işlem - Metek
Transkript
işlem - Metek
MESLEK STANDARTLARI (ANALİZİ) GELİŞTİRME Doç. Dr. Burhan Akpınar 03-07 Aralık 2012 ANKARA Sunum Planı • Meslek /İş Analizi Temel Kavramları • Meslek /İş Analizi Süreci • DACUM (PROGEL) Analiz Tekniği • Mesleki ve Teknik Eğitimde Program Geliştirme 03.01.2013 2 Meslek Temel Kavramlar Meslek: Bir kişinin kazanç sağlamak amacıyla yaptığı çeşitli seviyede bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını gerektiren faaliyetlerinin bütünüdür. Meslek: Bireyin yaşamını sürdürebilmek için icra ettiği ve genellikle yoğun bir eğitim, çalışma, bilgi birikimi, yetenek(seçilen mesleğe bağlı olarak) geliştirmeyi gerektiren ve tüm bu sürecin sonunda kişilerin kazandığı unvanın adıdır. Meslek Profili: Mesleği icra eden kişinin sahip olması gereken bilgi, beceri, tutum (tavır) ve 03.01.2013 3 İş Temel Kavramlar İş (Üretim mesleklerinde): En az iki hareketten meydana gelen tamamlanmış bir mamul eşyadır (üründür). İş (Hizmet mesleklerinde): Tamamlanmış bir bakım onarım, muayene, kontrol veya montaj faaliyetidir. 03.01.2013 4 Analiz Temel Kavramlar Analiz : Bir bütünü, kendisini oluşturan parçalara ayırma işlemidir. Analiz : Belirli bir işle ilgili davranışın (yeterliğin, performansın) saptanmasıdır. Analiz: Belirli öğretim durumunda kullanılmak üzere, bir mesleği (iş, proje, ünite, faaliyet) oluşturan görevleri (ana bölümleri) ve bu görevlerdeki işlemleri saptamak için uygulanan bir süreçtir. 03.01.2013 5 Meslek / İş Analizi Temel Amaç Bir mesleği / işi, bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor davranış alanlarında en küçük parçalara kadar ayrıştırarak, anlamlı bütünler ortaya koymaktır. Bir iş / mesleğin gerektirdiği görevleri etkili olarak yapabilmek için, bir kişinin sahip olması gereken bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını (tutum, tavır) tespit etmektir. Bu tespit, mesleki ve teknik alanında program geliştirmek için, iş ve mesleğe ait bilgilerin (içerik ve davranışların) ortaya çıkarılmasıdır. 03.01.2013 6 Meslek Analizinin Kullanım Alanları 1) İşgücü ihtiyacını tanımlama 2) Program geliştirme 3) Çeşitli konularda karar verme 4) Meslek adamına ayrıntı bilgi verme 03.01.2013 7 İş / Meslek Hiyerarşisi Temel varsayım: Bir iş, gittikçe ayrıntıya inen birbiri ile ilişkili çeşitli aşamalardan oluşmaktadır. İşin en üst düzeyinde meslek bulunmaktadır. Her meslek birkaç görevden (ana bölümden) meydana gelmiştir. Her görev çeşitli işlemleri kapsar. Her işlemin içinde birkaç basamak /adım vardır. Örnek: Otomotiv → Oto elektrik → Far ayarı → Farı sökme-takma 03.01.2013 8 İş /Görev Analizi İş/Görev Analizi: Çeşitli yöntemlerle işin hiyerarşik ve sistematik bir biçimde iş birimlerine (görev, işlem, işlem basamağı vb.) ayrılması ve mesleğin iş birimleri bazında değerlendirilmesidir. İş Analizi: İşin öğretilebilecek öğelerini belirlemek amacıyla yapılan sistemli bir öğretim envanteri çalışmasıdır. Analiz yapılırken, bütün parçalara ayrılır, fakat parçalar arasındaki ilişkiler dikkate alınır. Parçalar, amaçlara hizmet edecek şekilde bütünleştirilir. İş analizi aşamaları: İşlem basamakları (Adımlar) → İşlemler (Yeterlikler) → Görevler (Ana bölümler) → Meslek / İş / Konu 03.01.2013 9 İşlem Basamakları (Gözlenen Adımlar) İşlem basamağı: İşlemin (Yeterliğin) tamamlanması için gerekli sınırlı hareketlerdir. İşlem basamağı, işlemin, çok basit bir hareket / çok küçük bir bilgi noktası haline gelmeden sistemli olarak bölünebildiği en küçük parçasıdır. İşlem basmakları kendi başına değer taşımaz; uygun olan diğer basamaklarla birleşirse bir işlemi oluşturur. İşlem basamakları, kesin emir şeklinde belirtilir ve öğrencinin ne yapacağını ve ne bileceğini gösterir. Örnek: “Sıcaklığı kaydedin”, ”anahtarı çevirin”, “kabloyu bağlayın” Örnek: Kabloları birleştirmeden önce, iletkenlerin ucundaki yalıtkan kısımları soyarak hazır hale getirmek. 03.01.2013 10 İşlem Basamakları (Gözlenen Adımlar) İşlem basamakları, işlemin tamamlanması için, bir sıraya göre yapılması gereken davranışları belirtir. İşlem basamakları, işlemin, belirli bir sisteme göre ayrılmış ve küçük parçasıdır. Bir işlemi gerçekleştirmek için yapılan en küçük iş faaliyetleridir İşlem basamaklandırmanın amacı: Öğretimin etkili olabilmesi için her işlemin basamaklara ayrılması gerekir. Bu durum, öğretmene, neyi öğreteceğini ve bunun için nelere ihtiyacı olduğunu bildirir. 03.01.2013 11 İşlem Basamakları Yazma İlkeleri 1-Her basamakta yalnızca bir hareket bulunmalıdır 2-Basamaklar açık, anlaşılır ve kesin olmalıdır 3-İşlem tanımlarında mutlaka bir fiil kullanılmalıdır (ölçmek, uygulamak, seçmek, hazırlamak) 4- Bir basamak 10-15 sözcükten fazla olmamalıdır 5-İşlemler belirlendikten sonra, her işlem öğrenme alanlarına göre ayrı ayrı ele alınmalıdır. Bu kuram ve uygulama arasında denge sağlamak ve seçilecek yöntemi belirlemek için önemlidir Temel ilke: Birey, basamakları izlediği zaman işlemi doğru olarak tamamlayabilmelidir. 03.01.2013 12 İŞ /GÖREV, İŞLEM VE İŞLEM BASAMAKLARINA AİT ÖRNEKLER MESLEK : Otomotiv Elektromekanikeri GÖREV : Aracın Periyodik Bakımını Yapmak İŞLEM : Motor Yağını Değiştirmek İŞLEM BASAMAĞI: Yağ Doldurma Kapağını Açmak 03.01.2013 13 İşlemler İşlem: Bir işi tamamlamak için belirli bir sıraya göre düzenlenmiş fiziki hareketlere(veya zihinsel bir diziye) denir. Bilgi ve beceriyi oluşturan küçük ve belirli basamaklar (işlem basamakları) sıralı olarak bir dizi meydana getirdiği zaman işlemi meydana getirir. İşlem: İşi meydana getiren başlıca hareketlerin her birisidir . Örnek: İki kabloyu birbiri ile birleştirmek. İşlem; Bilişsel (bilme ile ilgili), psiko-motor (el becerisi ile ilgili) ve duyuşsal (tavır ve tutum ile ilgili) olabilir. İşlem, daima hareket (performans) ifade eden bir yüklemle son bulur. Yüklemin yanında ne yapılacağı veya neyin 03.01.2013 bilineceğini belirten kısa açıklamalar vardır. 14 İşlemler İşlem, işin tamamlanması /bilginin anlaşılması için temel olan iki veya daha fazla basamaktan oluşur. İşlem, belirli amaca ulaşmak için fiziki ve zihinsel faaliyetleri kapsar. İşlem, somut bir öğrenim birimidir; çoğu durumda bir ders saatinde öğrenilebilir. İşlem, öğrencinin ne bileceğini, ne hissedeceğini ve ne yapacağını dizi halindeki basamaklarla belirler. İşlemler, hazırlanacak programın içeriğini oluştururlar. Örnek: “Gelen yazıları dosyalar”, Materyalin maliyetini hesaplar”, “Emniyet kurallarını uygular”, “Matkapla delik deler”. 03.01.2013 15 İşlemlerin Saptanması İçin Analiz Eski anlayış: Belirli bir program için içeriği saptamak üzere işlemlerin listesini yapmaktır. Yeni anlayış: Bir mesleği oluşturan faaliyetler, yeterlik esasına göre listelendiğinde, içerik dahil programın tüm unsurları belirlenmiş olur. Analizcinin asıl görevi, içeriği oluşturacak işlemleri (yeterlikleri) saptamak, sonra uygun olanları seçmektir. Analizde işle ilgili bilgi kaynakları: 1) Birincil kaynak: Doğrudan o meslekte çalışanlardan elde edilir (mülakat, anket, gözlem). 2) Kitap, rapor ve çeşitli yazılı kaynaklar ikincil kaynaklardır. 03.01.2013 16 İşlemlerin Saptanmasında İzlenen Basamaklar 1) Kapsam ve sınırlılıkları belirleme (Genel amaçlar) 2) Literatür taraması 3) Görev ve işlemlerin taslak listesini hazırlama 4) Gözlem yapma 5) Uzmanların görüşlerini alma 6) Taslak işlemler listesini tekrar gözden geçirme 7) İşlemleri kapsayan anketi deneme 8) Ankete son şeklini verme 9) Denekleri saptama 10) Anketi uygulama 11) Verileri işleme 03.01.2013 17 İşlemleri Belirleme İlkeleri 1)İşlem, psiko-motor (veya bilişsel, duyuşsal) bir davranıştır (beceridir). 2) İşlem, ölçülebilir –gözlenebilir fiziki bir davranıştır (performans). 3) İşlem, diğerlerinden bağımsız olarak kendi başına bir bütündür. 4) İşlem, meslek içindeki ilerleme merdiveninde önemli bir yer tutar. 5) İşlemin kesin bir başlangıç ve sonuç noktası vardır. 6) İşlem, öğrenilebilir bir içeriğe sahiptir. 7) İşlem, alanda uzmanlaşmış bireyler tarafından kolayca tanınabilir. 8) İşlem, iki veya daha çok işlem basamağından oluşur. 9) Genellikle bir -iki işlem bir günlük derste (1- 2 saat) okutulabilecek kadar uzunluktadır. 10) İşlemler, basitten-karmaşığa olacak şekilde hiyerarşik olarak düzenlenmelidir. 11) İşlem, takım-gereçler gerektiriyorsa (zorunlu hallerde) bunların da adı yazılmalıdır. 03.01.2013 18 İşlemleri Kontrol Ederken Sorulacak Sorular 1)İşlem, bir ders için uygun mu? 2) İşlem çok küçük müdür? 3) İşlem çok büyük müdür? 4) İşlem, hareket eden bir sözcüğü kapsıyor mu? 5) İşlemin anlamı açık mıdır? 