CWF leke
Transkript
CWF leke
SAL 3 HE.TMAR 22 Ş EM Bİ KANÜ:-\A-PAŞİ:-1 19H ftO)'IAI-U ANNEE 3 NUMER022 --, SAMEDI 1 JANYIER 1944 ~ QEZAQJNE ~=-~·--==~ .c om SUPPLE~IENT ILLUSTHr~ DE LA REVUE KURDE HAWAR ROS! & ww w. ne te we ~~=====~~--~ Qe:aqhl dırCJi rası dijminan silvanyine dıldn yıran ın. Ev sıwarıyen ii bera wan didin. KUşa ha helani iro cm·ina bi rimhan me dido Jl wan qezaqan şant dide. ÇAPXANA TEREQIYE ŞAM-1944 Yı!: HEJMAR:ı!: Çuk u Pire Sewile Sofi Di vi Şeri de Cebrail Jl Edebiyata Farisi N apoiyon Merik i Din e Çin Jinan Kemxwarin Hindik Bindik Neçireke Pilingan Skoçland Masiye Braşti A ÇUK ÇIROKA KURDMANCI: DE SEWİLE SOFİ Çirokbi!j Çirokbi!j N erevan Qadire Ferman Farisixwin Osman Sebri Xelile Genco Dr. Loynel Cayleı Pirbej Xebergubez Dilawer Çarpine Ranabi Efsanbi!j Ü P İ i":< Rı:. we Dibejin ko pirek hebi'ı, çü ser tenüre da ko nan Sofik hebü; sewil~ xwe bir (ı çlı sere kaniye, da ko destmej higire. Veca sewile xwe dani bin lateke lı çfı ko deste xwe bişo. Vegeriha cem sewile xwe, di lat bi ser sewile wi de ketiye, sewil şikestiye. Sofi gote Iate: Çima te sewile min şikand? Late go; na xwe, çima giya di pin min de şin dibe? Sofi gote giye: Ji bo çi tu di bin Iate de şin dibi. Giye go: na xwe, ji bo çi pez min dixwin? Sofi go te peza: j i bo çi h on giy e dixwin? Peza go: na xwc ji ho çi gur teııe me? Sofi gote gur:ı: çiın:ı lıon tene pe.w? Gur:ı go: na xwe çima se tene me? Sofi gote s:ı: çinı:ı hon tene glll'? Seya go: çinı:ı kebani me ter n:ın .c om DI ı~x~. pif kire agire Lenüre, agir pe ne ket. Di gava ww w. ne te çılkek hat ü got-e: « Plre heke agire te penakeve, stirtk di linge min de heye, derexe ü deyne ser çave egir, we pekeve ». Pire siirt ji linge çılke derexist ü danl ser egir, agir peket. Pire nane xwe texist, çük ber bi we ve hat ü got: tt Ez stiriye xwe dixwazim ». Plre gote çı'ike: tt Eze ji te re pivtık b'tirl ü qir§ btnim ıı Çüke go: « Na xwe ez heft nan dixwazin ji bedeta siiriye xwe ıı. Ptre heft nan dane çüke. Çük nawl xwe bir ü çü. Di, gava şivanek koda vır li ber e, ll M nan dixwe, ji ber ko bi wi re ııan ııe bü. Veca çüke gote vivan: tt Kura, bi min re heft nan hene, cinıek paqij bike eme vi nani te de hfır bikin ü vır bexin ser ü eıııe bi hev re bixwin. Şi van rabıi weke çı'ik gol-e kir ıl bi lıev re xwarin. Pişli ko xıvariıı çı'ik gote şiıli!ıı: tc Min heqe nam! xwe di ve>> Şiven go: tt Ma te çi dive? >> Çıik got: tt Min heft beran ü berxek di ve, heqe naııc' miıı >>. Dawl viven lıefl beran ü berxek dane çuk. Çuk ew birin ıl çü, lıeta giha gımdeki, di daıvetek li ıve tlere Jıeye. Le ji bo dawete dik u mirişk digııraııdiıı, ııepenişke şer. Veca çük gote wall' tt Eze lıefl beraıı ıl berxekl bidime we fişiine Jıote Jııirik megıırtııiıı, verm e ıı. Vc'ca rabıiıı lıer lıeft beran ıi berx gıırandiıı. Pişli ko gıımndin çıik go: ct Min lıeqe ıva dive ıı. Gotiıı ıvi t< Ne te dane me ji bo ko em ji dawete re bigıırlnin, ji bo çi em lıeq bidin teıı. Tali çük, bük ji nau lepe ıva revand ü bi çote de çı!. Gaua di şiuanek wl li ıve dere ye, 2 n:ıkin? Kebaniya go: ııaxwe, çim:ı nıişk heme qul dikin? Sofi go tc m işk:ı: çi m :ı ho n heba n :ı qul dikin? Mişk:ı go: mı xwe, çiıua kitik tene me? Sofi gote kitik:ı: ~çiın:ı lıoıı nıişka dikujin? Kilik:ı go: cm nıişk:ı dikujiıı ti di dor:ı m:ıla xwe de çiv:ı didinc xwe. Sofi dev ji v:ın berd:ı Cı perçeye scwile xwe dane hev. 426 h:ıne · ................................._ çuk gote şiven: tt Bilura xwe ııadi min, ez~ ve büke bidime te?>> Şiven go: tt Be/e>> ü bi/ür da ye ıl büka xwe bir. Çuk ruhişte bilüre ü çü sere lateke sekinl u go: tt Çiri, wirl, min sfirik da bi lıeft nan, ü qurseki da bi lıeft beran u berxekl, ü min lıeft beraıı ü berxek da bi bi'ıkeke, ü miıı bük da bi bilürelee ü tali ez li ser lateke ü kes ntne sere min lıür ke. Şiven ralıişte kevirekl ü li sere çük da şikest; çük mir. Şivan bilura xwe je vegemnd, 22 ŞERIDE XEBATA JIN~N SOVY~TISTAN~ w. ne CEBRAİL te we Jlntın Soytıtistan~ di vi şert de xebateke dixebltln. Kovar ı'ı rojname hero qala qehremanlyR jlntın Sovytıtistantı dikin. Heval Evdlrehman Siltanof, sekrtıttırtı sefarota Sovytıtlstantı ya Mlsirtı ji kovareke Misire re qıda xebata jlntın welattın ı'ırls kiriye ı1 gotiye: "Orla ji vi 'eri re 'ere weıet diMjin. Herkes jln ı'ı mtır, kal ı1 ciwan hemt pardariya vtı clhadtı dlkln. Herwekl hon dizaniıı elemanan bajartın me xerab kirlne. Ji avakirina wan re jln Jl milran btıtir dixebltin. Pişti _xelaskirina Stallngradtı komek jin çı1 bı'ın·tı. Xelke gote wan, hon hatine çi, ma hon nablnin ko di bajtır de avahiyek ne maye ko hon bikarin ttı de rılnin. Jinan ll wan vegerand ıl got: Em ne ji bo rı'ıniştlntı ltı ji bo avakirine haline. Gava ji hikı1met an ji fabrtkektı re peya divtıtin jin di ser mtıran re digirin. Ji her ko ew di xebattı de biktırhaUtir in. Ji ıniitı din jin xweyiytın her heqe civaki ı'ı siyasi ne. Dibin qazf, diktor, evkat, sefir, mamoste, nlmlnende h. p... ııor Bivtı nevtı We bire, jintın ko di hikı1met an di fabrikan de dixebitin gava zaro diUnin ·çi dikin. HikılmeHl jtı re tevdirtın gerek diline. Ji jina avis re beri zayintı bi mehektı rixset didin, Pişti zayintı ji meheke din rixseta wtı heye. Di van her du mehan de jinik li mal rudine le miaştı xwe bi temaıni dibe. Heke jiniktı tu kese we nine ko li zaro miqate hibe jinjktı hero siM gava diçe xebata xwe zaroM xwe dibe « mala zarakan » ıl li wtı dertı dihile. Mala zarakan teşkilateke hikı'ımettı ye. ~vart'l gava ji xebate verligere ınal zarokt'l xwe hi xwe re ditine. Heta ko zarok dibe bj salektı an hi sal ıl nivek~; yani helani ko ji şir tete vekirin. Ji hingt'l ıl pe ve jinik zaroktı xwe dibe « Bexç~ zarakan ». Ev ji teşkileteke hikılmettı ye. Zaro ttı de bi hevı'ıdin re dileyizin. Di ziwactı de mt'lr xwediytı maltı ye Q debar li ser wi ye. Kem caran jin ji mtırtı xwe tt'lte berdan. L~ heke hale berdan zaro bi de re diıninin u ji miaştı m~rik seyekek ji bo nefeq~ te te birin. Heçt jintın ko şeş zaro hene hikılmet ji wan re miaşeki xweser di de Q jin vi miaşt heta mirinl! dibin. Y~n ko hevalcewan ditininji wan re ji aliy~ hikı'ımettı ı1 ji aliye ehaliyan mikafatek heye » EVDIREHMAN SILTANOF .c om DI VI NEMERD 'O DEXSOK ww Li wext~ ber~ du mirov~n kim hebtln, bıl bıln hevaMn hev; yeki nemerd, yekl dexsok. ıl nemerd ewçend timakar bıl ko ne dixwar ne ji vedixmar hema di da hev. ıl dexsok ji ji qenciya ko digihaşte xelki ewçend diqehirl ko dlkir bimire Rojeke 1/avlnl her du heval li çoll bi rl ve diçıln; rasti pireki halin. Wl pirt hevaltl bi wan re kir hela ko gihaştine