1890 çıkan dönem ler hollanda grafik tasarımında
Transkript
1890 çıkan dönem ler hollanda grafik tasarımında
çıkan dönemler 1990 hollanda grafik tasarımında öne 1890 önsöz ‘Hollanda Grafik Tasarımı’nın Altın Çağı’ başlığı, Rembrandt’ı ve Vermeer’i kapsayan diğer Hollanda Altın Çağı ile paralellik çizer. Her ikisinin de ortak yanı gelişimin ve kalitenin önemi; hepsinden önemlisi de özgürlüğün ve toleransın merkez alınmasıdır. René Descartes, insanlar sadece Hollanda Cumhuriyeti’nde ‘eksiksiz özgürlük’ yaşayabilir diye yazmıştır. Gerçekten de diğer Avrupa ülkelerinde yasaklanan kitaplar Hollanda’da yayımlanmıştır. Bu sergide, bahsedilen tolerans kültürü, grafik tasarımcıların özgürlüğü ile iç içe geçmiştir. Grafik tasarımcılar, bir gelişim ve yıkım dönemi tarafından ilham almış hatta yönlendirilmiş şekilde, baskı alanında yeni formlar aramaya başlamışlardır. Yüz seneden kısa bir sürede, günümüz çalışmalarına temel olacak deneysel bir altyapı oluşturmuşlardır. Umuyoruz ki, bu tasarımcıların yaratıcı işleri sizleri bugün de şaşırtmayı başaracaktır. Her şeyden önemlisi, umarız ki bu sergi sizlerin içine de özgürlük duygusunu yayacaktır. Dingeman Kuilman Premsela İdari Direktörü, Hollanda Tasarım ve Moda Platformu hollanda grafik tasarımında öne çıkan dönemler 1890 –1990 Hollanda grafik tasarımı, dünyada yenilikçi ve etkileyici olarak tanınmaktadır. Uzun ve eşsiz bir sanatsal gelenek ile desteklenen Hollanda grafik tasarımı, birçok çarpıcı kişisel yeteneğin, sanat alıcıları ve halk tarafından da ilgi görmesinin ve desteklenmesinin bir ürünü olmuştur. Bu sergi, yaklaşık 1890 yılında başlayan ve grafik tasarımının büyük bir tekniksel yenilik içine girdiği dönemden, 1990 yılına kadar zengin bir bakış açısı sunmaktadır. Bu sergi, yirminci yüzyıl Hollanda grafik tasarımının en ünlü ve dikkat çekici eserlerini içermektedir. Bu dönemde ortaya çıkan tarzlar, Art Nouveau, De Stijl, Dışavurumculuk, Hollanda Konstrüktivizmi ve Savaş Sonrası Rasyonalizm akımlarını kapsamaktadır. Sergide Jan Toorop, Theo van Doesburg, Bart van der Leck, Piet Zwart, Paul Schuitema, Willem Sandberg, Dick Elffers, Jan Bons, Pieter Brattinga, Jan van Toorn, Wim Crouwel ve birçok diğer Hollanda tasarımcısının eserleri sergilenecektir. Bu sanatçıların kişisel ve ortak becerileri eşsiz ve şaşılacak şekilde tutarlı bir kültürel geleneği temsil etmektedir. Eserlerinin birçoğu – Katıksız orijinallikleri veya kurnaz karmaşıklıkları ile – günümüz grafik tasarımı için esin kaynağı olmayı sürdürmektedirler. 1 Yeni Tasarım Eğilimleri – Kişisel ve Genel Art Nouveau, ondokuzuncu ve yirminci yüzyıl arasındaki köprüyü temsil eden, yeni bir sanat akımıydı. Hollanda’da Nieuwe Kunst adı ile bilinen akım, yaklaşık 1892 ile 1906 yılları arasında ortaya çıkmıştır. Nieuwe Kunst dönemi boyunca, birçok genç Hollanda’lı sanatçı gerçek bir sanat uyanışına neden olarak, daha sonra gelecek olan ve De Stijl akımını da kapsayan akımlara temel oluşturmuşlardır. Ondokuzuncu Yüzyıl Biterken Jan Toorop, Delftsche Slaolie (Delft Salata Yağı) poster, 1895. Kitap tasarımına Hollanda’nın katkısı zengindir. Nieuwe Kunst, Avrupa’nın diğer yerlerindeki Art Nouveau kitap tasarımlarına göre daha oyuncu ve kışkırtıcı bir tarza sahiptir. Bu tarz, Van Hoytema, Reijmert ve Wenckebach’ın doğal bir yaklaşım sergiledikleri illüstrasyonlarında görülebilmektedir. Diğer sanatçılar, örneğin Dijsselhof formları süsleyici dekorasyonlar haline getirip basitleştirmeye yönelmiştir. Hollanda Doğu Hint Adaları sanat motifleri, Nieuwe Kunst tasarımında Toorop’un çizgisel yaklaşımında da belirgin olduğu üzere özellikle önemlidir. Tasarımlarındaki silüetler ve saç stilleri Javanese wayang gölge kuklalarından izler taşımaktadır. De Stijl ve Etkisi Bart van der Leck, Batavier Denizyolları için poster, Wim. H. Muller & Co., 1916. Theo van Doesburg De Stijl hareketini, Vilmos Huszár ve Piet Mondriaan ile birlikte 1917 yılında başlatmıştır. Daha sonra Bart van der Leck ve Gerrit Rietveld de gruba katılmışlardır. De Stijl I. Dünya Savaşı felaketine yanıt olan birçok eleştirel entellektüel akımdan biriydi. De Stijl, modern dünyaya daha uyumlu yeni ve oranlı bir sanatın savunucusu olmuştur. Van Doesburg aynı kalınlıkta dikey ve yatay dilimlerden oluşan, dikey ve yatay olarak uzayabilen ve bu şekilde her biçime uyabilecek bir alfabe yaratmıştır. Bart van der Leck Batavier Denizyolları için orantılı stilde, hemen tanınabilir, benzersiz görsel bir dille oluşturulmuş bir poster tasarlamıştır. 2 Dışavurumculuk – Fonksiyonel Form Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Hollanda’lı tasarımcıların geometri tabanlı baskıya ilgisi artıyordu. 1918 yılında Wendingen magazini yayınına başlamıştır. Sert dikey ve yatay asimetrik yapısı, sonunda Amsterdam Dışavurumculuğu olarak kabul edilmiştir. Wendingen Stili Wendingen magazini ondört yıl boyunca çağdaş sanat konuları ile ilgilenmiştir. Yayın, bir Amsterdam mimarı olan Hendricus Theodorus Wijdeveld tarafından kurulmuştur. Wendingen ismi, dönemeç, yön değişimi veya büyük değişiklik olarak tercüme edilebilir. Wendingen’in dekoratif yaklaşımı, fonksiyonalizme yönelen uluslararası akım ile aykırı uçlarda olup, dış kapakları geniş bir stil yelpazesi sergilemesine karşın iç sayfaları yerleşik bir düzeni takip etmekteydi. Wijdeveld Wendingen’in itici gücüydü ve yayının kişisel tarzı 1927 yılındaki istifasından sonra uzun sürmemiştir. H.T. Wijdeveld, poster. Uluslar arası tiyatro sergisi Kunst aan het Volk (Halka Sanat), 1929. Hollanda Konstrüktivizmi Piet Zwart, poster. Laga Rubber vloeren, (Laga Kağuçuk Taban Döşemeleri), Lahey, yaklaşik 1925. Piet Zwart ve Paul Schuitema Hollanda grafik tasarımının yönünü etkili bir biçimde değiştirmişlerdir. Her zaman harf sistemini sürdürmeleri hatta geliştirmelerine ek olarak toplumun değişimine de katkıda bulunmak istemişlerdir. Piet Zwart görsel sanatların birçok alanını benimsemiştir. Bu alanlar grafik tasarım, mimari, mimari eleştiri, mobilya tasarımı, endüstriyel tasarım, resim ve fotoğrafı kapsamaktadır. Zwart her öğeye kişisel payını eklerken, zekice bir şekilde birliğe ve dengeye ulaşmıştır. Genelde fotoğraf ve baskıyı birleştiren Schuitema’nın amacı bilgiyi açıkça, okunaklı bir biçimde ve anında ifade etmektir. Bu, zamanın alışılmış olan hünerli, süslü ve basmakalıp illüstrasyonlarla karakteristikleşmiş reklamcılık anlayışından oldukça farklıydı. 