6) İşlem meslekte sık sık kullanılmakta mıdır? 03.01.2013 19 İşlem Yazma Hataları Örnekler 1) “Tornavidayı kullanmak”. Bir işlem değildir, çünkü tornavida birçok işlemde kullanılabilir. Doğrusu: “Tornavidaların çeşitlerini yazmak”, “Tornavidayla bir panoyu sabitlemek”. 2) “Karbüratörü sökmek, takmak, yenilemek ve ayarlamak”, işlemi, bir derste öğrenilemeyecek kadar uzundur. Doğrusu: “Karbüratörü sökmek ve takmak”, “Karbüratörü yenilemek ve ayarlamak”. 3) “Tırnakları törpülemek”, “Tırnakları temizlemek”, Tırnakları boyamak”. Bunlar işlem değildir; ancak bir işlemin basamaklarıdır. Doğrusu: “Manikür yapmak” 4) “Standart matkaplar”, Hareket ifade etmemektedir. Doğrusu: “Standart matkapların isimlerini yazmak”. 03.01.2013 20 Devimsel İşlemler Becerilerin öğretiminde temel amaç, etkili, verimli ve az enerji harcayarak yapılmasını sağlamaktır. Devimsel faaliyetlerde (becerilerde) altı unsur vardır: 1) Kuvvet (Bireyin gösterdiği çaba) 2) Hız (Beceriyi yapma zamanı) 3) İstek (Harekete geçiren içgüdü) 4) Hassaslık (Becerinin yapılış standardı) 5) Koordinasyon (Gerekli kuvvetin temini) 6) Esneklik (Adalelerin gerginliği ve hareketi ile ilgilidir) 03.01.2013 21 Devinsel İşlemler Devinsel işlemlerin öğrenilme düzeyi: Öğrencinin özgeçmişine (hazırbulunuşluk düzeyine) ve dersin amaçlarına bağlı olarak değişebilir. MYK’nın tanımladığı seviyeler de önemlidir. Devinsel işlemlerin öğrenilmesi: Öğrenci, devimsel işlemlerle karşılaştığında işlemin bütününü algılar ve nasıl yapıldığını izler, sonra öğretmenin rehberliğinde işlemi tekrar eder ve ek yeni işlemler öğrenir. Davranışlar kabul düzeyine (işlemleri verimli olarak yapabilme) ulaşınca amaca ulaşılmış olur (Gösterip-yaptırma). 03.01.2013 22 Devinsel İşlemler Temelde el becerisini kapsar. Motor beceriler bahis konusu değildir Bu işlemlerde, gözlenebilir fiziki davranışlar esastır. Kişi, kaslarını, vücut organlarından bir veya bir kaçını kullanarak bir davranış ortaya koymalıdır. Bu işlemde koordinasyon, kuvvet ve hız önemlidir. Koordinasyon, zihin ve el becerisinin birleştirilmesidir. Devinsel işlemlere örnekler: Delik delmek, Cila yapmak, Otomobil tekerleğini sökmek ve takmak. Uygulamada bu işlemleri tam olarak yapabilmek için önemli bilgiler de (bilişsel beceriler) gerekebilir. Bu durumda bilgi, beceri ile birlikte öğretilmelidir. Ancak bu bilgiler çok küçük, anahtar sözcükler niteliğinde olmalıdır. 03.01.2013 23 Devinsel İşlem Basmakları Arasında Bilgi Parçalarının Gösterilmesi Ders: Giyim Görev: Elbise İmalatı İşlem: Ütü yapmak Araç-gereçler: Ütü, kumaş, ütü bezi, su İşlem basamakları 1-Ütü tahtasını hazırlayın (Bazı ütüler yumuşak zeminde ütülenir) 2-Ütünün fişini pirize takın (Dikkat: Elleriniz ıslak olmasın) 3-Ütünün sıcaklığını kumaş cinsine göre ayarlayın 4-Kumaşı ütü tahtası üzerine düzgün olarak yayın (Dikkat: bazı malzemeler tersinden ütülenir) 03.01.2013 24 İşlemlerin Hiyerarşisi Beceri düzeyi Gözlenebilir davranışlar (Sekreterlik) İletişim Daktiloyu bir iletişim aracı olarak kullanır Öğrenmede transfer Uygulama Yazı yazarken daktiloyu otomatik kullanır (Birkaç işi bir arada yapma: hata düzeltme, yerleştirme) Uyarlama kağıdı Kazanma Bilinçli olarak dikkat etmeden, hareketi doğru olarak ve yeterli hızda yapma Alışkanlık haline getirme Koordine etme Geliştirme, uyum sağlama (taklit ) Tepki (modele göre vücudunu ayarlama) 03.01.2013 25 Devinsel işlemler, şu basmaklardan meydana gelir: Kazanma, Uygulama, Yaratma. 2626 Kazanma Kişiye kazandırılmak istenen davranışlar, önce gösteri yoluyla anlatılır. Kişi davranışı gözlemler, kullanılan araç- gereçleri inceler. Kendisine öğretilmek istenen davranışı taklit yoluyla yapmaya çalışır. Kazandırılmak istenen davranışın doğru öğretilmesi çok önemlidir. Çünkü, yanlış kazanılan davranışların sonradan düzeltilmesi çok zordur. 2727 Uygulama Bu aşamada, kişinin birinci aşamada (Kazanma) kazandığı becerileri iş ile ilgili alanda uygulaması esastır (Transfer). Yani, kazanma basamağında yapılan işlem, istenen şekilde yapılıncaya kadar tekrarlanarak alışkanlık (meleke) haline getirilir. 2828 Yaratma Bu aşamada yapılması gereken, daha önceden olmayan bir becerinin ortaya çıkarılmasıdır. Ancak, yeni bir becerinin ortaya çıkarılması çok ta kolay bir iş değildir. Bu bakımdan, beceri öğretiminde (Devinsel İşlemler) öğrencinin, en az uygulama düzeyine çıkarılması gerekmektedir. 2929 İşlemlerin Hiyerarşisi Bloom ve Arkadaşları (Simpson)’nın Tasnifi Yaratma Duruma uydurma (Transfer ve genelleme) Beceri haline getirme (Beceriyi otomatik olarak istenilen nitelik, süre ve yeterlikte yapma) Kılavuz denetiminde yapma (Taklit) Uyarılma (Algılama ve bedenen kurulma) İşlemlerin Saptanması Yöntemleri Programın genel amaçları saptandıktan sonra taslak görevler (ana bölümler) ve işlemler belirlenir. Görev ve işlemlerin taslak listesini yapmak için üç yaklaşım vardır: 1)Liste yapma 2) Analiz tablosu 3) İlişkileri belirleme İşlemlerin Saptanmasında Liste Yöntemi Önce programın adı yazılır, sonra ana bölümler ve her ana bölümün içindeki işlemler listelenir. İşlemler öğretim sırasına göre sıralanmalıdır. Dersin adı : Teknik Resim Ana Bölüm /Ünite: Giriş İşlemler Devinsel Bilişsel Duyuşsal 1- Resmin önemini takdir etmek x 2-Kalem açmak x 3-Kağıdı resim tahtasına bağlamak x 4-Kalemlerin kullanılma yerlerini göstermek x 5-Çizgileri kalınlığına göre listelemek x 6-Yatay çizgi çizmek x 7-Resimle ilgili standartlara uymak x 8-Resimle ilgili meslekleri listelemek x - İşlemlerin Saptanmasında Analiz Tablosu Yöntemi Yapılan proje /üretilen ürün esas alınarak analiz yapmaya uygundur. Devimsel işlemlerin ağır bastığı alanlara daha uygundur. Tekrarlanma sayısı en yüksek olan işlemler programa alınır ve önce öğretilir. Görev ve İşlemlerin Taslak Listesini Hazırlamada Analiz Tablosu Yöntemi İşlemler İşler Anahtarlık Cüzdan Çanta B. Kılıfı İşin resmini çizmek x x x X Köseleyi kesmek x x x x Deri üzerinde kabartma yapmak x Kilit takmak x Dikişle birleştirmek x Yapışkanla birleştirmek x x x İşlemlerin Saptanmasında İlişkileri Belirleme Yöntemi Bu yaklaşım, kaynakların sınırlı olduğu alanlarda kullanılır. Bu form, iş tanımından yararlanarak, gözlem ve analizcinin deneyimine dayalı olarak yapılır. Hizmetlilik Kayıt tutma Temizleme Zemini yıkamak (D) Pencereleri yıkamak (D) Temizlik malzemelerini Bakım Temin etme İşlemlerin Seçilmesi ve Basamaklara Ayrılması Ön seçim aşamasında, fiziki olanaklar, personel, zaman ve maliyet dikkate alınmadan yapılan liste, bunlara göre gözden geçirilir. İşlemleri Seçme Ölçütleri 1) Meslek içinde tekrarlanma ve kullanım oranı 2) Önem ve ihtiyaç: Öğrenilmemesi halinde zararlara yol açabilecek, temel nitelikte olan işlemler seçilmelidir. İş güvenliği ve sağlıkla ilgili işlemler çok tekrarlanmasa da çok önemli kabul edilmelidir. 3) Temel ve önkoşul: Örneğin devinsel işlemler için bilişsel işlemlerin programa alınması 4) Karmaşık ve zor: Gerekmedikçe programa alınmamalı, sonraya bırakılmalıdır 5) Hemen kullanılması: Unutulma oranı az olan işlemlere yer verilmelidir 6) Zaman: Zaman sınırlı ise çok zaman alan ve çok gerekli olmayan işlemler ertelenebilir 7) Eğitim ortamı bakımından uygun olma (sınıf /laboratuar Ortamında İşlemlerin Sınıf Ortamında Öğretilmesinin Koşulları a)İş karmaşık olduğu zaman ve özellikle zihinsel çalışma süreçlerini kapsadığı zaman b)İş, iyi yetişmemiş ellerde makine-teçhizata zarar verebilecek nitelikte olduğu hallerde c) Birey, yeni bir işe hazırlandığında d)Normal çalışma koşulları altıda öğrenilmesi mümkün olmayan işlemler İşlemleri Sıralama Ölçütleri 1) Önce kullanma: Sonraki işlemler için temel olanlar, önce öğretilir 2) Sık kullanma: Sık tekrarlanan işlemler, öğretimin ilk aşamasında öğretilir 3) Karmaşıklık: Karmaşık işlemlerin yeri, öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerine göre değişir. Genellikle bu işlemler öğretimin (dersin) son kısmında ele alınır 4) Öğrenenlerin nitelikleri: Öğrencilerin amaçları, işlemlerin sıralamasını etkiler 5) Zamanlama: Belirli işlemlerin belirli sıraya göre öğretilmesi. Öğretmensiz saatler için, önce öğretmenli işlemler öğretilmelidir İşlemleri Sıralama Ölçütleri 1) Öğretmenin niteliği 2) Öğrencilerin ilgisi 3) Öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri 4) Mevcut donanım 5) İş başında öğretilecek işlemlerle ilişkiler 6) Mevcut zaman 7) Grubun büyüklüğü 8) Mevcut teknoloji 9) Beklenen yeterlik düzeyi İşlemlerin Öğretim İçin Düzenlenmesi Program