plastik poflet kesim makinesi • Ka¤›t kesim ve geri dönüflüm makineleri • Test ve kontrol standlar› Otomasyon 281 HABERLER Entek E¤itim Teknolojileri’nden UMEM Projesine Katk› UMEM (Uzmanlaflt›r›lm›fl Meslek Edindirme Merkezleri) Projesi iflsizli¤in önüne sanayinin ihtiyaç duydu¤u ara teknik elemanlar›n Milli E¤itim Bakanl›¤› Erkek Teknik Ö¤retim Genel Müdürlü¤ü (ETÖGM), ‹flkur ve TOBB iflbirli¤inde yetifltirilmesi üzerine kuruldu. Proje kapsam›nda MEB ETÖGM 81 ilde 111 meslek lisesine bölgelerindeki vas›fs›z insan kaynaklar›n›n bölgenin ihtiyaç duydu¤u sektörlerde e¤itilmesi için e¤itim donat›m› yapmak üzere kaynak aktar›ld›. Özellikle sanayinin geliflmifl oldu¤u Marmara, Orta Anadolu, Güney ve Ege bölgelerinde endüstriyel otomasyon alan›nda mesleki e¤itim merkezleri kurmak üzere yap›lan çal›flmalarda Entek E¤itim Teknolojileri, temsilcisi oldu¤u SMC International Training (SMC IT) markas› ile bölgelerin önde gelen okullar›nda birçok laboratuvar›n kurulmas›nda öncü oldu. Otuzun üzerinde okulun ihalesini kazanarak Pnömatik, Hidrolik, PLC, Sensör Teknolojileri, Proses Kontrol, Mekatronik ve Fabrika Otomasyon Teknoloji laboratuvarlar›n›n kurulmas›nda okullar› SMC IT’nin uluslararas› teknoloji ve kalitesi ile buluflturdu. Entek E¤itim Teknolojileri Dan›flmanl›k Afi, laboratuvar kurdu¤u okullar›n kurulum hizmetlerini tamaml›yor ve okullardaki ö¤retmenleri yeni teknolojilerle e¤itiyor. Pilz’den 7/24 Telefon Deste¤i Pilz, teknik destek için dünyan›n her yerinden kullan›c›lar›na gece-gündüz telefon deste¤i veriyor. Geliflmifl otomasyon ve emniyet iliflkili kontrol teknolojileri, ihtiyaca özel yaz›l›m uygulamalar›na ba¤l› olarak programlanabilen elektronik sistemlerdir. Bu elektronik sistemlerde meydana gelebilecek her ar›zada, ürünü yeni bir cihazla de¤ifltirerek üretim sürecinin yeniden bafllat›lmas› pek de pratik olmayan ve üretimi kesintiye u¤ratan bir durumdur. Pilz, bu amaçla kullan›c›lar›n ihtiyac› olan konularda günün her saatinde hizmet vermek için “7/24 telefon destek hizmeti”ni etkinlefltirdi. Pilz kullan›c›lar›na genel standartlar, CE hizmetleri, yeni teknolojiler, dan›flmanl›k ve mühendislik hizmetleri gibi konularda da teknik destek hizmeti sa¤l›yor. Dünyan›n her yerinden ücretsiz teknik destek hatt› aranabilece¤i gibi “Pilz Türkiye teknik destek” telefonlar›n› da arayarak programlama, devreye alma, yaz›l›m güncellemeleri gibi konularda destek al›nabilir. Pilz Türkiye 7/24 telefon destek hatt›: 0216 577 55 52 282 Otomasyon HABERLER BDT