PDF ( 2 )
Transkript
PDF ( 2 )
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ KLÝNÝK ARAÞTIRMA CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 Bebeðin Aldýðý Anne Sütü Miktarýnýn Deðerlendirilmesi Ýçin Bir Araç: Ýmdat Feride Yiðit1, Hediye Arslan2 1 Marmara Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu, Ýstanbul Maltepe Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu, Ýstanbul Yazýþma Adresi : M.Ü.Hemþirelik Yüksekokulu Haydarpaþa Kampüsü Kadýköy 34668 Ýstanbul, Türkiye Tel: 0536 584 89 66 e-mail: fyigit@marmara.edu.tr 2 ÖZET: SUMMARY: Amaç: Süt yetersizliði dünyada kadýnlarýn çoðu tarafýndan emzirmeyi erken sonlandýrmanýn en önemli nedenlerinden biri olarak ifade edilmektedir. Çalýþma bebeðin aldýðý anne sütü miktarýný deðerlendirebilecek bir araç geliþtirmek amacýyla prospektif olarak planlanmýþtýr. Imdat: A Tool For Assessing The Level Of Maternal Milk Intake Gereç ve Yöntem: Eylül 2002 ve Mayýs 2004 tarihleri arasýnda Ýstanbul ilinde bir devlet hastanesinin kadýn doðum servisinde doðum yapan ve doðum sonu 2 saatlik süre içinde bebeðini emzirmeye baþlamayan toplam 110 anne ve bebeði, araþtýrma grubuna alýnmýþtýr. Anneler doðumdan 2, 4 ve 6 ay sonra telefonla aranarak izlenmiþtir. Veriler, bilgisayarda SPSS for Windows, 11.0 programý kullanýlarak analiz edilmiþtir. Bulgular: Bebeklerin ÝMDAT puan ortalamalarý 6 ay boyunca incelendiðinde aylýk ortalamalarýn yaklaþýk 9 puan olduðu ve bebeklerin yeterli miktarda anne sütü aldýklarý belirlenmiþtir. Sonuç: ÝMDAT bebeðin aldýðý anne sütü miktarýný deðerlendirmek için 6 ay boyunca kullanýlabilir. Anahtar Kelimeler: Emzirme, hemþirelik bakýmý, süt yetersizliði Objective: Insufficient maternal milk supply is one of the most common reasons mentioned by women throughout the world for early discontinuation of breastfeeding. This study was planned prospectively in order to develop a tool for assessing how much maternal milk is taken by the baby. Material and Method: The scope of this study covers 110 mothers and their babies who were born in the maternity department of a state hospital in Istanbul between September 2002 and May 2004 and werent suckled by their mothers in two hours after birth. These mothers were controlled with an interview over the phone in 2nd, 4th and 6th months after the labor. The data gathered constructed the input for IMDAT method and results are analyzed with SPSS for Windows, 11.0 program. Result: IMDAT points average approximately 9 points for 6 months, which suggests that maternal milk intake was sufficient for the group of babies studied. Conclusion: IMDAT can be used as a tool for assessing whether the maternal milk intake was sufficient or not for the 6 months period following birth. Key words: Breastfeeding, nursing care, insufficient milk. GÝRÝÞ VE AMAÇ Anne sütünün, bebek beslenmesi ve saðlýðýndaki yeri üzerinde ulusal ve uluslararasý düzeyde önemle durulmasýna, iyi beslenmenin tüm çocuklar için bir hak olduðu ülkelerce kabul edilmiþ ve çeþitli bildirgelerle ilan edilmiþ olmasýna karþýn günümüzde dünya çapýnda yaklaþýk sadece süt çocuklarýnýn %39nun yaþamýnýn ilk 6 aylýk döneminde anne sütü ile beslendiði tahmin edilmektedir (1).Hiç kuþkusuz bu