hazırlanırken işlemler(yeterlikler), temel birim olarak alınır. Bunların listesi, programı oluşturur. İşlemlerin listesi yapılırken, sadece performans (gözle görülebilen faaliyetler) değil, zihinsel faaliyetler de listelenmelidir. Eğitim ihtiyacı, bu listeye dayalı olarak belirlenir ve eğitim amaçları (genel amaç ve kazanımlar) yazılabilir. Meslekleri Görevlere (Ana Bölümlere) Ayırma Her bir görevin ayrılması, 1) Mesleğin endüstri ya da iş hayatındaki tabi iş bölümüne uygun olmalıdır 2) Mesleğe hazırlık safhası için, her ana bölüm 6-9 aylık bir eğitimi gerektiren öğretim muhtevasına dayandırılmalıdır 3) Görevi başarıyla tamamlayan kişiye, endüstri yada iş hayatında bir işe giriş yapabilme yeterliği kazandırmalıdır. Görevleri (Ana Bölümleri) Oluşturma Mesleğin tabanı, görevlerde ortak bulunan süreç, malzeme, işlem, makine vb. unsurlar dikkate alınarak saptanabilir. Görevler oluşturulurken iş veya bireyler esas alınabilir. İş esas alındığında üretme, bakım yapma, tamir etme gibi ana bölümler (görevler) oluşur. Bireyler esas alındığında yönetim, teftiş, organize vb. ana bölümler (görevler) meydana gelir. Görev (Ana Bölüm) Örnekleri: Dosya tutma, Elektrik sisteminde arıza teşhisi, Takımları bileme, Yakıt sisteminin bakımı ve tamiri, Verilerin işlenmesi ve yorumu, Gıdaların hazırlanması. Otomotiv çok görevli bir meslektir. Oto elektrik, Şasi, GAO birer görev, ana bölümdür. Her bölümde kendine özgü özel bir bilgi, beceri ve tavırlar vardır. Bunlardan her birisi piyasada icra edilebilir. Görevler (Ana Bölümler) Görev, bir mesleğin içindeki benzer işlemlerden (yeterliklerden) meydana gelen büyük bir öğretim ünitesidir (Ana yeterlik). Görev; mesleğin temel alanlarını tanımlayan, tek başına anlamlı, bir grup ilişkili işlemin genel başlığıdır. Görev; performans yönünden işin belirli bir alanını tanımlar. Bir meslek ortalama 6 – 12 görevle ifade edilir. Görev; diğerlerinden bağımsız ve en az 6-12 işlemden meydana gelir. Mesleği Görevlere Ayırma Amacı Bir mesleğin öğretim amacıyla ayrıntılı olarak analiz edilmesi için, önce mesleğin görevlere (ana bölümlere) ayrılması gerekir. Görevlere ayırmanın amacı, analiz yaparken mesleğin yalnız bir kısmı üzerinde yoğunlaşmayı sağlamaktır. Örnek: Bütün otomobili düşünmek yerine sadece motoru ele almak daha kolaydır. Görev, işlemlerin basitten karmaşığa doğru sıralanmasına da yardım eder. Bu bölümleme, karmaşık bir mesleğin öğretimini kolaylaştırmak içindir. Mesleği Görevlere (Ana Bölümlere) Ayırma İlkeleri Görevler arasında sınırlar gerçekçi olmalıdır. Görevler mümkün olduğu ölçüde aynı büyüklükte olmalıdır. Görevler çakışmamalıdır. Her görevde kendine özgü, diğer görevlerden farklı işlemler bulunmalıdır. 5) Öğrenci bir görevi, diğer bir ana bölümle hiçbir ilişki kurmadan, tamamlayabilmelidir. 6) Mesleğe ilişkin genel (torba görevler, iş sağlığı gibi) ve mesleğe özel görevler ayrı ayrı belirtilmelidir. 7) Görevler ifade edilirken eylem tabanlı olarak yazılmalı, yapılan bir işlem farklı parçalar/ farklı ürünler için tekrar tekrar yazılmamalıdır (Sonsuzluk Tuzağı). 1) 2) 3) 4) Mesleği Görevlere (Ana Bölümlere) Ayırma İlkeleri ●Tek görevli meslekler de vardır. Örnek: Kireç Badanacılığı. Bu meslekte, yeni başlayanla, yetişmiş eleman aynı işi yaparlar; yalnız kalite ve hizmet bakımından farklar vardır. ● Bir mesleğin iki /daha fazla görevi için ortak olan bilgi, beceri ve tavırların birleşmesinden meydana gelen bölüme mesleğin tabanı / temel bölüm denir. ● Her göreve ayrılan zaman; içerik, öğrenci özellikleri, amaçlar ve uygulanan yönteme göre değişebilir. Yeterliğe Dayalı Amaçlar (Kazanımlar-Hedef davranışlar) İşlemler, içeriği (Ne öğretelim?) oluştururken, yeterliğe dayalı amaçlar, dersin sonunda öğrencinin göstereceği davranışı, davranışın şartlarını ve standardını gösterir. Dikkat Edilecek Hususlar Eğitimin sonunda, öğrenci /çıraktan beklenen davranış değişikliği belirlenmelidir. Davranış değişikliğinin hangi sürede ve ne oranda olacağı belirlenmelidir. Eğitimin bitiminde değerlendirmenin nasıl yapılacağı belirlenmelidir. Yeterliğe Dayalı Amaçlar Geliştirme Temel kriter, ölçülebilirlik ve ulaşılabilirliktir. Yeterliğe dayalı amaç; dersin sonunda öğrencilerin hangi kalite ve standartta ne yapabileceklerini gösterir. Yeterliğe dayalı amaç, öğretimin düzenlenmesi, yöntem seçimi ve ölçmeyi kolaylaştırır, iletişimi kolaylaştırır, bağımsız çalışma olanağı verir, Yeterliğe dayalı amaç, öğrenci açısından yazılır, böylece öğrenci kendisinden ne beklendiğini bilir. Bunun için ilgili davranışın saptanması, bu davranışın meydana geleceği koşulların ortaya konulması ve davranış için başarı standartlarının belirlenmesi gerekir. Yeterliğe Dayalı Amaç Geliştirme Yeterliğe dayalı amaç dört unsurdan oluşur 1)Öğrenci: Öğretmene değil, öğrenciye dönük ifadeler. “Metallerin özelliklerini sıralamak” yanlıştır. Yüklem, ürünü yansıtmalıdır 2) Davranış: Son ürüne yönelik olmalıdır, Davranış düzeyi de belirtilmelidir. Bloom taksonomisi. “Bütün öğrenciler şemaya göre TV parçalarını birleştirir.” 3) Koşullar: Amaç, ne gibi koşullar altında gerçekleşecektir. Öğrencinin tam olarak ne kullanacağını gösterir. Öğrenciden tam olarak ne zaman, nerede, ne beklenmektedir . İş hayatının koşullarına benzemelidir. “Katalogu kullanarak her öğrenci supap ayarını yapar” 4) Standartlar: Davranışın nitelik ve nicelik yönünden özelliğini gösterir. Standart en düşün başarı durumunu gösterir. “Sekiz saatte TV monte eder”, “Gösterilen dialardan en az %60’ını tanır” Yeterliğe Dayalı Amaç Örnekleri İşlem 1: Tahtayı boyuna kesmek Hedef: Gerekli takım ve gereçler verilmek suretiyle 9. sınıftaki her öğrenci, verilmiş olan tahtayı 2 cm kalınlığında düzgün olarak boyuna kesebilir /keser. Öğrenci: Lise 9. sınıf Davranış: Tahtayı boyuna kesmek Koşul: Gerekli takım ve gereçlerin verilmesi Standart: 2 cm kalınlığında düzgün kesmek ( “10 dakika” eklenebilir) Yeterliğe Dayalı Amaç Örnekleri İşlem 2: TV Montaj Etmek Hedef: Gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra, şema ve takımlar verilmek suretiyle 12. sınıftaki her öğrenci, imalatçı standardına uygun olarak bir Televizyonu 8 saatte monte edebilir /eder. Öğrenci: Lise 12. sınıf Davranış: TV monte etmek Koşul: Gerekli açılamalar, şema ve takımların verilmesi Standart: İmalatçı standardına uygun olarak, 8 saatte Yeterliğe Dayalı Amaçlar İçin Ölçütler 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Amaç yazıldığı düzeye uygun olmalı Değerlendirmede süreç ve ürün birlikte ele alınabilir Gözlenebilir olmalı Davranışa dönük olmalı Açık ve kesin olmalı Gerçeklik: Amaç erişilebilir olmalı Değerlilik: Amaca ulaşmak değerli olmalıdır Maliyet Tutarlılık: Kurum, ders amaçları ile tutarlılık Yeterliğe Dayalı Amaçlar Yeterliğe dayalı amaçlar için işlemler temeldir. İşlemler, belirli bir derste hangi içeriğin kapsanacağını gösterirler; yeterliğe dayalı amaçlar ise, dersin sonunda öğrencilerin hangi kalite ve standartta ne yapabileceklerini belirtir. Eğitim yoluyla meydana getirilecek ürün ne kadar açık olarak belirtilirse, o kadar etkili öğretim yapılabilir , uygun yöntem seçimine rehberlik yapar ve öğretimin geliştirilmesine imkan tanır, aşırı genellemeleri önler, bağımsız çalışmalara yer verilebilir. DACUM Developing A Curriculum DACUM, mesleki ve teknik eğitim programlarının geliştirilmesi sürecinde, ihtiyaç analizi aşamasında kullanılan bir iş analizi tekniğidir. DACUM, belirli bir iş için gerekli olan bilgi, beceri, tavır/tutum, araç ve ekipmanın belirlenmesinde kullanılan bir yöntemdir DACUM, program amaçlarının belirlenmesinde görev(ana bölüm) ve işlemleri (yeterlikleri)tanımlama ve betimlemede güvenilir, hızlı ve etkin bir yöntemdir. DACUM’un temel odağı, bir işin performans boyutlarıdır DACUM DACUM tekniğinin dayandığı felsefe: Bir işteki becerikli işçiler mesleklerini herkesten daha iyi tanımlar. Mesleğinde başarılı bir işçinin yaptıkları esas alınarak her meslek etkili bir şekilde tanımlanır. İşçiler, gerekli bilgi, beceri ve tavırlara sahipse işler doğru yapılır. DACUM Tekniğinin Kullanıldığı Alanlar Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi Program geliştirme İş tanımlarının yapılması (işi etkili şekilde betimleme) Öğrenci değerlendirmesi Beceri testleri geliştirme Öğrenci eğitim ve rehberlik çalışmaları Bir mesleğin beceri/yeterlik profilini belirleme Meslek standartları ve akreditasyonların belirlenmesi DACUM (Katılımcılar-Çalıştay Aktörleri) İncelenen meslek alanından dikkatlice seçilen 