sere dııriyaneke. Pir sekini il gol: Ez Cebrail im, di hire de eı dikim ji we veqelim. Min dlve ez qenclkl bi we bikim. icar bila yek, ji we }i min tişleki bixwaıit, eıl wl tişll bidim-e, ıl j"i wl re ko tlştek ne xwestiye duqat li şte ko hevale wl xwestiye bidım. S timakar di dile xwe de digol: « Eı dizaninı je fişieki mezin bixwaıim. U bl/a beri ewili hevale win bixwaıil da ko ez bikarinı je du caran bWr bisllnim » . S dexsok dioyl: « 1/eke min ji /lştek xwest dııqate ıvi wi bigehe h~vall min ». :1:1 Tangine Emerikani Herdane Tangine Elemani ii Ew Xerab Klrine. @@@@~@@@@@@~@@~@~@@@@~~@@~@~ Bi vt awayi her diwan jl qiwa eze biş/exilim, ıe eı dilirı/m liw~ ll xwe ne tani beriya ~ din daxwaza. dawiye poşman bibi. Obere xwe da xwe eşkere bikin. Midekl ker ll !al Cebrail ii gol-e: « Bila çavekt ıııln sekinin. Dawl e timakar, ye ko ji kor bibil ». hevale xwe xıırlir bıi, rabıl/i hevale Cebrail li ser golina xwe sekint, xwe xisl ıl gol-e: « Kuro bişlexile, dexsok bi çavekl hişt u ~ timakar ev fırsendek e, lu dikarı dewlemend ji her du çavan kor kir. bibl •. QADTRıl FERMAN fi dexsok go/e hevali xwe; Baş e, 427 3 JI EDEBIYATA FARISI - Ji seydaye de/al Mirza Evdilhadi re- ŞİRAZİ ]- te we -l JI GULISTANA SADIYE .c om Seyda! Te bere· xwe da oXurC, pi1;ıti xwe da felekC; te qe&ta mala Xwf'dC kir. OX.nra te lı xerC bit. XwedC te hi selamct bigehine l\Ielu~, bı kum ü destınala xwe a gir, li Ercfate li her here reş bi'5ekıni. Yeldan te bı ~axi ü xweşi vegerinit ınal. Em ji le n~ hibCjin tn hi xer hati seyda had Enlihadi. Li ŞanıC tc ji min re goti bii, te careke tiştin ji edebiyata farbi terciıııe kiri bün; ew geleg ı,pchi bil n. Çire hergav ti~tine fari&i ji me re tercime naki'? Ji bo bicihaniııa daxwaza te, ve ne min ti5tine fariı-,i '\\'l'rgerandine kurdmanciyC. XWl·tlC hikit hı bi wan kefxwe5 bibi. w. ne Yek lıelııi çave wi teşiha. Çı'ı nik beytareki ıi gol-e, min derman b ike. Beytar ji derınane ko dikir çaven çarpcyan di çave wi kir. Merik kor bıi; çı'ı şeriet~. Qazi gol: Tn sıice beytar n!ne; merik bi xwe ker ne biwa ne diçıi bale. :\lexsed ji ve gotine ew e ko lıeke mirov karine mezin siparte mirov~n nceerihandi dawi poşman! ye. Cem eqilınanduıı mirovine wele eqilsivik tene heseb. Ma kengc eqilmcnd kaı·ine mezin dispcrt' pespayan. Yen ko besin~ çhlildn ma kcnge dizaııin di karxana benişim de bixebitin. [ Jl Dİ\YANA HAFIZE ŞIHAZİ l Ey nıiroven .rudandil ıl diloımn, dile min ji des/ diçil. Ez bi ııi derdi derdeıııend iııı ko, pe re li.~h'I' /,o di dile min de veşarli ne ew t/11! eşkere [ bibiıı. ww Em di kefliw' de nl11i~li ne, ey ba bide :rwe ıl keşliya me bajo. H eye ko wrdi em rılye nascı l :rwe lıibinin. Ev de/ı roj~n ko em di dinyaye de diborinin ııe lu tişl in: lıeıııi çirok ı) efsane ne. Gıılı bide ıi ııi ıve.ı·le kıırl ji qeııciya dost ıi yamn re Şevc!di, di dixıveııd (ı [ ciımla digol: gul l {irmıdeke b\jıııerine. ıi şerabc de bilbil çi xweş spi!de binin, lıoıı ji werin, le bigelıin lıev. Şeraba şerab.rwirino Li neynika Skender bim!re, ew peyaleke şerabc' [ye. Em .ii le re Jıa/e ıııilkcı Dara şmıi di de. -4 Ey :rudan ilısaıı ıi kerwııel, ji bo şikirdariya .<elamela .rıve, w ı eki! li derıveşe feqir bi :rweşi [ 1i qenciye çav di!r. /Ji.<lelıiya lıl'l' d11 dinyan ( din ya 1i a :rirel ) di van lıer du golinan de ye: Bi doslan re :rweşi, [ bl dijminan rc~ ıııidara. JJi lanya rakııw>i!JI' dc• l'l' nc' dane ıııe. Heke le Lev ııe eıibaııd, were cr::a 1i qedere bigulıerine. Ew li1tc' lelıil ( ~erab) ko so{ i ııave mi kiriye diya xebaselaıı, ew li nik me ji maçkirina L lıinarikc'!ı keçikan flrinlir e. de :ru>e bide ııırsli u ve" kim yay" hesli yı', pm·seL kan dike qarun. H'd; {ıııdc' serlıişk ıııebe, lu na bini em ji :rerele .rwe disojil. Fedikire dilbel'l', mermer di ıııi.<la [ me de wek ııııiııu! dilıelil. Di lıeyaııu!ıı leııgiye xwariıu'. Ji ber ko e11 Bedeıveıı parisi, w'ıı ku jiyi1u1 dibe.l'~iııiıı ve ııe. [ Meygero, here mi::yiııiyc' bide pireıı pari.<i. Ev xirqeye wey Ic r(jaııdi, Ha{ız bi lıemle .rıve li :rwe ne kiriye. Ey fe.T~ dam ıl damen-pak [ me .ii le di!ıı'/ lu li me negiri1 428 22 DİR OKA JINA NAPOLYON « Di din~ da her tışt ji heyina '' XYıede ıa » et ew e. co m « xurti. ü mczınatiya « şahıdch e ». Napolyon -6YEGERA KORSiKAYE İlona 17.Jlan da Napolyon mehan careke din destura çılyina welat~ xwe Korsikay~ xwast ıi tevi bray~ xwe çıi. Ev s~ meMn · han weki adeta xwe di nav kit~ban da derhas kir. Her weki xwe ji bo kir~n mezin p~k tanin; roj~ p~ da kare wi rakirin danina xeritan ıi çekirina mesel~n hisabi bıi. Se meMn destıire kula bıin, Nap::ılyon hin ji Korsikay~ ne çıi bıi ıi ne dixwast here. Xweya bıi ko di v~ dema han da fikira xwe gu ıartiye. Qey ko bezkirina serxwebt\na Korsikav~ disa ji nuh va di dil~ wl da cih glrti bıi. Di nava VJ.n her se melıen han da, bi serek Paoli ıi hevalen wl ra pir da ıi standi bu. E w he mi yar L'ı hevaMn bav~ wl bLin. Çi gava bi dari wan cam~ran diket, çiroka serxwebıina girave, xebat~n ko di we re da büne p~şi ıi paşiya peyiva waıı biı. Di nava wan peyivan da pir caran nave bav~ wl ıi fedakariy~n ko di riya wel~t da kirine derhas dibıin. Ne mikıin bt\ ko ev axaftin xwina Napolyon bi kel nexin ıi şopine kt\r iı bi cih te da nehelin. ~di wl qerara xwe da bt\; nema vedigeri Fransey~. Heke leşkeri bıi li Korsikay~ ji lıebıi. Di nav leşkereld hole kiçik da hin çetir dikari bıi xwe bide naskirin ... Li ser ve ramane kete leşkere girav~ u Paoli ew kir kumandan~ firqeke dilxwestiyan ( gunili ). Pişti v~ kira han nema dikari bıl here Franseye; ji her ko qanılna leşkeri di şoMn ho!~ da cezane mezin didan Di s~ w. n ji bo zabit~n leşkerberdayi. ww Napolyon sereki di nav leşker~ girav~ da ma ıl bi serek Paoli ra da ü stand. Bi jiri ü jehati bt\na xwe bezkirina hemiyan, memaze a Paoli girte ser xwe. Heya ko Paskal PaoU der heq~ wi gotiye: « Ew i ji havin~ bokey~n kevin e il weki peyay~n ko Plıltarxos salixa wan daye ». Rast ji serek Paoli mcrnaseki ec~ b bü Ll ne i şaş bO. L~ tevi ko heya w~ gav~ bezkirina l'aoU di dil~ Napolyoıı da roj bi roj zMe dibü; pişti ko kete nav leşker~ korsikaye, hin tişt dile wl ji serek Paoli şikand ıl tew bi carek~ 1~ sar ~ kir. Wl di tevger~n Paoli da tiliya ingilizan didit. Cih~ ko dixwastiıı ji fraıısizaıı lıifilitin, we t~ketana bin desten ingilizanl .. Ev yeka han li Napolyon xweş ne dihat. Mafir ko de serxwebıin tine bıiya, bi her awayi Fransiz ji ingilizan çetir didit. Qene re ıi r~zan, ol iı aMten fransizan ııirtiri ingilizan niziki en karsikiyan lııin ... Li se ı· v~ yeka han dil~ Napolyon li Paoli ma; le pişti ko dev je derhas bu. Ji her ko vegera Franseye je ra ne mi!;ıln bu. Di vi devi da bt\ ko nılçeyeke heviya Napolyon vejand ıl d~ bikari b :na vegeriya Franseye «·Hikılmeta Fransey~ bi Nemsaye ra keti bu şer ». Di deineke hole da te:;ez hikumet hewceyi hemi zabitan bıi. Di deveren wani da li gııneMn kevin, nemaze ho!