Full Text
Transkript
Full Text
TURK K ~ L ~ M L E R ~ KAZANDIRILMAYA NE CALI$ILAN T ~ C A RURUN ~ OZELL~G~ BAGMINDA DUZ DOKUMALARIN PET MONDRIAN, WASSILY KANDINSKY, JOAN MIRO, PAUL KLEE'N~NYAPITLARIYLA Y ~ Z E YDEGERLEND~RME ACISINDAN KAR$ILA$TIRILMASI ~ r ~ . ~ i i r . ~ zSALMAN lem Mlmar Sinan hniv.~iizelSanatlar Fak. Geleneksel El Sanatlari BBliimii. ISTANBUL O m Estetik degerlendirmeler toplumlann IcCltirrlerine bagh olarak decj@kendirler.Bu nedenle gelenelcsel anlamda-fonksiyonel olaralc yapllm~$bu t13 dmeklerin eurensel sanat ue estetik dl~iilerledegerlendirilmesi dahn saglikh olacaklu. Illcel ddneme ail rnagara resimkrinin prirnilu sanat anlayLy ile degerlendirilmesinde o l d a u gibi lcilim motffleri de Piet Mondrian Wassily Kandinsky. Joan Miro ue Paul Klee'nin yap~tlnmdalridiUe decjerlendirilebilir. COMPARISON OF PLAIN WOVEN FABRICS WITH THE WORKS OF PIET MONDRIAN, WASSILY KANDINSRP. JOAN MIRO, PAUL KLEE FROM THE POINT OF VIEW OF SURFACE EVALUATION D J RELATION TO COMMERCIAL PRODUCT ASPECTS BEING TRIED TO BE IMPARTED TO T W S H RUGS Aesthetic values are varidde depending on the cultures oJ communities. As a consequence, it will be healthier to assess samples of this sort manufactured a s f i c l i o n a l items in the Lraditional sense by universal criteria or art and aesthetics. As in the assessment of the cave paintings of the primitive era b y the primitwe art concepts. the rug motiues may be assesed by the same language as that in the works orPiet mondrian, Wassib Kandinsly. Joan Miro and of Paul Klee. Gfiniimiizde Geleneksel Sanat YaprCI kapsamrnda degerlendlrllen klllm, clcim, zili glbl tekniklerle dokunmug dk6 dokumalar ile hall, iilkemlzln drg Ucaretinin dnemll blr k ~ s r m moluglunnaktad~r. ~ TaA s e l degerlerl renk, motlf ve kompozlsyonunda koruyan bu dokumalar, yapildrklan m a n her ne kadar kullannn a m a ~ olsalar t~ da blr klglye alt olmas1 aqsindan bugan blr sanat y a p ~ holarak degerlendlrilerek muze ve ilzel kolekslyonlada yerlcrinl almi*lardrr. Bunun yan~ndabiz akademlsyenleri IIgllendlren, diiz dokumalar~yilresellikten kuhvaral<, evrensel boyutlarda dunya sanat plyasasma sanat ve kiiltilr degeri olarak sunabllme zorunlugudur. Yiizy~IIarboyunca dokuyan lnsanln y e a d ~ g ryer, algrlama gucU, zekasr, inanclan, at oldugu toplumun killtiid, doga olaylan, lnsan lllgkllerl glbl sosyolojik ve pslkoloJlk kavramlar ve dogal etkenlerln dokumalar, yUzeylne birehir blr illgklyle yans~CIld~gr blr nevf onlann kendllerinl a n l a m araqlan olmuglardu. Bu awlan bakddrgmda sembollk anlamlan acrsmdan ilkel dilnem magara resimleriyle aynr dogrultuda diigiinfdebllh. lklsi de giirsel anlahm aiacr o l d kullan~lm~lardu. Sanat eserl yaratma kaygrs~hiq d i i s f i n ~ e d e nyalmzca geleneksel