8-12 kişilik uzman işçi grubu DACUM komitesini oluşturur. DACUM Komitesi; Meslek alanında en az 2 yıl tecrübesi olan uzman işçiler, Alanda halihazırda çalışmakta olanlar, Teknik açıdan yeterli, Unvanı olan, Kolaylaştırıcı ve Kayıt eden kişi, gözlemciden oluşur. DACUM Komitesinin Çalışma Şekli Beyin fırtınası yöntemi ile belirlenecek fikirlerde (yeterlikler) uzlaşma, başka grup tarafından belirlenen fikirleri gözden geçirme ve sonuçları geçerli kılma. Temel amaç: Komite, panel süresince (2-5 gün) uzmanı oldukları meslek/işi, işlemler aracılığıyla etkili bir şekilde betimlemelidir. Komitenin çalışması, belirli bir işte başarılı bir işçinin yapması gereken 50-150 işlem (yeterlik) içeren 6-12 arası görevin (ana bölümü) belirlenmesiyle sonuçlanır. İş Akış Sistematiği 1.Gün – DACUM’a giriş; işlem profillerinin çıkarılması: işlemlerin belirlenmesi 2 . Gün – İşlem profillerinin çıkarılması: işlemlerin belirlenmesi & İşlem Analizi 3 . Gün – İşlem basamaklarının çıkarılması 4 . Gün – Performans kriterleri 5 . Gün – Değerlendirme; Araç, ekipman ve materyaller Dacum Uygulamasında 1-Aşama (Kolaylaştırıcının Rolleri) Uzman işçilerden oluşan grubun panel şeklindeki oturumlarda beyin fırtınası biçimindeki (sesli şekilde tartışma) tartışmalarına öncülük yapmak. DACUM kolaylaştırıcıları, bu tartışmalarda ortaya çıkan bilgileri çeşitli kategorilerde düzenlenen kartların üzerine kaydederler. Gerektiğinde bu bilgiler bir tabloya da kaydedilir. DACUM kolaylaştırıcıları her zaman: SORU SORAR ve SÖYLEMEZ GÖREVLER 03.01.2013 İŞLEMLER 62 Dacum Uygulamasında 2-Aşama (Kolaylaştırıcının Rolleri) Uzman işçiler, yöneticiler, eğitmenler, öğretim elemanı ve eğitim programı uzmanlarıyla DACUM tablosunun eğitim programına dönüştürülmesi ile ilgili görüşürler. 2. Aşamada, 1. aşamada oluşturulan tablo, derslerin oluşturulması için “eğitim birimlerine” dönüştürülür. Kapsam (saatlerin sayısı) ve sıralama (bir derece ya da eğitim programı kapsamındaki derslerin sıralaması) grup tarafından belirlenir. Ürün taslak eğitim programıdır. Dacum Uygulamasında 3-Aşama (Kolaylaştırıcının Rolleri) 2. aşamadan elde edilen taslak eğitim programı, resmi otorite ve iş dünyası tarafından kabul edilebilir bir formata dönüştürülür. Bu formatı desteklemek üzere, diğer ders materyalleri (basılı materyaller, testler, Powerpoint sunuları, videolar vb. ) oluşturulabilir. DACUM Metodolojisi (Uygulama)-1 DACUM tekniği bir çalışma grubunun bir meslekte çalışanların yapması gerekenleri belirlemek amacıyla bir araya gelmelerini içerir ve çalışmalar 2-4 gün arasında sürebilir. Tekniğinin işleyişi ve işlem basamakları: Program ve iş alanlarının belirlenmesi, Bunların gözden geçirilmesi, Bilgi ve beceriye dayalı sıralanması, İşin gerektirdiği işlemlerin ortaya konması ve Değerlendirilmesidir. DACUM Metodolojisi (Uygulama)-2 Küçük Grup Yöntemi 8 – 12 uzman işçi beyin fırtınası yaparak görev, işlem, bilgi, beceri ve tavır/tutumları eğitim almış bir DACUM kolaylaştırıcısı rehberliğinde yeniden tanımlar. Sonuçlar tablo formatında gösterilir. Tablo daha fazla sayıda işçi tarafından geçerli kılınır (50 Kişi) DACUM Metodolojisi (Uygulama)-3 DACUM komitesinden Beklentiler ● Başlıca görev alanları (Ana bölümler) ● Bunlarla ilişkili işlemler (hepsi + sık, zor ve önemli işlemler) ● Genel beceriler ve bilgi ● Gerekli davranış, tavır/tutumlar ● Performans kriterleri ● Değerlendirme kriterleri ● Değerlendirme gereklilikleri ● İşi destekleyen araç ve ekipman ● Ortaya çıkan trendler Dacum Çalıştayı – 1. Gün Unvan ya da iş alanının tanımlanması Mesleğin Mevcut Durumu ve Geleceği Meslekle İlgili Yasal Düzenlemeler İşbirliği İçinde Çalıştığı Meslekler Mesleğin Diğer İsimleri Mesleki Hastalık Riskleri Mesleğin Gerektirdiği Özellikler Eğitim ve Kariyer İmkanları Çalışma Ortamı ve Koşulları Çalışma Alanları ve İş Bulma İmkanları 03.01.2013 69 Meslek profillerinin çıkarılması: Görevlerin belirlenmesi Görevler: – Genel yeterlilik alanları – İki ya da daha fazla belirgin işlemin kapsama dahil edilmesi – Yeterlilik belirten cümleler şeklinde yazılması – Kart/ kağıtlar üzerine kaydedilmesi – Uzman paneline sunulması Meslek profilinin çıkarılması: İşlemlerin belirlenmesi İşlem: • Anlamlı bir çıktıya sahip en küçük iş faaliyeti birimi • Devredilebilen iş birimlerini temsil eder • Ürün, hizmet ya da karar ile sonuçlanır • Genellikle gözlemlenebilir/ ölçülebilir • Belirli bir başlangıç ve son noktası vardır • Kısa süre içerisinde icra edilebilir • Diğer işten bağımsız olarak icra edilebilir • İki ya da daha fazla basamaktan oluşur Meslek profilinin çıkarılması: İşlemlerin belirlenmesi İşlem Örneği: Görev: Otomobil bakımı İşlemler: Arabanın dışını yıkar • Arabanın içinin vakumla temizler • Arabayı cilalar • Motorun yağ/su seviyesini kontrol eder • Lastiklerdeki hava basıncını kontrol eder İş ve İşlem Analizi İşin tamamlanması için gerekli olan işlem ve görevlerin belirlenmesi için bir araçtır. İşlemlerin icra edildiği koşulları içerir. Gerekli performans düzeyini belirtir. İş ve İşlem Analizi Teknikleri Küçük Grup Yöntemi İş ve işlem analiz çalışmasına alanda çalışan en az üç kişinin katılımını gerektirir. Anket Yöntemi Seçilen işçi grubunun anketi cevaplamasını, iş ve işlem analizi eğitimini almış kişinin verileri toplaması ve yorumlamasını gerektirir. Görüşme Yöntemi İşçi ile iş ve işlem analizi eğitimi almış olan kişinin birebir etkileşimini gerektirir. İş Gözlem Yöntemi İş ve işlem analizi eğitimi alan kişinin işçiler tarafından icra edilen işlemleri gözlemlemesini ve analiz etmesini gerektirir. İş ve İşlem Analizi Teknikleri Kritik Durumların Analizi İş analizinin yanı sıra, kritik durumların ve başarılı olanlar ile başarılı olmayanları ayıran davranışların da belirlenmesi amaçlanmaktadır. Analizi gerçekleştiren kişi, davranış sıklığı, tavır, beceri, yeterlilik ve bilgileri kritik durumlara ilişkin olgulara göre tespit eder. Bunun için sorumlu kişilerle görüşür ve ilgili durumla ilgili gözlemlerde bulunur. Etkili ve üretken davranışlar ve etkili olmayan davranışlara ilişkin bir envanter ortaya koyar. Kombine Yöntem İş analizlerini tek bir yönteme dayalı olarak gerçekleştirmek her zaman yeterli değildir. Araştırmacı birden fazla sayıda günlük yöntem uygulayarak mesleğe ilişkin tutumları ve gerekli nitelikleri tespit etmelidir. Analiz teknik ve modellerinden faydalanan çalışma, bilimsel anlamda daha dikkatli ve eleştirel bir biçimde gerçekleştirilmiş olur. İş ve İşlem Analizi Teknikleri Kayıt Defteri Tutulması (Seyir Defteri) Çalışanların bütün bir gün içerisinde yaptıklarının yazılmasıdır. Bu yöntem uygulanmadan önce ilgili kişilere eğitim verilmesi ve cevaplara ilişkin tutarlılık düzeyinin aynı zaman diliminde aynı işi yapan birden fazla kişiye bu yöntemin uygulanması aracılığıyla kontrol edilmelidir. Kontrol Listesi İş yerinde deneyimli işçilerle işbirliği halinde çalışmayan uzmanlar tarafından hazırlanan bir belgedir. Bu liste gözlemci tarafından da doldurulabileceği gibi işçinin kendisi tarafından da doldurulabilir. İş ve İşlem Analizi Teknikleri İşe Katılım Bazen uzmanlar, işe ilişkin tüm boyutların algılanabilmesi için iş yerlerinde işçilere katılırlar, bilgi, beceri, tavır, araçlar, ekipman ve ilgili diğer unsurları gözlemlerler. Yazılı Materyallerin Analiz Edilmesi Bu tür bir analiz her zaman için iş yerinde gerçekleşmeyebilir. Bu teknik diğer tekniklere yönelik bir izleme yöntemi olarak da değerlendirilebilir ya da söz konusu mesleğe ilişkin diğer belgelerin analiz edilmesi olarak kabul edilebilir. İşlem Analizi Her bir görev alanında icra edilen belirli işlemlerin belirlenmesi İşlem ve görevlerin tekrar gözden geçirilmesi ve sadeleştirilmesi İşlem ve görevlerin sıralanması İşlem Analizi Gruplar halinde iş kapsamında icra edilen tüm işlemlerle ilgili beyin fırtınası yapın! Her bir grup tarafından hazırlanan işlem listelerini sadeleştirin Diğer grubun oluşturduğu işlem listesine bakın İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın Gruplar yorumları dikkate alarak listelerini tekrar gözden geçirir Gruplar her bir işlemi ayrı bir kağıda yazar Gruplar işlemleri görevlerin bazıları ile ilişkilendirirler İşlemleri tekrar gözden geçirin ve sadeleştirin Görevleri tekrar gözden geçirin ve sadeleştirin Görevler çerçevesinde işlem ve görevleri sıralayın Her bir basamak ile ilgili işlem basamakları listesini hazırlayın ve mümkünse tabloda gösterin Sık, zor ve önemli işlemleri listeleyin Dacum Çalıştayı – 3. Gün İşlem Basamakları Belirli İşlemler Gruplar halinde her bir işlem kapsamında icra edilen işlem basamaklarına ilişkin beyin fırtınası yapın! Her bir grup tarafından hazırlanan işlem basamağı listesini sadeleştirin Diğer grubun hazırladığı işlem basamaklarına ilişkin sadeleştirilmiş listeye bakın İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini gözden geçirir Göstermek mümkün ise, gruplar her bir işlem basamağını farklı bir kağıda yazar işlem listesini inceleyin! Sık işlemleri belirleyip, listeleyin. Zor işlemleri belirleyip, listeleyin. Önemli işlemleri belirleyip, listeleyin. Her bir işlem için performans kriterleri listesi hazırlayın. Her bir işlem basamağı için belirlenmiş bir performans kriteri olmalıdır. Performans Kriterleri Gruplar halinde her bir işlem basamağına ilişkin performans kriterlerini düşünün! Her grup içinde performans kriterleri listesini sadeleştirin. Performans kriterlerini başka şekilde ifade edin. Diğer grubun sadeleştirilmiş olduğu performans kriterleri listesine bakın İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın. Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini gözden geçirir Her bir işlem basamağı için gözden geçirilmiş bir performans kriteri belirleyin. Her işlem basamağı için gerekli olan materyallere ilişkin liste yapın Her işlem basamağı için gerekli olan genel bilgi, beceriler; genel tavır ve davranışlara ilişkin bir liste yapın. Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme kriterlerine ilişkin beyin fırtınası yapın Listeyi sadeleştirin Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme kriterlerini başka şekilde ifade edin Her bir işlem basamağı için değerlendirme kriterlerine ilişkin nihai bir liste yapın. Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme koşullarına ilişkin beyin fırtınası yapın. Listeyi sadeleştirin. Her bir işlem basamağı için potansiyel değerlendirme gerekliliklerini başka şekilde ifade edin. Her bir işlem basamağı için değerlendirme gerekliliklerine / koşullarına ilişkin nihai bir liste yapın Performans Kriterleri Gruplar halinde her bir işlem basamağı için değerlendirme kriterlerini düşünün! Her bir grupta değerlendirme kriterleri listesini sadeleştirin. Değerlendirme kriterlerini yeniden ifade edin. Diğer grubun sadeleştirilmiş değerlendirme kriterleri listesine bakın İyileştirmeye yönelik yorumlar yapın Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini gözden geçirir Her bir işlem basamağı için gözden geçirilmiş bir değerlendirme kriteri belirleyin. Performans Kriterleri Gruplar çerçevesinde her bir işlem basamağı için değerlendirme gerekliliklerini/ koşullarını düşünün! Her bir grupta değerlendirme gereklilikleri/ koşulları listesini sadeleştirin. Değerlendirme gerekliliklerini / koşullarını başka şekilde ifade edin. Diğer grubun sadeleştirilmiş değerlendirme gereklilikleri/ koşulları listesine bakın Gelişim için yorumlar yapın Yorumları inceledikten sonra gruplar, kendi listelerini gözden geçirir Sonuçların Geçerli Kılınması İnceleme için uzman işçi paneline gönderilen tablo Kolaylaştırıcı tarafından tabloda yapılan düzeltmeler Geçerli kılma için diğer işçilere gönderilen tablo Kolaylaştırıcı tarafından tabloda yapılan düzeltmeler KAÇINILACAK BAZI FİİLLER SUNMAK Bu genellikle bir rapor ya da yazılı bir şey olan basit bir eylem “basamağı” dır. ALMAK Bu bir raporun gözden geçirilmesi ya da mektup göndermek gibi şeylerin yapılmasında genellikle bir basit eylemli “ilk basamaktır”. ÇALIŞTIRMAK Donatımı kullanırken ne yaptığını sorun. Çıktı nedir? (Ürün/hizmet)? KATILMAK Bu zayıf bir kelimedir. Yerine, iştirak kelimesinin kullanımı daha iyi olur. İMZALAMAK Genellikle; talep, kısa not, mektup v.s. hazırlarken bu son basamaktır. KULLANMAK (BİRŞEYİ) Kurula neden kullandıklarını sor. CEVAP VERMEK (TELEFON) Önemli olan cevap verilirken yapılan iştir ya da amaçtır. Neden cevap verdiklerini sor. ILETIŞIMDE BULUNMAK Iletişimin başlangıcı ve sonu yoktur. Bu beceri/tutum olabilir. İş, Görev, İşlem ve İşlemadım Örnekleri İŞ GÖREV İŞLEM BASAMAK İŞ GÖREV İŞLEM BASAMAK - Oto Bakım ve Onarım - Aracın periyodik bakımını yapmak - Motor yağını değiştirmek - Yağ musluğunu açmak - Garson - Servis açmak - Servisleri masaya koymak - Tabakları masaya yerleştirmek İş, Görev, İşlem ve Adım Örnekler İŞ - Bahçıvan GÖREV - Bitkilere bakmak İŞLEM - Bitkileri sulamak BASAMAK -Hortumu bağlamak -Musluğu açmak İŞ GÖREV - Bahçıvan - Bitkilere bakmak İŞLEM BASAMAK - Ağaçları budamak -Budama makasını almak -Dalları kesmek İşlem İfadesi Geliştirmek İçin Öneriler İfadeleri kısa ve net tutun. Her ifade tek olmalı. İfadelerin tek bir büyük ifadeye dönüşmemesi için çaba gösterin. Meslekteki ortak terminolojiyi kullanın. “Çıkartmak ve tamir etmek” gibi çift fiilleri kullanmaktan kaçının. İhtiyaç duyulan “bilgi” hakkındaki ifadelerden kaçının. İhtiyaç duyulan “tutum” hakkındaki ifadelerden kaçının. Meslek elemanlarının “bireysel özellikleri” hakkında ifadelerden kaçının. “Doğru olarak”, “kusursuz olarak”, “en iyi şekilde” vb. süslü ve gereksiz belirleyicileri kullanmaktan kaçının İşlem İfadesi Geliştirmek İçin Öneriler Sadece işlem performansını destekleyen donatım ve aletlere dayalı ifadeleri kullanmaktan kaçının. Aletlerin kendi başlarına ve işte kullanımı bir işlem faaliyeti değil, işlemlerin yerine getirilmesinde bir araçtır. Her ifadede yalnızca bir işleme yer verin. Bir iş işleminin; bir işveren veya tüketicinin para ödeyeceği dikkate değer bir başarıyı temsil ettiğini unutmayın. İşlem İfadesi Geliştirmek İçin Öneriler İşlemler; – gözlemlenebilir, – sınırlı bir zaman süreci içinde yapılabilir, – başlangıcı ve bitimi olan ve – iki ya da daha fazla basamak içeren eylemlerdir. İşlem İfadesi Geliştirmek İçin Öneriler Genellemeden kaçının - kuşku duyduğunuz zaman bölün. Eğer farklı bilgi ve beceri içeriyorsa, bu farklı bir işlemdir. İşlemin anlamının açıklık kazanmasına yardımcı olacağı yerlerde “Örneğin ...........” ifadesini kullanın. Sıralama yaparken, görevlerin sıralamasına karar verin sonra işlemleri sıralayın. İşlemleri formüle ederken yönlendirici olarak alan uzmanlığı rolünü üstlenmeyin (tesadüfen incelenen alanı bilseniz bile), kararları alan uzmanlarının almasını sağlayın. Sabır ve ilginizden dolayı teşekkürler 97 Anahtar Terimler Görev Herhangi bir meslekteki/işteki işlemler bütünüdür. Her bir meslekte/işte ortalama 6 ila 12 görev bulunmaktadır. 03.01.2013 98 Anahtar Terimler İşlem Anlamlı iş üniteleri (bölümleri)dir. 75 ila 125 işlem bulunur. 03.01.2013 99 Anahtar Terimler İşlem Basamağı Bir işlemi gerçekleştirmek için yapılan en küçük iş faaliyetleridir. Her işlem için en az 2 ya da daha çok basamak bulunmaktadır. 03.01.2013 100 İşlem cümleleri yazılırken dikkat edilmesi gereken ilkeler Fiil İşlem tanımlarında mutlaka bir fiil kullanılmalıdır. Örneğin; ölçmek, bakım yapmak, uygulamak, karar vermek, seçmek, geliştirmek, hazırlamak vb. 03.01.2013 101 İşlem cümleleri yazılırken dikkat edilmesi gereken ilkeler İşi yapmanın üzerinde çalıştığı veya çalışmasından etkilenen nesnedir. Nesne Örneğin; Rapor, Ekipman, Kayıt, Müşteri, Malzeme Vb. 03.01.2013 102 İşlem cümleleri yazılırken dikkat edilmesi gereken ilkeler Tanımalyıcı/ Niteleyici İşlem tanımlarını netleştirmek üzere tanımlayıcılar kullanılmalıdır. Örneğin; Öğrenci kayıtları tutmak, Günlük rapor hazırlamak, Motor yağını değiştirmek vb. 03.01.2013 103 UYGULAMA PLANI Katılımcılar eşit haklara sahiptir. Herkes düşüncesini eşit olarak paylaşmalıdır. Katılımcılar diğerlerinin görüşlerine katkıda bulunarak ekleme yapabilir. Başkalarının söylediğini eleştirmek yerine yapıcı öneriler getirilmelidir. 03.01.2013 104 UYGULAMA PLANI Bütün işlemler dikkatli bir şekilde ele alınmalıdır. İfade edilen görüşler için kaynak kullanmak zorunlu değildir. Gözlemciler tartışmalara katılmamalıdırlar. 