3 Sanatsal Nitelik ve Beğeni Talebi – Politik ve Sosyal Değişimler Yeni başlangıçlara yönelen diğer bir arayışa da geleneksel baskıya sadık kalan sanatçılar kılavuzluk etmiştir. Simetri, harmoni, denge ve klasik sayfa ölçülerini vurgulayarak, kendileri ile daha ilerici gruplar arasında süregelen düşünsel çatışmaya neden olmuşlardır. Farklı Yönler S.H. de Roos, poster. Yaklaşık 1933. Baskı sanatının öncüleri genelde S.H. de Roos ve Jan van Krimpen gibi matbaacı ve kitap tasarımcıları olmuşlardır. Bu isimler, kitap tasarımcılarının aslen yazara ve okuyucuya hizmet etmesi gerektiğine ve baskıyı kendi platformları olarak kullanmamaları gerektiğine inanıyorlardı. İronik olarak, Van Krimpen’ın bu temel yaklaşımı ve dekorasyonu reddetmesi, kendisini bir ölçüde küçümsediği konstrüktivistler ile ilişkilendirmiştir. Aynı zamanda, Hendrik Nicolaas Werkman baskının şiirsel yönünü bulmaya çalışmaktaydı. The Next Call adlı dergi için yaptığı çalışmada, Werkman geleneksel baskıyı, prese kağıdın yüzü üste gelecek şekilde yerleştirildiği alışılmadık bir metodla birleştirmiştir. İşleri, oyuncu, masum ve cesur olarak nitelendirilmiştir. 1930’lar: Karışıklık ve Değişim Cas Oorthuys, poster. De olympiade onder dictatuur (Diktatörlük Altında Olimpiyatlar), Berlin Olimpik Oyunları, 1936. Avrupa’da otuzlu yıllardaki dengesiz ekonomik ve politik ortam, 1920’lerin büyük beklentilerine ve ümitlerine geriletici bir etki yapmıştır. Grafik tasarımı bu politik ve sosyal değişikliklerden etkilenmiş ve geleneksel illüstrasyon popülerliğinin bir bölümünü yeniden kazanmıştır. Hollanda grafik tasarımcılarının önde gelen isimlerinden, kariyerleri geç yirmili erken otuzlu yıllarda parlamaya başlayan bazıları Willem Sandberg, Nicolaas P. de Koo ve Andries Oosterbaan’dır. Buna ek olarak, 1930 yılı sonrası Rusya’daki ve Almanya’daki politik durum sebebiyle birçok entellektüel ve sanatçı bu ülkelerden Hollanda’ya göç etmişlerdir. Almaya’dan göç edenler (Otto Treuman da bu kişilerden biridir) beraberlerinde getirdikleri yeni bir canlılık ve bakış açısı ile Hollanda grafik tasarımının zenginleşmesine katkıda bulunmuşlardır. 4 Sadelik ve Estetik Güç – Mesajı Ulaştırmak İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Hollanda grafik tasarımı değişim içine girmiştir. Tasarımcılar sosyal ve sanatsal değerlere başkaldırarak, Hollanda grafik tasarımında yetmişli ve seksenli yıllarda önemli derecede gelişme gösteren yeni bir dışavurumcu anlayışa yol açmışlardır. Savaş Sonrası Rasyonalizm ve Dışavurumculuk Dick Elffers, poster. Weerbare democratie (Esnek Demokrasi), 1946. İkinci Dünya Savaşı’nın bitimini takip eden yıllar yenilenme, düşünme ve iç gözlem dönemi