~ biçıik, ne dihate niMrin. Riya Franseye je ra velıü bıi. Bi vi awayi dikari bıi ji Paoli xelas be. Ew l'aoliy~ ko di biçıikiya xwe da j~ hez dikir Ll dixwast rojek~ ji rojan mina wi bi be; niha ji dixwast j~ bireve! .. ki zane, heye ko bav~ Napolyon Karlo Donapart ji di dawiya hevaliya xwe da ji her sebebine Mja dev ji Paoli berda ıl p~ ra bi der neket, Pişti panzde salan ji kur~ wl riı ji PaoU ba-.didan ıi xwe davete himbeza hikLImeta Franseye. Napolyon di texmina xwe da ne xapiya bü. ~ 5 Dema giha Paris~ di Gulana sala 1791an da dafa birçtbünO tlttek hall M btra wl; 8lmsa· berpeyi wezirceng kir ı'ı j~ xwast ko riya xaniyanl .• Dixwaat bl deyin çend xaniyan wi vegerine leşkeriyi\. Di dawiya tebax~ da bi kir~ blke il wan bi bil:ııkt bilinlir bi kire bide; ritba sersemeriyi\ (yözbaşi) vegerandin flrqıı w!. heye ko bl wO kı\r~ debııra wi hibe, I e xwe· Di nava van se meMn ko li Parise li benda diyM xaniyan bi zabitekl hole zlvıır bawer ııe bersiva reşbeleka xwe ma bö da, destengiya bit biın. Xwede kir ko bersiva reşbelekıı wl ko Napolyon diliye fişteki eci\b e. ·rev! ko de st!\ hin pir ne ajot. Çiqııs ko des:engi kişand ji, ji xwe digirt u mesrefen zMe ne dikir, di nav bo nııne gewrlya xwe hewceyi minetan ne bU. du mehan da M pere ma. Ji neçari saeta xwe Dema ko Nııpolyon ll Partse di ve des· firot; le bi tişten hole heriken vala tije ne tenglyıı han dn btlı dlya wl ji li Korsikaye ew dibıln. Ne xweya bı'ı ko wezirceng de Unga tehll dlklşandtıı. Heı:ko zivariye ne dixwest bersiva reşbeleka wl bide. Ji bo ko ne keve dev ji ıııroken Klll'lo Boııııpart berde. L~ her .... _............. ............... ............... ............... ...... tiştekl je ra dawiyek heye: ıı ' leqez de roı'eke dawiya van ı !\~~~''" .,, ~-:, ",·,, :· ' . desteHn giyan _jiFbihatana. . 1ngi\ 1ı ranseye tevgera :z~ serxwerabOne giha bO dewre· ı ...,. ya pıışlıı ııne ker bi hesli ı . . ~;.. ', ,,,•':,··-~, ~i'~~ ı seklııt bıl. Ji her ko leşkere ı ,, Fran•ey~ jl bl!r O NenıAııye direvln ö xelk~ ev silc~ han ıll~ıtl8t 8loy~ ıneltk. Gava ıı 81lrxwerabfıyan di 201\ Tirmeha 1792an da direjl qesrıı Twtleriye kirin, dere oda ıneltk ı şikandin ö kuıne sor dane sere ıı ııı wi; Napolyon i li Parise bQ, Di deM Tebaxa we sali\ da gııva· ajotln sera ıneUk ıl bi zor ı li ser t~xt dantn ö existin heps~. dlsa Napolyon t hazir ı btı; 1~ ev tişten han qet le ı xweş ne hali Mn. Dawl, levi ~ Tangeke emiMkani, ji tlpt! S~rmnn, di qnda ko ew heval~ fllıreke ciınhöri şeı'e !talya yı! ılı• dirıljl elemanan di/re ı bı\ jl, ne dixwest ko pexas tekili ıı ~~ _ıışten glrs il hı\r bibin ö da• xwazen xwe bi destı!ı zor~ bi hlkömetc!ı birlin kirin. ı 1 · , ., 1 1 1 J 1 1 il i1 w. n 1 et ew e. co m reşbelekek 1 1 ı ı BBIWANA KOIIS/KB Me derketina serek Paoli ji Korsike levi sebeMn we bere di ciM we da goti M. Pişti serxweraböne, gava hi· kumeta Franseye a nuh binge· Mn serhesli ı'ı wekheviye li i ı ww ııı ~ ı 1 1 ı 1 ı ı ~~~~~~~ i 1 i 1 j ı ı f Zirelıpıişeke ingil/d, di fere !talya ye de xwe da ye bas· keki :reten elemani ıi ji dılr ue gılleyeıı xwe te dibar1ne .... -............. ............... ............... ............... ...... .... 1 i 1 430 e ko ji çend salan da li lngi· listan~ ılima pişli danstandine bi hikömeta nuh ra vegeri Franseye. Hikömete riiıneteke mezin ji Paoli ra girt ı'ı ew kir hakime girava Korsikayc!ı ıi kouınandarı!ı heıni leşker~ we. 22 v~ Herçf Napolyon, peyay~n Paoli bi re va dor le girtin; le Napolyon bi jiriya xwe ew xapandin ıl ji nav lepen wan fıliti. Le diya wi Letsiya, pişti ve yeke sibeke, x~rxwazeki haya we kir ko cotkar u pexas~n Paoli tene ko direji mal il zaroken we bikin; berna da xwe bi desten zaroken xwe girt il bi çole ket. Ev malbat çend rojan hole M cih ı'ı war li her saxa ( sahil ) deryaye ma; heya ko Napolyon ji wan ra çareke bi derketina girave peyda bike, Di nive şeveke tari da Napolyon ew existine Kelekeke ( zewreq ) servekiri il di nav pelen deryaye en weki çiyan da bere wan da erde Franseye ı'ı iskela Marsilyaye. Ma dihat bira ke ko ev zaroke mihacir, keç u kur, diçin ko bibin melik il melikeyen Ewropaye?l kes kira Xwede nizane .. MALBATA BONAPART LI FRANSEY~ te we girav~ .c om yeM bıi ko gava Napolyon bati bU il ne xwesli bil vegere Franseye. Le pase dema liliya ingilizan di hemi tevgeren Paoli da <.lit, ji kira xwe peşiman bil ı'ı dev ji bezkirina Paoli berda. Li ser ve bil ko gava kes dit vegeri Franseye il bi yuzbaşiti kete leşkeriye. Di ve halina Franseye da pir ne ajot ko gelek !işten mezin bün. Di bajaren Liyon, Versay, Werems il Orleane da kuştarine eceb çe bı'ın. Her kese ko behna hevaliya melikiye je dihat hale kuşlin ko ev di diroka Franseye da bi nave « kuşlara İlone >> e bi nav ı'ı denge. Di ve kuşlara han da herçi peyayen ola Mesih ji tera xwe hali bı'ın kuşlin il en mayi bi der da revi bıin. Ji lewre hemi der il dibistanen di bin desten wan da bati biln dadan il şagir len wan, keç il kur li derva ma bı'ın. Di nav şagirten keçin da, xwelıa Napolyon Eliza ji ji dera San-Sire bati bı'ı biderxistin. Ji bo we, bi !ez destura xwe stand il Eliza bir Korsikaye. Gava Napolyon giha Korsikaye navbera wi ı'ı serek Paoli li hev ket il ji koleki levi xelke mala xwe girav berda u hale Franseyı'. Di rojen vegera Napolyon da bil ko careke din Paoli dixwast xwe ji hikı'ımeta Franseye qut bike il serxwebı'ına girave ji cihane ra bide zanin. Malbala Bonapart di ve yeka han da, wek bere ne bil bı'ın hevale Paoli. Bi ve kira han bi careke di çav lıeval il hogiren Paoli da bi derketi bı'ın. Li ser ve yeke serek Paoli ferınana zaroken hevale xwe e kevin Karlo bi derxist il xwina wan da rijandin. Pişıl w. ne Dema malbala Bonapart giha iskela Marsilyaye, be ko bikarin ji xwe ra poxaneki ( mesken ) peyda bikin, xwarina wan a rojeke line bı'ı. Hinge diya Napolyon bere xwe da daira belediye, da ko riyeke debare jera çar bikin. Dile xelke belediye bi we şewiti ı'ı je ra arikarİ kirin. Di nav kesen ko bi Letsiya Ramolino ra arikari kirin, tecire salıüne Mr. 1\ilari bi awaki cameri deste arikariya xwe direji malhata Bonapart kir._ Demeki direj ne ajot ko nasf il dostaniyeke çak di navbera her du malan da ha te pe ıl du sal bi ser da ne çi\ bıin ko JozH Bonapart bi keça wi leeiri ra zewici. Heta Napolyon ji çav da bil -~· ··;-__ ~-----------,---.,,......