03.01.2013 105 YARARI OLAN HUSULAR Kısa bir ısınma egzersizinin uygulanması Her bir görev için kritik hususların tanımı ve genel gözden geçirme işlemi sırasında serbest beyin fırtınası uygulaması İşin gözden geçirilmesi sırasında organizasyon şeması geliştirilmesi Oryantasyon çalışması sırasında örnek bir yüksek nitelikli ve ilgili meslekten bağımsız SİSMA--DACUM analizinin gözden geçirilmesi 03.01.2013 106 YARARI OLAN HUSULAR Her bir grup üyesinden veri almaya çalışmak Grubu mümkün olduğu kadar çok, samimi olarak övmek Komite üyelerine asla kızmamak ve tenkit etmemek 03.01.2013 107 KAÇINILACAK HUSUSLAR Basit aksiyon bildiren fiillerin kullanımı Çoklu fiillerin kullanımı (bir kaç istisna dışında) İki kelimelik işlem cümlelerin kullanımı Gereksiz niteleyicilerin kullanımı Beceri ifadelerinin cümlelerde kullanımı 03.01.2013 108 KAÇINILACAK HUSUSLAR Görev veya işlemlerde aksiyon fiili olarak “işlet” ve “kullan” kelimelerinin kullanılması Görev olarak “iletişim kur” veya “diğerleri ile iletişim kur” cümlelerinin kullanılması Grup üyelerinin anlaşılmaz mesleki terimlerin kullanılması 03.01.2013 109 SİSMA - DACUM’UN AVANTAJLARI Grup etkileşimi Beyin fırtınası güç enerjileme Grup sinerjisi Grup ortak kararı Ayrıntılı sonuç En yüksek kalite Geleceğe yönelik 03.01.2013 110 DACUM STANDARTLARI Tüm görev ve işlem cümleleri kabul edilmiş kriterlere uyarlar İşlem cümleleri tek bir fiil ve sıfat ile genellikle bir veya daha fazla niteleyici içerir Aynı işlem yalnızca bir kez yer alır Görevler ve işlemler mantık sırasına göre dizilir Aşağıdaki konular için ayrı listeler geliştirilir -Genel Bilgi ve Beceriler -Çalışanların tutum ve davranışları -Aletler, ekipman, gereçler ve malzemeler -Gelecekteki eğilimler/sorunlar 03.01.2013 111 DACUM STANDARTLARI Grubun çoğunluğunu uzman kişilerden oluşur Grup yönlendiricisi eğitim , uygulama ve denetlenen tecrübe ile nitelikli hale getirilir 6 ila 12 görev alanı ile her bir görevin içinde 6 veya daha fazla işlem mevcuttur. 03.01.2013 112 Organizasyon şeması üst İlişkili meslekler A Mesleği ast İlişkili meslekler Çalışma Grubu Kuralları Ast/üst ilişkisi kapının dışında bırakılmalıdır. Herkes eşit derecede katılmalıdır. Katılımcılar birbirlerinin düşüncelerini geliştirmelidir Katılımcılar teker teker konuşmalıdır. Yapılanlar kaydedilmelidir. Herkes görüşlerini serbestçe söyleyebilmelidir. Eleştiri yerine yapıcı öneriler getirilmelidir. Tüm yeterlilikler dikkatle değerlendirilmelidir. Referans kullanılmamalıdır. Gözlemciler çalışmaya katılmamalıdır. DACUM İş Analizi Prosedürü 1. Yapılacak işin ve metodun gruba anlatılması 2. İş/mesleğin incelenmesi A) Organizasyon şemasının çıkarılması B) İlk beyin fırtınası çalışması 3. Görevlerin belirlenmesi (genel sorumluluk alanları) 4. Yapılan işlemlerin belirlenmesi 5. Listelerin oluşturulması: A) İş için gerekli genel bilgiler ve beceriler B) Tutum ve davranışlar C) Alet, ekipman, materyaller D) Geleceğe dönük eğilimler/endişeler (*) 6. İşlem ve görevlerin gözden geçirilmesi 7. Uluslararası karşılaştırma (varsa) * 8. İşlem ve görevlerin sıralanması (*)-Gerekirse Program Hazırlama Aşamaları Bir eğitim programının dört boyutu vardır: • Amaçlar: Öğrencinin , hazırlanan programa göre kazanacağı bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını ifade eder • İçerik: Amaçlarda belirtilen davranışların kazandırılabilmesi için nelerin öğretilmesi gerektiğini belirtir • Yöntem: Amaçlarda belirtilen davranışların kazandırılabilmesi için, içeriğin nasıl ve ne şekilde, hangi ortamda, nasıl öğretilmesi gerektiğinin belirtilmesidir • Değerlendirme: Programa başlarken belirtilen amaçlara ne oranda ulaşıldığını ölçmek ve bir karara varmaktır • . İşlemlerin Saptanması-Gözlem Analizci gözlemi işyerinde görevini başarı ile yapan bireyin hareketlerini gözler; ne yaptığını, nasıl yaptığını ve niçin yaptığını saptar. Bu yolla bir işi meydana getiren işlemlerin sayısı ve nitelilikleri belirlenmiş olur. Gözlem çeşitli yerlerde çalışan farklı bireyleri kapsamalıdır. Gerektirse bu şekilde listelenen işlemler, uzmanların da görüşleri alınarak gözden geçirilebilir. Uzmanlarla görüşme de mülakat kullanılabilir. Uzmanlar işlemleri değerlendirirken şu ölçeği kullanabilirler:5 . Çok fazla önemli , 4. Çok önemli, 3.Önemli, 2. Az önemli, 1. Önemsiz İşlemler, yapılış sırası veya öğrenme kuramlarına göre listelenebilir. İş/Görev Analizi-Meslek Profili Çıkarmada Bilgi Kaynakları (Paydaşlar) İş Analizcisi; işi etüt etme konusunda uzman olan kişidir, fakat işin içeriği hakkında çok fazla bilgili değildir. İş Yükümlüleri; işin içeriği hakkında çok fazla bilgilidirler, fakat analiz tekniklerini bilmezler. Nezaretçiler; işin içeriğini iş yükümlüsünden daha iyi bilirler, fakat analiz yöntemleri hakkındaki bilgileri azdır ve işi değerlendirirken yanlı olabilirler. Konu içeriği uzmanları (KİU); işin içeriği hakkında çok fazla bilgi sahibidirler. Bu kişiler daha önceden bu işi yapmış, iş deneyimi olan bireylerdir. Meslek / iş Analizinin İşleyişi 1) Mesleğin (işin) tanımlanması 2) İlgili kaynakların gözden geçirilmesi 3) İş ve işlem basamaklarıyla ilgili taslak listenin hazırlanması ve gözden geçirilmesi 4) Araştırmaya uygun araç geliştirilmesi (DACUM) 5) Mesleğin gerektirdiği çalışmaların belirlenmesi 6) Örnek plan ve tasarımının geliştirilip analizinin yapılması 7) Pilot uygulama 8) Pilotlamadan gelen bilgilerin değerlendirilmesi, buna göre iş envanterlerinin çıkarılması ve düzenlenmesi 9) Sonuçların raporlaştırılması ve program geliştirmede kullanılması GÖREVLERDE SONSUZLUK TUZAĞI Örnek: İşlem “hamur hazırlamak” ise bunun pasta, ekmek vb. ürünler için başarılması gerektiği ifade edilir (ürün tekrarına girmeden). Diğer bir örnekte ise, “bakım-onarım yapmak” için her araç/bileşen için tekrarlardan kaçınıp, bu görev/işlemin hangi araç/bileşen için olduğu dip not ile ifade edilir. !!! Önemli olan husus yeterliğin sergilenmesinde gereken bilgi ve becerinin farklı olduğu durumları ortaya çıkartmak, benzer bilgi ve beceri gerektiren yeterliklerde tekrarlardan kaçınmaktır. 121 121 İŞLEM KAVRAMI Yüklem Yüklem, yapılan işi tanımlar. (örneğin, seçer, hazırlar, geliştirir, belirler) Nesne Yapılan işe konu olan şey’dir (konu, obje). (örneğin, raporlar, ekipman, müşteriler) Sıfat İşlemi açıklayan kelimelerdir. (örneğin, … “mali plan hazırlamak”; “tahta masa yapmak” ) 122 122 KAÇINILACAK FİİLLER SUNMAK Bu genellikle bir rapor ya da yazılı bir şey olan basit bir eylem “basamağı” dır. ALMAK Bu bir raporun gözden geçirilmesi ya da mektup göndermek gibi şeylerin yapılmasında genellikle bir basit eylemli “ilk basamaktır”. ÇALIŞTIRMAK Donatımı kullanırken ne yaptığını sorun. Çıktı nedir? (Ürün/hizmet)? KATILMAK Bu zayıf bir kelimedir. Yerine, iştirak kelimesinin kullanımı daha iyi olur. İMZALAMAK Genellikle; talep, kısa not, mektup v.s. hazırlarken bu son basamaktır. KULLANMAK (BİRŞEYİ) Kurula neden kullandıklarını sor. CEVAP VERMEK (TELEFON) Önemli olan cevap verilirken yapılan iştir ya da amaçtır. Neden cevap verdiklerini sor. ILETIŞIMDE BULUNMAK İletişimin başlangıcı ve sonu yoktur. Bu beceri/tutum olabilir. 123 123 İŞLEM BASAMAĞI İşlem Basamağı: Bir işlemin yerine getirilmesinde gözlenen ve alt parçalara ayrılamadan tek başına bir eylem ifade eden başlıca adımlardır. Dolayısıyla her bir işlemin gerçekleşmesinde en az iki işlem basamağı tanımlanmalıdır. MESLEK : Öğretmen GÖREV : Ders hazırlamak İŞLEM : Alıştırma geliştirmek BASAMAK -Alıştırma kağıtlarını bastırmak Alıştırmaları çoğaltmak 124 124 İş, Görev, İşlem ve İşlem Basamağı Örnekler İŞ - Bahçıvan GÖREV - Bitkilere bakmak İŞLEM - Bitkileri sulamak BASAMAK -Hortumu bağlamak -Musluğu açmak İŞ GÖREV - Bahçıvan - Bitkilere bakmak İŞLEM BASAMAK - Ağaçları budamak -Budama makasını almak -Dalları kesmek 125 BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ • Çalışanın mesleği icra etme kabiliyetini objektif olarak ölçmeyi ve değerlendirmeyi sağlamanın yanı sıra, öncelikle ulusal düzeyde uzun vadede ise dünyada kabul görmüş normlara göre mesleği belirli standartlarda icra etmeye imkân tanıyan değerlendirme kriterleridir. • Eylemin ulusal ve uluslar arası düzeyde belli standartlar çerçevesinde, yaygın olarak kabul edilmiş referans noktalarına göre yapılmasının kriteridir. • Çalışanın meslek kapsamında yaptığı işleri değil işi doğru yapmış olmasını, işi yaparken bilgi ve becerilerini etkin ve verimli bir şekilde kullanıp kullanmadığını değerlendirir. • Başarım ölçütleri işlem basamakları ile karıştırılmamalıdır. • Birçok işlem için başarım ölçütü belirlemeye gerek kalmadan, görevler için bir ve ya birkaç başarım ölçütü belirlenerek arzu edilen sonuca ulaşılabilir. 126 126 BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ -ÖRNEKMESLEK: BAR GÖREVLİSİ GÖREV : Soğuk içecek servisi yapmak İŞLEM : Kırmızı şarap servisi yapmak Başarım Ölçütleri Şarabı etiketi görülecek şekilde sepete yerleştirir. Konuğun bardağına 2/3 oranında şarabı doldurur ve servisini yapar. 127 127 BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ -ÖRNEKMESLEK: DEPO SORUMLUSU GÖREV : Hammaddeyi hazırlamak İŞLEM : Hammaddeyi sınıflandırmak Başarım Ölçütleri Malzeme ürün hijyen normlarına göre sınıflandırılır. Malzeme üretim fonksiyonlarına ve özelliklerine göre sınıflandırılır. 