olmuştur. Sandberg’in 1946 yılında kapağını tasarladığı, ismi Open Oog (Açık Göz) olan yeni Hollanda avant-garde yayını, Hollanda grafik tasarımına yeni bir başlangıcı önermekteydi. Bu sürede ortaya iki eğilim çıktı. Birincisinde Konstrüktivizm’in uygulanabilirliğini ortaya konmakta, diğerinde ise mevcut kurallara uymayan (non-konformist) tasarımcılar tarafından, zamanın sosyal ve sanatsal değerlerine başkaldırilmaktaydı. Bu durum, Hollanda grafik tasarımında yeni bir dışavurumcu anlayışa yol açmıştır. Uluslararası Tasarım Gielijn Escher, poster. Ahmaklar Festivali, Amsterdam, 1980. Total Design gibi tasarım firmaları uluslararası İsviçre Üslubu’ndan (Swiss Style) esinlenmiştir. Aynı dönemde Hollanda grafik tasarımında mevcut kurallara uymayan tasarımcıların yükselişi, Jan van Toorn gibi tasarımcıların kişisel yorumlarını ve öznelliklerini yeni bir dışavurumculuk yoluyla vurgulanması ile olmuştur. Bu dönem, kişisel yorumlardaki özgürlüklerin yoğun olarak görüldüğü bir dönem olmuştur: Gielijn Escher sınıflandırılmayı reddetmiş, Anthon Beeke ve Swip Stolk gibi resim ve baskı konusunda kişisel görüşlerini ortaya koymuş, Rotterdam stüdyosu Hard Werken’in ve Walter Nikkels gibi bir baskı tasarımcısı öne çıkmıştır. Yenilikçi Hollanda ortamı, kişisel bakış açısına sahip, nitelikli birçok sanatçıyı bünyesinde barındırmıştır. Küratörler: Cees W. de Jong, tasarımcı ve yayımcı, VK Projects, Laren, Hollanda, ve Professor Alston W. Purvis, Grafik Tasarım Bölümü, College of Fine Arts, Boston Universitesi, ABD, ortak çalışması. Danışmanlar: Dingeman Kuilman, İdari Direktör, Premsela, Hollanda Tasarım ve Moda Platformu, Amsterdam, Hollanda. Esther Cleven, Modern Baskı ve Grafik Tasarımı, Universiteit van Amsterdam, Grafik Tasarım Müzesi Kuratörü, Breda, Hollanda. Metin: Cees W. de Jong Organizasyon: Renske Brinkman, Premsela, Hollanda Tasarım ve Moda Platformu İngilizce Tercüme: Gerard Forde Sergi Tasarımı: COMA, Amsterdam/New York, Vaclav Pozarek ortak çalışması. Grafik Tasarım: COMA, Amsterdam/New York Sergi Konstrüksiyon: Landstra en De Vries, Amsterdam, Karel Sybesma ile ortak çalışması Baskı: robstolk®, Amsterdam Sergiye Ödünç Verilen Eserler: Affiche Museum Hoorn, Ben Bos, Martijn F. Le Coultre, Grafische Cultuur Stichting, IISG/Reclame Arsenaal, Cees W. de Jong, Dick Maan, Alston W. Purvis Bu proje Hollanda Kültür Fonu’nun sergi için sağladığı mali katkılar ile mümkün kılınmıştır. Türkçe Tercüme: Eren Koyunoğlu, IMOGA, İstanbul Grafik Sanatlar Müzesi, İstanbul, Türkiye 7. Theo van Doesburg, cover. Wat is Dada? (Dada Nedir), Lahey, 1923. 6. Bart van der Leck, poster. Van der Leck exhibition Voor de Kunst (Sanat İçin), Utrecht, 1920. 5. Albert Pieter Hahn, poster. Stem Rood. Kiest de Kandidaten der Soc. Dem. Arb. Partij (Kırmızıya oy verin Sosyalist Demokratik İşçi Partisi Adaylarını Seçin.), 1919. 4. Harm Kamerlingh Onnes, poster. De Sphinx (Sfenks), Leiden, 1917. 3. Leo Gestel, poster. Philips Arga, 1919. 