oran 6 aylýk bebeklerin emzirilme oranlarýnýn % 50 olmasýný benimseyen 2010 yýlýndaki saðlýk hedeflerinin altýndadýr (2-5). Ülkemizde 2002 verilerine göre 6 ay boyunca sadece anne sütüyle beslenme oranýnýn %7 -77- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ 3. Annenin fiziksel durumu: Annenin oral kontraseptif ve diüretik kullanmasý, tekrar hamile kalmasý, aðýr beslenme bozukluðunun olmasý, sigara alkol kullanmasý, plasenta retansiyonu (çok nadir) ve meme geliþiminde bozukluk (çok nadir) bulunmasýdýr. 4. Bebeðin durumu: Bebekte hastalýk ve anormalliklerin olmasý, emme yeteneðinin geliþmemesidýr (11). Emzirmenin korunmasý, özendirilmesi ve desteklenmesinde, saðlýk personeli anne ve bebek ile en çok karþýlaþan, sorun olduðunda baþvurulan ilk bireyler olduðundan, bu bireyler arasýnda yer alan hemþirelere önemli sorumluluk düþmektedir (16). Ülkemiz 1998 TNSA verilerine göre 0-1 aylýk bebeklerin %49.3ü anne sütü ile birlikte hazýr mama veya diðer sývýlarla da beslenmektedir (8). Ek gýdalara baþlama ile ilgili çalýþmalarýn hemen hepsinde en yaygýn baþlama nedeni süt miktarýnýn yetersizliðinin algýlanmasýdýr. 1995 yýlýnda yapýlan bir çalýþmada 2-6 haftalýk bebeði olan annelerin %64ü sütüm yetmiyor/bebeðim aç görünüyor diye emzirmeyi sonlandýrmýþlardýr (17). Bu düþüncelerden yola çýkarak bebeðin aldýðý anne sütü miktarýnýn deðerlendirilebilmesi için bir araç geliþtirmek amacýyla bu çalýþma analitik, prospektif olarak planlanmýþtýr. CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 Vaka seçim kriterleri; · Okur-yazar olan · Kendinde ve bebeðinde herhangi bir saðlýk sorunu olmayan, · Bebeðinin ilk 5 dakika apgar skoru 8 ve üzerinde olan, · Bebeðinin doðum aðýrlýðý 2500-4000 gr arasýnda olan, · Çalýþmaya katýlmayý kabul eden anneler Eylül 2002- Mayýs 2004 tarihleri arasýnda doðum yapmýþ ve vaka seçim kriterlerine uyan, araþtýrmaya katýlmayý kabul eden, anne ve bebeklerinden oluþan toplam 110 vaka araþtýrma kapsamýna alýnmýþtýr. Araþtýrmacý tarafýnda literatür bilgisi doðrultusunda bebeðin aldýðý anne sütü miktarýný deðerlendirebilmek amacýyla bir form geliþtirilmiþtir (Tablo 1). Tablo 1: ÝMDAT- Bebeðin Aldýðý Anne Sütü Miktarýný Puanlama Sistemi GEREÇ VE YÖNTEM Hipotez 1. Anneler bebeklerinin aldýðý anne sütünü deðerlendirebilirler. Hipotez 2.ÝMDAT bebeðin aldýðý anne sütü miktarýný deðerlendirmek için güvenle kullanýlabilir. Hipotez 3.Emzirme tekniðini öðrenen anneler 6 ay boyunca bebeklerini sadece anne sütüyle beslemenin önemini kavrarlar. Çalýþma Ýstanbul ilinde bir devlet hastanesinin Kadýn Doðum servisinde gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmanýn planlandýðý dönemde Bebek Dostu Hastane plaketi bulunan hastanelerden biri olmasý nedeniyle vakalarýn bu hastaneden alýnmasý planlanmýþtýr. Araþtýrmanýn evrenini doðum yapmýþ (vaginal veya sectio) anneler oluþturmuþtur. Formu oluþturan bölüm isimleri özellikle bebeðin yardým istemesini çaðrýþtýrsýn diye ÝMDAT kelimesini oluþturacak þekilde kýsaltýlmýþtýr. Ýdrar miktarý, memelerin durumu, dýþký miktarý, aðýrlýk ve tatmin olmak üzere 5 bölümden oluþmuþtur ve her bölümün özellikleri 3 grupta toplanarak 0,1,2 puan üzerinden deðerlendirilmiþ, 10 tam puan anne sütünün en iyi