Yaz›l›m’dan, Ücretsiz Lisansl› Teknik Resim Çizim Program› BDT Yaz›l›m, ücretsiz lisansl› (Ücretsiz ve s›n›rs›z tam sürüm) olarak kullanabilecek Solid Edge 2D Drafting teknik resim çizim program›n› kullan›ma sunuyor. Solid Edge 2D Drafting; DFT, DWG, DXF, DGN dosya formatlar›n› destekliyor. Solid Edge 2D Drafting herkes için s›n›rs›z ve ücretsiz lisansl› kurulum avantaj› ile firmada tek platformda çal›fl›lmas›n› sa¤l›yor. Ayr›ca ifllerin standartlaflmas›n› mümkün k›l›yor. Teknik resim program› almak, bak›m anlaflmalar›n› ödemek, e¤itimlerini almak gibi maliyetlerden kullan›c›y› kurtar›yor. Çok kolay ö¤renilip, çok kolayca uygulama yap›labildi¤i için zamandan da tasarruf sa¤l›yor. ‹ç departmanlar, tedarikçiler ve müflteriler ile haberleflirken sorunsuz dosya al›flverifli yap›labiliyor. Solid Edge 2D Drafting ile eski DXF, DWG veriler aç›labiliyor, bunlar üzerinde istenilen de¤ifliklikler yap›labiliyor. Tek bir dosya içerisinde birden çok sayfa oluflturulabiliyor. Bu sayede ayn› dosya içinde olmas› gereken veriler birbirine kar›flmadan saklanabiliyor. Solid Edge 2D Drafting, 3 boyutlu sisteme geçmeye çekinen firmalar için iyi bir bafllang›ç niteli¤inde. Ücretsiz program, ücretsiz destek sayesinde güvenle bu sisteme adapte olmak mümkün. Program› indirmek için: www.bdtyazilim.com/indir Ücretsiz teknik destek: www.solidedgeturkiye.com 17-20 Mart 2011 6. HallE-100 HABERLER Schneider Electric Ecostruxure Mimarisi ile Enerji Verimlili¤i Schneider Electric, 2. Ulusal Enerji Verimlili¤i Forumu ve Fuar›’na enerji verimlili¤i konusundaki uzmanl›¤› ile kat›ld›. Enerjinin izlenmesi ve yönetilmesini sa¤layan Ecostruxure çözüm mimarisini stand›nda sergileyen Schneider Electric, enerji verimlili¤i ve yönetimi konular›nda 30’u aflk›n on-line e¤itim modülünü içeren Enerji Üniversitesi ile de kat›l›mc›lar›n ilgi oda¤› oldu. Fuar kapsam›nda gerçekleflen “Binalarda Enerji Verimlili¤i” konulu oturumda konuflma yapan Schneider Electric Enerji Verimlili¤i Müdürü Cihan Karam›k, enerji verimlili¤i çözümlerinin önemi hakk›nda kat›l›mc›lara bilgi verdi. Enerji ihtiyac›n›n 2050 y›l›na kadar 2 kat›na ç›kaca¤›n› ve enerjinin maliyetinin daha da artaca¤›n› belirten Karam›k, binalarda uygulanabilecek entegre çözüm sistemleri ile önemli bir verim sa¤lanaca¤›n›n da alt›n› çizdi ve flöyle devam etti: “Dünyaca yaflad›¤›m›z en büyük ikilem; enerji ve çevre ikilemidir. Bir taraftan artan enerji ihtiyac›m›z, di¤er taraftan küresel iklim de¤ifliklliklerine engel olmak için CO2 emisyonunu