2. G. van Caspel, poster. Ivens & Co. Foto-Artikelen (Ivens ve Ortakları. otoğraf Malzemeleri), Nijmegen ve Amsterdam, 1899. 1. Jan Ros, poster. Blooker’s Cacao Blooker’in Kakaosu), 1895. 14. Paul Schuitema, broşür. Toledo Berkel Snelwegers, (Toledo Berkel Hızlı Ağırlık Ölçme Aletleri), Rotterdam, 1927. 13. H.N. Werkman, kapak. De Ploeg (Pulluk), 1927. 12. Piet Zwart, Normalienboekje NKF, (NKF Hollanda Kablo Fabrikası için Bilgi Broşürü), yaklaşık. 1925 11. Piet Zwart, mektup kâğıdı. WijNu, Deneysel Tiyatro Cemiyeti, Lahey, 1925. 10. Sybold van Ravensteyn, poster. Bezoek de Huisvlijt tentoonstelling (Kırsal Endüstri Sergisini GezinVisit), 1925. 9. H.N. Werkman, magazin. The Next Call sayı. 8, 1923. 8. Kurt Schwitters ve Theo van Doesburg, kapak. Holland Dada (Hollanda Dada’sı), sayı 1. Hanover, Kurt Schwitters, 1923. 21. Fré Cohen, magazin kapağı. Port Maritieme et Aerien, 1930. 20. Paul Schuitema, magazin kapağı. De 8 en Opbouw, 1932. 22. Johan M. Moerkerk, poster. Stokvis fietsen (Stokvis Bisikletleri), 16. Paul Schuitema, kağıt 1945. reklam. C. Chevalier Matbaa Makinaları, 23. Willem Sandberg Rotterdam, 1929. kapak. Open Oog (Açık Göz), 1946. 17. Vilmos Huszár, magazin. Wendingen sayı 24. Otto Treumann, 10, no. 3. Santpoort: C.A. poster. 50ste Jaarbeurs Mees, 1929. Meksikalı Utrecht (50nci Ticaret SanatçıDiego Rivera’ya Fuarı Utrecht), 1948. Adanmıştır. 25. Henk Rademaker, 18. Paul Schuitema, poster. Van Gogh, 1956. poster. Centrale Bond 30000 Transportarbei26. Willem Sandberg, ders (Merkezi Sendika, poster. Uluslararası 30,000 Nakliyecilik Posterler 143, Fodor İşçisi), 1930. Müzesi Amsterdam, 1958. 19. Piet Zwart, kapak. Het linnen venster, 12 27. Jan van Keulen, Monografieën over poster. Giriş Müziği, Filmkunst (Bez Pencere, 1959. Film Sanatında12 Monograf) C.J.Graadt van 28. Jan Bons, poster. Roggen, Rotterdam: Rietveld. Stedelijk Müzesi W.L. ve J. Brusse, 1931. Amsterdam, 1959. 15. Piet Zwart, poster. Internationale tentoonstelling op Filmgebied (Uluslararası Film Sergisi), Lahey, 1928. 35. Anthon Beeke, Konsept Sayısı. Alfabe. Fotoğraflar Geert Kooiman. Kwadraatblad Steendrukkerij de Jong, Hilversum, 1970. 34. Wim Crouwel, katalog. Robert Rauschenberg, Stedelijk Müzesi Amsterdam, 1968. 33. Wim Crouwel, yayım. Yeni Alfabe, Steendrukkerij de Jong & Co. Hilversum, 1967. 32. Pieter Brattinga, poster. PTT. Hilversum: Steendrukkerij de Jong, 1965. 31. Jurriaan Schrofer, poster. i10, Uluslararası Avantgarde 1927 - 1929. Stedelijk Müzesi Amsterdam,1963. 30. Willem Sandberg, Noel Sayısı. Drukkersweekblad (Haftalık Baskı Dergisi). Amsterdam, 1963. 29. Dick Bruna, poster. Pas Toe. Pas Toe (Utrecht-de bulunan Mobilya Firması), 1961. 40. Frank Beekers, poster. De emotionele pest (Duygusal Haşere). Toneelgroep Sater, 1984. 39. Anthon Beeke, poster. William Shakespeare tarafından Richard III. Küre Tiyatro Grubu, 1979. 38. Hard Werken, Willem Kars ve Gerard Hadders, yayım, 1979. 37. Paul Mijksenaar ve Piet Schreuders, Noel Sayısı. Grafisch Nederland, 1976. 36. Gielijn Escher, poster. Ahmaklar Festivali. Amsterdam, 1974.