Sofralık Üzüm Adaptasyon Çeşitleri Makalesi
Transkript
Sofralık Üzüm Adaptasyon Çeşitleri Makalesi
BAZI SOFRALIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİNİN AÇIKTA K.K.T.C. EKOLOJİK KOŞULLARINA ADAPTASYONLARI Semih TANGOLAR(1) Gültekin ÖZDEMİR(2) Hatice BİLİR EKBİÇ(3) Serpil GÖK TANGOLAR(4) Yesim REHBER DIKKAYA(5) (1)Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Adana, tangolar@cu.edu.tr Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Diyarbakır (3) Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Ordu (4)Çukurova Üniversitesi Adana Meslek Yüksekokulu, Adana (5)Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü, K.K.T.C. (2)Dicle ÖZET Bu araştırma Türkmenköy (Akdoğan/Magosa/K.K.T.C.) Araştırma İstasyonunda yürütülmüştür. Araştırmada 7 beyaz, 15 renkli sofralık üzüm çeşidi yer almıştır. Çeşitler arası farklılığın belirlenmesi amacıyla 2004 yılından (asmaların 4. yılı) itibaren 3 yıl süreyle olgunluk tarihleri belirlenmiş, üzümlerin olgunlaşmasını takiben omca başına üzüm verimleri bulunmuş, alınan üzüm örneklerinde salkım ağırlıkları, uzunluk ve genişlikleri, ayrıca tane ağırlıkları ve Suda Çözünebilir Kuru Madde özelliklerini (SÇKM) içeren pomolojik analizler yapılmıştır. Sonuçta Kıbrıs koşulları için renkli çekirdekli çeşitlerden Verigo, Early Cardinal, Cardinal, Horoz Karası, Altoni Red, Alphonse Lavallée; beyaz çekirdekli çeşitlerden Yalova incisi, Italia ve Razakı; renkli çekirdeksizlerden Pembe Çekirdeksiz ve Flame Seedless; beyaz çekirdeksizlerden ise Ergin Çekirdeksizi ve Perlette çeşitlerinin önerilmesi uygun bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Üzüm, Bağ, Asma, Adaptasyon, Sofralık çeşit, Kıbrıs GİRİŞ Kıbrıs adası, üzüm yetiştiriciliğinde batı ve doğu arasında kavşak konumunda olup 4000 yıllık bir tarihe sahiptir. Adada sofralık ve şaraplık üzüm amaçlı üzüm yetiştiriciliği tüm alanın %8’inde yapılırken 650000 kişilik nüfusun 30000 kişisi doğrudan ya da dolaylı olarak bu alanda çalışmaktadır. K.K.T.C.’ de bağcılığın; 1. Bölge, Beşparmak dağlarının batı kesiminin güney eteklerinde bulunan yöre, 2. Bölge, Geçit kale’nin kuzeyinden başlayarak beşparmak dağlarına kadar olan bölge ve 3. Bölge de Karpaz yarımadası olmak üzere üç bölgede yapılmaktadır. K.K.T.C. kaliteli sofralık üzüm yetiştiriciliği bakımından yüksek bir kapasiteyi barındırmaktadır. Bağcılığın yaygınlaştırılması, geliştirilmesi ve modernizasyonunun sağlanması amacıyla değişik zamanlarda Türkiye’ den ve İtalya’ dan getirilen uzmanlarla yapılan incelemelerde mevcut durum saptanmış ve öneriler yapılmıştır (Anonim, 1978; Özışık, 1993). Bu çalışmalar kapsamında değişik bölgelerde sofralık çeşitlerden bağlar tesis edilmiştir. Ancak bu çabalara karşın beklenen gelişme sağlanamamıştır. Bunun en önemli nedenleri arasında K.K.T.C. koşullarına uygun çeşitlerin adaptasyonunun yapılamaması yer almaktadır. Bulunduğu enlem dereceleri K.K.T.C’ nin haziran-ağustos ayları arasında olgunlaşan çeşitlerle böyle bir avantajın etkin şekilde kullanılabileceğini göstermektedir. Bu çalışma KKTC koşullarında yetişebilecek sofralık çeşitlerin belirlenmesi amacıyla planlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Bu araştırma Türkmenköy (Akdoğan/ Magosa/K.K.T.C.) Araştırma İstasyonunda yürütülmüştür. Deneme alanı başlıca özellikleri killi tınlı bünyeli, % 0-1 eğimli ve derin (90-120 cm), Paşaköy serisi içinde