azaltma zorunlulu¤umuz. Bu ikilemi aflman›n en iyi yolu da enerjimizi verimli kullanmak yani, bugün yapt›¤›m›z ifli daha az enerji tüketerek yapmak veya ayn› enerji tüketimiyle daha fazla ifl yapabilmek. Tek bafl›na pasif enerji verimlili¤i sa¤lamak yani düflük tüketimli cihazlar kullanmak yeterli de¤il, yüzde 30’a varan oranda enerji tasarrufu için aktif enerji verimlili¤i sa¤layan sistemlerin yani kontrol ve otomasyon sistemlerinin de devrede olmas› gerekiyor” dedi. Fuardaki stand› ile de enerji verimlili¤i konusundaki bilinç düzeyine katk› sa¤layan Schneider Electric, kat›l›mc›lar›n Schneider Electric taraf›ndan online e¤itim amaçl› kurulan “Enerji Üniversitesi” ne ücretsiz kay›t yapmas›n› da sa¤lad›. Kontek “Hep Birlikte Gelece¤e” Toplant›s› Düzenledi Kontek Otomasyon, 8-9 Ocak’ta Mudanya Montaina Otel’de “Hep Birlikte Gelece¤e“ toplant›s›n› gerçeklefltirdi. Türkiye geneline yay›lm›fl 72 çal›flan› ile konaklamal›, bol etkinlikli ve e¤lenceli geçen Kontek çal›flanlar› toplant›s›nda, 2010 y›l› de¤erlendirmesi, 2011 hedefleri, yenilikler ve planlanan projeler ile ilgili bilgiler aktar›ld›. Kontek Otomasyon A.fi. yetkilileri, “Hep Birlikte Gelece¤e“ slogan›yla 2011 y›l›nda insan kaynaklar› ve e¤itim konular›nda izleyecekleri 284 Otomasyon politikalar hakk›nda da çal›flanlar›n› bilgilendirdi. Kontek Otomasyon Kurumsal ‹letiflim Sorumlusu Rezzan Köklü etkinlikle ilgili; “Kontek Otomasyon A.fi. olarak bu etkinlikte kriz y›llar›n›n yorgunlu¤unu üzerimizden att›k ve 2011 y›l›na daha motive bir flekilde sar›laca¤›z. Yak›n zamanda Kontek Partnerleri için de benzer bir etkinli¤i planlamaktay›z. 2011 y›l›na h›zl› girdik. Umar›z hedeflerimize ulafl›r ve planlanan projelerimizi sa¤l›kl› bir flekilde hayata geçiririz” aç›klamas›nda bulundu. Siemens’in Yenilebilir Enerji Çözümleri Nükhet Çal›flal Özbek (Siemens Enerji Sektörü Pazarlama ve ‹fl Gelifltirme Bölümü K›s›m Md.), Taner Y›ld›z (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan›), Hüseyin Gelis (Siemens Genel Md.), Kaya Tütengil (Siemens Endüstri Direktörü) Siemens, 2. Ulusal Enerji Verimlili¤i Forumu’ndaki stand›nda enerji verimlili¤i ve sürdürülebilirlik üzerine gelifltirdi¤i çözümleri kat›l›mc›larla paylaflt›. Hibrid araçlar, ‘yeflil’ hastaneler Siemens’in enerji verimlili¤inin art›r›lmas› ve çevreye verilen zarar›n azalt›lmas› konusuna odaklanan portföyü, sadece küresel iklim de¤iflikli¤i politikalar›na uyum için de¤il, ayn› zamanda ülkenin birincil enerji kaynaklar›nda yüzde 75’e