kullanm arnaqh kllim, clclm. zU telrnlklerlyle do- kunmug bu doltumalan, g ~ ~ sanat k 6 anlaylsma dayanarak "y0zey degerlendlme" olarak adlancl~rmak dogru olur lan~smdayim. Bugiin. Ukel daneme alt magan resimlerinl prlmltlf bir sanat an lay^;;^ ile degerlendlriyorsak, kllimfedekl bu qok renkll geometrlk yiizeylerl dc 20. y13zyllrn plastlk sanat yapltlan lle degcrlendlrebllirtz. Killm motlflerlnln y e a m d a n p~kanlm~g semboller oldugunu kabul edersek kl: 6yledir. Plet Mondrlan. Wasslly Kandlnsky, Jaon Mlro ve Paul Klee'nin yap~ttmndaki dllle ayn~du.Iktncl ortak nokta klIlmlerln lkl boyutlulugu ile bu sanatqdann perspekttften k a g g ~ve yiizeysel reslmler yapmaland~r. Bir diger ortak noktayl ise renk seqlminln canl~llgi olarak gdstereblltriz [Reslml-2). Bu benzer noktalan Cllkemizde bekleyip, klliml sanat ve estetlk degerler Ile tan~mlayansanatq Bedri Rahml Eyirboglu'dur. Bedri Rahmi, "BLzlm memleketlmiz motif baW d a n eglne dqnyada az rastlanan bir zenglnllk g6sterir. Motif kundaktan mezar tagma kadar blzmle bereberdlr. Reslm ve heykelln yoklugu pahasma siisleme sanah kollarrnm hepsinde birtiin diinya sanatqllannl qlleden ~lkartanblr aqkhga blr sadellge ve bu sadelik i ~ l n d esonsuz blr zenginllge varrn~$lz"dlyor ve devarn edlyor. "Bugiiniin reslnl TEKSTILVE MSHENDh YIL: 8 AY: EYL~L-ARALIKSAYI:45-46 daha s o u kompozlsyonlann~nbarjl~caqLzgllerini buimug, esteUk yaganhslni resrnln geqirdlgi ayamalarla kar&iyarak sonucun blr betide degU sanatqmm heyecarurn resme bakan klmseye aktaran blr aq~klamaolmasm~ sag lamas^ glbl, veya KanResim sanatmm temeU sayllan dgelerln kllim yodtnsky'nln resme bakan klvlde blr titregim yazeylnde degerini korudugu halde hakstz l i i q h ratmay amaqlayarak, blqlmlerle renklerin o klginin semeyl ve resimdekl saplanhlan gayle anlat~yor: lclne iglemeslnl, milzlgln dinleylclyi sanp he" D k blr sahh b r i n d e derinllk blr marifet saglbl, resme bakan klglde heyecan ve yecanland~rdlg~ y d m , fotografta kllometrelerce derinllk, hlkaye, yanlu yaratmasm lstedlgl glbl Anadolu klllmleri. masal, tlyatro lstlyoffian a1 sana sinema. Resinlde hemen hemen aynl anlahnu yiizeylerinde taglderlnllk anlaylgmr, benzetmeyi,heykel aguhgmr, maktadu. edebl tarihi, hlkayeyl q~kardrktansonra geriye diimSembol dl11 farkl~blr manhkta. qagn~una g u l ~ g ~ diiz bir sahb, renkler, qlzgUer, blr kellme Ue moUf evrensel blr dlldlr. Islam yilzey siislemelerl asllkalu. Resim sanahmnr varllg~bu iiq ana ageye batmetrik temele gdre qdziunlenebllseler de. Anadohdu. Dilz blr sahh, renk ve qlzgl. Motinerinde dzii lu'da kullanllan motlflerln ~dziimlenmesltam anayn~du.lgte bugiiniin blrqok okuryazannr gagutan lam~ylayapllamlyor. bmegin. Anadolu dokumalada budur. Reslm sanatmm ana dgelerl lle siisleme nnda