alýndýðý, 7 ve altý ise yetersiz alýndýðý puanlar olarak kabul edilmiþtir. Geliþtirilen form uzman görüþüne sunulduktan sonra uygulanmýþtýr. Çalýþmada elde edilen veriler Ýstanbul Üniversitesi Cerrahpaþa Týp Fakültesi Ýstatistik Bilim Dalý Uzmanlarý tarafýndan bilgisayarda SPSS (Statistical Package for Social Sciences) -79- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ for Windows 11.0 programý kullanýlarak deðerlendirilmiþtir. Araþtýrma verilerini deðerlendirirken yüzdelik ve aritmatik ortalama kullanýlmýþtýr. CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 Tablo 4: Annelerin Gebelik, Doðum Sayýlarýna, Doðum Þekline ve Bebeðin Cinsiyetine Göre Daðýlýmlarý BULGULAR Annelerin yaþ ortalamalarýnýn 21.73± 3.94 yýl, babalarýn ise 25.0 ± 3.68 yýl olduðu belirlenmiþtir (Tablo 2). Tablo 2: Anne ve Babalarýn Yaþ Ortalamalarýnýn Daðýlýmý Tablo3de annelerin ve babalarýn eðitim durumlarýný incelediðimizde; annelerin büyük çoðunluðunun (%37.5) ilkolkul mezunu olduðu bunu %28.2 ile lise ve %25.4 ile ortaokul mezunlarýnýn izlediði, babalarýn ise büyük çoðunluðunun (%39.1) lise mezunu olduðu, bunu %27.3 ile ilkokul ve %19.1 ile üniversite mezunlarýnýn izlediði gözlenmiþtir. Ailelerin sosyo-ekonomik durumlarý tablo 3te yer almýþtýr. Tabloyu incelediðimizde, annelerin %84.5inin çalýþmadýðý, babalarýn ise sadece %1.8inin çalýþmadýðýný ifade ettikleri tespit edilmiþtir. Tablo 3: Ailelerin Tanýtýcý Özelliklerinin Daðýlýmý Tablo 4 incelediðinde annelerin büyük çoðunluðunun (%90.0) ilk gebeliklerinin, hemen hemen hepsinin (%98.2) ilk doðumlarýnýn olduðu ve çoðunluðunun (%58.2) doðum þeklinin NSD+ Epi. (Normal Spontan Doðum+Epizyotomi) olduðu tespit edilmiþtir. Bebeklerinin cinsiyetlerinin hemen hemen eþit ( %48.2 sinin kýz, %51.8inin erkek) olduðu gözlenmiþtir. Annelerin emzirmeden önce bebeklerine ek besin verme durumlarýný sorguladýðýmýzda, %43.6sýnýn hiçbirþey vermediði, %41.8inin sekerli su verdiði ve %14.5inin mama verdiðini ifade ettikleri tanýmlanmýþtýr (Tablo 5). Tablo 5: Annelerin Emzirmeden Önce Ek Besin Verme Durumlarýnýn Daðýlýmlarý Annelerin bebeklerini günde kaç kez emzirdikleri incelendiðinde, annelerin%66.4ünün, günde 5-8 kez, % 59,1inin 2-4 saat arasýnda emzirdiði ve % 62.7sinin emme süresinin 5-20 dakika arasý olduðu saptanmýþtýr (Tablo 6). Tablo 6: Annelerin Günlük Emzirme Durumlarýnýn Daðýlýmlarý Tablo 7de bebeklerin günlük idrar ve dýþký miktarlarýnýn daðýlýmlarý yer almýþtýr. Bebeklerin yarýsýna yakýný (%51.8) idrarlý bez sayýlarýnýn 3-5 hazýr bez, dýþkýlý bez sayýlarýnýn ise 1-3 bez (%69.1 ) olduðu gözlemlenmiþtir.Bebeklerin aðýrlýk ortalamalarýnýn; doðumda 3198 gr., iki ay sonrasýnda 4790 gr., dört ay sonrasýnda 6025 gr. ve altý ay sonrasýnda ise 7260 gr. olduðu belirlenmiþtir. Boy uzunlýklarýnýn ortalamalarý incelendiðinde; doðumda 50 cm, iki ay -80- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ sonrasýnda 55 cm., dört ay sonrasýnda 60 cm. ve altý ay sonrasýnda da 66 cm. olduðu saptanmýþtýr (Tablo 8). Tablo 7: Annelerin Bebeklerinin Günlük Ýdrar ve Dýþký Miktarlarýnýn Daðýlýmlarý Tablo 8: Bebeklerin Aðýrlýklarýnýn ve Boy Uzunluklarýnýn Ortalamalarý (n=110) Bebeklerin ÝMDAT puan ortalamalarý 6 ay boyunca incelendiðinde aylýk