ulaflan d›fla ba¤›ml›l›¤›n›n azalt›lmas›, istihdam katk›s›, hava kirlili¤ine ba¤l› sa¤l›k problemlerinin azalmas› gibi çok yönlü fayday› ayn› çat› alt›nda topluyor. Siemens, 100 Watt’dan 100 MegaWatt'a kadar genifl bir yelpazede ürün, sistem, çözüm ve servis hizmeti sundu¤u sürücü teknolojileriyle, verimi art›r›rken, hibrid ve elektrikli çözümleriyle ulafl›m araçlar›nda da enerji verimlili¤i sa¤l›yor. Siemens ak›ll› flebekeler ve yenilenebilir çözümleriyle enerji üretiminde ve da¤›t›m›nda temiz ve yüksek verimli çözümler sunuyor. Bina teknolojileriyle, havaland›rmadan ayd›nlatmaya ve güvenli¤e, birbiriyle uyum içinde çal›flan, binan›n tüm elektrik ve elektronik altyap› çözümleri sayesinde ise binalar›n yaflam döngülerini optimize ederek, verimlili¤i art›r›yor. Siemens ulafl›m sistemleri alan›nda ise artan ulafl›m ihtiyac›n›n en verimli ve çevreci flekilde karfl›lanabilmesi için çözümler üretirken, ‘yeflil hastaneler’ konseptiyle sa¤l›k sektöründe verimlili¤in art›r›lmas› için çal›fl›yor. 17-20 Mart 2011 3. Hall D210 HABERLER Otomasyon Dergisi Sponsorlu¤unda WIN Fuarlar›’nda Gerçeklefltirilecek Paneller Yeni Ufuklar Açacak WIN11 Fuarlar›’n›n 2. faz› kapsam›nda yer alan “Otomasyonda Yeni Trendler: Ekipman, ‹letiflimdeki Geliflmeler ve Sistem Güvenli¤i” konulu panel, 18 Mart Cuma günü 14.00-17.00 saatleri aras›nda gerçeklefltirilecek. TÜYAP Büyükçekmece Fuar Merkezi Marmara Salonu’nda düzenlenecek organizasyonun sponsorlu¤unu ise Otomasyon Dergisi yapacak. Moderatörlü¤ünü ‹TÜ Elektrik Elektronik Fakültesi Dekan› Prof. Dr. Ömer Usta’n›n yapaca¤› etkinli¤in panelistleri ise; ABB Elektrik Proses Otomasyonu Sat›fl Müdürü Erdinç Karatafl, Emerson Güneydo¤u Avrupa ‹fl Gelifltirme Müdürü Burak Gürkan, Endress+Hauser Genel Müdürü Lütfü Bilgen, Kontek Ürün Yöneticisi Recep Küçükislamo¤lu, Schneider Power EMEAS Endüstri Pazarlama Müdürü Levent Fad›lo¤lu ve Siemens Otomasyon Sistemleri Yöneticisi Sevtap ‹nan olacak. “Otomasyon E¤itimi ve Beklentiler” Paneli Otomasyon dergisinin sponsor oldu¤u di¤er panel ise 19 Mart Cumartesi günü yap›lacak. Marmara Salonu’nda 14.00-17.00 saatleri aras›nda gerçeklefltirilecek organizasyonun moderatörlü¤ünü Marmara Üniversitesi Mekatronik Bölüm Baflkan Yard›mc›s› Yrd. Doç. Dr. Erkan Kaplano¤lu yapacak. “Otomasyon E¤itimi ve Beklentiler” konulu panele Entek Grup Genel Müdürü Cengiz Celep, Schneider Electric Teknik E¤itim Merkezi Müdürü Levent Özdemir, Siemens Hareket Kontrol Sistemleri Direktörü Zeki Aydan ve Tofafl Üretim