lcullan~lrmgolan blr motif biz1 gometrtlc temele sanahmn dziinii olugturan degerlerin birblrlne kadayall Islam siisleme dilzenine gdtiiriirken, dncekl nrjmasl. Motlfleri a y g m m alhndakl M m d e ve adiigiincelerimlzl Hltlt uygarhgmm ana tannya k d yak lglerinde gdrmeye al~grk bu tiir seylrcl onlan tiinlne veya Ion uygwhgmm sadellgine gdsanat escrleri ile aynl degerde gdnince kiiplere bltiumektedlr. Bunlarm yanmda Blzans sanalmm kunlyor." mrkler dteden beri gdqebe oluglarunn ged h n lle aydmlatacagunu bir motlf. Orta Asya tlrdlgl ayncal~kla dag, gdk, su, gfineg glbl Ilksag kdkeninln gdNlmesl yanmda. Mandala motineri felsefeslne dayah gerqekler temellnde, $amanlzlm. wasmda koyboluverlyor. Buda, Tao, Zerdiigt. Mani. Musa, lsa glbl zamanm felsefe ve lnanclanna yabanc~ deglllerdl. RdneEvrensel degerler ve lylng ile yang bldegmeslnde sans'la blrUkte ilkqag felsefesl Ue tamvan Avoldugu glb!) lcaq~~tlannyanyana geldlgl varolugu rupal~lar buntarm dne q h a s l Ue sanah evrensel dfle getlrmesl 20. yiizy~lsanatqdannm yap~tlannda 19. riizyllda Avrupa'y~etklleyen boyula tag~d~lar. oldugu glb Anadolu klllderinde de gdnllmektedlr. Cln, Hint. Japon ve Amka k i i l t i i ~Avrupah saBu tiu geometrlk ve sembollk mollflerin pslnatqllann y a p ~ t l a n netklledl ~ ve y a p ~ t l a d agerek felkolojik ~dziunleneslnl Carl Gustav Jung'm aragsere, gemkw sembouer, lgaretler olarak kargrmua hrmalannda gdrmekteylz. qikh. Anadolu kilimlerinln bu felsefe ve lnanqlarla 1909'dan sonra yaphg~ ban resimlerine "doLan~gmas~nm dncekl ddnemlerde olmasl bu semagaqlamalar" Iimpmvlsatlon) admr veren Kandlnsbollerin ne lcadar evrensel oldugunun ayn blr kaky'nin bu yap~tlarmdahala figiulere, blnalara, dagn~hd~r. lam, vb...rastlanu: ancak bunlar arlllc betlmleme Tiirkledn milzlk almndakl kaval, davul, zll, degll, btrer lgaret olma Lglevinl yiiklenmlglerdlr. Bunzuma, diimbelek glbl kulland~klar~ m k i k aletleri lle lann dogrudan dogruya o nesnelerle degll. bu nesgellgUrdiklefl mehter milzlgl nioUflcrlnin getlrdlgl nelerin sanatp l a d m d a n daha dnce yahnqoskunlujiu toplwnun ortak dzelllgl olan dokumala$tullmrg betlmlemeleriylc llgllerl vardlr. Bu tutum lam motif, desen, renk ve diizenlemelerle aktaragdrsel ve diigsel blr lzlenim yaratu. Klee, yantmacak sanatqlann olmas~da dogaldu. m gerqek temell olan maddelerin fiziksel diinyas~ 20. y i i y ~ l ~dahlleri n o l a d c Lan~mlayabUeceglmlz Lle ruh diinyaslmn blrllglne. blr lnsanm duyabllecegi en biiflk yalunhgl duyuyordu. Doganrn siireqlerlnln sanatqdardan Klcc. Bauhaus'dalri dgrenclleriyle $12gdrsel kan~tlarmlbulmak &In, evrenl ve lnsanl In-. gllerin, hlqtm kahplannm, renklerin, slmgelerln, cellyordu. "Ballgm Cevresinde" ad11 reslmlnl dmek perspektlfln vc benzeri dgelerln reslmsel lglevleri verecek