ortalamalarýn yaklaþýk 9 puan olduðu ve bebeklerin yeterli miktarda anne sütü aldýklarý hesaplanmýþtýr (Tablo 9). Tablo 9: Bebeklerin ÝMDAT puan Ortalamalarý TARTIÞMA Emzirme süre ve insidanslarý ile ilgili çalýþmalarda, anne yaþý, eðitim seviyesi, sosyo-ekonomik durum gibi sosyo demografik deðiþkenler ile güçlü ve pozitif bir iliþki gösterilmektedir (3, 18).2003 yýlý TNSA verilerine göre, ilk doðum yaþý yaklaþýk 22 olarak belirlenmiþtir, anne yaþ ortamalarýmýz (21.73± 3.94) Türkiye genelini yansýtan bu veriyle benzerlik göstermektedir (19). Bilgiç ve Güler (20) Sivas ilinde emziren annelerde yaptýklarý bir çalýþmada annelerin 20-24 yaþ grubunda olduðunu ifade etmiþlerdir. CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 Froozani ve ark (21) Ýranda emzirme ile ilgili yaptýklarý bir çalýþmada annelerin yaþ ortalamasýný 23±5.5 yýl olarak belirlemiþtir. Ýnce ve Tümerdem (22) Ýstanbulda yaptýklarý çalýþmada annelerin %42.8inin 19-24 yaþ grubunda olduðunu belirlemiþlerdir. Bu çalýþmalar da bizim bulgumuzla paralellik göstermektedir. Arslan ve ark. (23) Ýstanbulda evlenmek üzere olan çiftlerle ilgili yaptýklarý bir çalýþmada evllilik yaþ ortalamasýný kadýnlarda 22.37±3.0, erkeklerde 25.73±2.7 olarak belirlemiþlerdir. Örneklem grubu babalarýn yaþ ortalamasý bu çalýþma ile benzerlik göstermektedir.2003 yýlý TNSA verilerinde Ýstanbul ilinde kadýnlarýn büyük çoðunluðu (%55.3) ilkokul mezunu olduðu görülmektedir (19). Varol (7), Bilgiç ve Güler (20), Ýnce ve Tümerdem (22), emzirme ile ilgili çalýþmalarýnda annelerin çoðunluðunun ilkokul mezunu olduklarýný belirlemiþlerdir. Bu bulgularda bizim çalýþmamýzla paralellik göstermektedir. Emzirme ile ilgili çalýþmalarda genellikle annenin eðitim düzeyi sorgulanmýþ, babanýn eðitim düzeyi sorgulanmamýþ olduðu için bu konu ile ilgili çok fazla veriye rastlanamamýþtýr. Ancak emzirmeye destek olmak açýsýndan babalarýn eðitim düzeylerinin de belirlenmesinde yarar olduðu düþüncesindeyiz. Çalýþmamýzda babalarýn çoðunluðunun lise mezunu olmasý sevindircidir. Çünkü yapýlan çalýþmalarda eðitim düzeyi artýkça emzirmenin olumlu yönde arttýðýný gösteren bulgulara rastlanmaktadýr (10,24,25). Anne ile bebek saðlýklý olsalar da kadýnýn çalýþmasý emzirme davranýþýný etkilemektedir (26). Çalýþma durumunun emzirmeyi olumsuz yönde etkilediðini gösteren bir çok çalýþma vardýr (27-29). Örneklem grubu annelerimizin büyük çoðunluðunun çalýþmamasý emzirmeyi sürdürme açýsýndan çok önemlidir. Çalýþan anneler de ücretsiz izin aldýklarý veya kendi iþlerinde çalýþtýklarý için 6 aylýk sürede çalýþmayacaklarýný bildirmiþlerdir. Gebelik sayýsý, doðumun þekli ve doðum deneyimi süt salýnýmýný etkileyen önemli bir biyolojik etkendir (30). Bunlara annenin deneyimsizliði de eklenince süt inme refleksinin yetersizliðinin çoðunlukla primiparlarda geliþmesi son derece doðaldýr. Örneklem grubu annelerimizin tamamýna yakýnýnýn ilk doðumlarýnýn olmasý bunun bir -81- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ sonucu olabilir.Demirhan (10) erkek bebek oranýný %52.1, kýz oranýný %47.9 olarak, Çakmak (24) erkek oranýný %52, kýz oranýný 48, Ýnce ve Tümerdem (22) ise %51.5inin erkek, %48.5inin de kýz olarak çalýþmamýz oranlarýna çok benzer