yer almaktadır. Deneme alanı toprağı 90 cm’ ye kadar aynı fiziksel özelliklere sahip, organik maddece fakir, fosfor ve potas açısından iyi durumdadır. Kireç oranı yüksek olup demir, bakır, çinko açısından yeterli manganca zengindir (Çizelge 1). Araştırmada Beyaz çeşitlerden Yalova İncisi, Perlette, Italia, Razakı, Sultani Çekirdeksiz, Ergin Çekirdeksizi, Yuvarlak Çekirdeksiz; Renkli çeşitlerden ise Trakya ilkeren, Early Cardinal, Flame Seedless, Yalova misketi, Cardinal, Uslu, Alphonse Lavallee, Hamburg Misketi, Horoz karası, Pembe Çekirdeksiz, 2B56, King’s Ruby, Malaga, Verigo ve Altoni Red olmak üzere 22 çeşit incelenmiştir. Çeşitler telli terbiye sisteminde yetiştirilmiş ve 2x3 m sıra üzeri ve arası mesafeler uygulanmıştır. Çeşitler 3 yinelemeli olarak denenmiştir. Parsel büyüklüğü 3 omca olarak düzenlenmiştir. Uygulamaların etkisinin saptanması amacıyla gözlerin uyanması, tam çiçeklenme ve olgunluk tarihleri belirlenmiştir. Üzümlerin olgunlaşmasını takiben omca başına üzüm verimleri bulunmuş, alınan üzüm örneklerinde salkım ağırlıkları, uzunluk ve genişlikleri ile ayrıca, tane ağırlıkları ve Suda Çözünebilir Kuru Madde’yi içeren pomolojik analizler yapılmıştır. Elde edilen verilerin varyans analizi Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre COSTAT programı kullanılarak yapılmış, uygulama ortalamalarının karşılaştırılmasında Tukey testinden yararlanılmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Fenolojik Gözlem Bulguları Yapılan fenolojik gözlemler Türkmenköy koşullarında gözlerde uyanmanın çeşitlere göre yıllara göre bazı önemsiz farklılıklarla çok az değişmek üzere bütün çeşitlerde mart ayının ikinci yarısında (17-31 Mart), tam çiçeklenmenin mayıs ayı ilk yarısında (4-17 Mayıs) gerçekleştiğini göstermiştir. Çeşitlerde olgunlaşmanın aylara göre dağılımı ise Çizelge 2’ de verildiği gibi olmuştur. En erken olgunlaşma 25-30 Haziran arasında Trakya ilkeren, Early Cardinal, Uslu çeşitlerinde saptanmıştır. Altoni Red ve Verigo çeşitleri ise en geç olgunlaşan çeşitler olarak kaydedilmiştir. Pomolojik Analiz Bulguları Deneme kapsamında üzümlerin olgunlaşmasını takiben aşağıda belirtilen özellikler için pomolojik analizler gerçekleştirilmiştir. Salkım Ağırlığı (g) Bazı sofralık çeşitlerin KKTC ekolojik koşullarına adaptasyonunun belirlenmesi amacıyla ölçümü yapılan üzümlerdeki salkım ağırlığı değerleri Çizelge 3’ de gösterilmiştir. Bu çizelgeye göre salkım ağırlığı bakımından en yüksek değer ilk iki yıl sonucuna göre Verigo çeşidinden alınmıştır. Kıbrıs koşullarında adaptasyonu yüksek olarak bilinen Verigo çeşidini bu özellik bakımından 2005 yılında Horoz karası, Altoni Red ve İtalya çeşitleri izlemiştir. 2007 yılında ise en yüksek değerler Ergin Çekirdeksizi, Horoz Karası, Perlette ve Altoni Red çeşitlerinden elde edilmiştir. En düşük salkım ağırlığına sahip olan çeşitler ise 2004 yılı için Hamburg Misketi, 2005 ve 2007 yılları için Yalova Misketi çeşitleri olmuştur. Tane Ağırlığı (g) Çizelge 5’ dan da izlenebildiği gibi en yüksek tane ağırlıkları Altoni Red çeşidi ile birlikte Horoz karası, Razakı, İtalya ve Alphonse Lavallee, Malaga Cardinal ve Verigo çeşitlerinden alınmıştır. 