- ~...::. ~: .(~ ., ' ] duşka braye xwe; le ' keçike kefa xwe ji wf zabite jar ıl qiriç ra ne ani bı'ı. Heçi biçtike biran Losyan, xorteld jir ıl sergerm bıi. Bi ve sergermiya han keti bil nav serxwerabılyan il bi golaren agirfeşan ji çekiri bıi. X\\ e ra ci h Di demeki "ele da lw ke i ;o\apolyon nas ne· dikir ıi nikari bıl arika· riya male bike, Losyan di niziki Marsilyaye da bi xera w~ sergerınİ il bevaliye kareki baş dili bı'ı il malbat p~ bi xwedl di kir. OSMAN SEBRİ J ı Ş A T O Y E N ı N G ı L ! S 1' A N E Y B K E [K E V N A R E ww ~ 22 431 7 ' MgRIK İ DİN E ww w. ne te we Hej nı! :::ewici bıln ıl ge/ek heji hev dikiriıı. Bi timobi/e digeriyan. Gihafli bıln Nyılenglande. Merik limobil bi le::: lajol. Timobil li dareke kevnare ket ıl sekini. Tu li§l bi merik ne hali bzl. Le jina wl bi birineke .redar birin M M. Di/e jinike ji bir ve çıl bzi ıl xwln ji seri dihat. Ew der xelaseka bajer bıl. Tükesi bi re ve xııya ne dikir. Li rast zl çepe çend xani hebıln. Merik li ber deriye ye/d /ewha diktoran dili M. Rahifle jina .rwe zl bere :cwe da wl xaniyi, xanlki kevin. Li deri da. Yeki bejinbi/ind, gewr bi por ıl rilıa wi keli, deri vekir. Mf>rik di dih' :rwe digot, kes li .mal mne, dikfor bi :rwe deri ji me re uekir. Ji .rwe ew ıliklor ıl li mal bi fena ı·we bıi. Dikfor li jiııik<' lıılr bıl ıl gote mere m<1: Qeh(i seri şikt•;liye, lıesli daye meji. Je re emeliyat ıliu<'lin; emeliyaleke difmaı·. Heye ko çt'bibe. L<! tu dibiııi e: bi fena .m>e me, kes n ine ko arikari ya min bike. JJivt'llu li ber des/e miıı bi.ı-ebi/1. Mt'rik biı><' ıu'vt' p<' qim ani. Nikarl bıl bi awa/;1 diıı bi kira; jiııik u111 bimiriya. L<' ode di !ın/eki eu'b ıle Ini: lıer tişt !eo/i lıeo. Tu ılibeji qey ji ım'j ıw lııkes ne kl'li Ini-ye . .Tiııik beli(. kiriıı ıl ıliklor des! bi emeliyal<' kir. Li ber emeliyale ılih' m<'rik ılibori ıi di/dr ko bikeııe erde. Dikfor pe hesiya d gote merik: Edi ez dikarim bi fena xwe jl bixebilim. Heke dixwa=l derkeııe derııe. Merik derket derııe. Di llwane de diçıl wl seri ıl vedigeriya vi seri. Ji nifkeke ve se peyayen bi çek, bi Jıeryeki re §ejderbek, le peyda bzlıı ıl dikil'in bikevin oda emeliyate. Merik re li wan girt ıl bi lavlave gote wan: << Ez di bexte we de me, mihlete bidin-e heta ko emeliyela jina min biqedine. Pereye min ji ji we re ». Yekl gol: Ji te ve em ki ne? Merik: Ma hon ne diz in? H'i ye ki ( bi k en ) gol: N o em ne di:: in. Em pasvaııen bimaristaıuı ne. Mirove ko jina te emeliyat dike dineki Jıar e. Ev bıine du saet ko ji bimaristaıu! reviyaye. Em haline wl bigirin. Her çar bi hev §ewirln ıl qerara xwe dan ko heta dawiya emeliyate li heviye birninin ıl piştl emeliyate wi bigirin. ıllerik ji pasvanan :ani ko mirove din dikforeki bi nav ıl deng bıl. Le pi§lre ji ber :::Mahiya :rebaie din bılye ıl ketiye biınaristane. Yeki ji pawanaıı digote merik: Ez dibejim dik/or emeliyala xwe we bibe seri. Ji ber ko dinine welt! gaua bi sinlıeta xwe mijıll dibinji. bo wi demi eqile wan oedigere seri. Her çaran di pencere re li dikfor dinihertiıı. Dema ko dikfor emeliyela xwe gihande dawiye ıl sen1 ne.rwefa xwe giredu pasvan le der Inin . Diklur kir ko li ber :rwe bide, Le ıvarı ew zeml kir ıl birin bimaristane ıl ji bo jinike dik/oreki din vandilı. Pifli çend rojan ınt'rik ,, Jina .rwe f-ire Nıiyorke '· ıi ew kire .Tesle:raneke me:in. Dik/on' :restexaw' li jiııikr1 lıılr bıl ıl gole ırere wl: - Jina le we ı;ilibe zi .c om « JI KDVARA E~I:EnfKAXf)! 8 11>11 ı>egere lıale ::rıre e ben'. Le fiştek /;eye J.o e:: le demayinim. En·e fiyata ko ji jina le re çekirine işekl zehınet e ıl ve enleliyate bi tene diktorek heye ko dizane çeke; ew ji din biıye ıl ir o di biınaristana N yıl englande de ye. Merik kenl ıl gol: Ewl diktari lbi xwe çekir. XEL!Lt GENCO 22 Şang de çebüye. Le bi temami nayete zanin tixüMn dewleta ve malbale çi btin. Le herhal ne tişteki mezin bıi. Payitexte ve dewlete di 0 TARİXA MEDENIYETA WE nizingi bajare ko iro je re «Keyfine » dibejin DR. LYONEL CAl'LEZ Çin, çlna paşııemayi dı tarixa medeniyete de de bı\. Naven hin meliken ve malbale li ser xudan cıheki bılınd e. Gava Ewropa iro, dı hesliyan nivisandi hatine ditin. wehşete de bll xelke Çine li ser ka:re:e dını· Bi texmin di s~dsala 12 an de beriya (m. i.) vlsandın. Le pıştre Çin dı xew re çı/, Ewropa ( Milada İsa) dewleta malhata « Ço >> ya ko li hışyar bü. Der heqe tari.ra med('myeta Çine bendeke ca:ıbedar bı çaııe me ket. Xawen aliye roave rab u b ıl. direji de" !eta malhata Dr. Lyoni!l Cayle: e. Me ew beli(/ lı Jer jı « Şang >> kir ti li dawiye zora we bir. .nvendevanen xwe re weryerande Knrdmancıye. Ev hakimen ha ji esileki din ıi di medeDi heqe çiniyan de gelek çirok ü efsane niyete de ji milelen ko xisti.btin bin desten xwe hene. Lt\ li gora taı·ixe çini iro ji 4000 sali paşvetir bı\n. Ji Iewre medeniyeta Çine midelıi hı:\tir in ko di mintiqa çeme zer de bi cih direj seki ni ıl xelk ji n ıl. ve vegeriyan hoveberiye. Nizama welet istibdad ı\ aristokrasİ bü. büne. Dibejin ko çini ji cihine din yen Asyaye, ji roave an ji merkeze, hatine welate ko iro Le pişti hatina :malbata nıi nizarn ji hate gnlıartin. Hikıimeta ml torinen welet bi çend te de ne. Le je re tu delil ti birhan ninin. Di pe~iye de çini bi tene bi cotkariye biran !eva kirin ı\ welat bi wilayet ıi qezan mijıil dibı\n. Piştre des! avetine hin fen ıi !ek vekirin. Ew wilayel ne weke hev, hin zanistiye. W ek çekiri na porslane, yani ferfı\•, piçı\k hin ıııezin, le tev de bi ıııelik ve giredayi çekirina derınanan ji giy an ü tişlin ji felekiyate. bün ı\ melik bi her awayi hikim li wan di kir Pişti mideki bi madene !Line xebitin ı\ Ev nizama nı\ li welet hat ı\ di destpeke je firaxin çekirin ü li ser wan liraxan nivisa- de bi sa~ a ıııelike peşin mir « Koçwil~ıi » rin nivisandin. Ji eseren kevin yen ko ketine çı\ seri. Le miren din yen ko di pey « Koçwikıi >> des! dixnye ko di sedsalen 15 ı\ şanjdehan beriya milada lsa de, çini di ve sinhele de tififaki re bati bı\n ne di dereca wi de lııln. Dest bi israf ıl zilme kirin. Wali Cı miteseliman seri peş ve çıi bı'ın Hin qaliken Idso. hatine dilin bildan ı\ li melik rabı\n. Ji mile din qebileko li ser "an pirsiyarine kahinan hebı'ın. Ev medeniyet di wexte malhata mireken yiııe wehşi yen ko li tixı\ban bı\ n, wan ji dest bi xerabiye kir. Di ~ala 842an de (lı. m. i) « I' eri ya Milada lsa» xcll; li m elik rahıin ü ew danin. Le pi, tre ınciiki ı.e din iı ıı-allıafa " <.'a" )), mclikiııc eqılıııeııd halin ıl k re \\cl ct ji n ı Ye saz kirııı. ı i" e heyaıne de nifıiza waliyaıı zede lıı'ı hı'ı ı'ı "ilayeten nıeziıı en piçı'ık li ser x\' e zede dildrin. Le pi~ti mideld nifüza wilayetan ewçend mezin lııl ko nema guh di dan merkeze. \'e heyaıııe qedereki dom kir ı\ welate Çine M dewleteke yekbıiyi ma. Li gora eseren ko gihaştine desten me ji ve fasile Goleke ·bide.