bulmuþlardýr. Yenidoðana þekerli su, inek sütü, mama verilmemesi bebeðin ilk aþýsý olarak tanýmlanan kolostrumu yeterince alabilmesi için çok önemlidir (10,19).TNSA 2003 yýlý verilerine göre, Ýstanbul ilinde anne sütünden önce baþka gýda alan bebeklerin oraný %35.4tür (19). Bodur ve Çetin (31) Konyada annelerin emzirme ve ek gýda tercihlerini belirlemek için yaptýklarý çalýþmalarýnda annelerin erken yada geç %43.3 oranýnda ek gýdalara baþladýðýný saptamýþlardýr. Erdoðan (32) Ýstanbulda yaptýðý çalýþmasýnda annelerin %50.2 oranýnda emzirmeden önce þekerli su verdiklerini ifade ettiklerini belirlemiþtir. Fikree ve ark (33), çalýþmalarýnda annelerin %41.7si bebeðine kolostrum, %24.7 oranýnda bal, %17 oranýnda ghutti (mideyi temizlediði ve bebeðin aðrýsýný azalttýðýna inanýlan yerel bir içecek), %3.3 oranýnda su ve %3.1 oranýnda da inek sütü verdiklerini ve sütlerinin kirli olduðunu düþündükleri için bebeklerine vermediklerini ifade ettiklerini saptamýþlardýr. Oðuzöncül ve Bostancý (4), çalýþmalarýnda annelerin %48.5inin doðumdan sonra bebeklerini anne sütü dýþýnda baþka bir besinle beslediðini göstermiþlerdir.Bizim oranýmýzýn bu oranlardan yüksekliði örneklem grubu annelerimizin süt inme reflekslerinin yetersiz olmasýna baðlý olabilir. Anneler süt inme refleksleri yetersiz olduðundan bebeklerinin aç kalmasýný önlemek için ek besinler vermiþ olabilirler. Ancak daha sonra annelerimizin hiç biri bebeklerine ek besin vermemiþtir. Yenidoðan ortalama her göðüsten 10-15 dakika olmak üzere günde 8-12 kez emzirilmelidir. Aðlamak açlýðýn geç belirtisi olduðu için emzirmeden 4 saat geçtiði halde uyanmýyorsa veya aðlamýyorsa mutlaka emzirilmelidir (2). Literatürde büyümenin deðerlendirilmesinde sýklýkla vücut aðýrlýðý ve boy uzunluðu gibi antropometrik ölçümlerin kullanýldýðý ve ilk iki yaþta büyümeyi etkileyen en önemli faktörün beslenme olduðu bildirilmektedir (7,19). Beþer (34) Trabzonda emzirme ile ilgili gerçekleþtirdiði çalýþmasýnda, ilk 4 ay sadece CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 anne sütü ile beslenen bebeklerin boy uzunluðu ve kilo artýþýnýn, anne sütü ile beslenmeyen bebeklerden istatistiksel olarak anlamlý bir farkla daha çok olduðunu belirlemiþtir.Erdemir ve Atalay (30) çalýþmalarýnda emzirilen çocuklarda düþük kilo ve boy oranlarýnýn emzirilmeyenlere göre daha az olduðunu bildirmiþtirler. Fomon (35) mama ile beslenen çocuklar ile emzirilen çocuklarýn büyümelerini deðerlendirdiði çalýþmasýnda 8-42 günler arasýnda kilo alýmý ve boy uzamasýnýn her iki grupta benzer olduðu, 42-112 günler arasýnda mama ile beslenen grubun büyüme hýzýnýn daha fazla olduðunu, 1 yaþýna kadar büyümelerinin benzer olduðunu gözlemlemiþtir. Literatürde bebeklerin büyüme temposunun deðiþken olduðu, 2-3 haftalýk, 6-8 haftalýk, 3 aylýk ve 6 aylýk iken büyümede hýzlanma tablosunun görüldüðü, bu zamanlarda bebeklerin daha sýk emzirilerek, süt miktarýnýn arttýrýlmasýnýn yararlý olacaðý belirtilmektedir (7,11). Varol (7) Ýstanbulda gerçekleþtirdiði çalýþmasýnda, tek baþýna anne sütüyle beslenen bebeklerin kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlý bir þekilde daha uzun olduklarýný, anne sütüyle beslenme eðitimi ve takibinin fiziksel büyümeyi arttýrdýðýný