Yöneticisi ‹smail Önol kat›lacak. Otomasyon Dünyas›nda Yeni Bir fiirket Savior Otomasyon Özdisan firmas›, otomasyon alan›ndaki faaliyetlerine Savior Otomasyon ismiyle devam etme karar› ald›. Savior Otomasyon, konular›nda dünyan›n önde gelen markalar›n› ve ileri teknolojisini Türkiye’ye sunacak. Güçlü sat›fl sonras› hizmetleri ve teknik deste¤iyle deneyimini, uzmanl›¤›n›, güven kavram›yla özdefllefltirerek daha dinamik, daha h›zl› ve daha odakl› bir hizmet anlay›fl›yla çözüm ortakl›¤› kavram›n›, ‘inovativ’ bir vizyonla daha da 286 Otomasyon derinlefltirecek. 2011 itibariyle Savior Otomasyon, elektronik dünyas›na bir dünya markas› olan Panasonic’in PLC ürünlerini, servo motor ve sürücülerini, 2011’den itibaren art›k Panasonic ad›yla tan›nacak Sunx sensörlerini, k›sa sürede dünya pazar›nda büyükçe bir paya sahip olan Vacon’un AC motor sürücülerini, konusunda uzman bir marka olan Easyview’un operatör panellerini, Molex konnektörlerini sunacak. Otomasyon ve MakinaTek Dergileri WIN Fuar›’nda Makina Otomasyonundaki Yenilikleri Masaya Yat›r›yor WIN11 Fuarlar›’n›n 1. faz› kapsam›nda yer alan “Makina Otomasyonunda Yeni Trendler” konulu panel, 4 fiubat 2011 Cuma günü 14.30-17.00 aras›nda gerçeklefltirilecek. TÜYAP Büyükçekmece Fuar Merkezi Marmara Salonu’nda düzenlenecek organizasyonun sponsorlu¤unu ise Otomasyon ve Makinatek Dergileri yapacak. Moderatörlü¤ünü Nam›k Kemal Üniversitesi’nden Prof. Dr. Bülent Eker’in yapaca¤› etkinli¤in panelistleri; Beckhoff Otomasyon Genel Müdürü Cem Ayday, Kontek Otomasyon ‹leri Hareket Kontrol Otomasyon Ürünleri Sat›fl Yöneticisi ‹lkay Kuvel, TTM Makine’den Firma Sahibi Fatih Ketsek ve Yorum Otomasyon’un Genel Müdürü Ahmet Üzümcü olacak. 17-20 Mart 2011 3. Hall D210 REKLAM ‹NDEKS‹ ABB ALTINKAYA ARMES AUTONICS AYB‹L BASS BAYKON BDT BEM‹S BERNECKER BONFIGLIOLI BOSCH CONTROL TECHNIQUES ÇEV‹K ELEKTR‹K DAL ELEKTR‹K DORUK ENDÜSTR‹ DORUK ‹LET‹fi‹M DÖNÜfiÜM OTOMASYON EAE ELEKTR‹K EBRO EGE END. EKS PANO ELFATEK EL‹MKO ELPA ELS‹M EMKO ENDAKS ENDEL ENDRESS HAUSER ENEL ENERJ‹ EN-KO ENTA ELMOT ENTROP‹ ERUZ ES‹T FANUC FAST FEMSAN FESTO GATE ELEKTRON‹K GERSAN GSL HACH-LANGE HARTING HES KABLO HOFFMAN HONEYWEL HYDAC ‹FM JUMO KAEL MÜHEND‹SL‹K KALKAN OTOMASYON KAMA PRES KARDEfi ELEKTR‹K KARSAN 21-227-235-265-277 OTOMASYON 2.HALL 153 INSERT MACHINERY 8 HALL 8 OTOMASYON 3.HALL 22 155 OTOMASYON 3.HALL 14 OTOMASYON 3.HALL 157 MACHINERY 10 HALL 159 OTOMASYON 2 HALL 39 OTOMASYON 2.HALL 261 OTOMASYON 2.HALL 7 HYDRAULIC/PNEUMATIC 6. HALL A.