128 BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ -ÖRNEKMESLEK : BACACI İşlemler Görevler Başarım Ölçütleri Kod Adı Kod Adı Kod A Baca montaj ön hazırlığı yapmak A.1 Projeye uygun baca elemanlarını seçmek A.1.1 Açıklama Baca etiketini TS ve EN standartlarına göre okur ve yorumlar 129 129 BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ -ÖRNEKMESLEK : OTOMOTİV BOYACISI İşlemler Görevler Kod A Adı Boyanacak yüzeyleri hazırlamak Başarım Ölçütleri Kod Adı Kod Açıklama A.1 Boyanacak yüzeyleri mekanik olarak hazırlamak A.1.1 Boyanması gereken yüzeylerin boya kalite gerekliliklerini teknik dokümanlarda belirlenen öngörüler doğrultusunda tespit eder 130 130 BAŞARIM ÖLÇÜTLERİ -ÖRNEKMESLEK : MAKİNE BAKIMCI İşlemler Görevler Kod Adı A Kalite güvence dokümanlarına ve yönergelerine uygun çalışmak Kod A.1 Adı Başarım Ölçütleri Kod Açıklama A.1.1 Makine, alet, donanım ya da sistem üzerinde yapılan ayarların kullanım kılavuzuna uygunluğunu denetler A.1.2 Bakımı ve onarımı gerçekleştirilen makine ya da sistemin teknik özelliklerine uygun şekilde çalıştığını kontrol eder Yapılan çalışmaların kalitesini denetim altında tutmak 131 131 Temel Kavramlar İş alışkanlığı: İş hayatında çalışan bir kişide bulunması gerekli olan iş ile alakalı alışkanlıklarıdır. F)İş Alışkanlığı Konularının analizi:Kişinin iş içerisinde başarılı olabilmesi için bilgi ve beceri yanında iş hayatında benimsenen doğru iş alışkanlıklarına da sahip olması gerekir. İş alışkanlığı kişinin belirli durumlar karşısında önceden benimsenen davranışları otomatik olarak göstermesidir. İş alışkanlıları başlıca 5 gurupta toplanabilir. 1-İş alışkanlığı ve işçi sağlığı 2-Düzenli çalışma 3-Ekonomik çalışma 4-Teknik işbirliği 5-Değer takdir etme ÖRNEK İŞ ALIŞKANLIKLARI (TORNACILIK) 1- Torna tezgahının bakımını imalatçı katalogunda belirtilen esaslara göre düzenli olarak yapmak. 2- Torna tezgahı,aynası üzerinde, anahtarı takılı bırakma. 3- Tornada çalışırken koruyucu siperleri yerinde muhafaza etme. 4- Ölçü ve kontrol aletlerini periyodik olarak kontrol etmek. 5- Ölçü ve kontrol aletlerini temiz ve düzenli kullanmak. 6- Dönen parçalara özellikle keskin köşelere dokunmamak. 7- Tornada çalışırken talaşları hiçbir zaman elle çekmemek. 8- Tornada çalışırken emniyet kurallarına uygun giyinmek. 9- Torna tezgahı ve çevresini daima temiz tutmaya çalışmak. 10- Mekanik ve elektrik arızaları derhal noksansız olarak gidermek. Program Hazırlama Aşamaları Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme: Ölçülebilirlik, başarı standartları geliştirme, yeterliğe dayalı amaçlar öğrenci açısından yazılır, böylece öğrenci kendisinden ne beklendiğini bilir. Bunun için ilgili davranışın saptanması, bu davranışın meydana geleceği koşulların ortaya konulması ve davranış için başarı standartlarının belirlenmesi gerekir. Öğretimi düzenleme Ders planı hazırlama Öğretim yöntemi seçimi Öğretim yaprakları geliştirme Değerlendirme Uygulama Program Hazırlama Aşamaları Birey ve iş hayatının ihtiyaçları 1)Kapsam ve sınırlılıkları belirleme 2) İşlemleri saptama 3) İşlemleri seçme ve sıralama 4) Yeterliğe dayalı amaç yazma 5) Öğretimi düzenleme 6) Ders planı hazırlama 7)Öğretim yöntemi seçme 8) Öğretim yaprakları geliştirme 9) Değerlendirme 10) Uygulama Program Hazırlama Aşamaları Öğrenci ve İş hayatının ihtiyaçları Kapsam ve sınırlılıkları: Programın dayandığı felsefenin belirlenmesi, ihtiyaç analizi, iş hayatının ihtiyaçları İşlemlerin saptanması: (İçeriğin saptanması). Öğrenci, işveren ve gelecek için önemli olan içerik seçilmelidir İşlemlerin seçimi ve sıralanması: Ölçüt geliştirme:İşlemlerin meslek içindeki tekrar sıklığı, önemi, karmaşıklık durumu, işlem için gerekli zaman, işlemin ön koşulu var mı? Program Hazırlama Aşamaları Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme Temel amaç, ölçülebilirlik ve ulaşılabilirliktir. Yeterliğe dayalı amaç; dersin sonunda öğrencilerin hangi kalite ve standartta ne yapabileceklerini gösterir. Yeterliğe dayalı amaç, öğretimin düzenlenmesi, yöntem seçimi ve ölçmeyi kolaylaştırır, iletişimi kolaylaştırır, bağımsız çalışma olanağı verir, Bu aşamada başarı standartları geliştirme, yeterliğe dayalı amaçlar öğrenci açısından yazılır, böylece öğrenci kendisinden ne beklendiğini bilir. Bunun için ilgili davranışın saptanması, bu davranışın meydana geleceği koşulların ortaya konulması ve davranış için başarı standartlarının belirlenmesi gerekir. Uygulama Program Hazırlama Aşamaları Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme Yeterliğe dayalı amaç dört unsurdan oluşur 1)Öğrenci: Öğretmene değil, öğrenciye dönük ifadeler. “Metallerin özelliklerini sıralamak” yanlıştır. Yüklem, ürünü yansıtmalıdır 2) Davranış: Son ürüne yönelik olmalıdır, Davranış düzeyi de belirtilmelidir. Bloom taksonomisi. “Bütün öğrenciler şemaya göre TV parçalarını birleştirir.” 3) Koşullar: Amaç, ne gibi koşullar altında gerçekleşecektir. Öğrencinin tam olarak ne kullanacağını gösterir. Öğrenciden tam olarak ne zaman, nerede, ne beklenmektedir . İş hayatının koşullarına benzemelidir. “katalogu kullanarak her öğrenci supap ayarını yapar” 4) Standartlar: Davranışın nitelik ve nicelik yönünden özelliğini gösterir. Standart en düşün başarı durumunu gösterir. “Sekiz saatte TV monte eder”, “Gösterilen dialardan en az %60’ını tanır” Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme örnekleri İşlem 1: Tahtayı boyuna kesmek Hedef: Gerekli takım ve gereçler verilmek suretiyle 9. sınıftaki her öğrenci, verilmiş olan tahtayı 2 cm kalınlığında düzgün olarak boyuna kesebilir /keser. Öğrenci: Lise 9. sınıf Davranış: Tahtayı boyuna kesmek Koşul: Gerekli takım ve gereçlerin verilmesi Standart: 2 cm kalınlığında düzgün kesmek Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirme örnekleri İşlem 2: Tahtayı boyuna kesmek Hedef: Gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra, şema ve takımlar verilmek suretiyle 12. sınıftaki her öğrenci, imalatçı standardına uygun olarak bir TV’u 8 saatte monte edebilir. Öğrenci: Lise 112. sınıf Davranış: TV monte etmek Koşul: Gerekli açılamalar, şeme ve takımların verilmesi Standart: imalatçı standardına uygun olarak 8 saatte Yeterliğe dayalı amaçlar için ölçütler 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Amaç yazıldığı düzeye uygun olmalı Değerlendirmede süreç ve ürün birlikte ele alınabilir Gözlenebilir olmalı Davranışa dönük olmalı Açık ve kesin olmalı Gerçeklik, erişilebilir olmalı Değerlilik , amaca ulaşmak değerli olmalıdır Maliyet Tutarlılık: Kurum, ders amaçları ile tutarlılık Yeterliğe dayalı amaçlar Yeterliğe dayalı amaçlar için işlemler temeldir. İşlemler, belirli bir derste hangi içeriğin kapsanacağını gösterirler; yeterliğe dayalı amaçlar ise, dersin sonunda öğrencilerin hangi kalite ve standartta ne yapabileceklerini belirtir. Eğitim yoluyla meydana getirilecek ürün ne kadar açık olarak belirtilirse, o kadar etkili öğretim yapılabilir , uygun yöntem seçime rehberlik yapar ve öğretimin geliştirilmesine imkan tanır, aşırı genellemeleri önler, bağımsız çalışmalara yer verilebilir,yerek Program Hazırlama Aşamaları: 5 Öğretimi düzenleme Programın uygulanması için gerekli olan araç-gereç, takım ve cihazların belirlenmesi ve belirli bir sisteme göre sıralanmasıdır. Temel amaç, işlemlerle araç-gereç, takım ve cihazlar arasında mevut olan ilişkileri göstermektir. Öğretimi düzenleme genel olarak ünite (15-30 davranış) ya da bölümler şeklinde yapılmaktadır(modül) Program Hazırlama Aşamaları6) Ders planı hazırlama Planlar günlük derste sınırlı işlemi kapsayacak şekilde hazırlanır. Planlar zaman esasına göre değil, belirli bir/birkaç işlemi esas alacak şekilde hazırlanır. Plan şu kısımlardan oluşur: Giriş, Sunu, Uygulama, Değerlendirme Program Hazırlama Aşamaları7)Öğretim yöntemi seçme Ders programı için yöntem seçiminde; Bireysel farklılıklar ve içeriğin düzeyi /özelliği çoklu yöntem-teknik gerektirir. Yöntem, öğrenciyi derse katmalıdır. Genel öğretim ilkeleri yol gösterici olabilir. Öğrencinin güdülenmesi yönteme bağlıdır. Yöntem, programdaki öngörülerin performansa dönüştürülme aracıdır. Gösterip-yaptırma Simülasyon Beyin fırtınası Öğrenme istasyonları Problem çözme Proje tabanlı öğretim Örnek olay Anlatma Program Hazırlama Aşamaları 8) Öğretim yaprakları geliştirme Ders için kaynak kitap bulunmayan