belirlemiþtir. Birçok çalýþmada emzirmeyi erken sonlardýrmanýn nedenleri arasýnda ilk sýrayý süt yetersizliði almaktadýr. Anneler emzirme problemlerine hazýrlýksýz olduklarýnda bebeklerini daha kolay sütten kesmektedirler. Hemþirelerin emzirme konusunda en büyük sorumluluklarýndan biri de annelere problemlerle baþa çýkma yollarýný ve bebeðin yeterli anne sütü aldýðýný gösteren belirtileri annelere öðretmesidir (14, 16) KAYNAKLAR 1. Global Strategy: Breastfeeding critical for child survival. Medical Letter on the CDC&FDA, 2004;18:9-10. 2. American Academy of Pediatrics: Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 1997;100(6):1035-1039. 3. Gill SL. The little things: perceptions of breastfeeding support. JOGNN., 2001;30(4):401409. -82- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ 4. Oðuzöncül F, Bostancý M. Elazýð il merkezinde bulunana hastanelerde doðum yapan annelere anne sütü ve emzirme konusunda hastane saðlýk personelinin yaklaþýmý. 5. Ulusal Halk Saðlýðý Kongresi Bildiri Kitabý, Ýstanbul, 1996:446-451. 5. Spear HJ. Nurses attitudes, knowledge,and beliefs related to the promotion of breastfeeding among women who bear children during adolescence. Journal of Pediatric Nursing, 2004;19(3):176-183. 6. UNICEF. Dünya Çocuklarýnýn Durumu 2004. UNICEF Türkiye Temsilciliði, Ankara, 2004:8185. 7. Varol D. Doðum Sonrasý 6 Ay Boyunca Sürdürülen Emzirme Eðitiminin Tek Baþýna Anne Sütüyle Beslenme Süresine ve Büyümeye Etkisi. Yayýnlanmamýþ Doktora Tezi Ý.Ü. Saðlýk Bilimleri Enstitüsü, 2004; Ýstanbul. 8. Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý 1998. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Macro International Inc., Ankara,1999: 123-134. 9. Weingrand SJ, Tully MR. Midwifery management of breastfeeding using the evidence. Journal of Midwifery & Womens Health, 2001;46(6):423-438. 10. Demirhan F. Sakarya Ýlinde Emzirmenin Deðerlendirilmesi. Yayýnlanmamýþ Yüksek lisans Tezi M.Ü. Saðlýk Bilimleri Enstitüsü, 1997;Ýstanbul. 11. WHO, INICEF. Anne Sütüyle Beslenmede Danýþmanlýk: Eðitim Kursu Katýlýmcý Rehberi. Çeviri: Ýstanbul Üniversitesi Çocuk Saðlýðý Enstitüsü, Basým. M.Ü. Hemþirelik Hizmetleri Müdürlüðü, 2004. CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 15. Schwarz K, Darcy HJS, Gillespie B,Bobo J, Longeway M, Foxman B. Factors associated with weanig in the first 3 months postpartum. The Journal of Family Practice. 2002;51(5):439-444. 16. Yýldýz S.: Anne sütü ile beslenmede hemþirenin sorumluluðu. 11. Ulusal Neonatoloji Kongresi Kitabý, 2001;247-252, Samsun. 17. Dykes F, Williams C. Falling by the wayside: a phenomenological expeloration of perceived breast-milk inadequacy in lactating women. Midwifery, 1999;15:232-246. 18. Ingram J, Johnson D, Greenwood R. Breastfeeding in bristoli teaching good positioning, and support from fathers and families. Midwifery 2002;18:87-101. 19. Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý 2003. Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü. s:57,141156,.2003:57,141-156, Ankara. 20. Bilgiç D, Güler H. Erken emzirmenin anne bebek arasýndaki etkileþime ve plasentanýn doðumuna olan etkisinin incelenmesi. VII. Ulusal Hemþirelik Kongresi Bildirileri. 