PDF Indir
Transkript
PDF Indir
A‹LE FORUMU HALUK ALACAKLIO⁄LU haluk@family-advisor.com Aile flirketleri: Önemli mi, kal›c› m›? BU SAYIDAN ‹T‹BAREN dünya ekonomik gündeminde en canl› tart›flma konular›ndan biri haline gelen “aile flirketleri” ile ilgili birçok ana bafll›¤› iflleyece¤iz. Amac›m›z; 1. Bu konuya ilgi duyanlar› dünyada ve Türkiye’deki en son geliflmelerden, araflt›rmalardan haberdar etmek, 2. Gerçeklere dayal› vakalar, sorunlar ve çözüm yollar›n› paylaflmak, 3. Konuyla ilgili sorular›n›za yan›t vermek. Türkiye'de çanlar kimin için çal›yor? (Ülkemizdeki en eski 50 aile flirketinin yüzde 92'si kritik 2-3'üncü kuflakta) 4. Kuflak 3. Kuflak 2 6 40 52 2. Kuflak 1. Kuflak 50 ailenin da¤›l›m› (%) 6 SONBAHAR 2004 CEO Öncelikle “aile flirketi” denilen olguyu tan›mlayal›m: 35 y›l› aflk›n ve 600’e yak›n aile flirketi ile uluslararas› dan›flmanl›k deneyimlerine dayal› olarak aile flirketlerini, “kontrolü belirli bir ailenin elinde olan herhangi bir yasal yap›daki (Anonim, limited, adi, flah›s flirketi, vs.) her türlü flirket” olarak tan›ml›yorum. Burada “kontrol” konusunu çok resmi tan›mlaman›n pek yarar› olmamakta. K›sacas› odak noktam›z, “hisselere dayal› oy kullanma ço¤unlu¤u” bir ailede toplanm›fl olan flirketler. Burada s›n›rda olan vakalar olacakt›r. Ford, Siemens gibi ailenin hisselerinin ço¤unlukta olmad›¤› (Örne¤in Siemens’te afla¤› yukar› yüzde 10 kadar hisseyi aile kontrol etmekte; geri kalan yüzde 90 ise 607 bin bireysel, aile-d›fl›ndan hissedara da¤›lm›fl durumda) ama flirketteki önemli stratejik kararlar› önemli ölçüde etkileme durumu oldu¤u flirketler var. Bunlara ayr›ca “ailenin etkiledi¤i flirketler” diye de¤inece¤iz. Aile flirketlerinin önemi Yaz›l› tarihin bafllang›c›ndan beri aile flirketlerinin varl›klar› biliniyor. 9 bin y›l önce kurulan Çatal Höyük’te, Eski M›s›r’da hep aile birimlerine ba¤l› olan ticaret ve üretim birimlerinin varl›klar›na ait kay›tlar mevcut. ‹Ö ikinci binde var olan, Anadolu ve Mezopotamya’daki Assur Ticaret Merkezleri’ndeki incelemeler aile flirketlerinin resmi olarak varl›klar›n›n tan›nmas›nda çok ilginç belgeleri ortaya koydu. Arkeolog Prof. Dr. Tahsin Özgüç, bu devirdeki Assur Kral› I. ‹riflum zaman›nda bir ticaret reformuyla Anadolu ile ticarete baflland›¤›n› belirterek, aile flirketlerinin resmiyet ve önemini flöyle vurguluyor: “Uygulamalara göre, bu ticaret reformu, devletin tekelini kald›rmas›, ticaretin aile fertlerinin kuÇok iyi tan›nan 20 Türk aile raca¤› firmalar taraf›ndan sürdürülmesi ve kolektif flirketi neden yok oldu? ticaret esas›na dayan›yordu.” Oran (%) Modern dünyada aile flirketleri çok önemli ve yeri doldurulamayacak bir varl›k oluflturuyor. 43 Dünyan›n en büyük serbest rekabet ekonomisi 19 ABD’de genifl tan›m›yla 20,3 milyon aile flirketi GSMH’nin yüzde 49’unu, ifl gücünün yüzde 19 59’unu ve yeni yarat›lan istihdam›n yüzde 78’ini sa¤lamakta! 