~lçi!kiri. Gola ko klifa me fWıi~ dide di lngilislaııe re fasila « llihar ıi de ye. Ev gol di sala 17:101 de kolane av berdaıı-e. Paiz~» diM.iin. V~~fasil~ ww w. ne te we .c om ÇIN u 22 433 - 9 om Di sala 246an de ( b. i. ) ji ve malbale lawikeki sezdebsali bıi m elik ıi pişti ko 25 salan hikim kir, bı'ı imperatori! hemi welati! Çine, Çina yekbıiyi. Li\ ev ji hakimeki mistebid bu, le welat xisti bu nizarn ı) inzibate. Wi meliki di siyaseta xwe de niqteyen jl!rin dan her çaven xwe ı'ı ew bi cih anin: 1 - Neyarlia mezheba Konfiçyus u ;ıagirten we mezhebe kirin. 2 - Nizama ko welat bi wilayetine ser xwe /ek ve dikirin rakir u ji her wilayete re ji merkeze waliyi!n sivil u eskeri tayin kirin. Ew ıva/i di her karl de bi merkeze ve giredayl u bi !eni! li ber melik berpisiyar blın. 3 - Di ııav xelke de ::i/amin heblın ko kileben zana u feylesofen heyanıi!n bori xwendi blın,wan pe digirl u nizama me/ik lenqld dikirin. Me/ik rabU hemi kiteb, ji kilt!ben tib, colkarl u kahiniye pe ve, ;ıeıvitandin. 4 - Di tixuben Çine: de qebileyin ıveh;ılwek Hesyıinge hebıin ko ji selameliya Çim! re laluke bı/n. Me/ik rabıl kelehen tixuban bi diwarine stılr gilıandin hev ıi benda ko bi benda Çine bi nav u deng e ani pl!. Ji bo çekirina ve bendi! ji mehkıinı ıl Jıesiran bi sed hezaran peya xebilln. Diri!jahiya bendi! 1500 mil e u ev bend ji bakure Kansıiyı' digehe xelica Lyalsunge. 5 --]{e/ ıi ql!sl!n ıvelet heml kirin wek hev. Isıile xıvendin ıi ııivlsandine gihande ;ıikilekl sade ıl ew di nav .Telke de be/av kir. w. ne te we .c ji sa la 722an (b. i) «beri ya fsa >> h eta mırına Konfiçyı'ıs, sa la 479an· (b. i) dom kiriye. Di vi! fasili! de hakimine wilayetan rabıln ıi xıırtiya merkez(, xistin desti!n xwe. Di nav wan hakiman de nemaze hakimi!n wilayeti!n Çi, Sılng, Ça, Ço hatine ııas kirin. Konfiçyıls bi xwe ji xelki! wilayeta « Lo >> ye bıl, di dora Şantonga iro de. Kofiçyus mamoste bıi, dersa exlaq ı'ı felsefi! digot. Konfiçyı'ıs ti!ldli siyaseti! ne bu bı'ı ı'ı qala diyaneti! ji ne kiri bi'ı. Bi lenf! dix~est xelk ji ibadela rih, nemaze riMn bav ı'ı pi!şiyan bipari!ze. Li! ev adet helani iro ji li welati! Çine heye. Ji mili! din Konfiçyı\s digot divi!t mirov ibadeta xwe li ezıııanan bike. Bi vi awayi bi nizingahi ve ibadeta Xwedi! qest dikir. Li Çini! nizarn u rezika kahinan gelek peş ve çı\ bıl. Ve nizami! ibadetarihan diza. Çiniyan ibadeta rih{,n miriyen xwe dikir ıi bavini wek kaniya her qenciyi! nas dikirin. Pend ıi şireten Konfiı;yıls ewçend guhdar peyda ne dikiriıı. Ji her ko hakim ıi meliken wi wexti dixweslin bi her awayi di her çaven xclke de beııc teqdis ldrin. Tesira nizamen Konfiçyıis ancax pişti şikestina zorkeriye xııya dikir ı'ı fekiyen xwe didan. Meliken malbala Çaw, pişti Konfiçyıis ji ııedere 200 sali hikim kirin. Li! hikimeki be nizanı ıi di nav sıir<'Şc de. S<.>reken eşiran en xıırt li hikıimete ase dibı\ıı, şer dikiriiı. Şerine wele ko carina qebileyin bi temanıi \Yİnda dibıiıı. ww Le !işte l,o seza ye mirov U ecehmayi himine cw e ko piraniya zana ı\ hiııermenden ı.:ine di n' heyama sıirc>c de jiyi hı\n ı\ esercıı X\\ c mivi~andi lıı\n; her" eki Konliçyı\s. Je pe ve ji h<.>rçi nı na~ ı' n ko di "i wexti de pey da lııi lılın nikari bı'ın l!'sir li xelke hikin. Bi tene net.criva ko di wi hevanıi de hali hıi danin iı dig~lin-ı' m•;criya T;ni·, pi'li mideld lesireke nıezin li ser jı~ ina <,:in ı' kir. \\'ele dh:ııyc ko di sed sa la ı:~an d!' (b. i ) ninıma t.oı·keriye ya ko ınalhata Çaw d ni 1 ıi hali bıi qelandin. Le meselcke mihinı hebıi. Ji \\a ı wilayeten bi .erx\\e niho ldjan wilaycte scrdesliya hemiyan de bikira. Di nav wan hemi wilayelan de jı hemiyan xıırtir \\ilayeta Çina roın·c bı'ı, ew ji di halc!d niv-\\e'.şi de hlı. Şe> wilayelen din gihanc hev, golina xwe kirin yek da ko li her wilayeta Cine hisekinin ıi nehilin ko e w" ilayel bi be hakime wan. Li! wilayeta Çine herberi xiste ııavhera wilayeten din, ew herdan hev ıi yeko yeko wra wan bir ı'ı dest dani ser hemiyan. 10 Hcrçend piraniya nizamen vi meliki qenc ji we'ct re bi ker bı\n, ji her ko ~i tetbiqkirina wan de melik dida wasiteyine sex! ı) hişk xelk je teşihan. Ji lewre bi mirina wi re di "cl et de şiıreş deste pe kir. ( b. i. 210 ) Gundiyek hi nave <ı Linhang >> ji xelke wilayeteke nivro li hiln\metc rabt\, bu şer. Gundi zora hiln\mcle lıir, hikim xiste dcste xwe u malhata « Ilan >> dani llil,imraniya malhata «Han>> bi hin fasileyan qedcrc 10) sali dom kir. :\:irov dikare hibı'je ko nizamen Çine en siyasi ıi civald, ji bo mide ki dircj, di wexti! ve malbale de hatine da nin. Di wexte ve malbat 1 de ji cari na hakiınen wwayelan bi istibdade hildnı dil,irin le ve kirdeye, lıerweki di wexl(mallıalıa « Ça·s >> de, nifı'ıza merkeze kem ne dikir. Disan di wextc ve ınalbale de fen ı\ zanistiye ji mi ve des! bi şinhıine k iri n ı\ mezheba Konfiçyı'ıs bı'ı mezbeba hikı'ımete a resmi. Li ser ve yeke giregir u ınalmezin bi neqenciya zilme hcsiyan ıi xwc li her wijdana xwe berpiı si yar hesibandin. Di nav xelke de ji Ilkira istiqlale şin dibı'ı. Ji xwe herçi gıındiyi!n 434 ı) 22 ww w. ne te w e. c om çlnJ!bergav jl istiqlala gund ü beled~ ırwe re xwaheşker bı1n; di wext~ meltk~n zorker de jt. DI wext~ lmperator « Wo » de nifüza Hesyüngan jl hate şikestin ü heyama wi mideki dom kir. Tixuben imperatoriy~ fireh bün. Di sala 25an ( p. i. ) (pişU lsa) malhata (Han) dest bi kişwerkişayiyl\ kir. Di bin emir~ fermandar Banço de ordiwek çü heta Xuraııan~. Nlmlnende yek rekirin Romayl\, Le niminende piştt ko gihaşte xelica . ln~lliz }i ni~o de. Payite:rte xwe e xerahrlyi sa: dtkm. KUşa me .rerab bliye. faris jl\ vegeriya Çin~. taıeke Londre şam. tftde; ya ko di wexte bombaranan de Ingılızun ew tar l'e pa§iy€ ava kıriye. ~di qala qebUeyen Hesyüng ne dikirin. Ordüne bi nizarn zora wan biri bün. Dibejin b?"