alanlarda içeriği desteklemek amacıyla hazırlanır. Belirli bir ders için ve öğrenci grubu için öğretmen tarafından hazırlanır Üç grupta toplanır: Ödev yaprağı, işlem yaprağı, bilgi yaprağı İşlem yaprağı el ve zihinsel beceri için kullanılır, içerikle ilgili olarak niçin, ne zaman, nerede sorularını cevaplar. Öğretim yaprakları “kendi kendine öğrenme”yi teşvik etmelidir. Program Hazırlama Aşamaları9) Değerlendirme Öğrencilerin ilerlemelerini, önceden saptanmış belirli standartlara göre ölçmek, ölçüte göre değerlendirmektir. Öğrenci başarısı, gruptaki diğer öğrencilerle karşılaştırılarak yapılan (norma dayalı) olmamalıdır. Ölçme araçları buna göre hazırlanmalıdır (portfolyo-rubrik). Ölçme- değerlendirme, sadece not vermek için değil, öğretimi, programı ve öğretmeni de değerlendirmek için yapılır. Gözlem, çeteleme, kontrol listesi, ürün dosyası, test kullanılabilir. Bloom’un başarım ölçütleri, yönetmelikler, alanların başarı dayatmaları (sağlık gibi). Program Hazırlama Aşamaları10) Uygulama Program geliştirme, sürekli ve araştırmalara dayalı olmalıdır. Bunun için uygulamaların (mezunların) izlenmesi çok önemlidir. Temel amaç, öğrencilerin belirlenmiş amaçlara ne oranda eriştiğinin saptanmasıdır. Sonuca göre her unsur göz önüne alınarak gerekli düzeltmeler yapılmalıdır İlgililerden görüş, bilgi almak da yarar sağlar. Kaynak, arşiv, ürün inceleme de bir bilgi alma yoludur. Program 5-6 yılda bir revize edilmeli, çalışmalar1-2 yıl sürmeli. Değerlendirme Değerlendirme amaçları; Saptanmış amaçlara göre öğrenci kazanımlarını değerlendirmek Erişilemeyen amaçları saptamak ve gerekli önlemleri almak Amaçlara ulaşma durumuna göre öğrencileri sıralamak /yönlendirmek /bilgi vermek Öğreticiye geri bildirim vermek; dersin güçlü-zayıf noktalarını belirlemek Dersi geliştirmek için uygulanacak yaklaşımı saptamak Yeterlik /Norma göre Değerlendirme Gruptaki öğrencilerin meydana getirdiği normlar veya yeterlikler esas alınabilir. Norma göre değerlendirme: Gruptaki öğrencileri başarılarına göre sıralamaktır (seçme, yerleştirme için uygundur). Yeterliğine göre değerlendirme: Öğrenci başarısı, diğerleri ile karşılaştırılmadan belirlenmiş belirli standartlara göre yapılır. Öğretimin sonucu ile ilgilidir.Öğrenmenin esas alınmasına uygundur. Ürün /Süreç Değerlendirme Öğrencinin kazandığı davranışların bir kısmı gözlem, bir kısmı da yapılan faaliyetlerin sonucu olarak meydana gelen ürünü ölçmek suretiyle değerlendirilebilir. Ürün, öğrenci davranışlarının bir ölçüsü olarak kabul edilir. Bazı meslekler öğrencinin yaptığı faaliyetlerin sonucunda bir ürün meydana gelmez. Örneğin “klavyeyi yeni kullanmada tuşlara vuruş” faaliyeti uygulama sırasında gözlenebilir (süreç değerlendirme). Ürün için klavyeden çıkan bir şey (yazı) olmalıdır. Davranış türü ve Ölçme Araçları Seçimi Bilişsel alan (sözel bilgiler ve zihinsel beceriler)-Bilgi: Testler Duyuşsal alan-Tutum, Tavır : Tutum ölçekleri, gözlem, görüşme. Psiko-motor alan-Beceri: Kontrol listesi, rubrik, gözlem. Ürün ölçme araçları: D-Y testleri, eşleştirme testleri, ÇST, KCT, yazılı yoklama. Ürün-Süreç ölçme araçları: Kontrol listesi, rubrik, iş içinde gözlem. Devinsel Alan (Beceri) ve Ölçme Araçları Seçimi Beceriler, süreç ve ürünle değerlendirilebilir. Başlangıç düzeyinde süreç ön planda dikkate alınır. Öğrenci beceri yönünden ilerledikçe ürün esas alınır. Bunun için başlangıçta gözlem; sonra ürün değerlendirilir. 6. Seviye Lisans Diploması Bilgi Çalışan, bir alandaki teori ve ilkeleri eleştirel bir yaklaşımla anlamayı içeren ileri düzey bilgiye sahiptir. Beceri Çalışan, uzmanlık gerektiren bir alanda karmaşık ve öngörülemeyen sorunları çözmek için gereken ustalığı (hakimiyeti) ve yeniliği ortaya koyan ileri düzey becerilere sahiptir. Yetkinlik Çalışan karmaşık teknik veya profesyonel faaliyet veya projeleri yönetir. Öngörülemeyen iş faaliyetlerinde karar verme sorumluluğu alır. Bireylerin ve grupların profesyonel gelişimlerini yönetmede sorumluluk alır. 5. Seviye Ön-lisans Diploması Bilgi Çalışan, bir alanda kapsamlı, uzmanlaşma gerektiren, pratik ve teorik bilgiye ve bilgi temelinin sınırlarıyla ilgili farkındalığa sahiptir. Beceri Çalışan, soyut sorunlara yaratıcı çözümler geliştirmek için gereken kapsamlı bir dizi bilişsel ve pratik becerilere sahiptir. Yetkinlik Çalışan öngörülemeyen değişimin bulunduğu iş faaliyetlerini yönetir ve denetler. Kendisinin ve diğerlerinin performansını değerlendirir ve geliştirir 4. Seviye Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki/Teknik Lise Diploması Bilgi Çalışan, bir alan içerisinde geniş kapsamlı, pratik ve teorik bilgiye sahiptir Beceri Çalışan, bir alanda belirli problemlere çözüm üretmek için gerekli olan bir dizi bilişsel ve pratik becerilere sahiptir. Yetkinlik Çalışan çoğunlukla öngörülebilir, ancak değişime tabi olan bir işi yaparken özidare kullanır. İş faaliyetlerinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi için bir miktar sorumluluk alarak diğerlerinin rutin işlerini denetler ULUSLAR ARASI STANDARTLARLA KARŞILAŞTIRMALI ANALİZ YAPILMASI Amaç: Sektörde mevcut ve ortaya çıkmakta olan uluslararası gerekliliklerin belirlenmesi ve mesleki yeterliliklerin karşılıklı tanınırlığının sağlanması Analiz sonuçlarının gözden geçirilmesi İçerik ve şekil olarak “Ulusal Meslek Standardı Formatı”na dönüştürülmesi Eş zamanlı olarak, uluslararası meslek standartlarını incelemek yoluyla karşılaştırmalı analiz yapılması ve her iki sonucun birbiriyle bütünleştirilmesi 157 MESLEK TANIMININ YAPILMASI Meslek analizinin yapılması ve meslek profilinin oluşturulması süreçlerinin devamında elde edilen Görev İşlem İşlem basamakları Süreçte toplanan veri ve bilgilere dayanarak Meslek kapsamında icra edilen eylemler ve mesleğin ana fonksiyonları hakkında fikir verecek şekilde meslek tanımı yapılır. 158 158 MESLEK TANIMININ YAPILMASI ÖRNEK: Bacacı (Seviye 4) Bacacı; iş sağlığı ve güvenliği ile çevresel önlemleri alarak, kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, baca projelendirme çalışmalarına katılan, baca montaj ön hazırlığı ve dikey ve yatay montaj yapan, montajı yapılmış bacayı devreye alan, periyodik baca kontrollerini gerçekleştiren ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir. 159 159 AVRUPA YETERLİLİK ÇERÇEVESİ 8 REFERANS SEVİYESİ 8 Doktora 7 Uzman Profesyonel Yeterlilikler, Üst Düzey Yönetici Yeterlilikleri (Yüksek Lisans) 6 Profesyonel ve Yönetici Mesleki Yeterlilikleri (Lisans) 5 İleri Mesleki Yeterlilikler (Ön-lisans) 4 Tam Yetkinliği Olan Ara Eleman Yeterlilikleri (Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki/Teknik Lise Diploması) 3 Yarı-Yetkin Ara Eleman Yeterlilikleri (Yaygın Eğitim Sertifikası) 2 Temel Mesleki Yeterlilikler (Yaygın Eğitim Sertifikası) 1 Meslek Öncesi Yeterlilikler (İlköğretim Diploması) 160 Analiz Tekniği (H. Doğan)-5 Beceri Fiziki ve zihinsel davranışların alışkanlık haline gelmesi (beceri haline getirme/ otomatikleştirme) beceridir. Beceri, kas ve adale hareketlerini gerektiren fiziki 8el becerisi) veya zihinsel beceridir. Beceri düzeyine ulaşmış davranışlar farkına varılmadan yapılmaktadır. Örnek: “Tornavida ile bir vidayı sıkmak”, “makinenin çeşitli parçalarını kullanmak”, “müsveddeyi okumak-zihinsel beceri” Sistem anlayışının program geliştirmenin faydaları: • • • • • • Gerekli olan bilgiler analiz yoluyla tespit edilir. Tespit edilen bilgilerin, programa girecek olanları seçilir. Yeterliğe dayalı amaçlar geliştirilir. Belirlenen amaçların gerçekleşmesi için eğitim ortamı düzenlenir. Gerekli yöntemler seçilir. Değerlendirme sonucunda, programın etkinliği belirlenir. • . Sistem anlayışına göre program hazırlama aşamaları: 1-Bireyin, toplumun ve iş hayatının ihtiyaçlarının belirlenmesi. 2-Programın genel amaçları ve ilkelerinin belirlenmesi. 3-Mesleğin analiz edilmesi. 4-Programa girecek işlemlerin seçimi ve düzenlenmesi. 5-Yeterliğe dayalı amaçların tespit edilmesi. 6-Öğretim yönteminin tespiti ve geliştirilmesi. 7-Öğretimin değerlendirilmesi. 163 163 İŞLEM ÇEŞİTLERİ Bilme İle İlgili İşlemler (Bilişsel İşlemler) Yapma İle İlgili Beceri Yönünden İşlemler (Devinsel İşlemler) Mesleki Tavır ve İş Alışkanlıkları Yönünden İşlemler (Duyuşsal İşlemler) 164 164 3.3.1.Bilme İle İlgili İşlemler (Bilişsel İşlemler) • Bir işi yapmaya başlamadan önce, o işle ilgili bilinmesi gereken teorik bilgilerdir. • Bilişsel işlemler, şu basmaklardan meydana gelir: Bilgi, Kavrama, Uygulama, Analiz, Sentez, Değerlendirme. 165 165