2B-56, Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak Çekirdeksiz ve Perlette çeşidi tanelerinin düşük tane ağırlığına sahip oldukları belirlenmiştir (Çizelge 5). Verim (g) Çeşitlerin verim açısından elde edilen sonuçlarının üç yıl içinde oldukça değişim gösterdiği belirlenmiştir. Özellikle verim gibi olan pomolojik kriterlerin uzun yıllar süreyle takip edilmesi bu bakımdan önem taşımaktadır. Buna karşın sonuçlar genel olarak yorumlandığında 2004 yılı için Verigo çeşidinin bunu takiben Altoni Red, Razakı, Horoz karası ve İtalya’nın en yüksek verimi verdiği belirlenirken; 2005 yılı için Hamburg Misketi (15574 g) Ergin çekirdeksizi (14745 g), ve Early Cardinal (13823 g), üçüncü yıl ise Perlette, Horoz Karası, Cardinal ve Yalova incisi çeşitlerinden en yüksek verim alındığı saptanmıştır (Çizelge 6). Çizelge 2. Çeşit olgunlaşmasının aylara göre dağılımı Olgunlaşma zamanı Çeşitler 25-30 Haziran Trakya İlkeren, Early Cardinal, Uslu 1-15 Temmuz Perlette, Ergin çekirdeksizi, Cardinal, Yalova Misketi, Yalova İncisi, Flame Seedless 16-31 Temmuz Pembe çekirdeksiz, Horoz Karası, Malaga, Yuvarlak Çekirdeksiz, Sultani Çekirdeksiz 1-15 Ağustos Razakı, Alphonse Lavallee, Italya, Hamburg Misketi, King’s Ruby, 2B-56 16-31 Ağustos Altoni Red, Verigo Çizelge 3. Sofralık çeşitlerde belirlenen salkım ağırlığı değerleri (g) Çeşitler 2004 2005 2007 Verigo 516.0 a 1177.0 a 559.3 bcde Pembe çekirdeksiz 495.7 ab 371.3 efgh 546.4 bcde Horoz Karası 468.0 abc 736.8 b 875.0 a Yuvarlak Çekirdeksiz 412.7 abcde 399.9 efgh 467.3 bcdef Perlette 385.3 abcdef 513.6 bcdef 700.7 ab Ergin çekirdeksizi 384.0 abcdef 598.9 bcde 896.5 a Italya 377.5 abcdef 683.6 bcd 382.5 cdefg Sultani Çekirdeksiz 379.0 abcdef 364.1 efgh 578.3 bcd Early Cardinal 366.4 abcdef 511.0 bcdef 285.5 fg Razakı 364.0 abcdefg 479.4 cdefg 428.3 cdef Alphonse Lavallee 354.5 abcdefg 460.1 cdefg 537.0 bcde Malaga 336.5 bcdefg 247.5 gh 482.7 bcdef Altoni Red 326.5 cdefg 700.5 bc 586.0 bc King’s Ruby 323.0 cdefgh 522.0 bcdef 450.7 cdef Yalova Misketi 310.7 cdefgh 187.2 h 169.7 g Yalova İncisi 297.7 defgh 416.7 efgh 427.3 cdef 2B-56 284.3 defgh 413.0 efgh 342.8 defg Trakya İlkeren 262.0 defgh 325.8 fgh 246.3 fg Cardinal 255.6 efgh 478.9 cdefg 404.6 cdefg Uslu 243.0 fgh 465.3 cdefg 332.6 efg Flame Seedless 202.5 gh 487.5 cdefg 293.0 fg Hamburg Misketi 162.3 h 454.9 defg 252.7 fg D %5 162.2 241.6 242.6 Çizelge 5. Sofralık çeşitlerde belirlenen tane ağırlık değerleri (g) Çeşitler 2004 2005 2007 Altoni Red 7.5 a 8.0 a 6.1 a Horoz karası 7.2 ab 7.2 ab 5.7 a Razakı 7.1 ab 6.3 abc 6.2 a Italya 6.9 abc 7.4 ab 6.5 a Alphonse Lavallee 6.7 abc 6.8 ab 5.3 a Malaga 6.1 abcd 5.9 abcd 6.2 a Cardinal 5.9 abcd 7.1 ab 6.3 a Verigo 5.7 abcde 6.1 abc 5.8 a Uslu 5.2 bcde 5.0 bcdef 2.0 d Early Cardinal 4.9 cdef 5.7 abcde 5.4 a Yalova İncisi 4.4 defg 4.9 bcdefg 4.7 ab Ergin çekirdeksizi 3.8 efgh 3.5 defgh 2.8 bcd Hamburg Misketi 3.8 efgh 3.9 cdefgh 4.5 abc Yalova Misketi 3.7 efgh 2.5 fgh 1.8 d Trakya İlkeren 3.1 fghi 3.3e fgh 2.5 cd King’s Ruby 2.9 fghi 2.7 fgh 2.8 bcd Pembe çekirdeksiz 2.8 ghi 2.4 gh 2.7 cd Flame Seedless 2.5 ghi 2.3 h 2.8 bcd Perlette 2.3 hi 3.3 efgh 2.0 d Yuvarlak Çekirdeksiz 2.1 hi 1.5 h 1.5 d 2B-56 1.8 hi 1.5 h 1.8 d Sultani Çekirdeksiz 1.6 i 2.1 h 1.9 d D %5 2.1 2.5 2.1 Çizelge 6. Sofralık çeşitlerde belirlenen verim değerleri (g/omca) Çeşitler 2004 2005 2007 Hamburg Misketi 809 f 15574 a 4697 cde Verigo 2621 a 3437 fgh 5580 cde Altoni Red 2519 ab 4893 dfgh 9790 abcde Razakı 2330 abc 5253 defgh 5900 cde Horoz Karası 2282 abc 4914 defgh 14546 ab Italya 2200 abc 11045 abc 7820 bcde