· ,X~ra kaxeze medeniyet ji erişa wehşiyan ko qeblleyl\n wehşi yen ko di bin ferınanda· dıparıstın. Çiniyan kaxez di sala 100e milade de riya Eül~ de dir~ji Ewropaye kirine, ji vi d~ peyda kiri bıi. Herçi ewropayiya n pişti we esili bün. Malhata Han bi vi awayi hildm dikir ü bı hezar sali kaxez çi\kiri bün. Çin peş ve diçü. U di ve nave de yek ji Di saya kaxeze de ji nivisandine pi\ ve meyildaren nezeriya <<Ta w » rabıi u got ko pe resamiji pi\ş ve çıi bıi. Teswiri\n resame meşhur re qeweta s~hire heye. Terefdarin je re çebün Long-Min yen ko li ser k.,viran kolayi bun li u li hikumete as~ biın. Serxwerab iyan li sere her digerlin ıi nivişten wan zMe dikirin. xwe xavikine spi dipeçandin Di heqe Çine de dibejin ko Cin wek beLi ser v~ yeke Çin ketiye anarşiye, yani bireke lireh e ıi heçi çem ü lehiyen ko ll\ beqanüniye . Şerine mezin çebun ıi welate Çine dlherikin hemi wek wl\ şor dibin. Xi\ra ve bi se hikumeten mezin !ek ve bıin. Heçi qebi- qabiliyete Çine heçi hCmanen bi yani, ( insiri\n leyen bakur-roav e ji ve firsende istifade kirin, ecuebi) e w daqurtandi ne ıi beri ya sedsala şe seri bildan direji bajaran kirin ıi li Çine şan yekitiya xwe a nijadin ani wicıidi\, Ev yekiti şanzdeh hikümet peyda bıin li welate Çine di heyame malbala Syü de hatiye pi\. cardi kete anarşiye heta wexte ko li bakur Di heyami\:vi\ malbatl\ de je pi\ ve islaha" teteran ıi li nivro malbateke Çini hikumetin line mezin ji hatine çi\kirin, wek kolana cowen danin. av~ y~n ko cotkariya welet p~ş ve dibirin. Le Di wi heyami de Ewrope di taritiya ji vi\ islahale re pere diviya bıi. Ji lewre wl\rnezaniye de puyan bu. Herçi Çin reitma ko gıine giran li xelke bati bi'ın ferz kirin. Ji ber qebtleyine wehşi bela xwe di dan-e, xwe ji weh- van wergıiyan xelk li hikıimetl\ asi\ bı1n u di şete diparast. Di wi wexti de mibeşirine mez· sala 618an de malbateke nu bi nave ( Tang) heba BUda keti bıin Çine li budehi[l] di rabıi ser texte Çine. nav çiniyan de belav dikirin. Je pe ve xelke Qehreman~ vi\ hereketl\ ( Lişy~min ) bı1 ko Çine ji bo peyda kirina kiteben ve mezhebe en mirina wi leqeba ( Tay-Tsıing) le kirin. pişti miqedes diçun Hindistan/\ u bi vi awayi bi meTay-Tsung di nav fermandar ü sergevazen Çini\ deniyeta Hindistan/\ re ji aşinahi peyda dikirin. de ye ki bijarete ye. Di zemanl\ wi de di hundire Ji!mile din çiniyan isule çekirina kaxeze ji dili w.ell\t de isiahatine mezin çebune. Fen u zanisti ·-- ·rı(Biidehi jl- mezheb~ « Hıida » re dihejin. Ev pl\ş ve çün. Herçi siyaseta xarici, di vi geleki mezheb pişti ınezheba Hrahına di Hindistane de wari de ji Çini\ xurtike mezin şanl da. Tixıibi\n pif\re derbasl Çine biiye. katiye rii li 22 435 ll imperaloriy~ ji Pestffke gihaştin le hikinı kir. Le hikime her malbale midek· kurt dom dikir Lı hikime we li erdeki sıı,nckiri Di wi heyami de li Çine Lı ji ve malb"ate girti dima. Di ve nave de li aliye bakur hakimine metin ıl Mja rabüne; wek imperatora dijnıineki nu xwe kar dildr. << W o" ya ko qedere 50 sali hikinı kiriye Lı Wexte malhata Sı'ıng cih girti lıı'ı qebileke inıperetor Heswan TsL!ng ye ko qesira \\i b lı tongizan bi nave Xetay di nivroye benda bü sepila şair Lı !ıinernıendan. ınezin de mixdarek erd xisti bü desten xwe ıi Hinge çini di fen Li medeniyete de raseri hikümete nikari bü ew je biderexista. hemi milelen dinyaye bün. Le yeki ji 'Ji xwe di sedsala yanzdehan de çiniyan berdevken imperalor, yeld !eter,, bi çend he- d i nivroye çe me zer iı di do ra payitexte xwe valan ve xef Cı şewir kir Lı li Iliklımete rabü. de li hev civiya bün lıev iı ne dikarin bereSerxwerabi hin bi hin zede !ılın Lı derlıeke vaniya welate xwe lıikirana, heta roja ko xurl li malbala Tang dan. Bi nıilyonan ıniruv firsend bi dest wan lıet. Ji ınongolan qebileke hatine kuşlin Lı ve şüreşe qedere 150 sali donı din helıı'ı; je re 'digotin l\otçin. Ev her du kir. Xelke Tilıete direji payitexte kir. Ji nıile qelıile bi h ev nexweş b ün ıl.' bi h ev re neyardin qebileyen wehşi yen ko li tixı\lıan dijln tl tajotin. ew ji rabCın. Hakimen wilayetan ji Mbexti li Le gava wan ıl. çiniyan li hev da; çiniyan merkeze kirin Lı di sala 956an de ev ınalhata nikari biı zora wan bibira. H bervaji ve çini han yekcar xerab bü. şikestin ı'ı ji Xetay re hej betir erd terk kirin, Di wexte ve malbale de her texlit fen ıl. ji payitexte X\\ e rab un ıl. bajare Hang-Çawe hiner di welate Çine de peş ve çü lıün. Ji ınile ji xwe re kirin payitext ü bi neyaran re ıni din disan di heyame ınalbala Tang de fena ahedeke silhe çekirio ıi xweki dane wan. çape ya ko hudebiyan ji bo çapkirina kiteben Digel ve hinde di lıeyame Sıing de medeniyeta xwe en ıniqedes cerilıancti bü, çü seri. Disan Çine weke xwe ma. Herçi fen ıi şiir ne wek di lıeyaıne ve ınalbale de isılle imtihan ü mi- di heyaıne Tang de bı'ı. Le di tarix, felsefe ıi sabeqe hale danin. Ji ho ıneınüriyeten hiku- di zanistiyen siyasi de biserveketin eke ınezin mete xelk ji cilline dür dihatin merkeze ü ha te pe. Di sa la :ıo69an de im perafor li ser diketin imtihan LI ınisabeqan. peşııilıada ınisteşar Wangenşe bin islahaten Pişti van şı!reşan welate Çine cardi ji daxili qebtll kirin. Le xelke kevinendiş, yani hev de ket Lı di nav 30 sali de penc malbatan yen ko bi likirine kevin emel dikirin, li van ı ı islahatan rabıl.n ıi di jiyina ı ı imperator de ew isiahat edim 1 kirin. , Di sedsala 13an de mongolan her Cı her direji Asyaye _: dikiriıı. Çiniyan digol ko xera leeribeyen ko bi Xetay re kiri bün ewe bi mongolan bikari bin. Le icar hale Çine ji wexte Xetaye xirabtir bu bu. Neviyıı, Cengizxan Qobelay ne bi tene bakure welet, le li nivro, erde Sıing ji vegirt ıl. bi vi awayı: di tarixe de ji bo cara peşin Çin bi temami ket bin hikime biyaniyan. SeyaM venedlki Marko Polo di xatiraten xwe de qala timperatoriy a Qobelay kiriye ı1 tiştine speht gotine. Le Marko Polo tişlen ko çiniyan dest pe ı kiri bı1 ıi mongolan biri bfı ı 1 seri tev de bi aliye mongolan ı ı ı ve day e ı1 e w lİ ŞI wek eser~n ı JIJVEN INGILIZI DJ XJZMETA WELET DE wan şani dane. bela ggla i w. ww ' ne te w e. c om Xwarzeın. . ! i 1 12 436 22 çiniyan gele k' li her xw e da. Le li da wiye zora wan çti ıi mançüIdyan w elat vegirt. Di wi heyami de ti bi saya imperatoreıı Kanghesi ıi (:inlong (:in gihaşte aşi ti refalıel<e wele ko di direjalıiya tarixe de ew ne diti bün. Yi heyami qedere 60 sali dom Idr ti li Çine her texlit sin het ti ~aniıı peş ve ~ün. Edalet di welet de bi cih bti, wergüyeıı girıın hatine rakiriıı ti xelke bihiııa xwe da. Di sedsala 18an de gava Ewrope di ~eren J\apolyon de ptiyan dilıti, nifüsa Çine li xwe zede dikir ti dibti se qat. Disaıı di wi heyami de !