1999:203-207, Erzurum 21. Froozani MN, Permehzadeh K, Motlangh ARD, Golestan B. Effect of breastfeeding education on the feeding pattern & health of infants in their first 4 months in the Islamic Republic of Iran.Bulletin de IOrganisation Ondiale de la Sante WHO, 1999;77(5):381-385. 22. Ýnce N, Tümerdem Y. Ýstanbulda annelerin emzirme bilgi ve davranýþlarý. 4. Ulusal Halk Saðlýðý Kongre Kitabý, 1994:64-67, Didim 12. Hill PD, Humenick SS. Development of the H&H lactation scala. Nursing Research, 1996;45(3):136-140. 23. Engin F, Ekþi Z, Can Ö, Arslan H. Evlilik öncesi çiftlerin üreme saðlýðýna yönelik eðitim ve danýþmanlýk gereksinimlerinin belirlenmesi. Aile ve Toplum Eðitim,Kültür ve Araþtýrma Dergisi, 2005;7(2):37-43. 13. Mersmann C. Therapeutic Touch And Milk Letdown In Mothers Of Non-Nursing Preterm Infants. New York Universty School of Education Health Nursing and Arts Professions. Doctor of Philosophy, 1993, New York. 24. Çakmak H.: Sezaryen ve Normal Spontan Doðum Yapan Annelerde Emzirmenin Deðerlendirilerek Karþýlaþtýrýlmasý. Yayýnlanmamýþ Yükseklisans Tezi. M.Ü. Saðlýk Bilimleri Enstitüsü, 2002, Ýstanbul. 14. McCharter DE. Parenting self-efficacy and perception of insufficient breast milk. MAI., 1996;34(3):1150-1186. 25. Ýþcan A, Vurgun N, Ece A, Özcan F, Çelik S, Tüfekçi S. Manisa çevresinde annelerin emzirme alýþkanlýklarý. Ýstanbul Çocuk Kliniði Dergisi, 1995;30:182-187. -83- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2 26. Arslan H. Emzirme tutumunu deðerlendirme ölçeði geliþtirme. Hemþireli Forumu, 1999;2(3):132-136. 27. Ortiz J, McGilligan K, Kelly P. Duration of breast milk expression among working mohers enrolled in an employer-sponsored lactation program. Pediatric Nursing 2004;30(2):111-119. 28. Schwarz K, Darcy HJS, Gillespie B,Bobo J, Longeway M, Foxman B.Factors associated with weanig in the first 3 months postpartum. The Journal of Family Practice. 2002;51(5):439-444. 29. Tekin N, Ekizler H, Engin F. Yenidoðan saðlýðýnýn postpartum depresyon ve emzirme tutumuna etkisinin incelenmesi. Hemþirelik Bülteni, 1996;10(39):15-25. 30. Erdemir F, Atalay M. Anne sütüyle beslenen ve beslenmeyen 0-24 aylýk çocuklarda boy ve aðýrlýk daðýlýmlarý. 2. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý, 1990:171-177, Ýzmir. 31. Bodur S, Çetin S. Toplumda annelerin emzirme ve ek gýda tercihleri. 4. Ulusal Halk Saðlýðý Kongre Kitabý, 1994:363, Didim. 32. Erdoðan S. Ýstanbulun deðiþik bölgelerinde emzirme süresi, emzirmeyi engelleyen ve destekleyen faktörler ve ek besi seçimine iliþkin bir çalýþma. 3 Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý, 1992:344-350, Sivas. 33. Fikree FF, Ali TS, Duracher JM, Rahbar MH. Newborn care practices in low socioeconomic settlements of Karachi, Pakistan. Social Science & Medicine, 2005;60(5):911-921. 34. Beþer A. Trabzon 4 nolu saðlýk ocaðýnda 01 yaþýndaki bebek beslenmesinin ilk altý ayýnda anne sütü vermeyi etkileyen faktörler ve anne sütü alan almayan bebeklerin büyüme ve geliþmelerinin karþýlaþtýrýlmasý. 4. Ulusal Hemþirelik Kongresi Bildiri Özet Kitapçýðý, 1995:32, Ankara. 35. Fomon SJ. Assesment of growth of formulafed infants: evolutionary considerations. Pediatrics, 2004;113(2):389-393. -84-