14 Türkiye’ye bakt›¤›m›zda, tablo daha da güçlenmekte. Özel sektör incelendi¤inde, aile flirketleri5 nin kay›tl› flirketler aras›ndaki oran›n›n yaklafl›k 0 10 20 30 40 yüzde 99’a ulaflt›¤› görülüyor. ? ABD’de yaflayan en eski aile flirketinin kökü nerede? Maryland’de kay›tl› Zildjian Cymbal Co.’nun 1623’te Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda, ‹stanbul’da kurulup ailenin iflini 1929’da ABD’ye tafl›d›¤›n› biliyor muydunuz? (Family Business Magazine, Spring 2001) Di¤erlerinden daha kârl›lar m›? r›n aras›ndaki 76 aile flirketinin büyümesi yüzde 73,3 oldu! Bu araflt›rmalar› do¤rulayan, ABD’den, ‹spanya’dan, AlAile flirketleri, yaln›zca ekonomik önemleri ve dünya markas› manya’dan ve baflka ülkelerden birçok bulgu var. K›sacas›, iyi olmufl isimleri ile de¤il, ayn› zamanda baflar›lar›yla da di¤er tip yönetilip oyunun kurallar›n› iyi koyan ve ona uyan aile flirketflirketlerden (genifl ve da¤›n›k hissedarl› kamuya aç›k olan) daleri dünyan›n en kârl›, baflar›l› ve de¤erli ekonomik varl›klar›. ha baflar›l› ve rand›manl› olduklar›n› defalarca kan›tlanm›fl. ‹flte birkaç bulgu: Ya madalyonun öteki yüzü... 1. 1980’lerde ‹ngiltere’de 325 en büyük aile flirketini kapNe yaz›k ki, bir de bu güzel resmin en az ayn› derecede çarp›sayan araflt›rman›n ortaya koydu¤u gerçekler: Bu flirketler, aic› öteki yüzü var. O da aile flirketlerinin hayatta kalabilme lelerin kontrolünde olmakla (di¤er flirketlere nazaran) flu özeloranlar›. Hangi büyük ekonomiyi al›rsak alal›m bu oran ikinci liklere de sahipler: Daha üstün finansal de¤er rasyolar›, daha kufla¤a geçerken yüzde 30’lara, üçüncü kuflakta yüzde 7-13’e, iyi kâr marjlar›, hissedarlar›n›n yat›rd›klar› kapital üstünden ondan sonra ise yüzde 3-5’lere düflmekte! Neden? Türkiye’de daha iyi getiri, cirolar›nda daha yüksek büyüme, net varl›klayapt›¤›m›z bir araflt›rma, yok olup giden aile flirketlerinin bu r›nda daha yüksek büyüme.… duruma düflmelerindeki ana nedenleri ortaya ç›kard›. Yaflanan 2. Forbes dergisinde yay›mlanan bir araflt›rmaya göre, 800 y›k›c› kavgalar›n ve çeliflkilerin arkas›nda iyi kurumsal en büyük borsaya aç›k flirket aras›nda yap›ya kavuflturulamama ve “oyunun kurallar›n›” koaileler taraf›ndan kontrol edilenler, Aile flirketlerinin toplam içindeki yamama var. her endüstride di¤erlerinden ortalaoran›nda son tablo Capital CEO’da bu aydan itibaren ma yüzde 15 daha kârl› ve yüzde 14 Ülkeler Pay› (%) bafllayan bu Forum’da aile flirketlerinin daha h›zl› büyüyorlar. Portekiz 70 sevap ve günahlar›n›, karfl›laflt›klar› so3. Fransa’daki aile flirketlerinin runlar›, çözüm giriflimlerini, en iyi uyde, di¤erlerine nazaran daha üstün ‹ngiltere 75 gulamalar› ve tehlike ile tehditleri interperformans gösterdikleri gerçe¤i, So‹spanya 80 aktif ve bilimsel bir flekilde iflleyece¤iz. ciété de Bourse Française’in (SBF – ‹sviçre 85 Yaz›lar›m›zda gerçek vakalar, bulgular, Frans›z Borsas›), 31 Aral›k 1989-6 ‹sveç 90 en güncel araflt›rmalar, hem pratikten ve May›s 1996 aras›nda 250 