Üzüm Ve Şarap_pdf
Transkript
Üzüm Ve Şarap_pdf
E T KİNLİK 10 ÜZÜM VE ŞARAP Mezopotamya Dağlardan ovalara taşımanın maliyeti, şarabı, biradan en az on kat daha pahalı yapıyordu. Bu nedenle şarap Mezopotamya kültüründe egzotik yabancı bir içki olarak görülürdü. Şarap içmeye yalnızca seçkinlerin gücü yetebilirdi ve esas kullanımı dinseldi. Zamanla sosyal bir içecek olarak da görülmeye, giderek Yakın Doğu’da ve Doğu Akdeniz’de moda olmaya başladı. Deniz yoluyla ticaret hacminin artması sonucu şarap daha geniş bir coğrafi alanda bulunabilir oldu. Daha büyük devlet ve imparatorlukların kurulması ise daha az sınır, daha az vergi, daha az yol parası anlamına geliyordu. Asur kralları gibi en şanslı hükümdarların, şarap üretilen böl- geleri kapsayan imparatorlukları vardı. Üretim miktarı artınca şarabın fiyatı düştü, yalnızca seçkinlere değil, toplumun geniş kesimlerine ulaşabilir oldu. Yerel üretimin pek kolay olmadığı Güney Mezopotamya’da şarap ticareti Dicle ve Fırat boyunca genişledi. Ağırlığı ve bozulabilir doğası nedeniyle karayoluyla taşınması zordu. Uzun mesafeler söz konusu olduğunda taşımacılık su üzerinden, ağaç ya da kamıştan yapılan sallarla gerçekleşiyordu. Tarihçi Herodotos’un anlattığına göre, sallar akıntı boyunca yol alıp varacakları yere ulaştıklarında, geri götürmenin (akıntının ters yönünde taşımanın) güçlüğü nedeniyle parçalanarak ilk değerinin onda biri fiyatına satılırdı. Bu maliyet de şarap fiyatına yansıtılıyordu. U Y G A R L I K L A R T A R İ H İ - I N İ L G Ü N Y A M A N K a yn a k 1 : 232 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 232 03.11.2014 12:03:37 Kay n a k 2 : MISIR Şarap yapma sahnelerine Mısır’daki mezar resimlerinde rastlanır fakat bunlar şarabın Mısır toplumundaki yaygınlığı konusunda orantısız bir izlenim verir. Zira yalnızca şarap içen zenginlerin gösterişli mezarlara gücü yetebiliyordu. DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 233 Ğ I L R G A Y U N A N Yunan adalarının ve anakarasının iklimi ve toprağı bağcılığa çok uygun olduğu için şarap, herkesin alım gücü yetebilecek kadar boldu. Büyük ölçekli ticari şarap ilk kez Yunanlılar tarafından üretildi. Bir çiftçi, toprağında tahıl yetiştirerek kazanabileceğinin 20 kat fazlasını bağcılıktan kazanabiliyordu. Çok büyük ölçekte ticaret yapılmaktaydı. Fransa’nın güney kıyısı açıklarında bulunan bir tek batık gemi 10 bin amfora, yani 250 bin litreye ya da bugünün 333 bin şişe şarabına eşdeğer bir yük taşıyordu. Şarabın ticari önemi Atina ve Sparta arasında yapılan Peloponnes Savaşları’nda bağların öncelikle hedef olmasında kendini gösterir. MÖ 424’te Sparta birlikleri şarap üretimiyle ünlü Akanthos’a hasat zamanından hemen önce ulaştılar. Üzümlerini kaybetme endişesine kapılan kent sakinleri bir oylama yapıp saf değiştirmeye karar verdiler. Böylece hasat kazasız devam etti. U tutmaktı. Bu partilere katılanların sayısı otuzu geçmezdi. Kadınların erkeklerle birlikte oturmalarına izin verilmemesine karşın, genellikle kadın hizmetçiler, dansçılar ve müzisyenler bulunurdu. Herkesin ortak bir kâseden eşit miktarda şarap içtiği bir toplantı, modern gözlere demokrasi düşüncesinin cisimleşmesi gibi görünebilir. Gerçi Yunan demokrasisi özgür erkek yurttaşlarla sınırlıydı ve o sıkıcı zor işleri yapan köleler olmasaydı siyasete katılmak için yeterince boş zaman yaratılamazdı. Ancak siyasal sistemi eleştirenler de yok değildi. Sokrates, Devlet adlı eserinde demokrasiye susamış halkı “sert özgürlük şarabı”na müptela olmaya teşvik eden kötü şarapçılar olarak kınar. Y YUNAN Batı ve Doğu dünyalarını ayırma düşüncesi Yunan kökenlidir. Yunanlılar, dilleri anlaşılmaz bir bağırtı gibi geldiği için yabancılara “barbaroi” derlerdi. Bu barbarların önde gelenleri Mezopotamya, Suriye, Mısır ve Küçük Asya’yı (Anadolu) kapsayan bir imparatorluğa sahip olan Perslerdi. Yunanlı yazar Thukydides’in sözleriyle, “Akdeniz halkları zeytin ve asma yetiştirmeyi öğrenince barbarlıktan çıkmaya başladılar.” Bir efsaneye göre, Şarap Tanrısı Dionysos, bira sever Mezopotamya’dan kurtulmak için kaçıp Yunanistan’a gelmişti. Güzel bir şarabı suyla karıştırmadan içmek Yunanlılar tarafından barbarlık sayılırdı. Dionysos çoğunlukla özel bir vazoyla şarap içerken betimlenir; bu vazonun kullanılması şaraba su katılmadığını gösterir. Ölümlüler ancak sertliği suyla yumuşatılmış şarap içebilirdi; aksi takdirde hırçınlaşacaklarına