Yuvarlak Çekirdeksiz 2035 abcd 3302 gh 4250 de Pembe Çekirdeksiz 2011 abcde 8404 cdef 7263 bcde Perlette 1913 abcdef 8116 cdefg 16065 a Sultani Çekirdeksiz 1887 abcdef 1895 h 7330 bcde Ergin Çekirdeksizi 1856 abcdef 14745 ab 10975 abcd Flame Seedless 1776 abcdef 7584 cdefg 9263 abcde Yalova İncisi 1766 abcdef 7461 cdefg 12255 abcd Early Cardinal 1721 abcdefg 13823 ab 11598 abcd Alphonse Lavallee 1676 bcdefg 11167 abc 6940 bcde King’s Ruby 1613 bcdefg 6762 cdefgh 10865 abcd Malaga 1526 cdefg 8766 cde 6750 bcde Yalova Misketi 1502 cdefg 10741 abc 5940 cde 2B-56 1418 cdefg 8326 cdef 2561 e Cardinal 1125 defg 11129 abc 12568 abc Uslu 1077 efg 4640 efgh 4770 cde Trakya İlkeren 1027 fg 8164 cdefg 4973 cde D %5 938 4988 8047 KAYNAKLAR Anonim, 1978. Bağcılığı Geliştirme Projesi. Kıbrıs Türk Federe Devleti Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarım Dairesi. Cabaroğlu, T., Canbaş, A. ve Tangolar, S., 1997. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi deneme bağında yetiştirilen beyaz Semillon ve İskenderiye M isketi üzümlerinin şaraplık değerleri üzerine bir araştırma. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 12 (4):87-96. Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., M arasalı, B. ve Söylemezoğlu, G. 1998. Genel Bağcılık. Sunfidan A.Ş. M esleki Kitaplar Serisi 1. Fersa M atbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Ankara. Çelik, S., 2007. Bağcılık (Ampeloloji) Cilt 1. Genişletilmiş 2. Baskı. Avcı Ofset. İstanbul. Namık Kemal Üniv. Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri Bölümü.Tekirdağ.428 s. Ergenoğlu, F., Çevik, B., Tangolar, S. ve Gürsöz, S., 1997. Sulamanın GAP alanında yüksek verimli sofralık ve şaraplık üzüm çeşitlerinin verim ve kalitelerine etkisi (II. Araştırma Dilimi). Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Genel Yayın No: 199, GAP yayınları no: 114. Özdemir, G. ve Tangolar, S., 2005. Diyarbakır ve Adana Koşullarında Yetiştirilen Bazı Sofralık Üzüm Çeşitlerinde Fenolojik Devreler ile Etkili Sıcaklık Toplamı Değerleri ve Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye 6. Bağcılık Sempozyumu: 446-453. 19-23 Eylül 2005, Tekirdağ. Özışık, S., 1993. M ehmetçik Yöresine Uygun Şaraplık üzüm Çeşitlerinin Tespiti Hakkında Rapor. Tangolar, S. ve Ergenoğlu, F., 1989. Değişik anaçların erkenci bazı üzüm çeşitlerinde erkencilik, verim ve kalite üzerine etkileri. DOĞA.Tu.Tar. ve Orm. dergisi 13(3b): 1228-1241. Tangolar, S., Ergenoğlu, F. ve Gök, S., 1996a. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma Bağı ÜZÜM ÇEŞİTLERİ KATALOĞU. Ç.Ü.Ziraat Fak. Yardımcı ders Kitapları Yayın No: 29. 94 s. Tangolar, S., Ergenoğlu, F. and Gök, S., 1996b. Research on adaptation of some Wine grape cultivars grown under Adana conditions. First Egyptian-Hungarian Hort.Conf. Vol II: 276-279. 15-17 Kafr El-Sheikh, Egypt. Tangolar, S., Eymirli, S. Özdemir, G., Bilir, H. ve Tangolar, S.G., 2002. Pozantı/Adana’da Yetiştirilen Bazı Üzüm Çeşitlerinin Fenolojileri ile Salkım ve Tane Özelliklerinin Saptanması. V. Bağcılık ve Şarapçılık Simpozyumu: 372-380. Uzun, İ. 2004. Bağcılık El Kitabı. Hasad Yayıncılık Ltd.Yayını, 156 s. İstanbul. Weaver, R. J. 1976. Grape Growing. John Wiley and Sons. New York. Winkler, A.J., Cook, J. A., Kliewer, W.M ., and Lider, L. A., 1974. General Viticulture. Univ. of California Press. Berkeley, Los Angeles and London, 710 p.