‹.K. OTOMASYON 3.HALL INSERT 101 OTOMASYON 2.HALL 203 OTOMASYON 3.HALL 187 165 OTOMASYON 3 HALL 92-93 OTOMASYON 3.HALL 133 OTOMASYON 3.HALL 285 OTOMASYON 3 HALL 65 OTOMASYON 3.HALL 143 OTOMASYON 2.HALL 115 OTOMASYON 3.HALL 171 ELECTROTECH 5.HALL 77 OTOMASYON 2.HALL 161 OTOMASYON 3.HALL 151 OTOMASYON 2.HALL 191 87 OTOMASYON 2.HALL 290 ELECTROTECH 7.HALL 131 OTOMASYON 3.HALL 247 OTOMASYON 2.HALL 57 259 OTOMASYON 3.HALL 19 OTOMASYON 3.HALL 35-37 23-43-169 55 OTOMASYON 2.HALL 3 OTOMASYON 2.HALL 75 OTOMASYON 3.HALL 216-217 ELECTROTECH 7.HALL 79 OTOMASYON 3. HALL 107 OTOMASYON 2.HALL 139 OTOMASYON 2.HALL 175 267 195 233 HYDRAULIC/PNEUMATIC 6. HALL 83 49 OTOMASYON 2.HALL 219 ELECTROTECH 7.HALL 129 OTOMASYON 2.HALL 123 OTOMASYON 4.HALL Ö.K.‹ OTOMASYON 2.HALL 237 MACHINERY 5 HALL 288 Otomasyon KLEMSAN KONTEK KONTROL S‹STEMLER‹ KORMAS KROHNE KT ELEKTR‹K LEROY SOMER LEUZE LSE MAS MEDEL MERT TEKN‹K MORALI MULT‹S‹S NECRON NOVAZET ONKA OPKON ORDEL OTKON OPT‹MUS PENTA P‹EF P‹LZ PLC PROTEK REÇBER ROBOSAN ROBOT‹K MAK‹NA ROCKWELL SADER SAN-EL SAVIOR SCHAEFFLER SCHNEIDER SEM‹KRON SENTEZ OPT‹K SEW EURODRIVE SGE MÜHEND‹SL‹K SICK SIEMENS S‹SEL SMS TEMPA PANO TESAN TESTMAR T‹M ENDÜSTR‹YEL TURAN MÜHEND‹SL‹K UFO WIKA WIN11 WIN PANEL YAPITAfi YILDIRIM ELEKTRON‹K YILDIZ POMPA YRM OTOMASYON 13 OTOMASYON 2.HALL 27-41-69-167-ÖZEL PROJE OTOMASYON 2.HALL 287 OTOMASYON 3.HALL 189 OTOMASYON 2.HALL 289 OTOMASYON 3.HALL 89 A.D.K OTOMASYON 3.HALL 45 OTOMASYON 2.HALL 147 OTOMASYON 3.HALL 111 16-17 OTOMASYON 2.HALL 97 HYDRAULIC/PNEUMATIC 6. HALL 201 HYDRAULIC/PNEUMATIC 6. HALL 145 ELECTROTECH 7.HALL 119 ELECTROTECH 9.HALL 263 OTOMASYON 3.HALL 136-137 OTOMASYON 10.HALL 109-ÖZEL PROJE OTOMASYON 3.HALL 179 OTOMASYON 3.HALL 71 OTOMASYON 3.HALL 193 OTOMASYON 3.HALL 177 OTOMASYON 3.HALL 20 63 OTOMASYON 3.HALL 29 OTOMASYON 3.HALL 6 OTOMASYON 2.HALL 121 ELECTROTECH 8.HALL 181 OTOMASYON 3.HALL 18 MACHINERY 3.HALL 15 OTOMASYON 2.HALL 241 ELECTROTECH 8.HALL 243 47-ÖZEL PROJE OTOMASYON 3.HALL 59 MACHINERY 6 HALL 31-113-205-245-271 OTOMASYON 3.HALL 12 149 OTOMASYON 3.HALL 33 OTOMASYON 2.HALL 229 OTOMASYON 3.HALL 5 9-197-209-211-213-249-251 OTOMASYON 2.HALL 25 OTOMASYON 3.HALL 283 HYDRAULIC/PNEUMATIC 6. HALL 117 OTOMASYON 3.HALL 125 OTOMASYON 3.HALL 207 231 OTOMASYON 3.HALL 127 OTOMASYON 2.HALL 103 OTOMASYON 3.HALL 183 OTOMASYON 3.HALL 163-239 255 OTOMASYON 3.HALL 199 ELECTROTECH 8.HALL 185 OTOMASYON 3 HALL 141 OTOMASYON 2.HALL 269 OTOMASYON 10.HALL 17-20 Mart 2011 3. Hall C200 17-20 Mart 2011 7. Hall D260