hatta delireceklerine inanılırdı. Herodotos’a göre, karışımsız şarap içme alışkanlığını İskitlerden alan Sparta Kralı Kleomenes bu nedenle aklını yitirmişti. Filozof Platon, İskitler ile Trakyalılara şarabı kullanmaları bakımından “kültürsüz ve budala” der. Eşit miktarda şarap ve su karışımı “sert şarap” sayılırdı, gemilere yüklenmeden önce kaynatılıp yarı yarıya ya da üçte bir oranında azalacak kadar yoğunlaştırılan şarap, sekiz hatta yirmi kat fazla suyla karıştırılmalıydı. Yunanlılar için ölçülülük esastı, Symposiarkh adı verilen içkili partilerin amacı, bir araya gelenleri, barbarlar gibi şiddete kapılmadan dil özgürlüğünün keyfini çıkarabilmek ve endişeden kurtulabilmek için sarhoşluk ile ayıklık arasındaki sınırda I Kay n a k 3 : 233 03.11.2014 12:03:38 K a yn a k 4 : U Y G A R L I K L A R T A R İ H İ - I N İ L G Ü N Y A M A N Antik Yunan’dan Dionysos, Symposiarkh konulu vazo, tabak resimleri ve para 234 K a yn a k 5 : Roma Romalılar geçmişleriyle onur duyuyorlardı ve kendilerini, askerlere ve yöneticilere dönüşmüş gösterişsiz bir çiftçiler ulusu olarak görüyorlardı. Başarılı seferlerden sonra Romalı askerler çoğunlukla çiftliklerle ödüllendirilirlerdi. Bağcılık en itibarlı tarımsal faaliyetti. Romalı yüzbaşının rütbesindeki işaret, çalışkan çiftçilerin kurduğu bir kültürün askeri kuvvetini simgelemekteydi: Bir asma çubuğu. Şarap o kadar popülerdi ki, geçimlik çiftçilik ihtiyacı karşılayamaz oldu ve soylu çiftçi idealinin yerini, köleler tarafından işletilen büyük yurtluklara dayanan daha ticari bir yaklaşım aldı. Şarap üretimi artarken tahıl üretimi geriledi, öyle ki Roma, Afrika kolonilerinden tahıl ithalatına bağımlı hale geldi. MÖ 87’de Roma’nın o sonu gelmeyen iktidar mücadelelerinden birinde yaşlı bir general olan DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 234 Gaius Marius iktidarı ele geçirmiş ve rakibi Sulla’yı destekleyenlerin peşine düşmüştü. Bunlardan biri olan Marcus Antonius, sosyal statüsü çok düşük bir ahbabının evine sığındı; böylesine yoksul bir adamın evini aramanın kimsenin aklına gelemeyeceğini umuyordu. Ev sahibi, hizmetçisini böylesine saygın bir konuğa layık bir şarap almaya gönderdi. Hizmetçi civardaki şarap dükkanlarına gidip bulduklarını tattıktan sonra, alışılmış olandan çok daha iyi ve pahallı bir şarap istedi. Satıcı nedenini sorunca da efendisinin konuğundan söz etti. Satıcı doğrudan Marius’a gitti, o da bir avuç askeri Marcus Antonius’u öldürmeye gönderdi. Galenos, Pergamon’da (Bergama) doğdu. Gençliğinde İskenderiye’de tıp okudu, ardından Hint ve Afrika tedavi yöntemlerini öğrendiği Mısır’ı dolaştı. Hippokrates’in düşünceleriyle yetişen Galenos yaraları dezenfekte etmek için şarap kullanarak gladyatörleri tedavi etti. 03.11.2014 12:03:42 K a yn a k 6 : Sonra toptancı depolarının loş kilerine taşınıp, soğuk tutmak için yere gömülü büyük küplere aktarılırdı. Buradan perakendecilere satılır, küçük amforalar içinde el arabalarıyla kentin dar sokaklarında taşınırdı. Romalı aileler ya boş testileri yüklenen köleleri şarap almaya gönderir ya da satıcılar kapı kapı dolaşıp teslimat yaparlardı. 2. Kaynakları inceleyiniz. İlkçağ’da şarap sizce neyin simgesi olabilir? Neden? Y U 1. İlkçağ’da bir ticari ürünün ucuz ya da pahalı olmasını belirleyen faktörlerin neler olduğunu düşünüyorsunuz? Günümüzde statü sağlayan tüketim ürünleri neler? Bunların statü sağlamasında İlkçağ’la paralel ve farklı hangi etkenlerin rol oynadığı söylenebilir? G A R ÇALIŞMA SORULARI L I Ğ I En iyi şarapların son durağı Roma’ydı. Roma’nın güneybatısında bulunan Ostia limanına varan gemi, rıhtım işçileri tarafından boşaltılır, iskeleden denize düşen amforaları kurtarmak için de dalgıçlar hazır beklerdi. Şarap daha küçük teknelere aktarıldıktan sonra Tiber Irmağı boyunca Roma kentine doğru yolculuğuna devam ederdi. A Y 6. Kaynakları incelediğinizde İlkçağ’da şarabın sosyal, ekonomik, siyasi, bilimsel, dini işlevleri hakkında hangi sonuçlara ulaşıyorsunuz? N 5. İlkçağ’da bağcılık ve şarap üretiminin kazanım ve zorlukları nelerdir? U 4. İlkçağ toplumlarında ötekileştirme örnekleri nelerdir? N 3. Romalı politikacı ve ünlü hatip Marcus Antonius’un kaderinin şarapla ne ilişkisi olabilir? KAYNAK 235 Standage, Tom, Altı Bardakta Dünya Tarihi, Merkez Kitapçılık ve Yayıncılık, 2005, s. 55-95 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 235 03.11.2014 12:03:42