firma ara‹talya 95 hem de akademik çal›flmalardan katk›s›nda yapt›¤› derinlemesine analizle lar olacak. Ayr›ca siz say›n okuyuculaortaya konuldu: Borsaya kote 250 firOrtado¤u 95 r›m›z›n da soru ve düflüncelerine mümma bu sürede piyasa de¤eri aç›s›ndan 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 kün oldukça yan›t ve yer verece¤iz. ortalama yüzde 8,8 büyürken, bunla- i t e k r i fl ? e l i a r Bi r yaflad› nele ALTINLAR (gerçek isim saklanm›flt›r), Türkiye topraklar›na geçen yüzy›lda Avrupa’dan göçmen olarak geldi. fiimdi üçüncü ile dördüncü kuflaklar aras›nda. Atalar›n›n kurmufl oldu¤u endüstriyel ve ticari flirketler toplulu¤u toplam 150 milyon ABD Dolar› karfl›l›¤› ciro yapmakta. Yeni nesilde üç k›z, iki erkek kardefl var. D›fl hissedar yok. Hisselerin hepsi 72 yafl›ndaki baban›n elinde. Baba uzun y›llar›n ifl mücadelesiyle y›pranm›fl ve geçen y›l geçirdi¤i kalp rahats›zl›¤›ndan sonra ifllerle tam ilgilenemeyecek halde. Buna karfl›n büyük o¤lu ile yaflad›¤› sorunlar nedeniyle s›k s›k ifle gitmek durumunda. Anne, eflinin durumundan son derece endifleli ve huzursuz. Yaflant›lar›n›n sonbahar›nda efliyle birlikte mutlu ve huzurlu bir yaflam düfllemekte. Ailenin y›llarca sa¤lad›¤› birikimleri gayr› menkuller, çiftlik vs. ile de¤erlendirmifller. Çocuklardan yaln›zca büyük kardefl (Ahmet diyelim) (38) flirketlerden birinde genel müdür olarak görevli. Di¤er üç k›z kardeflten ikisi yabanc› uyruklu damatlarla evli ve Türkiye d›fl›nda yerleflmifller. Di¤er erkek kardefl, a¤abeyi Ahmet ile düfltü¤ü çeliflki ve çat›flmadan sonra befl y›l önce aile flirketinden ayr›l›p kendi iflini kurmufl ve baflka bir flehre tafl›nm›fl. Baba ve büyük o¤lu d›fl›nda hiçbir aile üyesinin iflle do¤rudan ilgisi yok. Baba hem sa¤l›k durumu, hem eflinin endifleleri, hem de art›k gerçekten yoruldu¤u için ifli ve hisselerini devretmek u¤rafl›nda. Bu konuyu açmas›yla, büyük o¤lu Ahmet, ailede ifle emek verip çal›flan ve son y›llarda art› de¤er getirenin yaln›zca kendisi oldu¤unu belirterek hisselerde aslan pay›n›n kendisine verilmesi gerekti¤ini ortaya koyar. Anne ise bundan çok rahats›z olup bunun di¤er evlatlar›n›n haklar›n› yemek olaca¤›n› savunur. Bu tart›flma k›sa bir süre sonra di¤er kardeflleri de içine çekip büyür. Tart›flmalar büyüdükçe tats›zl›klar, suçlamalar bafllar ve büyük kardefl babaya rest çekerek e¤er hakl› buldu¤u iste¤i yerine getirilmezse flirketi terk edip tüm bilgi ve ifl kontaklar›n› (gittikçe büyüyen yurt d›fl› ihracat› yönetmekte) birlikte götürüp kendi iflini kuraca¤›n› ve aile flirketinin bire bir rakibi olaca¤›n› deklare eder. Baba bu ç›kmazdan nas›l kurtulaca¤›n›, ailenin bütünlü¤ünü halen koruyup koruyamayaca¤›n› ve bunca emek ve al›n terine mal olmufl flirketi nas›l yaflataca¤›n› düflünerek uykusuz geceler geçirmekte ve sa¤l›¤› da gittikçe kötüleflmektedir. Alt›nlar Ailesi bu ç›kmazdan kurtulabilir mi? Vakan›n devam› gelecek say›m›zda... CEO SONBAHAR 2004 7