ıCı ko çiniyan ji bo ca ra peşin şen~ ewropayiyan Idr. Şere peşin bi ingilizan re çl'bü. Ingiliz ji şertl'n ko çiniyan ji bo ticarete dani bün aciz bı'ın. Rablin du caraıı heyetin rekirine Çine da ko bi van meselan mijtil bibin ıi je re heleke peyda bikin. Le teşehisa lıer du heyetan ji peşili; bti şer. I i dawiya şeri de ingilizan Honkong vegirt, çiniyan benderen Çine ji ticareta Ewropaye re veldrin ıi Çin bi tezminaleke giran mehkıim bti. Piştre şereki din ji çebıi. Ye care ingiliz ıl fransizatı pel' re direji Çine kirin ti Peking zemt ldriıı. Di pey we re li Çine şereki daxili çehti k'o je re 'Serxwerabtina Ta~ bing gotiııe. Ev serxwerabtiıı bi desten ~·iııiy<'n ko bıi bün mesihi hate pe. Ye serxwerabtine bere xwe da bıi malhata hikimdar. Ev serxwerabıiıı di wexte imperetoriçe « Tstihisi ıı de çebti bıi. l'işti ko bi ınilyonan p_eya hatine kuşlin serxwerabı'tn bi arikariya biyaniyan hale temirandiıı. Di pey ve serxwerabıine re japoııan direji (:ine kir ıi bti şer. l'i~ti vi ~eri ji esyaneke din çehıi ti serxwerabiyan direji sefaretxaneyen biyani kirin ti taxa ewropayiyan mihasere kiı·iıı. Ewropayiyan Çin ı;iri,ın kir ıi je tezminaleke mezin standiıı. Herçi malhata mançıi ji pişti ve esyaııe ınehiw bti ti Çin bti cimhtiriyet ti di sala 1912an de Dr. '' Stinyatsiıı >> bti .serekcimhtirc Çine. Le Çin(, disa ralıeti ne dit. Japoııaıı bela xwe da bCı-ye. Japonan pişti ko :\fençıiri ji Çine stand di sala 1937an da direji we kir ti peraVCil we tev de vegirtin. Le genhal Çankayşek li peşiya japonan sekini ti şere wan kir. Ji roja ko japonan direji Emerikaye Idr Çin ji kete sefa hevalbendan iı digel wan şere japonaıı dikil. [11 (.hıı·~an, ıııjcle,anen hehire. Yen ko hi re ve ım: LYO~.f:L CAYLEZ gt•ııııyan di~Clinin an tavejin peravan. mongolan y~n ko Çin vegirli bıin çiniyan gelek bindik bıi ıi kar~ hikıimet~ rexma wiciıda vegertiyaran disan bi pirani bi dest~n çiniyan dihate gerandin. Ji lewre qenc ne hatiye zanin hikime malbala « Ywan » çiqasi dom kiriye. L~ tişte beşik ew e ko heta rabuna Çoywanşang çini di welat~ xwe de bindest bı'ın. Bi rabuna Çoywanşang malbateke mi bi nave Ming rabıi ser text. Ve malbale ji roja peşin de esasek dani. Li gora wi esasi ji Çine re diviya bti qutbiriya xwe ji xelke xerib bike iı tixtiben xwe ji biyaniyan re bigire. Bele, çiniyan li tarixa xwe diniberi ti didit heçi belayen ko hali btin sere wan bi desten biyaniyan pek hati btin. Vi hali qedere 200 sali heta peyda btina mibeşiran dom kir ıi btiyeren wi heyaıni ji xelke re nenas mane. Mongolen ko ji Çine hali btin bi der kirin, gelek caran ceribandine ko iınperatoriya xwe ji nıi ve saz bildn. Le li her care şikestin ti di wexte im perefor ( Çengsti) de welate wan bi xwe ha te vegirtin: le ve vegirtine geleki d om ne kir. Ev iınperator bti ko payitexte xwe guhaste Pekinge ıi avNe ser welate Aname ti di ri ya behire re heyetin şaridin girava Selane tl w~latine din, di Pesifike de. Disa di wexte vi iınperatori de iı bi emire wi ferlıengeke edebiyate hale saz kirin. Di wi heyaıni de edebiyafa çini di temaşa ti çiroknivisiye de tifafeki peş ve çiı bCı. Çiniyan ev tişt ji mongolan digirtin. Le ev malbat ji ji her beexlaqiya gıregi ran hin bi hin ınehiw dibiı. Qnrsanen(l] japoni tavetin peravan Cı di Koreye de şerin çedibıln. Vi hali heta sala 1516an bi vi awayi doın kir. Di wc sale de vaporeke porligali gihaşte bendera Kanione ti portigaliyan te de miesiseyine ticari danin. Bi vi awayi Çine lıi ewropayiyan re des! bi dan iı standine kir. Di pey porligali yan re spaniyan di giraven Filipine de mistemlikeyek dani. Holendiyaıı ji bireld girava Formoze vegirlin. Ji mile din ınilıcşircn ko diketin Çine ji diyanete pe ve medeniyet ji belav dikirin. Le disan ştireşan di Çine de dest p~ dikir. :\Iançılkiyan di bin fermandariya sergevaze xwe :'\orhatço de desten xwe direji tixiıben bakur -roave dikirin. Di ve nave de xelke Çine bi hev keti btin ti herberi bi hev re dikirin. Man. çtikiyaıı ji ve fırsenM istifade kir ti berda Mlxdar~ P~king~. payitext~ wel~t. om nifıisa ww w. ne te we .c li gora 22 437 13 JI Ç!ROKEN KtMFESAL: n•~oaK JINA KEl\IXWAH IN om hale bihistin ko giyayin hene ko goşti dixwln; kulllldn hene dikenin; hin~n din digirln, L6 giyay~ ko dikuxe me ne dizani. Ji her~ de di kit~Mn giyanasi de me ditiye ko giyayine goştxwer hene. W angiyan pel an kulilkine di şikil~ fincant'l de hene. Dev~n wan kulilkan vekiri ne. M~ş. moz an texlitek ji wan heywanan dikevit nav fincan~n wıın giyan ıi dev~ fincan~ tete girtin, Glyıı avcke bidemt'ış herdide Cı heywav~ ko keli·y~ di vt& ave de dihele Cı bi vi awayi giya wl dixwe. Disan kulilkin hene gava vedibin I~v~n wan wek l~v~n mirov~n ko dikenin ji hev di bin t'ı diçemin. Hin~n din ji pel~n xwe wek rt'ıy~ mirov~n ko digiri diqermiçinin. Lll v~ paşiyt'l di welat~n germ de giyakl wel~ hatiye dilin ko dikuxe. Gava mirov tozeke li ser pel~n vi "giyayi direşine pekpekokin I~ çMibin. Ev pekpekok, pi~tre Cı hMika diteqin ti gava diteqin ji wan dengeki wel~ dertt'lt ko dimine kuxika xen~kok. ReşiMn wan welatan toza birinci bi wi giyayi wer dikln d p~ wi didin kuxandin. Jl ADETEN XERiB Dibt'ljin ko teter~n. Asya naviıı gava dixwazin yeki biezimtnin şlv~ an taşte,diçin mala m~rik Cı Mi ko j~ re tiştekl biMjin guheki wl dikişinin . Di hem! tiyatroy~n dinyay~ de adetek heye. Heke temaşagerek di orta temaş~ de dixwaze derkeve derve vitikek - kertek- didin·~· Di veger~ dev~ vitikt'! li her deri şani dide (l dike· ve hundir. W ele dixuye ko di tiyatroy~n japonf de ade.teke din heye. Heke temaşagerek dixwaze derkeve derve kefa dest~ wl bi morel1~ şeqil di kin ü di veger~ de li kefa dest~ wi ctiniMrin, Ji her ko li Japonyay~ tiyatro bi saetan ve lajon. Hey e ko m~rik derkeve vttik~ bide yekl din ü wl yeki belaş Mxe tiyatroyt'l. Le he ke ye ko derketiye derve dest~n xwe şwiştin ıi şeqil j~ çCı, hing~ w~ çi bike? Ew~ biıeteke din bist!ne. w. ne te we .c Zilamek hebü, ne gelek dewlemend bU, le ler nan dixwar. Le çiquz ü deslgirtı bU. DestiJ ıvı li perege wl ne diçıl. Merik di.rwest jiıı bildi. Le li ber mesrefa jiııike diket. Diçı1 cem cameraıı u digot: Min diuet ez bizewicim. Le ez miroueki feqlr im; min pere nine. Ji min re jinikeke kemxwarin ı1 khııesref divetin. Xelke digol, keçika ko tıı dibeji nik me peyda nabit. Di wi bajarl de keçikeke şehraza hebıi, bi mesela mi!riki hesiya bı!. Keçike gole bave xwe, heke nıerik qesla me kir ez qinıa xwe pe linim; tıı hema lıere bike. Keçike bi ser de lıiıı şirel ji li ba01! xwe kirin da ko bizaııit li ınerik uegerlııit. Bav, je piçı1klir çend keçen din ji lıebiın. Rojeke, zilame çiqılz qesta mala keçike kir ıl mesele ji bavi re gol. Baue keçike gol-e: Keçen min leu de kemxwarin in. Nemaze a mezin bi lıewaye dijit, In girare naxwit. . Merik kef.rmeş bıl, keçik melıir kir ıi bere xwe dan bajareki din, da ko çend rojeıı xwe te de biborin. Ango çılne melıa Jıingivlnl. .lin ıi merli of<lleke peya bıin. Wexteıı şlu ıl taşliye merik diçı1 derue di dikatıine beqalan de bi pereki lıindik ler di.rwar. Li jina xwe ne dipirsl. Ma jinik bi lıewaye ne diji... Herçi jiııike pişli ko nu1re wc diçıi sıikt', banl lmvike oll'ir' di/dr ıi .ii .rme re fira.rine bijaı·ele tı giran dida aııiıı; we ji ler dixwar. Pişli çend rajan qaaı a :rwe dan ko ı>egerin mal. Merik lıi.mbı' .rme :rmesi. Jt' u lıisab anin: hisabekl dıir ıi ılil'l~i· Tt' dt• ji bo lıero lıeiJt' se HW~DWK Gll'AYh KO DIKUXE- Heta niho gelek caran daıu!n .rıvarinc lıelHin. ww J/l'rik li ka.re:t' nilıt'rt ıi gote olelçl: - Heyran, t'V çi lıisab e. Min keııgr' di otele de .rmariye? Otelçi: Bl'le rast c, le ne .Tıvariye, lt' xaninu' .rwariye. Mt!rik rıi nik jina xıve, je pir.