olursak, orta yerde dlkkatlnl qeken ana moiizerinde uzun uzun durur ve her zaman bunlarla Uflyle basft glbl gdritniir: oysa bu reslmde dogal ve dogal eylemler aras~ndakl lllgklnln dneminl bcgeomebik blqimler, belimlemeler ve lgaretler ilginq IlrW1. Sanatq~ olmak iqin yalnu el ustal~g~nm bir .dilzen iqinde blr araya getlrilmlgtlr. Bunlann degil. lglek ba zekanm da olmas~gerektl@nl siireldl hepsl bal@ qevrelerlerse de, biitiin degl~ikllklerlne vurgulad~g~n~ giinliik nollanndan blllyoruz. Aragmen birblrleriyle lllgkl kurarlar ve blrblrlerinln lznadolu killmlerinde gdrimiu olan el Lgqlllglnln yalerinl tagular. Burada bulug ve benzetme tam olarak nmda, temelde diigiince i i ~ n i soy~~tlamayl i da gorblrblrleriyle kaynagmlgtu. Klee'nln bu y a p ~ hIqln yamelcteylz. Klee'nln laMlde daymmayan ~lzlnildepilan anlahnu Anadolu'nun gdbeldi klllmleri Iqln de nernesl glbl, Mlm'nun lgaretlcrle kurdugu dlll, resl~nlerlylr blr yalunhk kwulup onun s~radan. geqerll bir anlatun olarak kabul edeblllrlz (Reslm 34) . ralcat aynl zamanda da tnsanc~lIlgllerinln ortaya ~ ~ k m a s ~ ykendl la kendinl anlahnasl glbl, yada Mlro'nun reslmlerinde blr lnsarun l y odaldanMondrian'm gdrdiigii Ilk blstmlerden yola &amk rnasmln elverdlgtnce kendlne dzgii dill ve c h l e yasiisleme sanatlanna dogru gldlyor. Eger blz memleketimlzdekl siisleme sanah drneklerine a h c ~gdziiyle bakarsak bugmiin resmlyle yabanc~kalmayu." . 35 Resim 1 Resim 3 prsryla dile getirdlgl blt a~rklamayralgllarjak da, heneyden cok dlkkatllNz1 butiin bu olaylann st~rali qeker. I$aretlerle kurdu@ dU, resimlerlyle blr yalunlk kumlup onun suadan, fakat aynr zamanda da lnsancd bilgilerinin ortaya ~lkmasrylakendi kendin1 anlatmasm~ylne Anadolu kllimlerinde giirdiigiimWii siiylemekle abartrmg olmaylz. Sonuc olarak: estetik degerlencllrmeler toplilmlann kfiltiirlerlne baglr olarak deglgkendir. Geleneksel anlamda fonkslyonel olarak yaplhnrg b u tar iirneklcrin evrensel sanat ve estetlk 6I~Sltlerledegerlendlrilmesl daha sag11kl1 olacakhr. Bu gdnigler qer$eveslnlde klllmlerln sanat yaprh olarak, ayru soyut tablolar glbi sanat pazanna sunulmasr, bu prezantasyonu yaparken konuya sanatsal ve estetlk k a y g h l a yaklagllmasr gerektlgine dikkat ~ekerek s8zlerimi bltllmek istlyorum. Resim 2 Resim 4 EYOBOGLU. BEDRI WIMI, 1986 larken. Bilgl Yaymevl, Istanbul . Resme Bag- . BedGOMBRICH, E.H., 1992. Sanahn d y k ~ s i i Cev. rettln Cdmert Remzl Kltabevl. Istanbul IP$ROGLU, NAZAN VE IPSIROGLUMAZUAR. 1991. S q a t t a Devrlm. Rernzl kltabevi, Istanbul LYNTON N. NORBERT, 1982. Modem S a n a h dykfisii. Cev. Cevat p g a n ve Sadl 6zi+ Remzl Kltabevl, Istanbul PARTSCFI, SUSANNA, 1990. Paul Klee, Benedlct Taschery. Germany. RUCHTING, HAGO., 1991. WASSILY KANDISKY, Be. nedht Taschery . Germany.