<l ıi gol: Hirmel ev ci ba:ar e? Jinikt' gol· Be/e ·di mala ba01! xwe de e: bi lıewaye dijim. Le .ii roja ko ez: lıatiıııe n ik le ez qııl bı1me, nema lıema di min de di.<ekine. Ji lewre e: girare dixmim. IıUrik jijinike Jıe: kiri bıi. Hineki da eqi/e xwe, li deng ne kir ı1 bi rhıa de11 ji nemerdiye berda. PJRRtJ Piyadeyure ingı/izi .xwe 14 dane ber heşa langek~ ıi qesta neyar dikin. 22 ne te w e. c om NEÇIREKE PILINGAN Zabitekl fransiz wext~ ko fransiz n u li Hindistane çıi bıin digel mirekl Hindistane çıi btl neçfra pilingan. Wt zabiti qala we neçire kiriye tl gotiye: Ez nikarim ji we re bidim zanin roja ko mehracl\ ez ezimandim neçlreke pilingan ez çiqas Mfxweş btl bum. Ma kl ji tişteki holl\ kMxweş nabit. Ji se çar mehan de di dora erdl\n mehrace de du piling peyda btl btln, me (ı ner, iı gelek xerabi tl\ de kiri bıln. Erne biçiwan neçira wan. Wan pilingan ji dewaran pe ve du zaroklln bindi jl kuşti bün. l'iling di daristaneke bi teqan de disekinin; çemeki şeylo ji di darİstane re dibori. Bi mehrace re gelek xulam tl çend filen fi\ris hebı'ın; filen ko gelek caran ev nl\çir kiri bıln. Xulam tev de li filan siwar bU bı'ın, ji sisiyan pe ve, yen ko bi me re de bimana. Plana mehrace ev btl: Helevarıi wll biketana darisıane tl piling hi ser me de hajotana. Mehrace bi xwe ji li fileki siwar bu btl; dixwest ko ez ji pl\ re siwar bibiın. Le min ji xwe re çetir dil ~ko digel hespe xwe li biwara dehban bisekinim. Helevanl di gel filen xwe qor girlin, daristan li xwe ba dan, li me zivirfn tl dehbe bi ser me de xira dikirin. Ez ji hespe xwe peya biı btim. Min hespe xwe ji xwe re kiri bti talde. tiflngbidest li heviye dimam. Xulamekl sere ww w. hespe min digirt. Min digot qey geleki dom kiriye. Ji her ko me tiştek ne dibihist, ne ji tiştek didlt. Rojeke germ jl bilind bıi bu tl qehfe sere me dişewitand. Min çaven xwe li dore gerand tu tişt nin bu ko min xwe bidaya her siha wt. Ez di van texmlnan de btlm ko min denge helevaniyan kir. Min çaven xwe vekirin tl guhen xwe bel kirin. Neına bi germiya roje dihesiyam. Pişti bihineke tevger dest pe kir. Delılıeyin jl leqane radibtln tl ji her Mlevaniyan baz didan. U "'kesl guh ne dida wan. Herkes li Mviya pilingan btl. İcar deng ıi pejin biltir dibıln. Min digot Mi nizing btlye. Keriyek meymıin ji darisiane derket tl li darine perekende belav btl. Timsahekjtji leqane derket tl xwe berda çem. Mareki feris dişeliha tl xwe li darekil dipllçand. Hej mar işe xwe ternam ne kiri bü. Ez çi bibinim, her du pilingan xuya kir. E ner da btl pişiye. Filan ji ntzingl li wan kiri btl tl didan pey. Qtrfn bi hlllevaniyan keti bu. Pilingan pişti ko li peş ü paşe xwe nihertin, bere xwe dane min. Dile min hiltavet, bi ~ Yek ji eyaleten Ingilistane en tevel Skoçland e. Skoçland dikeve bakure lngılistane. Skoçland welateki çiyayin e, xelke we lıi~k u şerudi ne. Retani iro di nav wan de reziken eşiran hene. Xelk diçin ber pez u qimaşen wan en hiri di hem! dinyaye de bi nav u deng in. Xelk di cejin u şahinetan de cilen xwe en mili wendigirin u pe iftixar dikin. Herçi musiqiya wan a mili, wek ya me, texlitek dahol u zirne ye. Dostil me e delal u heja l,;:ulneı Elfinslon Jİ wi welate çiyayin fi eşirwari ye. Jı xwe heye ko jı lewre doste me ye. Klişa me yeki skoç bi cilen xwe en mili şan! dide. - -.... · -.. - · · - · · - .. - .. - .....- teptepa dile xwe dihesiyam. Ll\ ez li xwe_ hakim btim. Pilingan dudili ne kir. ı!; ner bera min da. Bi derbeke hespl\ min it xulame ko ew digirt avetin erde tl qesta min kir. Min tfinga xwe le rast kiri bu tl nişana xwe girti btl. Di navbera me de du gav ne ma btln. Ez li ser çong tl nivekl rtlnişti, min agir kir. Orin bi pilingi ket tl li erde pehin btl. Min hingafte bü dile wi. Di tifinga min de bej berikek qebıi. A me direji min dikir. U min ne dizani gelo mine we jt hoJe· bi rabeti bikariya bikuşta. Aylirnek ji ser pişta ftlan çıi. A me ji ket erde, çerme we DILA WER ÇARPİNE bıi bu bejing ». ~ ~ BI XWED! KIRINA GA () Ç~LEKAN MılSll'E BRAŞT! Melika .Vi:w·t> Klr!opatre, Mark Anto- dıye/ a~iqe ı·we diçıl ma.oiivaniye. om ni,carina Kteopalre dı masillaniye de ge/ek deslbiker bı/, lll'rgmı ,.,e/ılı."a .rwe Ji masıyan lıjl dıkır. ı1 }ip; roj e. c Ilerçi Anlam·, yenh·ate romani, Jıeryav destmtla uedigeriya ii yelek diqehiri. Anton i rabii. .t·rmasek pe yda kir, oele/, pert> dan-i>; ci/ı re In ll(lll/.ırın. Xewas cil roja :ı·wc de bi selı/,ck masi çil ii noqi cwf bıi. Antonyo fı H.lt>opatre halw, nehkl~ll .l'Wl' bel'Cia n atıt~. Carti ko nehAt'> Anlonyo benftda .rwe JJJflSf,l]l'k pi'> dikır. nrr I'Ojil te w ve .rt'IIJ(IS Antonyo selika .l'we Ji mnsiyan ll'}l kir il kf{:rweş lnl. Heçi Kh~opatre lı ,,; işi hweld Jıeyrri ma bil. Lll me/ilm jir :i'tlm deka W}lqt1 Pişli :rwe Mr btr. çe nd roJall d isa pin masıynn. m•JıkP /)ema yılwşlw aur Anlonyo .rwc• brrda lWt~. ı.Yr/ık yı ran di di/cl mı>rikt1 bli hıl. .rwt• de nıın siki jı 1 rıs JU1 bi ki'>j.rwe~i J.ti çı ne qera.ra Antanya tllyol, maii tıı: cw·l1 lll' J.ırıyc•: dıl.tşand. w. btbinw, bi nrh/, ~~ Antomyo ıır mao.;l/;ı' dt firnP dr{ sorkıri lu•llfi Antomyo jı 'jl'/'1111111 wC'/, llUlSlljt': .l'llll' SO/' bti Illi. lklt\ 1\/Popalrc• pışlt /,o dr!. u n~tqc1 .l'll't' !ıt·.•uya bii .1·ruıuscki dw pryda ku·i bı; ll mn.-,iJ.·t tıraşil du bıl-yt1 da ko bi nrhkc1 A.ntoniyo ııc• bi!.t•. nrl Ji uıf'iil /.in bli. HFSAS!ill!:'.r ww bı Sılriye Ji ho Xwedi pt•zan dıbiı·in ü xurtiyC d id in bed e na wan. Herçi:ga e w ji dig'3hin 800-1000 kiloyi; ji tl(•,·chCn me nıeztır lı girantir. Klişeyen me du c on egayen Ingilistane ~ani diclin· ıi Kiriyariya Ronahiye Penc tireyen sı\ri - Ji bo welaten din lireki ingilizi gerlnendeye berpirsiyar : Celadet All Bediı'-Xan. Şam-Suriye Directeur Preprietaire: Djeladet Aali Bedir-Khan. Damas-Syrie